RZEy
BA STAROŻYTNEGO RZYMU
Chronologia i warunki rozwoju sztuki
Od 793 do V w. p.n.e. okres królewski, od V w. p.n.e.do 31 p.n.e. okres republiki, od 31 p.n.e. do
476 n.e. okres cesarstwa. Rozwój sztuki zaczął się ok II w p.n.e. (trudno określić jednoznaczny
początek rzez
by rzymskiej; tworzono ją pod silnym wpływem rzez
by etruskiej, kontynuowano
zapoczątkowane przez nią wzorce), największy rozkwit przypada na czasy panowania Oktawiana
Augusta (dynastia julijsko-klaudyjska) oraz w czasach dynastii flawijskiej, za panowania Trajana i
Hadriana. Kultura rzymska w okresie rozkwitu cesarstwa i po jego upadku silnie oddziaływała na
całą Europę. Religia nie miała tak silnego wpływu na sztukę, jak dzieje polityczne, ale wznoszono
liczne świątynie i posągi bóstw. Sztuka miała charakter propagandowy. Powszechne zapożyczano
bóstwa i obrzędy religijne z innych kultur: najpierw od Etrusków i Greków, potem z religii
Wschodu.
Co rzez
biono i w jakim celu
1. Portret: popiersia oraz rzez
ba pełna.
Popiersia zamawiane były prywatnie, miały na celu wierne, obiektywne i rzeczowe
odtworzenie rysów modela. Rzymscy artyści jako pierwsi zaczęli przedstawiać indywidualne cechy
charakteru swoich modeli i ich usposobienia, podjęli próbę ich psychologicznego sportretowania.
Portret rzymski jest zarówno portretem realistycznym jak i psychologicznym. Do tworzenia
popiersi używano najczęściej białego marmuru (polerowanego do połysku), do którego obróbki
korzystano z prostych narzędzi rzez
biarskich. Wynalazek, jakim był świder (dokonany za czasów
Wespazjana) ułatwił pracę w delikatnym marmurze i pozwolił na subtelniejsze opracowywanie
detali.
Rzez
ba pełna o charakterze portretowym miała za zadanie uczczenie i gloryfikację ważnych
dla społeczeństwa osobistości, dlatego swoje miejsce miała w miejscach publicznych (szczególnie
na placach, Forum Romanum), odlana z trwałego brązu. Z czasem pojawiły się również posągi
wykonywane z kamienia. W przeciwieństwie do popiersi, postacie dokumentowane w rzez
bie
pełnej były idealizowane, ze względu na polityczną propagandę (portrety cesarza Oktawiana
Augusta jako wiecznie młodego i pełnego życia), chociaż za czasów republiki zrezygnowano z
boskiej idealizacji (zwolennicy republiki Marek Agryppa, czy cesarz Klaudiusz, przedstawiani byli
realistycznie). Oprócz osób bliskich ówcześnie żyjącym, przedstawiano bóstwa, legendarnych
bohaterów oraz postacie historyczne. Kopiowano również rzez
by greckie dla czysto estetycznych
celów.
2. Reliefy: o tematyce mitologicznej, historycznej, rodzajowej, alegorycznej.
Ważną rolę odgrywały reliefy historyczne. Dokumentowały one ważne wydarzenia.
Współczesnym przynoszą również informacje na temat ubiorów, używanej wtedy broni oraz
urbanistyki (przedstawiano fragmenty krajobrazów, zabudowań, z dbałością oddawano szczegóły).
Miały służyć informacji (rzetelne przedstawienie faktów) oraz propagandzie (dla słuszności działań
cesarza). Mimo  historyczności przedstawianych na reliefach wydarzeń, wśród walczących można
było zobaczyć postacie bóstw (miało to wzmocnić przekonanie o słuszności podjętej walki i
pozaziemskim wsparciu). Za panowania dynastii Flawiuszów relief przeszedł krótkotrwałą
metamorfozę: starano się aby był bardziej malarski, dynamiczny, iluzjonistyczny, zwiększono rolę
światłocienia, chciano zerwać z klasycznymi wpływami sztuki greckiej. Zrezygnowano z tego za
czasów Trajana. Z czasem jednak zerwano z klasycznymi wpływami na rzecz większej swobody;
zaczęto operować bogatą symboliką, zrezygnowano z narracji i podporządkowano relief kilku tylko
zasadom. Ważne było, aby szczególnie wyeksponowane postaci (cesarze) były rozpoznawalne dla
odbiorcy.
Reliefy zdobiły również sarkofagi (motywy, które dekorowały nagrobki to sceny
mitologiczne, rodzajowe, batalistyczne, gloryfikujące zmarłego, ornamenty roślinne oraz
alegoryczne przedstawienia triumfu nad śmiercią). Pokrywały najczęściej wieka i fronty
nagrobków.
Rola artysty-rzez
biarza
Rzez
biarz był rzemieślnikiem i wykonawcą prywatnych, zleconych mu zamówień.
Mecenasem sztuki najczęściej był cesarz oraz patrycjusze. Sztuka nie powstawała na zamówienie
zbiorowe, ale zaspokajała potrzeby ogółu obywateli. Sztuka zaspokajała potrzeby estetyczne;
funkcja zarazem użytkowa i ideowa.
Wpływ na rzez
bę renesansu i klasycyzmu
Wśród rozwiązań rzez
biarskich stosowanych w okresie renesansu znalez
ć można wiele
będących tylko kontynuacją pomysłów rzez
biarzy rzymskich. Wśród nich wymienić można
dekorację reliefową, zdobiącą elementy architektoniczne (portale, fasady, głowice kolumn),
dekorację reliefową na nagrobkach, pomnik konny (!), popiersia portretowe, tematyka
mitologiczna, dążenie do realizmu. Korzystano z tych samych materiałów: kamienia (głównie
marmuru) oraz brązu. W centrum stawiano człowieka i jego naturę: obok studiów nad anatomią,
analizowano jego psychikę i cechy charakteru.
W okresie klasycyzmu silna inspiracja Antykiem została zapoczątkowana przez wiele
odkryć archeologicznych dokonanych na terenie dawnego Imperium Rzymskiego. Podobnie jak w
renesansie, w okresie klasycyzmu nawiązywano do sztuki Starożytnych pod względem formalnych
i ideowym.
Bezpośrednio do rzez
by Starożytnego Rzymu nawiązuje Donatello w pomniku konnym
kondotiera Gattamelaty (1447 r.).
Przykłady
Statua Barberini (Tocato Barberini  z łac. I w.p.n.e./Muzea Kapitolińskie/marmur
Barberini w Todze) Postać patrycjusza w todze podtrzymuje dwa
popiersia  wyobrażenia o przodkach. Powstanie
popiersia trzymanego w prawej ręce datuje się
na lata 50-40 p.n.e., portretu trzymanego w
lewej: lata 20-15 p.n.e. Statua jest przykładem
republikańskiego portretu: realizm, fizyczność,
brzydota (nawet u osób z wyższych klas
społecznych).
Kolumna Trajana  dekoracja reliefowa 113/114 r./Forum Trajana, Rzym/marmur
Przykład reliefu okresu cesarstwa. 200 metrowy
fryz przedstawia sceny podboju Dacji (dzisiejsza
Rumunia) przez cesarza Trajana oraz jego
zwycięstwo nad Decebalem  władcą Daków.
Składa się z około 2500 wyrzez
bionych postaci
(w tym kilkadziesiąt podobizn samego cesarza),
pierwotnie polichromowanych. 155 scen
ułożonych jest chronologicznie. Wśród postaci
historycznych znajduje się wizerunek Wiktorii 
bogini zwycięstwa i chwały.
Kolumna Marka Aureliusza  dekoracja 196 r./Pole Marsowe, Rzym/marmur
reliefowa Upamiętnia zwycięstwo cesarza nad Kwadami i
Markomanami. Relief przypomina dekorację
rzez
biarską Kolumny Trajana, ale różni się od
niego sposobem rzez
bienia. Jest głębszy, brak w
nim pejzażu, ale występuje sugestia
wieloplanowości (spiętrzenie postaci).
Posąg konny Marka Aureliusza ok. 165 r./Muzea Kapitolińskie/złocony brąz
Został wzniesiony dla upamiętnienia zwycięstwa
cesarza nad Partami. Zachował się dzięki
uznaniu Marka Aureliusza za Konstantyna I
Wielkiego. Inspiracja dla Donatella i
póz
niejszych twórców pomnika konnego.
Popiersia Marka Aureliusza
1  Muzeum Sztuki Nowoczesnej/NY
2  Muzea Kapitolińskie/Rzym
3  Gliptoteka/Monachium
August z Prima Porta Po 20 r. p.n.e./Muzea Watykańskie/marmur
Monumentalny (204 cm) posąg przedstawia
mówiącego do ludu/żołnierzy cesarza
Oktawiana Augusta (zapoczątkowuje nowy typ
przedstawiania władcy), jest idealizowany
(okres cesarski, już nie republika). Postać
przedstawiona jest nałożonej na tunikę zbroi,
paludamentum (wełniany płaszcz) trzyma
owinięte wokół bioder i przewieszone przez
lewą rękę. Wprowadzona została tutaj zasada
kontrapostu, inspirowana Doryforosem Polikleta
(podobnie jak Doryforos, August pierwotnie
trzymał włócznię). Rzez
ba jest bogata pod
względem ikonograficznym: postać obok prawej
nogi cesarza to Kupidyn siedzący na delfinie. Na
pancerzu wodza przedstawiony zostali
przedstawieni: Jowisz (rozkłada sklepienie), Sol
(rydwanem zmierza do nieba), Selene (bogini
księżyca, trzyma pochodnię), Eos (trzyma
dzbanek), Apollo (z instrumentami), Diana (z
łanią), Ceres (bogini z rogiem obfitości) oraz
para sfinksów. Historyczna postać
udokumentowane na pancerzu to król Partów,
który wręcza parę orłów legionowych, które
zdobył w bitwie pod Carrhae.
Ara Pacis  Ołtarz Pokoju  dekoracja ok. 10 r. p.n.e./pierwotnie Pole Marsowe,
rzez
biarska obecnie fragmenty zachowanych części
dekoracji rzez
biarskiej w muzeach we Florencji
i w Luwrze/marmur
Dekoracja rzez
biarska to motywy roślinno-
zwierzęce (liście akantu splecione z łabędziami),
ornamenty (m.in. bukranion  motyw
dekoracyjny w postaci czaszki byka, łączony z
girlandami), sceny z życia dworu, sceny
mitologiczne i alegoryczne. Relief przedstawia
cesarza (Oktawiana Augusta), jego rodzinę i
część dworu podczas poświęcenia ołtarza. W
scenach alegorycznych występuje personifikacja
Matki Ziemi, pojawia się również postać
Eneasza, uważanego za przodka rodu julijsko-
klaudyjskiego. Inną scenę stanowią westalki
uczestniczące w procesji razem z muzykami i
kapłanem.
Portrety Seneki 1  podwójny portret: Seneka z Sokratesem z
tyłu głowy, datowany na III w. Tożsamość
pisarza potwierdza podpis.
2  tzw.  pseudo-Seneka - portret postaci
datowany na koniec I w. p.n.e., którego kopię
odkryto w XVIII w. (jest to jedna z dwunastu
wersji tego samego portretu). Tożsamość
portretowanego nie jest jednoznaczna. Obecnie
przyjmuje się, że popiersie przedstawia Hesioda
lub Arystofanesa
Bibliografia:
Uniwersalny leksykon sztuki wyd. Muza SA
Sztuka świata. Tom 2 wyd. Arkady
Sztuka i czas. Od prehistorii do rokoka WSiP
wiw.pl pod hasłem  kultura antyczna
oraz własne notatki z lat wcześniejszych