Spis treści
Cechy państwa & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...... 2
Formy państwa & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . 2
Demokracja i jej geneza & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. 3
Formy demokracji & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. 4
Modele ustrojowe państw demokratycznych & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... 5
1
Cechy państwa
Państwo jest organizacją polityczną. Tworzone jest ono przez społeczeństwo składające
się z obywateli. Głównym sensem istnienia tej jednostki terytorialnej jest rządzenie
społeczeństwem. Stąd też państwo uznane jest za organizację przymusową, ponieważ
rząd poprzez normy prawne wszechstronne i skutecznie oddziałuje na obywateli.
Państwo aby stać się organizacją polityczną musi posiadać szereg cech:
a) Suwerenność:
Øð ZewnÄ™trznÄ…  powinno być niezależnie od innych paÅ„stw
Øð WewnÄ™trznÄ…  wÅ‚adza paÅ„stwowa powinna być najwyższÄ… wÅ‚adzÄ… w danym kraju.
b) Powszechność  prawo w państwie powinno obejmować wszystkich obywateli w
równym stopniu.
c) Terytorium  państwo powinno zajmować konkretny obszar lądowy a także
przestrzeń powietrzną nad tym obszarem oraz wody przybrzeżne (wewnętrzne lub
zewnętrzne).
d) Zapewnić bezpieczeństwo obywatelom:
Øð ZewnÄ™trzne  obrona obywateli w przypadku agresji ze strony innego paÅ„stwa.
Øð WewnÄ™trzna  obrona obywateli przed przestÄ™pczoÅ›ciÄ….
e) Ochrona najsłabszych i najbiedniejszych  zadania te są zrealizowane poprzez
zapewnienie opieki społecznej, a także organizację systemu ubezpieczeń
zdrowotnych i emerytalnych.
f) Ochrona wolnej konkurencji
g) Ograniczanie niekorzystnych skutków różnych procesów ekonomicznych (np. inflacji
lub bezrobocia).
h) Ochrona dziedzictwo narodowego  państwo zobowiązane jest do restaurowania
zabytków oraz tworzenie i wspieranie muzeów, teatrów, filharmonii, biblioteki i
innych miejsc kształtujących nasze wartości narodowe.
i) Posiadanie symboli narodowych takich jak hymn, flaga oraz godło.
Formy państwa
Forma państwa zależy od sposobu rządzenia oraz organizacji życia politycznego i
społecznego. Ponad to jest ona określona przez zapisy konstytucyjne. Stąd też przy
ustalaniu formy państwa uwzględnia się następujące kategorię:
a) Formę rządów  jest to sposób funkcjonowania władzy państwowej oraz relacji
pomiędzy nimi:
üð Monarchia  funkcjÄ™ gÅ‚owy paÅ„stwa peÅ‚ni monarcha (król, cesarz, suÅ‚tan), który
może sprawować władzę dożywotnio i przekazywać następcą drogą
dziedziczenia. Monarcha pełni władzę samodzielnie lub z organami doradczymi.
üð Republika  funkcjÄ™ gÅ‚owy paÅ„stwa speÅ‚nia prezydent, który wybierany jest w
wolnych wyborach. Władza sprawowana jest przy określonym czas znany
kadencję. Wybory mogą być formę bezpośrednią (prezydent wybierany jest przez
obywateli państw) lub pośrednią (prezydent wybierany jest przez rząd).
b) Reżim polityczny  jest to sposób rządzenia i sprawowania władzy:
üð Demokracja  (od greckich słów demos  lud i kratos  wÅ‚adza). Ustrój w którym
z
ródło władzy stanowią obywatele. Wybierają oni w wyborach (pośrednich lub
bezpośrednich) swoich przedstawicieli, którzy w ich imieniu będą sprawować
władzę przez określony czas i pod kontrolą społeczeństwa.
2
üð Autorytaryzm  wÅ‚adzÄ™ sprawuje jednostka lub mniejszość przy poparciu armii.
Władza sprawowana jest z lekceważeniem prawa lub jego pomijaniem.
üð Totalitaryzm  ustrój polityczny w którym obywatele w peÅ‚ni podporzÄ…dkowani
są jednej partii narzucającej społeczeństwu określoną ideologię. Władza poddaje
szczegółowej kontroli całe życie człowieka (światopogląd, życie prywatne, pracę,
majątek, itp.) oraz życie społeczne (jedna ideologia, partia bez kontroli obywateli,
rzÄ…dowa telewizja i radio, itp.). Z historii znane sÄ… dwie formy totalitarne:
komunizm oraz nazizm.
c) Struktura terytorialna państwa:
üð PaÅ„stwa unitarne  w granicach takiego paÅ„stwa wystÄ™puje jeden porzÄ…dek
prawny oraz występuje władza centralna (prezydent, premier, parlament).
üð PaÅ„stwa federalne  jedno paÅ„stwo skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ z części (np. stanów), które sÄ…
w znacznym stopniu niezależne. Na wybór państwa federalnego jako ustroju
państwowego ma wpływ wielu czynników takich jak np. narodowość, język,
religia czy wspólna historia.
Demokracja i jej geneza
Słowo demokracja pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie władzę ludu
(demos  lud, kratos  władza).
Demokracja jest formą ustroju politycznego, w której obywatele wybierają swoich
przedstawicieli. Społeczeństwo w ten sposób kształtuje porządek polityczny i społeczny
a także ustalania prawo i je egzekwuje.
Początki ustroju demokratycznego sięgają starożytnej Grecji. Obywatele Aten
zbierali siÄ™ w centralnym miejscu miasta zwanym agorÄ… (rynek) i dyskutowali nad
sprawami dotyczącymi miasta, podejmowali decyzje i głosowali. Stąd też wzięła się
demokracja bezpośrednia czyli system w którym obywatele biorą bezpośredni udział w
podejmowaniu decyzji.
Podobnie rzecz miała się w republice rzymskiej gdzie z
ródłem władzy był lud.
Prawdziwa władza leżała jednak w rękach patrycjuszy, którzy stanowili w tamtych
czasach arystokrację. Zasiadali oni w senacie oraz zajmowali najwyższe urzędy w
państwie. Władza nie była zcentralizowana lecz podzielona pomiędzy różne instytucje 
konsulów, senatorów, trybunów i cenzorów. Rzymskim ideałem były rządy prawa.
Prawo było najważniejsze w republice.
W 1215 r. angielski monarcha Jan bez Ziemi wydał Wielką Kartę Swobód.
Znajdowały się w niej zapisy zakazujące m. in. Podnoszenia podatków bez zgody
Wielkiej Rady oraz więzienia i karania konfiskatą majątku ludzi bez wyroku sądowego.
Zostało również w niej potwierdzone prawo oporu poddanych wobec władcy
rzÄ…dzÄ…cego niesprawiedliwe i naruszajÄ…cego przyznane przywileje.
W XVI wieku w Polsce król uzgadniał najważniejsze decyzje ze szlachtą, która
zbierała się regularnie na sejmach. Po wygaśnięciu dynastii jagiellońskiej wybór króla
odbywał się poprzez wolną elekcję. Prawo głosu w wyborach nowego króla miała cała
szlachta. W okresie tym pojawiły się również Artykuły henrykowskie. Uszczuplały one
władzę królewską, podtrzymywały wszystkie wydane przywileje i prawa oraz
nakazywały królowi zwoływanie sejmu raz na 2 lata. Jeśli nowy król złamał by jedno z
ustaleń zawartych w artykułach henrykowskich szlachta mogła wymówić mu
posłuszeństwo. Demokracja szlachecka charakteryzowała się tym, że na sejmie walnym
decyzje podejmowano za zgodą króla, senatu i izby poselskiej. System ten sprawdzał się
3
do momentu wprowadzenia liberum veto (wolne, nie pozwalam) co często powodowało
zerwanie sejmu bez przyjęcia jakichkolwiek uchwał.
W XVIII wieku w czasie rewolucji francuskiej uchwalono DeklaracjÄ™ Praw
Człowieka i Obywatelską. Zawierała ona:
·ð GwarancjÄ™ wolnoÅ›ci i równoÅ›ci wobec prawa;
·ð Zachowanie naturalnych praw czÅ‚owieka  wolność, bezpieczeÅ„stwo, opór przeciw
uciskowi.
·ð ZasadÄ™ suwerennoÅ›ci narodu  to lud wybieraÅ‚ wÅ‚adzÄ™.
Ponad to uchwalono dwie konstytucje. Pierwsza dawała prawo wyborcze obywatelom
(jednak uzależnione było ono od zamożności). Druga nadała prawo wyborcze wszystkim
mężczyznom bez względu na ich zamożność.
Kiedy w Europie panowała rewolucja francuska na kontynencie amerykańskim
kolonie angielskie zbuntowały się. Rozpoczęła się walka o niepodległość. Zostało
utworzone nowe federacyjne państwo  Stany Zjednoczone. Zadania i uprawnienia
poszczególnych federacji zostały zapisane w konstytucji. Ponadto wprowadzono
trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawczą i sądy). Rok póz
niej uchwalono KartÄ™
Praw, w której zapisano podstawowe prawa obywateli amerykańskich.
W XIX wieku w Ameryce i Europie zaczęły się ruchy na rzecz uzyskania praw
wyborczych przez kobiety. Jeszcze pod koniec XIX wieku prawo to uzyskały kobiety
mieszkające w amerykańskim stanie Wyoming. Na początku XX wieku prawo to
uzyskały kobiety mieszkające w Finlandii. Polska wprowadziła to prawo zaraz po
odzyskaniu niepodległości w 1919 r. Najpóz
niej prawo to uzyskały kobiety w Szwajcarii
bo dopiero w 1971 r.
W 1948 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliło Powszechną Deklarację
Praw Człowieka. Stwierdza ona, że każdy człowiek rodzi się wolny i równy oraz ma
prawo do życia, wolności, pracy i wypoczynku. Państwo, które zaakceptowało ten
dokumenty było zobowiązane do umieszczenia go w prawie państwowym. Deklaracja
ponadto przyczyniła się do uchwalenia szeregu innych praw:
·ð MiÄ™dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
·ð MiÄ™dzynarodowego Paktu Praw Ekonomicznych
·ð Europejskiej Karty Praw CzÅ‚owieka
Wszystkie te wydarzenia pokazały jak kształtowała się i rodziła demokracja przez
wieki oraz wpłynęły na jej obecny wygląd.
Formy demokracji
Podstawową zasadą demokracji jest możliwość wybrania przez naród (obywateli) formy
rządzenia państwem. Realizowane to może być poprzez dwie formy:
a) Demokracja pośrednią (lub inaczej przedstawicielską)  obywatele wybierają
przedstawicieli, którzy w ich imieniu sprawują władzę.
b) Demokracja bezpośrednia  obywatele gromadzą się i wspólnie biorą udział w
rządzeniu. Z tego typu formą demokracji mieliśmy już do czynienia w starożytnych
Atenach. Ta forma demokracji we współczesnym świecie sprawdza się jednak w
małych grupach.
W Polsce stosowaną formą jest demokracja pośrednia ponieważ co 4 lata obywatele
polski przystępują do głosowania. Jednak nie znaczy to, że jest to jedyna forma
demokracji w naszym kraju. Oprócz wybierania przedstawicieli władzy obywatele
4
posiadają takie narzędzia sprawowania władzy jak referendum, plebiscyt czy inicjatywa
ludowa, które są formami demokracji bezpośredniej.
Należy pamiętać, że obie formy demokracji wzajemnie się uzupełniają, dlatego nie
należy rezygnować z jakiejkolwiek formy ale należy obie doskonalić i rozwijać.
Modele ustrojowe państw demokratycznych
Ustrojem politycznym nazywamy organizację oraz wzajemne powiązania pomiędzy
poszczególnymi instytucjami sprawującymi władzę. Rozróżniamy kilka modeli
ustrojowych państw demokratycznych:
a) System prezydencki  system ten charakteryzuje siÄ™ bardzo wyraz
nym podziałem
władzy ustawodawczej (np. kongresu) i władzy wykonawczej (szefa rządu i
prezydenta). Stanowisko prezydenta i szefa rządu jest połączone. Prezydent
wybierany jest w wyborach powszechnych. Nie odpowiada przed parlamentem. Z
tego typu systemem można się spotkać np. w USA czy krajach ameryki południowej.
b) System półprezydencki (mieszany)  jest to system podobny do prezydenckiego,
jednak w tym przypadku prezydent nie pełni funkcji premiera. Taki system obecnie
występuje we Francji.
c) System parlamentarno  gabinetowy  rząd jest organem uzależnionym od poparcia
większości parlamentu. Prezydent nie odgrywa większej roli w rządzeniu państwem.
Pełni raczej funkcje reprezentacyjne państwa i wybierany jest przez parlament.
Obecnie tego typu system występuje m. in. we Włoszech, Hiszpanii oraz na
Węgrzech.
d) System gabinetowo  parlamentarny  jest to system rządów w którym władzę
sprawuje premier wraz z ministrami (gabinet). Szef rządu powoływany jest przez
parlament, a wybór premiera następuje automatycznie poprzez wybór zwycięskiej
partii politycznej. Premier posiada prawo wystÄ…pienia z wnioskiem o rozwiÄ…zanie
parlamentu. Prezydent pełni funkcję reprezentacyjną państwa. Ten system obecnie
obowiązuje w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
e) System parlamentowo  komitetowy  w tego typie systemie rządów nie ma podziału
władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Cała władza należy do
parlamentu. To właśnie parlament powołuje pozostałe organy wyznacza im zadania i
sprawuje nad nimi kontrolę. Głową państwa zostaje członek rządu, który posiada
najdłuższy staż. Odpowiada politycznie przed parlamentem oraz nie ma prawa
rozwiązać parlamentu. Obecnie ta forma rządów obowiązuje w Szwajcarii.
f) System kanclerski  w systemie tym funkcję szefa rządu pełni kanclerz. Na jego
wniosek prezydent powołuje rząd. Premier (kanclerz) jest politycznie
odpowiedzialny za swoje działania przed parlamentem. Do zadań kanclerza należy
nie tylko organizowanie polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa. Kieruje on
pracami wszystkich ministerstw oraz ma prawo do odwoływania poszczególnych
ministrów ze stanowisk. Obecnie ta forma rządów występuje w Niemczech.
5