Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Alina Marczuk
Polskie Normy do badania żywności
dla niemowląt i małych dzieci
Po przyjściu na świat dziecka jedną z wielu trosk
rodziców staje się jego żywienie. Od urodzenia
do końca pierwszego roku życia niemowlę odży-
wiane jest naturalnym pokarmem matki  teo-
retycznie od szóstego miesiąca życia wprowa-
dzane są do karmienia niemowlęcia pokarmy
obce, początkowo papki, następnie pokarmy
stałe  i od tego momentu mogą zacząć się kło-
poty żywieniowe.
Najważniejsze przepisy dotyczące
żywności dla niemowląt i małych dzieci
Na podstawie DYREKTYWY PARLAMENTU EURO-
PEJSKIEGO I RADY 2009/39/WE z dnia 6 maja 2009 r.
w sprawie środków spożywczych specjalnego prze-
znaczenia żywieniowego, żywność dla zdrowych nie-  preparaty do dalszego żywienia niemowląt
mowląt i małych dzieci zaliczana jest do grupy środków oznacza środki specjalnie przeznaczone do żywie-
spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, nia niemowląt w momencie wprowadzania odpo-
które dzięki swojemu specjalnemu składowi lub proce- wiedniego żywienia uzupełniającego, będące pod-
sowi wytwórczemu wyraz
nie odróżniają się od środków stawowym składnikiem płynnym stopniowo coraz
spożywczych przeznaczonych do normalnego spożycia, bardziej zróżnicowanego odżywiania takich dzieci;
odpowiadają deklarowanym celom żywieniowym i są W dyrektywie tej podano wymagania odnośnie
sprzedawane w sposób wskazujący na ich właściwość. podstawowego składu tych preparatów.
W Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpie-
czeństwie żywności i żywienia, w Rozdziale 6 Środki W Dyrektywie Komisji Europejskiej 2006/125/WE
spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowe- z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie przetworzonej
go (Dz. U. 2006,Nr 171, poz. 1225) w artykułach 24, żywności na bazie zbóż oraz żywności dla niemowląt
25 i 26  podano podstawowe wymagania odnośnie i małych dzieci stwierdza się, że  Przetworzona żyw-
do tych produktów, sposobu ich pakowania oraz za- ność na bazie zbóż i żywność dla niemowląt i małych
sad reklamy. dzieci są stosowane jako część urozmaiconej diety
W Dyrektywie Komisji 2006/141/WE z dnia 22 gru- i nie stanowią wyłącznego z
ródła pożywienia niemow-
dnia 2006 r. w sprawie preparatów do początkowego ląt i małych dzieci. Dyrektywa ta ustanowiła zasadę
żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia wprowadzenia zakazu stosowania określonych pesty-
niemowląt zdefi niowano szereg istotnych pojęć z tego cydów w produkcji produktów rolnych przeznaczonych
zakresu: do przetworzonej żywności na bazie zbóż oraz żywno-
 niemowlęta oznacza dzieci poniżej dwunastego ści dla dzieci. Podano w niej także przepisy regulujące
miesiąca życia; dopuszczalne poziomy pestycydów w tej żywności.
 małe dzieci oznacza dzieci w wieku od jednego
do trzech lat; W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 lis-
 preparaty do początkowego żywienia niemowląt topada 2010 r. w sprawie dozwolonych substan-
oznacza środki spożywcze specjalnie przezna- cji dodatkowych (Dz. U. 2010, Nr 232, poz. 1525),
czone do żywienia niemowląt w ciągu pierwszych w Załączniku 5 podano wykazy dozwolonych substan-
miesięcy życia, same w sobie wystarczające, aby cji dodatkowych do żywności dla niemowląt i małych
zostały spełnione potrzeby pokarmowe takich dzieci i warunki ich stosowania  określono numery
dzieci do momentu wprowadzenia odpowiedniego wg systemu oznaczeń UE, nazwy oraz maksymalne
żywienia uzupełniającego; dawki tych substancji.
6 WIADOMOŚCI PKN " NORMALIZACJA " 5/2011
Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Analiza żywności dla niemowląt
Mykotoksyny
i małych dzieci wg PN
Spośród poznanych ogółem ponad 300 mykotok-
Grupy norm opracowanych w KT 235 ds. Analizy syn około 100 zaliczyć można do toksyn wytwarza-
Żywności, które mogą być wykorzystane do oznacza- nych przez grzyby należące do rodzaju Fusarium.
nia składników żywnościowych niebezpiecznych dla Z grupy wielu znanych mykotoksyn intensywnym
niemowląt i małych dzieci: badaniom podlega około 20 grup. Są to: aflatoksyny,
ochratoksyna A, patulina, fumonizyny, deoksyniwale-
Alergeny nol (trichoteceny) i zearalenon
Alergia pokarmowa  chorobowa odpowiedz
or- Mykotoksyny mogą powodować zatrucia ostre lub
ganizmu na spożywane pokarmy lub związki zawarte przewlekłe na skutek kumulacji w pożywieniu  po-
w żywności. Ten typ alergii dotyka zarówno dzieci, jak rażają układ nerwowy, uszkadzają wątrobę i nerki.
i dorosłych  u dzieci objawy są często ostre i niebez- Mykotoksyny możemy oznaczać z użyciem:
pieczne. Najpopularniejsze alergeny to:
występujące w żywności białka roślinne i zwierzę- PN-EN 15835:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
ce, pokarmy zawierające histaminę, pokarmy spo- czanie ochratoksyny A w żywności na bazie zbóż prze-
żywcze, powodujące uwolnienie histaminy, pro- znaczonej dla niemowląt i małych dzieci  Metoda
dukty zawierające biogenne aminy lub naturalny HPLC z oczyszczaniem na kolumnie powinowactwa
kwas salicylowy; immunologicznego i detekcją fluorescencyjną
występujące w dodatkach do żywności: barwniki,
konserwanty, przeciwutleniacze, środki zagęsz- PN-EN 15851:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
czające, emulgatory. czanie afl atoksyny B1 w żywności na bazie zbóż dla
niemowląt i małych dzieci  Metoda HPLC z oczysz-
czaniem na kolumnie powinowactwa immunologicz-
nego i detekcją fluorescencyjną (oryg.)
PN-EN 15850:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
czanie zearalenonu w żywności na bazie kukurydzy
dla niemowląt, mące jęczmiennej, mące kukurydzia-
nej, polencie, mące pszennej oraz żywności na bazie
zbóż dla niemowląt i małych dzieci  Metoda HPLC
z oczyszczaniem na kolumnie powinowactwa immu-
nologicznego i detekcją fluorescencyjną (oryg.)
PN-EN 15890:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
czanie patuliny w soku owocowym i przecierze na
bazie owoców, przeznaczonych dla niemowląt i ma-
łych dzieci  Metoda HPLC z oczyszczaniem metodą
podziału w układzie ciecz-ciecz i ekstrakcją do fazy
stałej oraz detekcją UV (oryg.)
PN-EN 15891:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
Alergie pokarmowe u dzieci najczęściej wywołują: czanie deoksyniwalenolu w zbożach, przetworach
mleko krowie, jaja, soja, orzechy arachidowe i lasko- zbożowych oraz żywności na bazie zbóż dla niemow-
we, ryby i skorupiaki. Do wykrywania alergenów moż- ląt i małych dzieci  Metoda HPLC z oczyszczaniem
na wykorzystać na kolumnie powinowactwa immunologicznego i de-
PN-EN 15634-1:2009 Artykuły żywnościowe  Wy- tekcją UV (oryg.)
krywanie alergenów w żywności metodami moleku-
larno-biologicznymi  Część 1: Postanowienia ogólne EN/TS 16187:2011 Artykuły żywnościowe  Ozna-
(oryg.) czanie fumonizyny B1 i fumonizyny B2 w żywności
PN-EN 15633-1:2009 Artykuły żywnościowe  przetworzonej dla niemowląt i małych dzieci zawiera-
Wykrywanie alergenów w żywności metodami immu- jącej kukurydzę (oryg.)
nologicznymi  Część 1: Postanowienia ogólne (oryg.)
PN-EN 15842:2010 Artykuły żywnościowe  Wy- Azotany i azotyny
krywanie alergenów żywnościowych  Postanowienia Mogą one zagrażać niemowlętom i małym dzie-
ogólne i metody walidacji (oryg.) ciom, u których azotyny powodują przejście hemo-
WIADOMOŚCI PKN " NORMALIZACJA " 5/2011 7
Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Znaczny rozwój technik analitycznych pozwala na
wykrycie nawet bardzo małych stężeń szkodliwych
pierwiastków śladowych. Metody te omówiono w na-
stępujących Polskich Normach:
PN-EN 14082:2004 Artykuły żywnościowe  Ozna-
czanie pierwiastków śladowych  Oznaczanie zawar-
tości ołowiu, kadmu, cynku, miedzi, żelaza i chromu
metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej (AAS)
po mineralizacji suchej
PN-EN 14083:2004 Artykuły żywnościowe 
Oznaczanie pierwiastków śladowych  Oznaczanie
zawartości ołowiu, kadmu, chromu i molibdenu me-
todą atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomi-
zacją w piecu grafi towym (GFAAS) po mineralizacji
globiny w methemoglobinę. Nie ma ona zdolności ciśnieniowej
wiązania tlenu, co powoduje poważne zaburzenia
funkcjonowania układu krążenia, narażając tym sa- PN-EN 14084:2004 Artykuły żywnościowe 
mym organizm na niebezpieczeństwo. Szkodliwe dla Oznaczanie pierwiastków śladowych  Oznaczanie
małych dzieci są także soki warzywne, wytwarzane zawartości ołowiu, kadmu, cynku, miedzi i żelaza me-
z warzyw nawożonych obfi cie nawozami azotowymi. todą atomowej spektrometrii absorpcyjnej (AAS) po
Z tego względu żywność przeznaczona dla dzieci mineralizacji mikrofalowej
musi być ściśle kontrolowana pod względem zawarto-
ści tych związków. Do oznaczania ich można między PN-EN 15764:2010 Artykuły żywnościowe  Ozna-
innymi wykorzystać : czanie pierwiastków śladowych  Oznaczanie zawar-
tości cyny metodą płomieniowej absorpcyjnej spek-
PN-EN 12014-5:2001 Artykuły żywnościowe  trometrii atomowej oraz absorpcyjnej spektrometrii
Oznaczanie zawartości azotanów i/lub azotynów atomowej z atomizacją w piecu grafitowym (FAAS
 Część 5: Enzymatyczne oznaczanie zawartości i GFAAS) po mineralizacji ciśnieniowej (oryg.)
azotanów w żywności zawierającej warzywa, przezna-
czonej dla niemowląt i małych dzieci PN-EN 15765:2010 Artykuły żywnościowe 
Oznaczanie pierwiastków śladowych  Oznaczanie
Metale ciężkie zawartości cyny metodą spektrometrii mas z plazmą
y
ródłem metali ciężkich w środowisku są wszelkiego wzbudzoną indukcyjnie (ICP-MS) po mineralizacji ci-
rodzaju zanieczyszczenia dostające się do powietrza, śnieniowej (oryg.)
wody i gleby takie jak: pyły i gazy przemysłowe, ście-
ki, odpady. Szkodliwe substancje zostają przyswojone
Podsumowanie
przez rośliny i zwierzęta, akumulując się w ich tkankach.
Metale ciężkie powodują przede wszystkim zmiany W myśl porzekadła  jesteś tym, co jesz  jego
w syntezie białek, zaburzenia wytwarzania Adenozyno- adekwatność powinna być szczególnie podkreślana
trifosforanu ATP (nośnik energii chemicznej, używanej w odniesieniu do niemowląt i małych dzieci. Przed
w metabolizmie komórki) uszkodzenia błon i organelli alergiami możemy je, na ile to możliwe, chronić, wy-
komórkowych, co wpływa szczególnie niekorzystnie na kluczając z pożywienia alergeny wywołujące niepo-
rozwijające się organizmy niemowląt i małych dzieci. kojące objawy, ale przed innymi substancjami szko-
O przyswajaniu metali ciężkich przez organizm małe- dliwymi ustrzec je znacznie trudniej. Na szczęście
go człowieka decydują również czynniki związane ze w naszym kraju funkcjonują przepisy chroniące bez-
sposobem żywienia. Składnikami, które redukują tok- pieczeństwo żywności dla tej szczególnej grupy na-
syczność metali ciężkich są: białka, błonnik pokarmo- szych obywateli, a dzięki metodom określonym w Pol-
wy, witaminy C, D i E, tiamina oraz niektóre składniki skich Normach można oznaczyć szkodliwe składniki
mineralne i wyeliminować niepożądany produkt z rynku.
Skutki zatrucia metalami ciężkimi ujawniają się
dopiero po jakimś czasie. Dążymy więc do tego, aby
zminimalizować ich zawartość w środowisku oraz
w żywności.
8 WIADOMOŚCI PKN " NORMALIZACJA " 5/2011