V DEMOKRATYCZNE PAOSTWO PRAWNE (2h)
CZYM JEST PRAWO
Prawo  zbiór wzorców postępowania, ustanowionych lub uznanych przez paostwo w celu zorganizowania
struktur dla działania podmiotów społecznych.
JAK WYGL
DAJ
ZWI
ZKI PRAWA Z PAOSTWEM
Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się szczególnie w tym, że:
prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej, wyznaczając
zakazy i nakazy określonego zachowania się preferowanego przez władzę, poparte możliwością
zastosowania przymusu paostwowego. Dzięki temu rządzący mogą osiągad zakładane przez siebie cele;
prawo wyznacza ramy (a przynajmniej powinno wyznaczad), w jakich mogą  poruszad się" sprawujący
władzę (cele władzy, struktury władzy, kompetencje, procedury podejmowania decyzji),
prawo wyraża określone treści aksjologiczne preferowane przez władzę, kształtując w ten sposób
wyobrażenia, postawy i zachowania adresatów.
ZWIAZEK GENETYCZNY  prawo i paostwo powstaje w tym samym czasie, z tej samej przyczyny, ta sama geneza
ZWIAZEK FUNKCJONALNY  paostwo jest kreatorem prawa
CZYM JEST PAOSTWO PRAWNE I JAKIE S
JEGO CECHY
Koncepcja paostwa prawa
Zgodnie z zasadą praworządności paostwo prawa powinno:
działad w granicach prawa,
realizowad zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,
gwarantowad pewnośd prawa
gwarantowad prawo obrony obywatela przed sądem
realizowad zasadę Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)
Gwarancje paostwa prawa
1) ustrojowe - nadrzędnośd konstytucji w systemie aktów
- podział władzy prawnych
- legalnie i swobodnie działająca opozycja - rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych
- niezbywalnośd wolności obywatelskich 3) proceduralne
- niezawisłośd sędziowska - wieloinstancyjnośd trybu rozstrzygania spraw
2) legislacyjne - zasada odpowiedzialności indywidualnej
- hierarchia aktów prawnych - domniemanie niewinności oskarżonego
1
- prawa oskarżonego w procesie karnym prawem
- badanie zgodności decyzji administracyjnych z
Cechy paostwa prawa to:
zabezpieczenia wolności
o prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działao paostwa
o ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez paostwowe unormowania prawne
równośd wobec prawa
o zniesienie podziałów stanowych
pewnośd prawa
o istnienie prawa formalnego (postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim)
o nadrzędnośd ustaw w stosunku do innych aktów prawnych
o sądowa ochrona prawna
o ochrona przed samowolnym uwięzieniem
o zakaz stanowienia ustaw działających wstecz
trójpodział władzy
o egzekutywa
o legislatywa
o sądownictwo (judykatywa)
IDEA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOA
ECZNEJ I JEJ ZNACZENIE W STOSOWANIU I STANOWIENIU PRAWA
SPRAWIEDLIWOŚC SPOA
ECZNA jest traktowana jako kryterium oceny stosunków społecznych, gdyż odnosi się ją
nie do osobistych więzi między jednostkami, lecz do stosunków między wielkimi grupami społecznymi,
stosunków między jednostką a społeczeostwem i paostwem, między jednostkami jako członkami określonych
zbiorowości; spełnia funkcję zasady, wzorca, ideału; jest przeniesieniem etycznej i prawnej idei (zasady)
sprawiedliwości w sferę stosunków społeczno-gospodarczych między wielkimi zbiorowościami, zwłaszcza w sferę
podziału dóbr i regulacji dostępu do nich.
Sprawiedliwośd społeczna może też byd pojmowana jako cecha ustroju politycznego i porządku prawnego,
charakteryzująca się: zobiektywizowanymi i jednakowymi wymaganiami wobec wszystkich obywateli i grup
społecznych lub, w każdym razie, czytelnymi sposobami określania zróżnicowao i warunkami egzekwowania praw
i obowiązków; przejrzystymi kryteriami oceny i nagradzania (karania) zasług i win przez społeczeostwo i paostwo;
wymaganiem bezstronności w funkcjonowaniu organów paostwowych (administracyjnych, rządowych,
prokuratorskich, sądowych i służb porządkowych).
2
Może także byd rozumiana jako cecha stosunków społecznych i wówczas oznacza, uznawany za słuszny, sposób
traktowania określonych grup oraz jednostek ze względu na ich przynależnośd do takich czy innych klas, warstw,
narodów, wspólnot religijnych, ras, płci itp. Tak rozumiana sprawiedliwośd społeczna odnosi się do:
równoprawności lub nierównoprawności grup społecznych i ich członków; oceny słuszności i adekwatności zasad
i kryteriów podziału dóbr materialnych, wpływów i władzy; wartości duchowych (autorytetu, uznania, prestiżu).
Sposób pojmowania idei sprawiedliwości społecznej zależy od właściwości kręgu cywilizacyjno-kulturowego,
klimatu epoki, interesów i mentalności poszczególnych grup społecznych, narodów, wspólnot wyznaniowych,
regionalnych i od lokalnych tradycji. Sposób i stopieo realizacji tej idei zależy nie tylko od jej interpretacji 
odmiennej w poszczególnych grupach ze względu na specyfikę ich interesów i mentalności  ale również od
układu sił politycznych.
Stosowanie prawa polega na podejmowaniu przez kompetentny organ paostwowy wiążących, indywidualnych i
konkretnych decyzji prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych.
Przestrzeganie prawa oznacza zastosowanie się przez adresata normy prawnej do znajdujących się w dyspozycji
normy prawnej zakazów i nakazów, czyli obowiązków płynących z normy.
CZYM JEST PRAOSTWO PREROGATYWNE I JEGO PRZYKA
ADY
Paostwo prerogatywne, niedemokratyczne paostwo, w którym władza nie dopuszcza do stosowania
ograniczających ją norm prawnych. W takim systemie istnieją normy ograniczające działania paostwa,
stwarzające możliwośd dochodzenia swoich praw przed sądami, odwoływania bezprawnych decyzji organów
paostwa, lecz są to martwe zapisy. Paostwo, dysponując całym aparatem przymusu, ignoruje przepisy prawne
ograniczające jej działanie. Paostwo prerogatywie posiada często bardzo demokratyczne przepisy w systemie
prawnym. Przepisy te są jednak albo w ogóle nie stosowane albo uzupełniane innymi, blokującymi
demokratyczne zapisy, normami prawa. Paostwo prerogatywne jest przeciwieostwem paostwa prawa. Np. Polska
za czasów komunizmu.
PODSTAWY PORZ
DKU PRAWNEGO W PAOSTWIE (KONSTYTUCJA, JEJ CECHY, FUNKCJE, GWARANCJE
KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA, ŻRÓDA
A PRAWA)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej  najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej,
uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum
25 maja 1997 roku. Wszedł w życie 17 paz
dziernika 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w
tym 243 artykuły.
Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej
SZCZEGÓLNA TREŚD- Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych paostwa. Określa:
" ogólne zasady ustroju paostwa
3
" ustrój naczelnych organów paostwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji
" podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki
Najobszerniejsze rozdziały poświecone są zasadom ustroju paostwa, oraz wolnościom, prawom i obowiązkom
człowieka.
SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI- polega na szczególnej nazwie jak również na szczególnym trybie
powstawania.
Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne pozostające poza systemem komisji
parlamentarnych ( nadzwyczajna komisja, gremium polityków i ekspertów).
Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy konstytucja
musi zostad poddana pod referendum.
SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY- konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej).
Odrębnośd proceduralna wyraża się w:
" ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w ustanowieniu innych podmiotów w
uchwalaniu poprawki konstytucyjnej
" ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji
" ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądz
okresach
Konstytucja może byd zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów.
Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur swojej zmiany. Najbardziej typowe jest odróżnienie zmiany
konstytucji (wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu- wyłącznie przez parlament) od rewizji konstytucji
(zmiana o charakterze całościowym). Rewizja konstytucji może wymagad potwierdzenia w referendum.
W wielu krajach niedopuszczalna jest zmiana konstytucji w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub
wojennego.
SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA- najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego.
" jest aktem najwyższym
" wszystkie inne akty normatywne muszą byd z nią zgodne, nie mogą byd sprzeczne.
Sprzecznośd może przybierad:
- charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe jednoczesne wykonanie tej normy i
normy konstytucyjnej
- charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający uregulowania konstytucyjne
- charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez podmiot, któremu konstytucja nie
przyznała w tym zakresie kompetencji
" akty normatywne muszą przyjmowad treści w jak najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia
konstytucji
4
FUNKCJE
1)Funkcje prawną - polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie
stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane.
2)Funkcję stabilizacyjną (petryfikującą)- utrwalenie czegoś w pewnej niezmiennej formie
3)Funkcję programową (dynamiczną)- konstytucja musi byd otwarta na przyszłośd i wyznaczad cele
4) Funkcja integracyjną  czyli stymulowanie obywateli z paostwem, u którego podstaw leży konstytucja
5)Funkcja organizatorską- czyli taką w której konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania paostwa
oraz jego struktury wewnętrznej
6)Funkcję wychowawczą- ma ona dwojaki cel: upowszechnienie jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie
stymuluje przyjmowania nowych.
Zgodnie z artykułem 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z
ródłami powszechnie obowiązującego prawa
Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja,
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
ustawy,
rozporządzenia,
akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły).
Dla z
ródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze
pierwszeostwo przed ustawami, potem są ratyfikowane umowy międzynarodowe, a te zawsze mają
pierwszeostwo przed rozporządzeniami. Te natomiast mają pierwszeostwo przed aktami prawa miejscowego -
działają one na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
ZASADY KONSTYTUCYJNO-PRAWNE PAOSTW DEMOKRATYCZNYCH
zasada suwerenności narodu - lud, jest suwerenem w paostwie i od niego wywodzi się władza i polityczna
legitymizacja.
zasada legalizmu - postępowanie zgodne z obowiązującym prawem.
zasada pomocniczości - obowiązkiem społeczności jest wspomaganie jej części składowych w naturalnym
rozwoju.
zasada społecznej gospodarki rynkowej  stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej
Polskiej
zasada republikaoskiej formy paostwa (nazwa: Rzeczpospolita)
zasada reprezentacji politycznej
5
 zasada demokratycznego paostwa prawa
zasada podziału i równowagi władzy  władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Wszystkie trzy
rodzaje władzy powinny byd równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolowad.
zasada pluralizmu społecznego - różne grupy mają prawo wyrażad swoje interesy, w tym zwłaszcza mied
udział w sprawowaniu władzy.
zasada zrównoważonego rozwoju - jakośd życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny
zasada sprawiedliwości społecznej
zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych  neutralnośd
światopoglądowa paostwa
LEGITYMIZACJA  to uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy równoczesnej aprobacie
rządzonych. W paostwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnione są wolne wybory.
MODELE OCHRONY KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA
1. Kontynentalny
2. Amerykaoski
6