Akwarium słodkowodne
dla bystrzaków
Autor: Maddy Hargrove, Mic Hargrove
TÅ‚umaczenie: Emilia Hahn
ISBN: 978-83-246-2037-1
Tytuł oryginału: Freshwater Aquariums
For Dummies 2/e
Format: 180x235, stron: 320
DopuS
ć swoje rybki do głosu
Uwielbiasz spędzać czas z nosem przyklejonym do szyby, obserwując bajecznie
kolorowe ryby? Uważasz akwaria za wyjątkowo estetyczny i oryginalny element
wystroju wnętrz? Kochasz zwierzaki, ale brak czasu nie pozwala Ci na posiadanie
żadnego z nich, prócz wyrozumiałych wodolubnych pupili? Uczyń z ich hodowli swoje
hobby i zacznij się czuć w S
wiecie akwarystyki jak ryba w wodzie!
Naprawdę bardzo łatwo jest zostać dobrym akwarystą. Wszystko, czego Ci potrzeba,
to odrobina pomocy, by wytrwać. Ten przyjazny poradnik odpowie na wszystkie Twoje
pytania, począwszy od założenia zbiornika i wyboru odpowiednich gatunków ryb,
po przygotowanie bezpiecznej wody akwariowej, wykorzystywanie chemii i informacje
odnoS
nie do cyklu azotowego. Nauczysz się łączyć w akwarium różne ryby, czyS
cić
żwir, radzić sobie z inwazją glonów oraz prezentować swoje zwierzątka w albumach
fotograficznych i na wystawach.
Rady złotej rybki:
" Zakładanie słodkowodnego akwarium.
" Wybieranie najlepszych ryb.
" Korzystny zakup sprzętu.
" Utrzymywanie czystego, zdrowego S
rodowiska.
" Pokonywanie akwarystycznych pułapek.
" Rozmnażanie zwierzątek.
" Prowadzenie dokumentacji swoich rybek.
Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 fajnych akwarystycznych gadżetów, 10 naukowych
praw rybiego S
wiata oraz 10 mocnych postanowień związanych z posiadaniem
akwarium.
DODATEK SPECJALNY:
Dane i liczby dotyczące najwłaS
ciwszego akwarium
Spis tre ci
O autorach .............................................................................................................................. 19
Podzi kowania od autorów ..................................................................................................... 21
Wst p ...................................................................................................................................... 23
Dlaczego dla bystrzaków? ..............................................................................................................................23
Naiwne za o enia ..........................................................................................................................................24
Jak korzysta z ksi ki ....................................................................................................................................24
Jak podzielona jest ksi ka .............................................................................................................................24
Cz I: Podstawy akwarystyki ..................................................................................................................24
Cz II: Ryby. Jak o nie dba ...................................................................................................................24
Cz III: Woda, chemia i ro liny ..............................................................................................................25
Cz IV: Rozmna anie i inne fajne rzeczy ....................................................................................................25
Cz V: Dekalogi ....................................................................................................................................25
Ikony wykorzystane w ksi ce .........................................................................................................................25
Co dalej .......................................................................................................................................................26
Cz I: Podstawy akwarystyki .....................................27
Rozdzia 1: Na pocz tek kilka rad ........................................................................................... 29
Zobacz akwarium z szerokiej perspektywy .....................................................................................................30
Gdzie postawi zbiornik? ..........................................................................................................................30
Jakiego rodzaju zbiornik i podstaw mam kupi ? .........................................................................................30
Co w o y do akwarium? ...........................................................................................................................31
Jak dzia a sprz t akwarystyczny? ................................................................................................................31
Opieka nad nowymi wodnymi pupilkami ........................................................................................................31
Dlaczego ryby tak bardzo si od siebie ró ni ? ............................................................................................32
Które ryby s dla mnie najlepsze? ..............................................................................................................32
Na co zwróci uwag przy zakupie ryb? .....................................................................................................32
Czym karmi ryby? ...................................................................................................................................33
A je li moje ryby zachoruj ? ......................................................................................................................33
Zrozumie zagadnienia dotycz ce wody, chemii wody i ywych ro lin ...............................................................33
Wy sza szko a akwarystyki .............................................................................................................................34
Czy mog rozmna a swoje ryby? ..............................................................................................................34
Jak prowadzi zapiski na temat moich ryb? .................................................................................................34
Na czym polegaj wystawy ryb? .................................................................................................................34
Czy s inne rodzaje akwariów? ..................................................................................................................34
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
6
Rozdzia 2: Akwarystyka w praktyce ....................................................................................... 35
Zalety akwarium ........................................................................................................................................... 35
Jakiego rodzaju akwarium chcesz mie ? ..........................................................................................................37
Akwarystyka s odkowodna ........................................................................................................................37
Akwarystyka morska .................................................................................................................................39
Zbiornik z wod s onaw .......................................................................................................................... 40
Organizacja to klucz do sukcesu .....................................................................................................................40
Rozdzia 3: Znajd dobre miejsce ............................................................................................ 43
Temperatura pomieszczenia i jej wp yw ..........................................................................................................43
Nikczemne okna .......................................................................................................................................44
mierciono ne drzwi .................................................................................................................................44
Cz sto ucz szczane miejsca i dzieci (równa si K-A-T-A-S-T-R-O-F-A) ........................................................ 45
ród a wody ................................................................................................................................................ 46
Sprawd ród o ........................................................................................................................................46
Urz dzenie do podmiany wody ................................................................................................................. 46
Inne czynniki ................................................................................................................................................ 47
Meble i miejsce .........................................................................................................................................47
Elektryka .................................................................................................................................................47
Czyszczenie .............................................................................................................................................. 47
Rozdzia 4: Zbiornik i podstawa ............................................................................................... 49
Zanim kupisz zbiornik ................................................................................................................................... 49
Woda jest ci ka ....................................................................................................................................... 50
Wydawaj pieni dze z g ow ......................................................................................................................50
Przyjrzyj si zestawom startowym ...............................................................................................................50
Znale wolne miejsce .............................................................................................................................. 51
We ludzi pod uwag ...............................................................................................................................51
Zdecyduj, gdzie zrobi zakupy .................................................................................................................. 52
Z czego zrobione s akwaria ..........................................................................................................................53
Akwarium szklane .................................................................................................................................... 53
Akwaria akrylowe ..................................................................................................................................... 54
Akwaria plastikowe ................................................................................................................................... 55
Akwaria ró norodne i w niezwyk ym stylu .......................................................................................................55
Akwarium cienne ....................................................................................................................................55
Akwarium wbudowane w cian ................................................................................................................56
Akwaria-meble ......................................................................................................................................... 56
Akwaria w kszta cie walca ......................................................................................................................... 57
Wybór w a ciwego zbiornika .......................................................................................................................... 57
Rozmiar akwarium ................................................................................................................................... 57
Kszta t zbiornika ......................................................................................................................................57
G sto obsady ......................................................................................................................................... 58
Wybór w a ciwej podstawy ............................................................................................................................ 58
Drewniane szafki pod akwaria ................................................................................................................... 58
Stela e metalowe z k towników lub metalu gi tego ..........................................................................................59
Szafki do samodzielnego monta u ..............................................................................................................59
Stela e z innych materia ów ....................................................................................................................... 59
Szafki wielofunkcyjne ................................................................................................................................ 59
Szafki profilowane .................................................................................................................................... 59
 Spis tre ci
7
W a ciwe ustawienie szafki ............................................................................................................................60
Sprawd pod ogi i ciany ...........................................................................................................................60
Sprawd pr d ..........................................................................................................................................60
Przemieszczanie akwarium ............................................................................................................................60
Rozdzia 5: Co w o y , a czego nie wk ada do zbiornika ....................................................... 61
Wskazówek szukaj w naturalnym rodowisku ryb .............................................................................................62
Wszystko na temat pod o a ............................................................................................................................62
wirek .....................................................................................................................................................63
Pod o e a pH ..........................................................................................................................................63
Jakiego pod o a unika ..............................................................................................................................64
Rozmiar wirku i zagro enia zwi zane z piaskiem .......................................................................................64
Dodawanie pod o a do zbiornika ...............................................................................................................65
Ska ki, drewno i sztuczne ro liny ....................................................................................................................65
Kamienie do akwarium s odkowodnego ......................................................................................................66
Drewno do zbiornika s odkowodnego .........................................................................................................66
Ro liny plastikowe ....................................................................................................................................67
Inne dekoracje akwarystyczne .........................................................................................................................68
Niebezpieczne dekoracje mog wywo a problemy .......................................................................................68
Plastikowy nurek i inne dziwactwa .............................................................................................................69
Wskazówki i sztuczki przydatne podczas aran acji akwarium ...........................................................................70
Rozdzia 6: Wyposa enie i inne kwestie techniczne ............................................................... 73
Filtracja nie jest wcale taka straszna ................................................................................................................73
Filtracja mechaniczna ................................................................................................................................74
Filtracja biologiczna ..................................................................................................................................75
Filtracja chemiczna ...................................................................................................................................76
Przyjrzyjmy si dok adnie rodzajom systemów filtracyjnych ...............................................................................76
Filtry pod wirowe .....................................................................................................................................76
Filtry g bkowe ..........................................................................................................................................77
Inne filtry wewn trzne ...............................................................................................................................77
Filtry kaskadowe .......................................................................................................................................78
G owica wodna ........................................................................................................................................79
Filtry kanistrowe .......................................................................................................................................79
Filtry fluidyzacyjne ....................................................................................................................................79
Filtry diatomowe .......................................................................................................................................80
Filtry pulsacyjne .......................................................................................................................................80
Naturalna filtracja z udzia em ro lin ...........................................................................................................81
Przyjrzyjmy si grza kom i termometrom .......................................................................................................81
Grza ki przystosowane do ca kowitego zanurzenia .......................................................................................81
Grza ki, których cz musi wystawa ponad powierzchni wody ..................................................................82
Jak ogrzewa akwarium .............................................................................................................................82
Generujemy b belki za pomoc kamieni napowietrzaj cych i pomp powietrznych ..............................................83
Pompa powietrzna ....................................................................................................................................83
Kamienie napowietrzaj ce i cyrkulacja powietrza .........................................................................................84
W yki do napowietrzania, zawory i rozdzielacze powietrza .............................................................................85
W yki do napowietrzania .........................................................................................................................85
Rozdzielacze powietrza .............................................................................................................................86
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
8
Jak najlepiej o wietli akwarium ......................................................................................................................86
Przyjrzyjmy si rodzajom arówek .............................................................................................................. 87
Jak wybra pokryw ..................................................................................................................................88
Cz II: Ryby. Jak o nie dba ...................................... 91
Rozdzia 7: Anatomia ryb ......................................................................................................... 93
W jaki sposób ryba si porusza? ..................................................................................................................... 94
P etwa grzbietowa .................................................................................................................................... 94
P etwa ogonowa .......................................................................................................................................94
P etwa odbytowa ......................................................................................................................................95
P etwy piersiowe .......................................................................................................................................95
P etwy brzuszne ....................................................................................................................................... 95
P etwa t uszczowa ..................................................................................................................................... 96
P ywanie .................................................................................................................................................. 96
Oddychanie .................................................................................................................................................. 96
Zastosowanie skrzeli ................................................................................................................................. 96
Wykorzystanie narz du b dnikowego ........................................................................................................ 97
Zmys y ......................................................................................................................................................... 98
Wzrok ..................................................................................................................................................... 98
S uch ....................................................................................................................................................... 99
W ch ....................................................................................................................................................... 99
Smak ....................................................................................................................................................... 99
Czucie ................................................................................................................................................... 100
Osmoza i stopie zasolenia wody .................................................................................................................100
Ryby, które nie pij wody ........................................................................................................................ 100
Ryby, które musz pi wod ....................................................................................................................101
Rozpoznawanie cech charakterystycznych w celu zidentyfikowania ryby ........................................................101
Kszta t cia a ...........................................................................................................................................101
Taksonomia ........................................................................................................................................... 102
P cherz p awny ......................................................................................................................................103
Ubarwienie i jego funkcja ........................................................................................................................ 103
Rozdzia 8: Znajd gatunek dla siebie .................................................................................... 105
S odkowodne tropikalne ryby i bezkr gowce .................................................................................................. 106
a cowate .............................................................................................................................................. 106
Karpie cokszta tne i yworódki ................................................................................................................107
Sumokszta tne ........................................................................................................................................ 110
K saczowate .......................................................................................................................................... 113
Nietypowe k saczowate ........................................................................................................................... 115
Kozowate ............................................................................................................................................... 117
Piel gnice afryka skie .............................................................................................................................118
Piel gnice ameryka skie .......................................................................................................................... 119
Karpiowate ............................................................................................................................................ 122
Dziwaki ................................................................................................................................................. 124
S odkowodne tropikalne bezkr gowce .......................................................................................................125
 Spis tre ci
9
S odkowodne zimnowodne ryby i bezkr gowce .............................................................................................126
Karpie koi ..............................................................................................................................................126
Z ota rybka ............................................................................................................................................127
Zimnowodne bezkr gowce ......................................................................................................................128
Gatunki wyhodowane sztucznie ....................................................................................................................129
Rozdzia 9: Kupowanie ryb .................................................................................................... 131
Wybór dobrego sprzedawcy .........................................................................................................................131
W poszukiwaniu sklepu akwarystycznego .................................................................................................132
Wa na jest wspania a obs uga ..................................................................................................................132
Wygl d sklepu ........................................................................................................................................133
Typy sklepikarzy: dobrzy, li i paskudy ........................................................................................................134
Pracowite Pszczó ki ................................................................................................................................134
Odpychaj ce Paso yty ............................................................................................................................135
Sklepy z Trójk ta Bermudzkiego .............................................................................................................135
Nawi zanie dobrej relacji ze sklepikarzem .....................................................................................................136
Wybieramy zdrowe ryby ..............................................................................................................................136
Nie kupuj najnowszych ryb w sklepie .......................................................................................................136
Nie udawaj doktora Dolittle ....................................................................................................................137
Zacznij od czego prostego ......................................................................................................................137
Zacznij do tego, co znasz ........................................................................................................................137
Wypatruj oznak dobrego zdrowia .............................................................................................................138
Poznaj temperament ryby ........................................................................................................................138
Kupno w a ciwej ryby ..................................................................................................................................138
Rozdzia 10: Pokarm. Karmienie wodnych przyjació ............................................................ 141
Dieta podstawowa .......................................................................................................................................141
Czego potrzebuj Twoje ryby ..................................................................................................................142
Przekarmianie ........................................................................................................................................142
Niedo ywianie ........................................................................................................................................142
Podawanie w a ciwej ilo ci pokarmu ........................................................................................................143
W jaki sposób eruj Twoje ryby? ................................................................................................................143
Kiedy rybki przestaj je ........................................................................................................................144
Mi so ercy .............................................................................................................................................145
Wegetarianie ..........................................................................................................................................145
Ryby, które zjadaj wszystko, co wpadnie do zbiornika ..............................................................................145
Rodzaje pokarmu ........................................................................................................................................146
Porównanie pokarmów gotowych i mro onych ..........................................................................................146
Pokarmy liofilizowane .............................................................................................................................147
Spirulina ................................................................................................................................................147
Pokarm ywy  co , co ryby naprawd kochaj i co chc je ...................................................................147
Artemia .................................................................................................................................................148
Pierwotniaki ...........................................................................................................................................148
Wrotki ...................................................................................................................................................149
Rureczniki, ochotka, larwy komara i d d ownice (fuj!) ..............................................................................149
Karmienie narybku ......................................................................................................................................149
Nicienie mikro ........................................................................................................................................149
Pokarmy p ynne, sproszkowane i wspomagaj ce wzrost .............................................................................149
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
10
Rozdzia 11: Choroby i leczenie ............................................................................................. 151
Lepiej zapobiega & ................................................................................................................................... 151
Codzienne rodki zaradcze ......................................................................................................................151
Cotygodniowe rodki zaradcze .................................................................................................................153
Comiesi czne rodki zaradcze ..................................................................................................................154
Powszechne dolegliwo ci i kuracje ................................................................................................................154
Powszechne infekcje bakteryjne ................................................................................................................154
Zaparcia ................................................................................................................................................155
Puchlina ................................................................................................................................................155
Martwica p etw ...................................................................................................................................... 155
Arguloza (splewka) ................................................................................................................................156
Choroba welwetowa ................................................................................................................................156
Ospa rybia (ichtioftirioza) .......................................................................................................................157
Ple niawki .............................................................................................................................................. 157
Przywry ................................................................................................................................................. 157
Dziurawica ............................................................................................................................................. 157
Paso yty jelitowe .................................................................................................................................... 158
Du e paso yty skórne ..............................................................................................................................158
Fleksibakterioza (choroba bawe niana) ..................................................................................................... 158
Wytrzeszcz ............................................................................................................................................. 158
Posocznica ............................................................................................................................................. 159
Przywry Gyrodactylus .............................................................................................................................159
Choroby wywo ywane przez orz ski ......................................................................................................... 159
Zaburzenie funkcjonowania p cherza p awnego ........................................................................................ 159
Gru lica ryb ...........................................................................................................................................159
Cz ste przyczyny chorób .............................................................................................................................. 160
Zatrucie dwutlenkiem w gla .................................................................................................................... 160
Z a jako wody .....................................................................................................................................160
Zatrucie metalem ................................................................................................................................... 161
Zatrucie substancjami chemicznymi .........................................................................................................161
Niew a ciwa dieta ................................................................................................................................... 161
Przekarmienie ........................................................................................................................................161
Przestraszone ryby .................................................................................................................................. 162
Domowe lekarstwo: k piel w roztworze soli ................................................................................................... 162
Metoda Sherlocka Holmesa .........................................................................................................................162
Wykorzystanie zbiorników kwarantannowych i leczniczych .............................................................................163
Cel i zalety kwarantanny .........................................................................................................................163
Okres kwarantanny .................................................................................................................................163
Spisywanie wydarze .............................................................................................................................. 164
Zbiornik ................................................................................................................................................ 164
Zak adanie zbiornika leczniczego ................................................................................................................. 164
Zrozumienie istoty rodków leczniczych ...........................................................................................................165
 Spis tre ci
11
Cz III: Woda, chemia i ro liny .................................167
Rozdzia 12: Woda wodzie nierówna ..................................................................................... 169
Porównanie ró nych rodzajów wody .............................................................................................................169
Woda wodoci gowa ................................................................................................................................169
Deszczówka ...........................................................................................................................................171
Zalety wody butelkowanej (nie Perrier) ...................................................................................................171
Woda ze studni (nie licz na ni ) ..............................................................................................................172
Nabieranie wody z naturalnych zbiorników wody (czyli dlaczego musisz zapomnie o tym z ym pomy le) ..........172
Wlewanie wody do akwarium .......................................................................................................................173
Nie ma jak w domu .....................................................................................................................................173
Rozdzia 13: Ta szalona chemia ............................................................................................ 175
Zrozumienie zastosowania preparatów .........................................................................................................175
Kiedy u ywa preparatów? ......................................................................................................................176
Dok adne przestrzeganie instrukcji ...........................................................................................................176
Preparaty potrzebne podczas zak adania akwarium .......................................................................................176
Preparat do czyszczenia szyb ...................................................................................................................176
Neutralizator chloru ................................................................................................................................177
Preparaty do uzdatniania wody ...............................................................................................................177
Biostartery .............................................................................................................................................177
Bakterie w butelce ...................................................................................................................................178
Bakterie na pod o u ................................................................................................................................178
Preparat do usuwania zm tnienia wody ....................................................................................................178
Preparaty potrzebne do piel gnacji akwarium ....................................................................................................178
Preparat do usuwania zanieczyszcze biologicznych ......................................................................................178
Sól akwarystyczna ...................................................................................................................................178
Preparaty do zmiany poziomu pH ...........................................................................................................179
Preparaty uzdatniaj ce dostosowane do potrzeb piel gnic ..........................................................................179
Preparaty do piel gnacji ro lin .....................................................................................................................179
Stwórz w asny las deszczowy ...................................................................................................................179
Wzrost ro lin ..........................................................................................................................................180
Nawozy w tabletkach ..............................................................................................................................180
Zwalczanie glonów .................................................................................................................................180
Preparaty do zwalczania chorób u ryb ..........................................................................................................181
Rozdzia 14: Cykl azotowy i testy wody ................................................................................. 183
Pozbywanie si odchodów ryb ......................................................................................................................183
Dojrzewanie akwarium ................................................................................................................................184
Rozpocz cie cyklu azotowego .......................................................................................................................184
Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrosomonas (dobrych bakterii numer jeden) ............................................186
Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrobacter (dobrych bakterii numer dwa) ......................................................186
Przyspieszmy to troch ............................................................................................................................186
Zapobieganie syndromowi nowego zbiornika ............................................................................................187
Sprawdzanie poziomu amoniaku, azotanów, azotynów i pH ..........................................................................188
Regularne podmiany wody ......................................................................................................................188
Utrzymywanie w a ciwego poziomu pH ...................................................................................................189
Pomiar twardo ci ogólnej wody ....................................................................................................................190
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
12
Rozdzia 15: Sk adamy wszystko w ca o ........................................................................... 193
Zak adanie tropikalnego zbiornika s odkowodnego ........................................................................................194
Zak adanie zbiornika zimnowodnego ............................................................................................................196
Zak adanie prostego oczka wodnego dla z otych rybek ...................................................................................198
Jeszcze jedna rzecz ...................................................................................................................................... 199
Rozdzia 16: ywe ro liny w akwarium s odkowodnym ......................................................... 201
Jak ro liny funkcjonuj w akwarium ..............................................................................................................202
Rodzaje ro lin ............................................................................................................................................ 203
Ro liny p ywaj ce ...................................................................................................................................204
Ro liny korzeniowe ................................................................................................................................. 204
Sadzonki ................................................................................................................................................ 205
atwe gatunki ro lin ...............................................................................................................................205
Warunki akwariowe przyjazne dla ro lin .......................................................................................................205
Wymagania dotycz ce temperatury .......................................................................................................... 205
Pod o e do ukorzeniania .........................................................................................................................206
Filtracja ................................................................................................................................................. 206
Nawo enie .............................................................................................................................................206
O wietlenie ............................................................................................................................................206
Od ywki ................................................................................................................................................207
Zakup i transportowanie ro lin .................................................................................................................... 207
Zbieranie ro lin w naturalnych warunkach ................................................................................................207
Zakup ro lin u sprzedawcy ...................................................................................................................... 207
Jak przywie ro liny do domu w jednym kawa ku ..................................................................................... 208
Aklimatyzacja ......................................................................................................................................... 208
Problemy z ro linami ................................................................................................................................... 208
Oznaki z ego stanu zdrowia ..................................................................................................................... 209
Glony ....................................................................................................................................................209
Preparaty akwarystyczne ......................................................................................................................... 210
Techniki obsadzania zbiornika ro linami .......................................................................................................... 210
Rozdzia 17: Wybór gatunków ro lin do akwarium ................................................................ 211
Ro liny do obsadzenia przedniej cz ci zbiornika ........................................................................................ 212
Kryptokoryna Wendta (Cryptocoryne wendtii) .........................................................................................212
Mikrantemum okr g olistne (Micranthemum umbrosum) .......................................................................... 212
Hemiantus zwyczajny (Hemianthus micranthemoides) ............................................................................213
Lileopsis brazylijski (Lilaeopsis brasiliensis) .............................................................................................214
Aponogeton okienkowy (Aponogeton fenestralis) .....................................................................................214
Anubias nana (Anubias barteri var. Nana) .............................................................................................. 214
Ro liny do obsadzenia tylnej cz ci zbiornika ....................................................................................................215
Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) ........................................................................................... 215
Nurzaniec spiralny (Vallisneria spiralis) ................................................................................................... 216
Moczarka argenty ska (Egeria densa) ......................................................................................................216
Kabomba karoli ska (Cabomba caroliniana) ............................................................................................ 217
Anubias Bartera (Anubias barteri var. barteri) ......................................................................................... 217
Ludwigia p o ca (Ludwigia repens) .......................................................................................................218
 Spis tre ci
13
Echinodorus  Oriental ..........................................................................................................................218
abienica amazo ska (Echinodorus amazonicus) .....................................................................................219
Heterantera paskowana (Heteranthera zosterifolia) .......................................................................................219
Ro liny p ywaj ce .......................................................................................................................................219
Limnobium po udniowoameryka skie (Limnobium la1evigatum) ...............................................................219
Rz sa drobna (Lemna minor) .................................................................................................................220
Ro liny stawkowe ........................................................................................................................................220
Piscja osokowata (Pistia stratiotes) ..........................................................................................................220
Hiacynt wodny (Eichhornia crassipes) .....................................................................................................221
Akwarium ma wygl da naturalnie ...............................................................................................................221
Rozdzia 18: Jak sobie radzi z problemami .......................................................................... 223
Problemy z rybami ......................................................................................................................................223
Zanim otworz sklep akwarystyczny .........................................................................................................224
Powrót do zbiornika ...............................................................................................................................224
Rozdzielanie walcz cych ryb ...................................................................................................................224
Obserwacja rannej ryby ...........................................................................................................................224
Rozwi zywanie problemu agresji .............................................................................................................224
Rozwi zywanie problemów z pobieraniem pokarmu ......................................................................................225
Nak onienie ryb do erowania ..................................................................................................................225
Problemy ze sprz tem ..................................................................................................................................225
Problem z zapchanym filtrem ..................................................................................................................225
Przeanalizuj problemy z grza k ...............................................................................................................225
O wietlenie wpad o do akwarium .............................................................................................................226
Je li arówka strzeli .................................................................................................................................226
Migocz ce wita o ...................................................................................................................................226
Problemy ze zbiornikiem .............................................................................................................................226
Sprawdzanie, czy zbiornik nie przecieka ...................................................................................................226
Zapewnij bezpiecze stwo rybom ..............................................................................................................227
Zaklejanie ma ego ubytku ........................................................................................................................227
Kiedy p knie szyba akwarium ..................................................................................................................227
Problemy z wod ........................................................................................................................................227
Rozwi zywanie problemów z zielenicami ..................................................................................................227
Radzenie sobie z problemami wywo anymi przez chemikalia ......................................................................228
Ch odzenie zbyt ciep ego zbiornika ..........................................................................................................228
Ogrzewanie zbyt zimnego zbiornika .........................................................................................................228
Cz IV: Rozmna anie i inne fajne rzeczy .....................229
Rozdzia 19: Zbiornik tarliskowy ........................................................................................... 231
Decyzja o rozmna aniu ryb akwariowych ......................................................................................................232
Prze amywanie kolejnych barier ...............................................................................................................232
Zdobywanie nowej wiedzy i czerpanie z niej rado ci ......................................................................................232
Ochrona rodowiska ...............................................................................................................................232
Wybór sprz tu ............................................................................................................................................233
Zbiornik ................................................................................................................................................233
Przykrywamy zbiornik pokryw ...............................................................................................................233
Dekoracje ...............................................................................................................................................233
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
14
Pod o e ................................................................................................................................................. 234
Ruszt ikrowy .......................................................................................................................................... 234
Podkr camy ogrzewanie ..........................................................................................................................235
Filtracja ................................................................................................................................................. 235
Ro liny dla bezpiecze stwa, do rozrodu i na zach t ....................................................................................... 235
Ustawienie w a ciwych parametrów wody .....................................................................................................236
Monitorowanie pH i °dGH .................................................................................................................... 236
Temperatura wody ................................................................................................................................. 236
Czysto .................................................................................................................................................238
Wprowadzanie zakochanych w odpowiedni nastrój ........................................................................................ 238
Przez o dek do serca ............................................................................................................................ 238
Stara sztuczka ze sztucznym deszczem ..................................................................................................... 238
Wzrost ci nienia atmosferycznego ............................................................................................................ 239
Stara sztuczka ze zmian temperatury ......................................................................................................239
Podej cie z nowym go ciem z s siedztwa .................................................................................................. 239
Niech ryby za sob zat skni ................................................................................................................... 239
I co dalej? ................................................................................................................................................... 240
Rozdzia 20: Rozmna amy! ..................................................................................................... 241
Przedstawiamy sobie nowo e ców ................................................................................................................242
Post powanie z agresywnym samcem .......................................................................................................242
Umawiamy ryby na drug randk ............................................................................................................243
Hurra, moje ryby naprawd si lubi ! ......................................................................................................243
Do diaska, moje ryby si nienawidz ! ....................................................................................................... 243
Poznajemy ró ne metody rozmna ania ......................................................................................................... 244
yworódki .............................................................................................................................................244
Ryby jajorodne ....................................................................................................................................... 244
Jak ocali wszystkich przed wszystkimi .............................................................................................................246
Jak ocali mam i tat przed mam i tat ....................................................................................................... 246
Jak ocali dzieci przed mam i tat ...........................................................................................................246
Jak ocali dzieci przed dzie mi ................................................................................................................. 247
Wychowanie narybku .................................................................................................................................. 248
Przechodzimy do artemii .........................................................................................................................248
Stwarzamy im prawdziwy dom ................................................................................................................248
Wybór nowego stada hodowlanego ..........................................................................................................248
Zrozumie zagadnienia genetyczne ..............................................................................................................248
Wybór najlepszych ryb ............................................................................................................................249
Uzyskiwanie nowych odmian w prawid owy sposób ......................................................................................249
Uzyskiwanie nowych odmian w nieprawid owy sposób ............................................................................ 249
Uzyskiwanie odmian za pomoc inbredu .................................................................................................. 249
Wybór odpowiedniego dla Ciebie gatunku ....................................................................................................250
Gupik (Poecilia reticulata) ......................................................................................................................250
Piel gnica zebra (Archocentrus nigrofasciatus) .........................................................................................250
Skalar (Pterophyllum scalare) .................................................................................................................251
Kilka wskazówek na koniec ..........................................................................................................................251
 Spis tre ci
15
Rozdzia 21: Archiwizujemy dane i fotografujemy ryby .......................................................... 253
Prowadzimy rejestr ......................................................................................................................................253
Fotografowanie ryb starym sposobem ............................................................................................................254
Aparat ...................................................................................................................................................255
Obiektywy ..............................................................................................................................................256
Fotografia czarno-bia a i ciemnia ..............................................................................................................256
Fotografowanie ryb przy u yciu techniki cyfrowej ...........................................................................................257
Drukowanie zdj ...................................................................................................................................257
Obróbka komputerowa zdj akwarystycznych ..........................................................................................257
Techniki o wietlenia ....................................................................................................................................258
Techniki ustawiania ostro ci ........................................................................................................................259
Techniki kompozycji ...................................................................................................................................260
Zastosuj si do regu y trzech cz ci ..........................................................................................................260
Szwenkowanie ........................................................................................................................................260
Ustawianie si do zbli e ........................................................................................................................261
Zbiornik przeznaczony do robienia zdj ..........................................................................................................261
Zbudowanie w asnego zbiornika do celów fotograficznych .........................................................................262
Wykorzystanie ró nych te .......................................................................................................................263
Rozdzia 22: Rywalizacja na konkursach akwarystycznych ................................................... 265
Dlaczego rywalizacja w konkursach akwarystycznych jest dobra dla Twoich ryb ...............................................266
Jak pokaza swoje ryby ................................................................................................................................266
Konkursy ...............................................................................................................................................266
Wystawy ................................................................................................................................................267
Przygotowanie ryby do konkursu ..................................................................................................................267
P ywaj prosto i u miechnij si ..................................................................................................................267
Zbiornik ................................................................................................................................................268
Wystawiamy ryb we w a ciwy sposób ..........................................................................................................269
Parametry wody .....................................................................................................................................269
Wytyczne dotycz ce oceny: inny punkt widzenia .........................................................................................269
Rozmiar i waga cia a ...............................................................................................................................270
Kolor i p etwy ........................................................................................................................................270
Ogólna kondycja ....................................................................................................................................272
Przewo enie ryby na konkurs i z powrotem ...................................................................................................272
Pami taj, by dobrze si bawi ......................................................................................................................273
Rozdzia 23: Dla zaawansowanego akwarysty ...................................................................... 275
Akwarium z wod s onaw ......................................................................................................................275
Akwarium morskie ..................................................................................................................................276
Rodzaje zbiorników morskich ..................................................................................................................276
Morskie bezkr gowce ..............................................................................................................................277
Porównanie zbiorników s odkowodnych i s onowodnych ................................................................................277
Zdolno do adaptacji ............................................................................................................................277
Dost pno ............................................................................................................................................278
Koszt .....................................................................................................................................................278
Pi kno i przyjazne nastawienie ................................................................................................................278
Sprz t ....................................................................................................................................................278
Akwarium s odkowodne dla bystrzaków
16
Cz V: Dekalogi ....................................................... 279
Rozdzia 24: Dziesi fajnych akwarystycznych gad etów .................................................... 281
Szczypce do manipulacji w akwarium (to sprytne co do podnoszenia cosiów) ................................................. 281
Skrobak do glonów fajny jest ........................................................................................................................ 281
Dlaczego jedna siatka nie wystarczy ..............................................................................................................282
Skrzynka na narz dzia do przechowywania akcesoriów ..................................................................................282
Dodatkowe w yki na wszelki wypadek ............................................................................................................283
Silikon akwarystyczny (ubezpieczenie na wypadek powodzi) ..........................................................................283
Rozdzielacze powietrza do czenia fajnych mieci ......................................................................................... 283
Wiadra do rozchlapywania wody ..................................................................................................................284
Rozdzielacz pr du ...................................................................................................................................... 284
Skrobak (czy cik-cud) .................................................................................................................................284
Rozdzia 25: Dziesi sposobów na mimowolne u miercenie ryb ........................................ 285
Wyje d asz na wakacje i zapominasz o rybach ............................................................................................285
Bawisz si w doktora bez uprawnie .............................................................................................................285
Przygotowujesz kotu szwedzki stó z sushi ..................................................................................................... 286
Tuczysz ryby posi kami z siedmiu da .......................................................................................................... 286
Mieszasz ryby z ró nych bajek ..................................................................................................................... 286
Wpuszczasz zbyt wiele ryb (syndrom y ki do butów) .................................................................................... 287
Nie odrabiasz zadania domowego ................................................................................................................287
Pozwalasz niegrzecznemu dziecku s siada bawi si Twoimi rybami .............................................................. 287
Jeste akwaryst -hipochondrykiem ................................................................................................................ 287
Kupujesz u ywany lub tani sprz t ................................................................................................................. 288
Rozdzia 26: Dziesi naukowych praw rybiego wiata ........................................................ 289
Rybie prawo termodynamiki ........................................................................................................................289
Rybie prawo metamorfozy ...........................................................................................................................289
Rybie prawo mechaniki ...............................................................................................................................290
Rybie prawo antymaterii .............................................................................................................................. 290
Rybie prawo od ywiania .............................................................................................................................290
Rybie prawo towarzystwa ............................................................................................................................290
Rybie prawo energii potencjalnej ..................................................................................................................291
Rybie prawo kociego jasnowidza ..................................................................................................................291
Rybie prawo agresji ..................................................................................................................................... 291
Rybie prawo czasu ......................................................................................................................................291
Rozdzia 27: Dziesi postanowie noworocznych ............................................................... 293
Karmi ryby ............................................................................................................................................... 293
Czy ci zbiornik .......................................................................................................................................... 293
Zredukowa celibat ..................................................................................................................................... 293
Usuwa glony ............................................................................................................................................. 294
Zmienia wk ady filtracyjne ......................................................................................................................... 294
W cza wiat o .......................................................................................................................................... 294
 Spis tre ci
17
U ywa testów akwarystycznych ...................................................................................................................294
Zwraca uwag na moje ryby .......................................................................................................................294
Wymienia kamienie napowietrzaj ce ...........................................................................................................294
Zmieni aran acj akwarium ........................................................................................................................294
Dodatek A Dane i liczby dotycz ce zbiorników ..............295
Jak du y zbiornik kupi ? ..............................................................................................................................295
Przeliczniki (i inne przydatne dane) .............................................................................................................295
Ile ryb wpu ci do akwarium? ......................................................................................................................296
Skorowidz ............................................................................................................................ 299
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
93
Rozdzia 7
Anatomia ryb
W tym rozdziale:
Poruszanie si .
Oddychanie.
Zmys y.
Picie.
Identyfikacja.
yby to naprawd zachwycaj ce stworzenia. Wyst puj w wodach naszej planety ju od
R
oko o 450 milionów lat. W tym czasie przystosowa y si tak, by ich organizm sprawnie
funkcjonowa w wodnym rodowisku. Kszta t cia a ryby danego gatunku, d ugo p etw
i inne cechy fizyczne w specjalny sposób ukszta towa y si w wyniku ewolucji, by sprosta
wymaganiom ró nych rodzajów rodowiska wodnego. Je li dowiesz si wi cej o fizycznej
budowie ryby, zwi kszysz swoje szans na sukces w roli akwarysty zajmuj cego si danym
gatunkiem ryb.
Zapoznanie si z charakterystycznymi cechami fizycznymi danego gatunku u atwi Ci zakup
zdrowych ryb i spowoduje, e skuteczniej zidentyfikujesz problemy i szybciej zdiagnozujesz
choroby. Na rysunku 7.1 pokazano podstawowy podzia anatomiczny organizmu ryby.
Rysunek 7.1.
Postaraj si po-
zna najwa -
niejsze cz ci
organizmu ryby
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
94
W jaki sposób ryba si porusza?
Ka dy z nas przynajmniej raz sta jak zaczarowany, gdy obserwowa rybki akwariowe bez
wysi ku sun ce w wodzie, i zastanawia si , w jaki sposób z tak atwo ci poruszaj si w wodnym
rodowisku. Dlaczego ryby p ywaj lepiej ni my? Odpowied jest tak naprawd bardzo prosta.
Ryby s wyposa one w zestaw p etw (sze lub siedem rodzajów p etw, zale nie od gatunku),
które pe ni funkcj narz du ruchu. Ryby maj te przydatny narz d zwany p cherzem p awnym,
dzi ki któremu atwiej im unosi si w wodzie (inaczej by uton y; patrz cz ko cowa
tego rozdzia u, zatytu owana  P cherz p awny , by dowiedzie si wi cej na ten temat).
Ryby wyewoluowa y tak, by podbi rodowisko wodne. Dzi ki przystosowaniom ewolucyjnym
zmieni y si w perfekcyjne maszyny do p ywania. Dla odmiany  cz owiek, u ywaj c gumowych
p etw, mo e osi gn ledwie u amek tego, co nasi wodni przyjaciele.
By poj , jak porusza si ryba, musisz zrozumie funkcj ka dej p etwy. Ka da bowiem ma
specjalne zadanie do wykonania, a po czony wysi ek wszystkich p etw sprawia, e ryba
porusza si w wodzie i z atwo ci p ywa. Funkcjonowanie p etw polega na po czeniu si y
mi ni i czystej gracji.
P etwa grzbietowa
P etwa grzbietowa znajduje si na grzbiecie ryby, mi dzy p etw ogonow a g ow . To ta
dobrze znana p etwa, któr znasz z filmu Szcz ki, tn ca to wody. Je li p ywaj c w oceanie,
zauwa ysz w okolicy tak p etw , pomy lisz zapewne, e lepiej by o pogra w siatkówk
pla ow . Na szcz cie, dla Twojego spokoju ducha, p etwy grzbietowe Twoich rybek
akwariowych najcz ciej pozostaj pod wod .
P etwa grzbietowa pe ni funkcj steru, dzi ki któremu ryba utrzymuje równowag i mo e
p yn prosto. Kontrolowanie kierunku ruchu pozwala zaoszcz dzi energi . Ryba, która
nie potrafi dobrze p ywa , nie prze yje zbyt d ugo, poniewa nie b dzie umia a rywalizowa
ze wspó mieszka cami zbiornika o pokarm. P etwa znajduje si na  szkielecie z promieni
chrz stnych lub kostnych (niektóre s twarde, niektóre mi kkie), na którym rozpi ty jest
b oniasty fa d skóry.
Niektóre rybki akwariowe, na przyk ad pewne gatunki z otych rybek czy brzeszczotkowatych,
nie maj p etwy grzbietowej. P ywanie sprawia im du trudno , poniewa nie potrafi
utrzyma stabilnego kierunku podczas przemieszczania si . Inne gatunki ryb, na przyk ad
t czankowate, maj za dwie p etwy grzbietowe.
P etwa ogonowa
P etwa ogonowa jest odpowiedzialna za wykonywanie dynamicznych ruchów do przodu
i bardzo szybkie p ywanie. Ryby wykorzystuj te p etw ogonow , by spowolni ruch
do przodu oraz pomocniczo podczas zmian kierunku. Ta p etwa (wraz z ogonem) spe nia
g ówn funkcj motoryczn .
Wyd u enie p etwy ogonowej u wielu gatunków ryb, na przyk ad u z otych rybek czy bojowników,
do celów wystawowych za pomoc sztucznej selekcji osobników (hodowla maj ca na celu
uwypuklenie po danej cechy) powoduje, e ryby wolniej p ywaj . Osobniki o bardzo d ugiej
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
95
p etwie ogonowej prawdopodobnie nie prze y yby na wolno ci. Z ota rybka o 9-centymetrowym
tu owiu i 18-centymetrowej p etwie ogonowej, któr wlecze za sob po wirku jak tren sukni
lubnej, musi mie problemy z p ywaniem.
Niestety, wiele gatunków ryb poddaje si selektywnej hodowli maj cej na celu uzyskanie
bardzo d ugiej p etwy ogonowej lub p etwy ogonowej o niespotykanym kszta cie. Takie ryby
z trudno ci utrzymuj równowag w wodzie. Ryby o krótszej zaokr glonej p etwie mog
wykona szybki, gwa towny ruch do przodu, cho zazwyczaj p ywaj wolno i z atwo ci .
Najszybciej p ywaj ce ryby zwykle maj p etw dyficerkaln (dwa równomiernie roz o one p aty);
p etwy zaokr glone (o kszta cie przypominaj cym wachlarz) s charakterystyczne dla ryb
p ywaj cych wolniej.
P etwa odbytowa
P etwa odbytowa znajduje si na brzusznej stronie cia a ryby, mi dzy odbytem i p etw
ogonow . Jej funkcj jest pomoc w utrzymywaniu równowagi  dzi ki niej ryba nie przewróci
si w wodzie na grzbiet. U niektórych gatunków ryb p etwa odbytowa przekszta ci a si
w parzyste, dwie p etwy odbytowe, po czone ze sob w brzusznej cz ci cia a ryby.
U ryb takich jak s odkowodne gupiki p etwa odbytowa samca pe ni funkcj narz du
kopulacyjnego zwanego gonopodium. Za pomoc tego kolcokszta tnego organu samiec
wprowadza nasienie do dróg rodnych samicy. Samce wielu gatunków ryb k saczowatych, na
przyk ad tetry, maj specjalne haczyki na p etwie odbytowej, za pomoc których zaczepiaj si
o cia o samicy podczas tar a.
P etwy piersiowe
P etwy piersiowe zapewniaj rybie stabilno podczas przemieszczania si w wodzie, kiedy
 zawisa w miejscu oraz wykonuje powolne zmiany kierunku. Te parzyste p etwy umiejscowione
s w cz ci brzusznej cia a ryby, tu obok skrzeli (jedna po ka dej stronie cia a). P etwy piersiowe
s u do poruszania si i pozostaj stale w ruchu.
Wiele gatunków ryb wykorzystuje p etwy piersiowe do inkubacji ikry podczas rozrodu. Wiele
ryb  lataj cych przekszta ci o p etwy piersiowe w co na kszta t skrzyde , dzi ki czemu wykonuj
krótkie lizgi nad wod . Niektóre gatunki maj p etwy piersiowe wyposa one w twardy kolec,
którego mog u y w obronie przed drapie nikami.
P etwy brzuszne
P etwy brzuszne okazuj si pomocne w zatrzymywaniu si , utrzymywaniu równowagi cia a
i podczas zmian kierunku. Umiejscowione s przed p etw odbytow , w cz ci brzusznej cia a
ryby (po jednej z ka dej strony). Inne zastosowania p etw brzusznych to mi dzy innymi
poszukiwanie pokarmu, przenoszenie ikry i walka. Te p etwy s zazwyczaj mniejsze u ryb
yj cych w otwartych zbiornikach wodnych, na przyk ad u platek, a wi ksze u niektórych
ryb dennych.
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
96
P etwa t uszczowa
Kilka gatunków ryb, takich jak tetry i niektóre sumokszta tne, ma dodatkow p etw
 t uszczow , umiejscowion na grzbiecie, mi dzy p etw grzbietow i ogonow . Akwary ci
cz sto nazywaj j drug p etw grzbietow . Naukowcy nie odkryli adnego praktycznego
powodu istnienia tej p etwy. Nie pe ni adnej znanej nam funkcji. Ale je li wygl da ciekawie,
to czemu mia oby jej nie by ?
P ywanie
Specjalny kszta t cia a ryb wspomaga ogóln wydajno p ywania. Cia o ryby jest zazwyczaj
zw one od strony g owy i ogona oraz szersze w rodkowej cz ci cia a (jak wielu z nas, kiedy
osi gamy wiek redni). Dzi ki takiemu zw onemu kszta towi ryba bez wi kszego wysi ku
sunie w wodzie. Gdyby my wi c znale li jaki sposób na ycie w wannie, skorzystaliby my z tego
pomys u.
Je li dok adnie przyjrzysz si swoim rybom, zauwa ysz, e wi kszo z nich p ywa bez
adnego wysi ku lub czynno ta sprawia im niewiele k opotu. To zaskakuj ce, poniewa
opór wody jest znacznie wi kszy ni opór powietrza. Tymczasem to p ynna posta wody
podtrzymuje ci ar cia a, gdy ono si porusza. Poniewa waga cia a ryby jest zawieszona
w wodzie, ryba potrzebuje niewielkiego wydatku energii, by przezwyci y si grawitacji
 w przeciwie stwie do wysi ku, który ludzie musz w o y , aby porusza si w powietrzu
atmosferycznym na suchym l dzie.
Si a mi ni ryby jest wytwarzana dzi ki energii dostarczanej przez krótkie w ókna rozmieszczone
na ca ym ciele ryby. Te liczne w ókna wykonuj ruchy sekwencyjne i wytwarzaj fizyczn
energi seriami fal o kszta cie litery S. Energia jest przenoszona do ogona i pozwala si porusza .
Nast pnie p etwa ogonowa porusza do ty u otaczaj c j wod , dzi ki czemu cia o ryby
przesuwa si krótkim ruchem do przodu. Ta sekwencja wydarze pozwala rybie porusza si
w wodzie bez wi kszych zak óce  które by j spowalnia y.
Oddychanie
Tak jak ludzie, ryby potrzebuj tlenu, by prze y . Ryby wykorzystuj tlen rozpuszczony w wodzie
i wydalaj dwutlenek w gla  produkt oddychania. Wszystkie ywe ro liny w Twoim akwarium
wykorzystuj ten dwutlenek w gla, a same oddaj do wody tlen.
Zastosowanie skrzeli
W przeciwie stwie do zwierz t l dowych, ryby nie pobieraj tlenu z powietrza. Zamiast tego
pobieraj tlen bezpo rednio z wody za pomoc skrzeli. Skrzela s wy cielone licznymi naczyniami
krwiono nymi, które wspomagaj pobieranie tlenu.
Skrzela pod wzgl dem budowy przypominaj ludzkie p uca, z tym e s du o bardziej
wydajne. Ryby pobieraj z wody akwariowej a do 85% rozpuszczonego w niej tlenu, dlatego
tak wa na jest jako wody! Dla porównania  ludzie podczas oddychania pozyskuj tylko
oko o 25% tlenu zawartego w powietrzu (oczywi cie, je li mieszkasz w zat oczonym mie cie,
ilo tlenu pobierana przez Twój organizm mo e spa do oko o 2%).
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
97
Woda wp ywa do pyszczka ryby i przep ywa przez skrzela, tam za pomoc blaszek skrzelowych
pobierany jest z niej tlen. Woda pozbawiona tlenu zostaje nast pnie szybko wydalona.
Ryby bardzo energiczne, aktywne, takie jak s odkowodny danio, musz przez ca y czas p ywa ,
by wymusi przep yw wody przez skrzela i pobiera z niej tlen. Ryby gatunków aktywnych
udusi yby si trzymane w ma ym akwarium, które ogranicza oby ich ruch. Nikt nie chcia by
mieszka w zaplombowanej windzie z 20 innymi osobami. Twoje ryby te nie.
Upewnij si , czy Twój zbiornik jest wystarczaj co przestronny, by ryby mia y du o przestrzeni
do p ywania.
Je li przenosisz ryby z jednego miejsca w inne, musisz pami ta , e skrzela s zbudowane
z delikatnej tkanki, która mo e ulec uszkodzeniu, je li wyjmie si ryb z wody. Struktura
skrzeli w du ej mierze opiera si na samej wodzie. Bardzo wa ne jest wi c, by podczas
przeprowadzki ryba pozostawa a w wodzie  unikniesz uszkodzenia skrzeli, cia a i p etw,
które zostan pozbawione oparcia wody.
Wykorzystanie narz du b dnikowego
Pewna grupa ryb (zwana b dnikowcami lub rybami labiryntowymi), wyst puj cych w Azji
i Afryce, potrafi oddycha powietrzem atmosferycznym przy u yciu specjalnego organu
zwanego labiryntem lub narz dem b dnikowym. Narz d ten, umiejscowiony w g owie za skrzelami,
wyewoluowa w celu umo liwienia rybom pobierania tlenu bezpo rednio z powietrza,
jako metoda dodatkowa, uzupe niaj ca oddychanie skrzelowe.
Do ryb labiryntowych zaliczaj si bojowniki, gurami i wielkop etwy. W swoim naturalnym
rodowisku wiele tych ryb yje w brudnych, s abo natlenionych wodach, pe nych dziwacznie
wygl daj cych stworze . (Nie ró ni si to za bardzo od naszego basenu miejskiego w gor cy
dzie ). Te ryby zazwyczaj maj rozszerzony tu ów i du e p etwy.
Nazwa organu  labirynt  pochodzi od jego fizycznego kszta tu. Labirynt sk ada si
z wygi tych kostnych blaszek pokrytych silnie unaczynionym nab onkiem, wy apuj cym
po ykane powietrze. Wdychane powietrze jest nast pnie zatrzymywane w fa dach
przypominaj cych g bk , a uzyskany w ten sposób tlen ostatecznie zostaje przekazany
do krwiobiegu.
Ryby labiryntowe mog y w znacznie mniejszym zbiorniku ni ten, który zazwyczaj si
zak ada (zwykle co najmniej 40 litrów), poniewa te ryby mog pobiera tlen z powietrza. Nie
oznacza to jednak, e mo na i trzeba trzyma labiryntowce w bardzo zat oczonym akwarium
lub w ekstremalnie ma ym zbiorniku. Cho posiad y umiej tno oddychania  dodatkowym
ród em powietrza, wydalaj do wody tyle samo zwi zków organicznych, co ich
wspó mieszka cy, i potrzebuj przyzwoitej przestrzeni oraz filtracji, eby y w zdrowiu.
Cz sto widuje si bojowniki sprzedawane w ma ych kubeczkach. Powodem takiego
post powania okazuje si to, e atwiej w ten sposób oddzieli od siebie samce, które inaczej
zacz yby walczy . Nie jest to jednak metoda, któr akwarysta powinien podpatrzy i zastosowa
w domu. Nie trzymaj bojowników w ma ych kulach czy w wisz cych wazach do celów
dekoracyjnych. Zapewnij im zamiast tego zdrowe rodowisko akwarium i mnóstwo miejsca.
Labiryntowce mog zapada na choroby wywo ane przez zat oczenie zbiornika i z jako
wody, tak jak inne ryby. Uwierz nam na s owo, b d zdrowsze i szcz liwsze we w a ciwie
urz dzonym akwarium. (Rybom labiryntowym powinno si zapewni tej samej wysokiej
jako ci filtracj , ogrzewanie i inne prawid owe parametry, które s standardem w przypadku
hodowli innych ryb tropikalnych). B d Ci te du o bardziej lubi .
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
98
Zmys y
Tak jak ludzie, ryby dysponuj pi cioma zmys ami: smakiem, wzrokiem, s uchem, dotykiem
i w chem. Wykorzystuj narz dy zmys u, gdy poszukuj pokarmu, do komunikacji mi dzy
osobnikami, by zwabi partnera oraz by unikn wi kszych i maj cych z e zamiary ryb.
Dowiedziono, e ryby ucz si radzi sobie nawet bez wi cej ni jednego zmys u, je li utrac
go wskutek fizycznego urazu lub urodz si z tak wad . Widzieli my ju ryby w najgorszym
z mo liwych stanie, które mimo to prze y y. Pomy l tylko, jak wspaniale mog wygl da
i czu si , je li zapewnimy im najlepsze mo liwe warunki!
Wzrok
Oto kilka zabawnych faktów dotycz cych wzroku u ryb:
Wi kszo ryb posiada umiej tno patrzenia w dwóch ró nych kierunkach równocze nie.
Ten fizyczny fenomen znany jest pod nazw widzenia monokularnego.
Ryby nie potrafi równocze nie skupi obojga oczu na jednym obiekcie.
Ryby nie maj powiek i pi z szeroko otwartymi oczami  zapadaj w stan letargu.
Wi kszo ryb jest krótkowzroczna i widzi ostro wszystko, co jest od nich oddalone
do oko o 30 centymetrów. Je li zatem staniesz po drugiej stronie pokoju, szeroko si
u miechniesz i zaczniesz macha r kami, by rozbawi swoje ryby, nie oczekuj,
e na to zareaguj .
Narz d linii bocznej
Ryby wyposa one s w ciekawy organ zwany lini boczn  dzi ki niemu potrafi zlokalizowa
przedmioty na swojej drodze oraz w ich otoczeniu, których nie dostrzegaj za pomoc narz du
wzroku z powodu jego ogranicze (patrz rysunek 7.2). Ta linia u niektórych gatunków ma
form zredukowan . Ryby yj ce w ca kowitych ciemno ciach jaski wykorzystuj ten narz d,
by si porusza , a niektóre gatunki  by zlokalizowa owady nad powierzchni wody.
Rysunek 7.2. Na-
rz d linii bocz-
nej troch ró ni
si od naszych
zmys ów
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
99
Linia boczna jest umiejscowiona po obu bokach cia a ryby i biegnie od oka do nasady p etwy
ogonowej. Narz d linii bocznej sk ada si z cia ek zmys owych zwanych neuromastami
(receptorów). Cia ka te sk adaj si z komórek czuciowych zaopatrzonych w rz ski otoczone
galaretowat substancj . Odbieraj drgania w wodzie, a te powoduj wygenerowanie w mózgu
ryby konkretnego obrazu.
Oczy
Oczy ryby cz sto s du e, co rekompensuje s abe o wietlenie rodowiska podwodnego.
Zazwyczaj oczy znajduj si po bokach g owy, a niektóre gatunki potrafi obraca ga k oczn
o 360°. Pewne gatunki bytuj ce w warunkach ca kowitej lub cz ciowej ciemno ci (na przyk ad
lepczyk jaskiniowy) w ogóle nie maj oczu. Wskutek procesu ewolucji narz d ten ca kowicie
zanik .
Niektóre ryby potrafi rozró nia na pewnych g boko ciach okre lone barwy, ale du
trudno sprawia im dostosowanie si do gwa townych zmian nat enia o wietlenia, poniewa
ich t czówka pracuje wolno. Z tego powodu wpadaj w  szok i mog spanikowa , gdy wiat o
w akwarium zostanie gwa townie w czone lub wy czone bez ostrze enia w pomieszczeniu,
które pozostaje nadal ciemne. Je li zatem w czysz o wietlenie akwarium tu po tym, jak
rano wstaniesz, potem zapewne zauwa ysz, e Twoje ryby tkwi przyklejone do sufitu,
prawdopodobnie troch przestraszone.
W przypadku ludzkiego oka kszta t soczewki stale si zmienia w celu uzyskania w a ciwej ostro ci
obrazu. Soczewka oka ryby nie zmienia kszta tu, ale dostosowuje ostro obrazu za pomoc
aparatu ruchowego ga ki ocznej, który dos ownie porusza ga k oczn w przód i w ty w oczodole.
S uch
Ryby nie maj z o onych narz dów s uchu, takich jak my, poniewa d wi k przemieszcza si
w wodzie znacznie szybciej ni w powietrzu, wi c z punktu widzenia ewolucji rozwój takiego
narz du nie by konieczny. Narz d s uchowy u ryb sk ada si z prostego pod wzgl dem
budowy ucha wewn trznego. Wibracje odebrane z otoczenia s przekazywane bezpo rednio
do ucha wewn trznego, w którym zostaj przetworzone na bodziec d wi kowy. Wi kszo
ichtiologów (naukowców zajmuj cych si rybami) uwa a, e p cherz p awny u ryb wspó dzia a
z elementami sk adowymi ucha wewn trznego w zakresie rozpoznawania konkretnych
bod ców s uchowych.
W ch
W ch pe ni u ryb wa n rol  w znajdowaniu pokarmu i erowaniu oraz w wyszukiwaniu
odpowiedniego partnera. Ryby wychwytuj zapachy nozdrzami, które przekazuj bod ce do
wewn trznej cz ci narz du w chu. Narz d w chu nie jest ca kowicie po czony z uk adem
oddechowym i dzia a samodzielnie.
Smak
Ryby maj kubki smakowe rozmieszczone w otworze g bowym, na pyszczku, a w pewnych
wypadkach równie na p etwach. Zakres rozpoznawanych przez ryby smaków jest bardzo
w ski, wi c musz stale szuka po ywienia w otoczeniu z nadziej , e  natkn si  na co ,
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
100
co mo na by zje i dzi ki temu prze y . U ryb sumokszta tnych wykszta ci y si w sy,
na których umieszczone s kubki smakowe, przydatne w znajdowaniu pokarmu w m tnej
czy ciemnej wodzie.
Czucie
Od dawna ludzie spieraj si , czy ryby potrafi odczuwa ból, czy nie. By oby nam bardzo
przykro, gdyby my odkryli, e ryby czuj ból, gdy zrobimy im co , co jest dla nich bolesne.
Najlepiej za o y , e Twoje ryby odczuwaj ból i traktowa je z szacunkiem oraz dba o nie
w równym stopniu jak o ka de inne zwierz tko domowe.
Osmoza i stopie zasolenia wody
Osmoza to prosty proces, za pomoc którego ryba utrzymuje w a ciwe st enie soli w organizmie
(patrz rysunek 7.3). Dzi ki osmozie cz steczki wody stale przenikaj pó przepuszczalne b ony
w organizmie ryby w celu wyrównania w nim st enia soli w stosunku do zasolenia wody
w zbiorniku. Osmoza to jeden z powodów, dla których ryby s odkowodne nie mog y
w wodzie s onej i na odwrót. (Jak od ka dej regu y, i od tej jest kilka wyj tków).
Rysunek 7.3.
Osmoza u ryby
s odkowodnej
Ryby, które nie pij wody
St enie soli w p ynach ustrojowych ryb s odkowodnych jest wy sze ni st enie soli w wodzie,
w której ryby yj . Z tego powodu woda dostaje si do komórek organizmu wskutek procesu
osmozy. Gdyby ryby nie dysponowa y sposobem na pozbycie si tego nadmiaru wody, p k yby
jak balon, który nadmuchano, a przekroczy swoj maksymaln obj to , lub przypomina yby
cia o cz owieka po wigilijnej wieczerzy.
U ryb s odkowodnych woda jest usuwana z organizmu za pomoc nerek i ma form bardzo
rozcie czonego moczu. Umiejscowione w skrzelach wyspecjalizowane komórki, których
zadaniem jest wy apywanie soli, absorbuj j i przekazuj do krwiobiegu. Gotowy pokarm dla
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
101
ryb akwariowych zawiera bardzo ma e ilo ci soli, dzi ki czemu rybom atwiej utrzyma
w a ciw równowag st enia soli. Ilo soli zatrzymywanej w organizmie jest tak niewielka,
e pozbycie si jej nie wymaga zbyt du ego wydatku energii.
Ryby, które musz pi wod
Je li po zapoznaniu si z akwarystyk s odkowodn zdecydujesz si trzyma ryby morskie,
musisz wiedzie , e ryby te borykaj si z dok adnie odwrotnym problemem w kwestii
zrównowa enia st enia soli w organizmie w stosunku do st enia jej w wodzie. U ryb
morskich st enie soli w ich p ynach ustrojowych jest znacznie ni sze ni w wodzie, dlatego
musz one stale pi wod , by zrekompensowa utrat wody z organizmu, b d cej efektem
osmozy. Woda stale przenika z organizmu do otoczenia. Gdyby ryby morskie nie pi y ci gle
wody, zmar yby wskutek odwodnienia.
Ryby morskie wydalaj niewielkie ilo ci moczu. Pozbywaj si równie z organizmu nadmiaru
soli, by utrzyma ogóln równowag osmotyczn .
Ró nica polega na tym, e ryby s odkowodne charakteryzuj si wysokim st eniem soli
w organizmie. Maj zapewnione sta e nawadnianie organizmu, poniewa woda przedostaje si
do niego z otoczenia. Nadmiar wody jest wydalany w formie moczu, dzi ki czemu przywraca si
równowaga osmotyczna. Ryby morskie maj niskie st enie soli w organizmie. Dochodzi do
ci g ego odwodnienia organizmu, poniewa woda jest oddawana do otoczenia, w którym yje
ryba. Ryby pij wod morsk , w której yj , by odzyska utracon wod i zachowa równowag
osmotyczn w organizmie.
Rozpoznawanie cech charakterystycznych
w celu zidentyfikowania ryby
Tryb ycia ryby, zwyczaje oraz sposób poruszania ca kowicie zale od jej ogólnego kszta tu
i rozmiaru cia a. Kiedy spojrzysz na kszta t pyszczka i budow p etw ryby danego gatunku,
zyskasz wskazówki, dzi ki którym atwiej Ci b dzie odpowiedzie na pytania dotycz ce sposobu
na przetrwanie, sposobu erowania i poruszania si w wodzie.
wiadomo , w jaki sposób fizyczny wygl d ryby ewoluowa przez wieki w celu zagwarantowania
jej prze ycia w ró nym rodowisku wodnym, pozwoli Ci zidentyfikowa nienale ce do danego
rodowiska gatunki i u atwi zrozumienie prawdopodobnych wymaga rodowiskowych tych
ryb. Cho nie jest to fakt naukowy, w 95% przypadków si sprawdza.
Kszta t cia a
Specyficzny kszta t cia a ryby mo e Ci du o powiedzie na temat jej rodowiska naturalnego
i sposobu p ywania. Na przyk ad smuk a sylwetka danio pr gowanego pozwala mu g adko
i bez wysi ku przemieszcza si w otwartym zbiorniku wodnym za pomoc szybkich  susów
do przodu. Danio w naturze nie wyst puje w mokrad ach ze stoj c wod .
Ró ne rodzaje ryb maj inne kszta ty cia a, dzi ki czemu atwiej im y w ich naturalnym
rodowisku. Na przyk ad, sp aszczone z boku cia o paletki zmniejsza opór wody i pozwala jej
w o y energi w szybkie prze lizgiwanie si mi dzy przeszkodami (na przyk ad w g stej
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
102
pl taninie korzeni typowej dla ich naturalnego rodowiska) podczas pogoni za ofiar . Ta ryba
yje w zbiornikach, w których zanurzone s systemy korzeniowe drzew i inne naturalne
przeszkody.
Ryby o kulistym kszta cie cia a, takie jak niektóre z ote rybki, p ywaj wolno i do szybko si
m cz . Te gatunki ryb wyst puj w zbiornikach o s abym pr dzie wody.
Ryby o ciele brzusznie sp aszczonym, takie jak kiryskowate, du cz ycia sp dzaj ,
poruszaj c si tu przy warstwie pod o a Twojego akwarium.
Taksonomia
Naukowcy sklasyfikowali ryby jako osobn grup zwierz t z powodu unikalnych cech
odró niaj cych je od innych istot. Ssaki, takie jak wieloryby czy delfiny, nie s  rybami
 jako zwierz ta sta ocieplne musz podp ywa do powierzchni wody, by oddycha  i prze y .
Jak wiemy, ryby nie musz oddycha powietrzem atmosferycznym, poniewa potrafi
pobiera tlen z otaczaj cej je wody.
Naukowcy klasyfikuj zwierz ta o podobnych cechach fizycznych w du e grupy. Ten system
klasyfikacji to taksonomia. Ichtiolodzy (ludzie po wi caj cy si badaniu ryb) podzielili
zwierz ta wodne na kilka kategorii na podstawie ich cech fizycznych, dzi ki czemu mo emy
odró ni na przyk ad ryby od innych zwierz t wodnych.
Naukowcy sklasyfikowali ryby kostnoszkieletowe jako ryby charakteryzuj ce si kostnym
kr gos upem, szkieletem chroni cym organizm oraz stabilizuj cym cia o i organy wewn trzne,
p etwami, promieniami chrz stnymi lub kostnymi, oddychaniem skrzelowym, dymorfizmem
p ciowym oraz czaszk chroni c mózg. Oko o 90% ryb na wiecie to ryby kostnoszkieletowe.
Popularne rybki akwariowe to ryby kostnoszkieletowe.
Umiejscowienie otworu g bowego
Kszta t otworu g bowego oraz jego po o enie maj cis y zwi zek ze sposobem erowania oraz
z miejscem (na dnie, w toni wodnej czy tu pod powierzchni wody), w którym ryba sp dza
najwi cej czasu.
Gatunki ryb, takie jak pstr e srebrzysty, charakteryzuj ce si górnym po o eniem otworu
g bowego (skierowany jest do góry pyszczka) pobieraj pokarm z powierzchni wody, a wi c
w akwarium ywi si p atkami i innym pokarmem p ywaj cym po powierzchni wody.
Dolne po o enie otworu g bowego (otwór g bowy skierowany do do u) charakteryzuje wiele
ryb dennych, na przyk ad kiryski. Te ryby pobieraj pokarm z pod o a akwarium oraz p askich
powierzchni ska ek lub li ci ro lin.
Zmiennocieplno
Ryby akwariowe to zwierz ta zmiennocieplne. Oznacza ma równie metabolizm  ryby aktywne maj odrobin
to, e temperatura ich organizmu zale y od temperatury wy sz temperatur cia a ni ryby bardziej stateczne.
otaczaj cej je wody. Znaczenie dla temperatury cia a
 Rozdzia 7: Anatomia ryb
103
Otwór g bowy ryby charakteryzuj cy si po o eniem ko cowym (otwór g bowy na ko cu
pyszczka, skierowany do przodu) jest typowy dla wielu gatunków ryb eruj cych w toni
wodnej, na przyk ad z otych rybek czy platek. Te gatunki pobieraj pokarm, gdy ten tonie
i opada w kierunku dna.
uski
Wi kszo ryb ma cia o pokryte uskami, które zachodz na siebie jak dachówki. uski to
przezroczyste tarczki chroni ce cia o przed urazami. Te cienkie wytwory skóry zwi kszaj
równie efektywno g adkiego poruszania si w wodzie. Warstwa luzu, pokrywaj ca uski,
zapewnia im g adko oraz chroni ryby przed inwazj paso ytów i infekcjami.
Nie wszystkie ryby maj jednak uski. Jak zwykle bowiem jest kilka wyj tków.
U ryb kostnoszkieletowych wyró niamy kilka rodzajów usek:
uski ktenoidalne to uski o z bkowanych brzegach.
uski cykloidalne s g adkie i okr g e.
uski ganoidalne maj kszta t rombu i wyst puj na przyk ad u ryb jesiotrokszta tnych.
uski s wytworem skóry w a ciwej i zazwyczaj pozostaj bezbarwne. Ubarwienie ryby zale y
od pigmentu wyst puj cego w skórze.
P cherz p awny
W a ciwie wi kszo ryb powinna uton w akwarium, poniewa s one troch ci sze od wody.
Szkielet i mi nie s w znacznym stopniu zbudowane z substancji niep ywaj cych w wodzie.
P cherz p awny pozwala rybom przezwyci y ten problem. To narz d wype niony gazem,
dzi ki czemu ryba utrzymuje si w toni wodnej, zamiast ton . Niektóre ryby denne nie maj
p cherza p awnego. cianki narz du kurcz si lub rozci gaj , co pozwala regulowa zawarto
gazu w p cherzu potrzebn do unoszenia si w wodzie.
Ryby te reguluj zawarto gazu w p cherzu za pomoc przewodu powietrznego, dzi ki
czemu bez wysi ku (lub prawie bez wysi ku) unosz si w wodzie. Gruczo y gazowe
wprowadzaj gaz do p cherza, by zwi kszy jego obj to i umo liwi lepsze unoszenie si
w wodzie, oraz wydzielaj kwas mlekowy, dzi ki któremu gaz obecny w krwi przenika
do p cherza. By zmniejszy p ywalno , gaz zostaje uwolniony z p cherza do krwiobiegu,
a nast pnie wydalony do wody przy u yciu skrzeli.
Kiedy ryba p ynie w kierunku dna akwarium, p cherz p awny automatycznie zmniejsza
obj to , a ryba  tonie . By odwróci t sytuacj , do p cherza p awnego trzeba wpu ci gaz
i tak ponownie poprawi p ywalno . Kiedy ryba zdecyduje si wyp yn na powierzchni ,
ruch w gór powoduje uwalnianie gazu z p cherza. Inaczej ryba by aby zmuszona do zbyt
du ego wydatku energii na ruch w kierunku toni wodnej.
Ubarwienie i jego funkcja
Komórki barwnikowe (zwane chromatoforami) w skórze s odpowiedzialne za ubarwienie ryby.
Ró ne odcienie kolorów s u odstraszaniu drapie ników oraz przyci ganiu partnerów.
Spo eczne wykorzystanie tej cechy fizycznej nie utraci o swojego znaczenia w  niewoli
Cz II: Ryby. Jak o nie dba
104
domowego akwarium. U wielu gatunków ryb s odkowodnych oraz ryb wód s onawych
w wyniku selektywnej hodowli wykszta ci y si nowe odmiany ubarwienia. Ryby wykorzysta y
je dla w asnych celów  podczas tar a i dla sygnalizowania agresji.