ADAM ASNYK- „SEN GROBÓW”

1. Udział Asnyka w powstaniu styczniowym

Gdy powstanie styczniowe wybuchło, został on powołany początkowo prowizorycznie, a później na stałe na członka Rządu Narodowego. Należał zdaje się do najbardziej rewolucyjnych przywódców styczniowych. Po rozwiązaniu Rządu Narodowego przez Traugutta przeszedł Asnyk, mimo słabego zdrowia do szeregów wojskowych. Czy jednak brał udział w jakiś walkach- nie wiadomo. Przewidując rychłą klęskę wyjeżdża na początku 1846 r. razem z wsławionym w bojach pułkownikiem, Ignacym Chmielińskim do Drezna z zamiarem zorganizowania tam nowego Rządu Narodowego i kontynuowania walki.

Tragedii Asnyka po upadku powstania nie podobna opisać. Dla jego niezwykle wrażliwego usposobienia nie był to bowiem zwykły zawód życiowy. Z ostatnim wystrzałem powstańców skończył się dla niego świat, w którym żył dotychczas. Wszczepiona mu przez ojca wiara w skuteczność walki orężnej, rozpłomieniona następnie przez matkę i romantyczną poezję, ufność w przewagę ducha nad materią i potęgą liczebną, runęła w gruzy.

2. STOSUNEK ASNYKA DO POZYTYWIZMU

Atmosfera panująca w Polsce po powrocie Asnyka z Zachodu pogłębiła w nim zaleczoną we Włoszech depresję. Nie mógł przez długi czas pogodzić się ze stosunkiem narodu do własnej, niedawnej przeszłości. Napisany na obczyźnie- prawdopodobnie we Włoszech- Sen grobów różni się uderzająco od liryków powstałych bezpośrednio po upadku powstania. Przez usta Anioła Przeznaczenia przyznaje, że rok 1863 był dziełem poezji romantycznej, która długo pochlebiała rzekomej wielkości narodu, ale nie potrafiła tchnąć siły w jego umęczone prochy. Gdy na dźwięk romantycznej lutni (nawiązania do Lilli Wenedy Słowackiego) „bezorężny naród” porwał się na czyn szalony, spławił się na oczach całego świata, w „tęczy krwawej” i legł znowu w grobie. Duma narodowa nie pozwalała Asnykowi pogodzić się z myślą, że Polska cierpi za własne winy. Choć zdawał sobie sprawę z niemocy narodu, któremu romantyzm nic nie dał poza zapałem i zdolnością do poświęceń, nie miał jeszcze odwagi do spojrzeć krytycznie na ideę mesjanistyczną.

Gdy przekonał się naocznie, że społeczeństwo w kraju nie podziela jego poglądów, a nawet ośmiesza dawną wiarę w misję dziejową Polski, oburzenie i rozpacz podsunęły mu słowa bluźnierstwa. Po tym wybuchu goryczy idea mesjanistyczna wyrażana w Śnie grobów, a jeszcze bardziej dobitniej w Apostrofie nie pojawiła się już więcej w żadnym innym utworze poety. Nawet Epilog do Snu Grobów napisany już w Polsce pomija zupełnym milczeniem sprawę posłannictwa narodu. Boleje tylko nad tym, że Polska pod wpływem nowych prądów pragnie jak najszybciej zatrzeć ślady niedawnych krwawych zmagań i gotowa jest nawet szydzić ze swoich synów, którzy oddali swoje życie w nadziei uzyskania nieśmiertelnej sławy w pamięci potomnych.

3. CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOŚCI ASNYKA

• Liryczność

• Liryzm Asnyka jest prosty, szczery; nie znajdziemy w nim wybuchów tak jak u Mickiewicza, czy Słowackiego.

• Nawet gdy przedstawia największą tragedię swojego życia- upadek powstania styczniowego i zanik ideałów romantycznych- robi to w sposób prosty, bez patosu i używania wielkich słów; jego ból jest bólem zwyczajnego człowieka, który poniósł ciężką klęskę, nie widzi z niej wyjścia, ale żali się prostymi słowami, zrozumiałymi dla każdego.

W utworach  Asnyka odzwierciedliło się tragiczne przeżycie pokoleniowe, jakim była klęska powstania styczniowego. Widoczny jest głęboki pesymizm i krytycyzm wobec przeszłości. W symbolicznym poemacie "Sen grobów" dokonał Asnyk politycznego rozrachunku z postawami wobec zrywu narodowego. Poeta, podobnie jak inni pozytywiści, uważał, ze wykrwawionemu narodowi potrzebna jest cnota wytrwania. Lata następne przyniosły istotna zmianę w twórczości poety. Nastąpił odwrót od rozpamiętywania klęski powstańczej oraz zainteresowanie przemianami zachodzącymi w społeczeństwie. Duża część wierszy stanowiła dialog ze współczesnością. Asnyk próbował określić miejsce poezji w nowej epoce, ocenić przeszłość, która stwarzała warunki rozwoju sztuki i wyznaczała poecie uprzywilejowane miejsce w społeczeństwie. Niekiedy Asnyk występował jako Herold nowych haseł. Nigdy nie wypowiedział się bez zastrzeżeń do owych założeń, nigdy nie przestawał zmalować czasów "rapsodów sławy i miecza". Taka postawa sceptyka przekonanego o względności wszelkich ideałów, o ustawicznym przemijaniu wszystkiego, co ludzkość uważała za świętość, zaważyła na swoistym charakterze programowych utworów Asnyka. Motyw powstania styczniowego Przede wszystkim poemat ”Sen grobów”. W utworze tym brzmi rozpacz i pesymizm, czasem nawet bluźnierstwo wobec ojczyzny, sad nad ideologia romantyczna. Po klęsce poeta proponuje uzbroić się w sile wytrwania, przeczekać noc niewoli- oto co pozostaje wykrwawionemu narodowi. Również wiersz ”Sonet XXIX” jest przypomnieniem o narodzie polskim. Za przyczynę upadku państwa polskiego poeta uznaje zlekceważenie zła oraz zagrażającego zewsząd Ojczyźnie zwątpienia.

Adam Asnyk

Adam Asnyk występował pod pseudonimem Jan Stożek oraz kryptonimem El...y. Urodził się 11 września 1838 roku w Kaliszu. Studiował w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Marymoncie oraz w Akademii Medycznej w Warszawie i we Wrocławiu.

Brał udział w ruchu konspiracyjnym, powstańczym (członek radykalnego rządu wrześniowego w powstaniu styczniowym). Był więziony w warszawskiej Cytadeli. Po upadku powstania przebywał m.in. we Włoszech i Niemczech, gdzie 1866 uzyskał w Heidelbergu stopień doktora filozofii. Debiutował we lwowskim "Dzienniku Literackim" (1864). Podróżował do Włoch, Tunezji, Algierii oraz na Cejlon i do Indii. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Od 1870 osiadł w Krakowie, w latach 1882-1894 współredagował "Nową Reformę".

Brał czynny w życiu społecznym i politycznym (radca miejski, poseł na sejm galicyjski, współorganizator Towarzystwa Szkoły Ludowej). Popularny poeta swej epoki, łączył tradycje romantyczne z pozytywistyczną problematyką filozoficzną i społeczną. Adam Asnyk umarł na gruźlicę 2 sierpnia 1897 roku w Krakowie. Został pochowany wśród zasłużonych na Skałce.

W twórczości Asnyka przeważa liryka refleksyjna (cykl sonetów "Nad głębiami", 1883-1894). W dramatach podejmował współczesną sobie tematykę polityczną i historyczną ("Walka Stronnictw" 1869, "Cola Rienzi" 1875), społeczną ("Bracia Lerche" 1888), a także obyczajową ("Gałązka heliotropu 1869). Utwory poetyckie ogłaszał w tomach "Poezje" (1869, 1872, 1880, 1894). Był również autorem nowel i studiów literackich.

Asnyk był poetą epoki przejściowej. Pisał o potrzebie godzenia nowych idei z tradycją. W jego wierszach możemy odnaleźć zapowiedź symbolizmu i parnasizmu. Krytykował lojalizm, praktycyzm pozytywistów, nigdy nie pogodził się z upadkiem powstania styczniowego. Nawoływał do aktywności młode pokolenie. Po mistrzowsku opanował formę sonetu, zachowywał niezwykłą harmonię wersyfikacyjną i subtelność w wyrażaniu uczuć. Do dziś powodzeniem cieszą się pełne lirycznej prostoty wiersze erotyczne oraz opisujące monumentalne piękno przyrody utwory poświęcone Tatrom.

Problematyka cyklu ,,Nad głębiami".

Cykl ,,Nad głębiami" stanowi wykładnię systemu filozoficznego Asnyka. Zawiera 30 sonetów, które powstawały w latach 1883-1894. Ów system był rezultatem połączenia w jedną całość scjentyzmu, specyficznego dla epoki pozytywizmu oraz antypozytywistycznych elementów, a więc głęboki sceptycyzm poznawczy, który dowodzi, iż rozum ludzki jest bezradny wobec ogromu tajemnic przyrody. Asnyk zaakceptował pogląd, iż rzeczywistość ma charakter dualistyczny, tzn. świat, w którym żyjemy zbudowany jest ze świata atomów kierowanym przez zasady mechaniki oraz ze świata ducha. Ten ostatni Asnyk nazywał ,,mocą wieczną" bądź też ,,myślą twórczą". Skłaniał się również ku teorii ewolucji, którą rozumiał jako drogę ducha skierowaną do celu, którym jest doskonała forma. Jednak owa doskonałość realizowana jest często przez cierpienie, mękę, a czasem i śmierć. Z pozytywizmu Asnyk dodał do tej romantycznej koncepcji definicję niepowtarzalnej formy nieśmiertelności, która stanowi wkład człowieka w ogólne dzieło gatunku ludzkiego. Dla poety historia ludzkości stanowi żywy dorobek, który przekazują sobie jednostki z pokolenia na pokolenie. To także efekt ludzkich starań, który wzbogacony zostaje pracą kolejnych pokoleń. Ma on olbrzymią wartość, gdyż decyduje o moralnej doskonałości przyszłej generacji ludzkiej. Asnyk często wracał do tematyki związanej z ojczyzną i w jego myślach zjawia się Polska w przyszłości pozbawiona wad, jakże charakterystycznych dla lat poprzednich. Będzie to kraj odnowiony moralnie, a co najważniejsze wolny, jeśli pozbędziemy się starych i zgubnych przyzwyczajeń.

W Sonecie XIII mamy do czynienia z kontynuacją wyrażonego we wcześniejszych wierszach historiozoficznego przekonania o nieustannej ewolucji świata. Dzieje świata to ciągły, nieprzerwany rozwój. Jedynie zachowanie harmonijnej ciągłości między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością może przynieść ludzkości postęp.
„A grób proroka, mędrca, bohatera
Jasnych żywotów staje się kołyską”
Teraźniejszość jest tym, czym jest, wyłącznie dzięki przeszłości, czyli dzięki tradycji, z której wynika. Na teraźniejszość składa się więc cały dorobek myśli ludzkiej minionych czasów:
„Zmarłych pokoleń idealna sfera
W żywej ludzkości wieczne ma siedlisko”
Harmonia dziejów powoduje, że teraźniejszość łączy się nie tylko z przeszłością, ale jest też fundamentem przyszłości. Przyszłość wykorzysta kiedyś dorobek teraźniejszości już jako tradycję, jako przeszłość:
„A z naszych czynów i naszej zasługi
korzystać będą znów następcy nasi”

Z kolei w Sonecie XXIX pojawiają się refleksje nad wolnością, walką, rezygnacją. Są to motywy znane z utworów romantycznych, co może być tylko świadectwem trwałości i aktualności ideałów wolności, godności i męstwa:
„Póki w narodzie myśl swobody żyje,
wola i godność i męstwo człowiecze (...)
To ani łańcuch, co mu ściska szyję,
Ani utkwione w jego piersiach miecze,
Ani go przemoc żadna nie zabije -
I w noc dziejowej hańby nie zawlecze ”
Jedyne, co może zgubić naród, to rezygnacja z walki, oddanie się w ręce wroga, wyrzeczenie się własnych ideałów i "praw do życia". Adam Asnyk jawi się w tym wierszu jako zdecydowany przeciwnik wszelkich nastrojów niewiary, pesymizmu, zwątpienia w możliwość odzyskania wolności i suwerenności kraju. Na przykładzie tego utworu doskonale widać, że choć Asnyk rozumowo i zdroworozsądkowo przyjął ideały pozytywistyczne, jednak duchowo na zawsze pozostał romantykiem.