Rozdział 4 „Etyczna wrażliwość” psychologii i psychologów.
Związek pomiędzy psychologią a etyką dotyczy głównie przedmiotu badawczego czyli osoby ludzkiej i jej działania.
W etyce chodzi o osobę , o działanie jakie służy jej dobru czyli działanie właściwe dla osoby rozumnej i wolnej.
Psychologia ma na uwadze dobro człowieka, które wiąże się z jej rozwojem psychicznym , a nie moralnym.
Obie nauki spotykają się w miejscu określenia prawidłowości jakim podlega natura ludzka.
W etyce stosowanej nie istnieją szczegółowe normy, takie które można by odnieść do nękających nas problemów.
Potrzeba etycznej wrażliwości:
Jako nauka przez którą rozumie się szczególne wyzwanie moralne czy nawet obciążenie moralne psychologii z uwagi na właściwy jej przedmiot badawczy.
Jako potrzeby wrażliwości moralnej psychologa , która jest nie tylko kwestią empatii i szlachetnych motywów towarzyszących działaniu , lecz wiąże się z adekwatnym rozpoznaniem wartości i z umiejętnością rozeznania kontekstu, w jakim wartości mogłyby być zagrożone.
Francis Hutcheson – człowiek wrażliwy ma wyostrzony wzrok, wyostrzony zmysł moralny.
Wrażliwość wzrasta wraz z umiejętnością rozpoznawania wartości.
Człowiek jest istotą rozumną i wolną, dlatego proces badawczy nie może być prowadzony w sposób dowolny. Moralna autonomia podmiotu będzie decydować o specyfice badań, stanowiąc zarazem granicę dopuszczalnych metod badawczych i ewentualnych ingerencji w psychikę.
Etyka zawodowa dla psychologów to wiele teoretyczno-praktycznych sądów dotyczących wykonywania tego zawodu. Do tego by móc w konkretnej sytuacji zastosować te normy potrzebna jest moralna wrażliwość.
Ludzie psychicznie chorzy nie są mniej wartościowi , nie wolno ich traktować jak przedmioty. Człowiek psychicznie chory jest odpowiedzialny w sferze moralności za takie poznanie świata wartości, jakie posiada => stwierdzenie niepoczytalności nie jest więc równoznaczne z wykluczeniem moralnej odpowiedzialności.
Na moralną anatomię składa się :
- moralne zachowanie
- moralny charakter
- moralne wartości
- moralne rozumowanie
- emocje natury moralnej i tożsamość moralna
Bardzo ważne dla moralnej autonomii jest sumienie!
Moralne działanie => działanie rozumne i wolne
W języku potocznym przez moralny rozumiemy moralnie usprawiedliwiony czyli moralnie słuszny. Nie można mówić o słuszności czy też jej braku bez uwzględniania intencji i skutków.
Działania człowieka zawsze mają charakter intencjonalny!
Czyli działania nie zmieniają swojej kwalifikacji ze względu na intencje działającego.
Intencje mogą dotyczyć działania jak i jego zaniechania.
Odpowiedzialność za zaniechanie można odnieść nie tylko do pojedynczych działań, ale także do całościowego ujęcia egzystencji człowieka , gdyż człowiek odpowiada moralnie swój rozwój: intelektualny , psychiczny i duchowy.
Nie odpowiadamy jednak moralnie za to czego nie możemy wykonać.
Moralny wymiar mają również akty wyrażania, czyli działania w których wyrażamy swoje cele i pragnienia => gesty solidarności z ludźmi cierpiącymi jako wyraz naszej wrażliwości moralnej.
Pojawiają się tutaj też tzw. akty zachcenia są to akty woli, których realizacji nie leży ludzkich możliwościach.
Akty te mogą też być aktami złorzeczenia => z pkt wiedzenia moralności już za sam ten fakt możemy ponosić winę.
Karol Wojtyła wyróżnił dwa rodzaje skutków:
- zewnętrzne nazywane przechodnimi = wszelkie zew zmiany wywołane naszymi działaniami
- wewnętrzne nazywane nieprzechodnimi = stajemy się przez nie moralnie źli albo dobrzy
Moralny charakter ogół cech psychicznych i osobowościowych , które decydują o indywidualności człowieka.
Postawy i ideały człowieka warunkujące jego moralne zachowanie.
Moralny charakter różni się od poza moralnych cech charakteru (temperament, wrodzone zdolności)
Rozpoznanie tych cech to bardzo ważne zadanie dla psychologa.
Konsekwentne wybory moralnie słusznych działań prowadzą do wypracowania moralnego charakteru, ten zaś ułatwia wybory moralnie słusznych działań. :)
Wartości moralne
Etyka fenomenologiczna rozwija teorię wartości moralnych przedstawiciele :
Max Scheler i Dietrich von Hildebrand.
Wartość jest podstawową kategorią aksjologii, oznacza to co pożądane , cenne i godne wyboru.
Wartość nie ma jednego charakteru moralnego, istnieją też wartości pozamoralne np. pieniądze, dobra kultury i zdrowie.
Wartości odnosimy do osoby , określa się je mianem dóbr dla osoby.
Wartości moralne są zarazem doniosłe ale nie wszystkie wartości doniosłe są moralne np. zdrowie.
Odnoszą się do działań człowieka i prezentują idealne wzory postępowania .
Moralne imperatywy stoją w obronie wartości.
Max Scheler cztery kat. wartości :
- przyjemne
- witalne
- duchowe
- święte
Hierarchia wartości służy wybraniu ważniejszej wartości w przypadku kolizji między nimi.
Rozumowanie moralne to zastosowanie ogólnych norm do szczegółowych sytuacji.
Psychologowie dostrzegają różnice pomiędzy rozumowaniem moralnym(stadia), a działaniem moralnym . Nie zawsze się to pokrywa!
Moralne emocje
- psychologia przypisuje im większe znaczenie niż etyka
- przez obowiązki moralne rozumiane są określone normy moralne , kt należy uczynić zadość , niezależnie od towarzyszących im uczuć.
- są one wyrazem moralnej wrażliwości podmiotu
- Uczucia są czynnikiem sprawczym w działaniu , dlatego odpowiedzialność moralna pozostaje uzależniona od temperatury przeżyć podmiotu.
- aspekt interesujący psychologa : uczucia samokrytycyzmu i samooceny odnoszą się do niechęci wobec własnych działań, wywołane negatywną oceną pragnień i czynów ( wstyd, żal i poczucie winy).
- Druga klasa emocji to uczucia natury społecznej związane ze stosunkiem emocjonalnym do innych tj. empatia i sympatia.
Tożsamość moralna
- uwarunkowana procesem moralnego dojrzewania i samorefleksji
- jest cechą konieczną acz nie wystarczająca do uzyskania moralnej doskonałości
- zbudowana jest na podstawie idei , kt daleko do moralnych ideałów.
SUMIENIE jest samoświadomością moralną podmiotu.
Freud utożsamiał je z SUPEREGO.
Uwalnia człowieka od egocentrycznego indywidualizmu.
To nie kwestia wyboru pomiędzy dobrem a złem!!! Gdyż wtedy nie przezywalibyśmy wyrzutów sumienia!
Jest to zatem sąd racja natury moralnej , która zdecydowanie przeważa inne racje.
Sądy sumienia są nasycone emocjonalnie.