: Wyjaśnij pojęcia, odnieś je do konkretnych przykladów z literatury (omów je): scjentyzm, praca u podstaw, utylitaryzm.
Scjentyzm - zespół poglądów filozoficznych głoszących, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze.
Rozwinął się w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu.
Przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami.
Za jego twórcę uważa się Augusta Comte
Na pierwszym miejscu stoją nauki przyrodnicze
Traktowanie wiedzy i nauki jako złotych środków, umożliwiających rozwiązanie wszystkich
bolączek dnia codziennego.
Występuje w: Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa; Lalka B. Prusa (Wokulski)
Orzeszkowa w swojej powieści zawarła problem scjentyzmu. Witold Korczyński jest jego wyznawcą, uczy się i uważa, że należy pomagać szlachcie zaściankowej. Kończy szkołę, by kiedyś przejąć Korczyn i gospodarować nim. Wie, że wykształcenie pomoże mu w realizacji pomysłów. W "Nad Niemnem" jest jeszcze postać pani Kirłowej, pracowitej kobiety, która zajmuje się gospodarstwem domowym i dba o leniwego męża.
Scjentyzm w Lalce ukazany jest poprzez profesora Geista, który wynalazł metale lżejsze od od wody i cięższe od platyny. Wokulski nie wierzył w ich istnienie dopóki ich nie zobaczył i zbadał. Geist próbował obalić dotychczasowe teorie. Z kolei Julian Ochocki przekonany jest o nieograniczonych możliwościach człowieka, marzy o pokonaniu niedostępnych dziedzin, zgłębieniu tajników wiedzy.
Praca u podstaw .
Pozytywiści polscy na pierwszy plan wysunęli dwa zasadnicze programowe hasła: ,,pracy u podstaw’’ i ..pracy organicznej’’. Właśnie na wysiłku intelektualnym i fizycznym miała nastąpić przebudowa polskiego społeczeństwa. Praca powinna przełamać bariery między klasami społecznymi.
Głównym założeniem tego punktu programu pozytywistów była szeroko pojęta edukacja ludu, czyli podstawy społeczeństwa. Postulat pracy u podstaw kierowany był do inteligencji, by jej członkowie wzięli los Polski w swoje ręce i zaczęli nauczać biedotę miejską, rolników, a przede wszystkim najmłodsze pokolenie.
Głównym celem pracy u podstaw było uświadomienie ludu, iż nadeszły czasy nowych możliwości. Chociaż sytuacja polityczna wydawała się beznadziejna, to przecież dzięki powstawały nowe warunki rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego. Pozytywiści byli przekonani, że właśnie na takiej drodze możliwe będzie stopniowe odzyskiwanie niepodległości.
Występuje w: Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa; Lalka – Bolesław Prus
Wśród bohaterów "Nad Niemnem" znaleźć możemy przedstawicieli wcielających w życie pracę u podstaw. Wśród nich wyróżnia się Witold Korczyński - swą wiedzą i przyjaźnią wspomaga mieszkańców zaścianka. Doradza Bohatyrowiczom wybudowanie młyna, który pozwoli na unowocześnienie gospodarki i ulży kobietom, które mielą zboże w żarnach. Witold doradza też wprowadzenie "trójpolówki" - sposobu uprawy, zapewniającego wyższe plony. Bardzo często w wypowiedziach Witolda pojawiają się zdania będące niemalże wiernymi przytoczeniami pozytywistycznych haseł programowych.
Hasło "pracy u podstaw" bardzo ważne jest w przypadku Justyny Orzelskiej, pragnącej uczyć wiejskie dzieci. Spełnia ona także inny pozytywistyczny postulat - samodzielności kobiet.
Lalka: Wokulski dorobił się majątku pracując od podstaw i dzięki zarobionym pieniądzom chciał polepszyć sytuację społeczeństwa, pomagał najuboższym a także bankrutującej arystokracji.
Utylitaryzm – pogląd wg którego wszelkie działanie jest moralne, jeśli jest użyteczne. Życie moralne wg utylitarystów polega na doborze odpowiednich technik działania, które zapewniają maksimum indywidualnego szczęścia.
Ważna jest nie tylko ilość szczęścia osobistego, ale i szczęścia wszystkich ludzi razem wziętych
Głównym celem jest dążenie do wszczepienia w umysły nierozerwalnego związku pomiędzy własnym szczęściem a dobrem ogółu.
Występuje w: Lalka – Bolesław Prus
Hasło utylitaryzmu idealnie jest przedstawione na przykładzie Wokulskiego, który przemyśla każde swoje posunięcie, jego kroki i postępowanie ma ukryty cel. Liczy że szczęscie ogółu przyniesie szczęście jemu samemu. Pomaga społeczeństwu aby w ten sposób przypodobać się Izabeli Łęckiej w której jest zakochany.