Pytania egzaminacyjne. Finanse samorzadow.2014/2015
Rodzaje dochodów i przychodów JST
Dochody podzielić można na:
Własne- z danin publicznych, z udziałów gminy w dochodach niektórych podatków państwowych, z dochodów majątku komunalnego
Obce – ich występowanie i rozmiar zależą od wielu czynników, są to np. udziały we wpływach, dotacje ogólne.
Przychody – są to operacje JST związane z kredytami, pożyczkami, emisją papierów wartościowych, operacje związane z finansowaniem bieżących niedoborów budżetu, operacje związane z opłatami, subwencjami, dochodami.
Dochody i wydatki odróżnia od przychodów i rozchodów przejściowy i zwrotny charakter tych drugich. Wyjątkiem są przychody z prywatyzacji majątku JST ze względy na swój nadzwyczajny charakter.
Nakłady i wydatki JST
Wydatki budżetu JST ujmuje się w podziale na wydatki bieżące i wydatki majątkowe.
Wydatki majątkowe:
- inwestycje i zakup inwestycyjny;
- zakup i objęcie akcji;
- wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;
Wydatki bieżące:
Wydatki budżetów JST są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach w szczególności:
- zadania własne,
- zadania z zakresu administracji rządowej i zadania zlecone JST ustawami,
- zadania przejęte przez JST do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,
- zadania realizowane wspólnie z innymi JST,
- pomoc rzeczowa dla innych jst,
- wynagrodzenia i pochodne od nich,
- dotację,
-wydatki na obsługę długu JST,
Struktura finansów samorządowych w krótkim horyzoncie czasowym
W praktyce funkcjonowanie podsektora samorządowego obszar decyzji finansowych krótkoterminowych będzie zamykał się w okresie planowania, uchwalania i wykonywania budżetu JST w danym roku. Umownie więc decyzję te będą zamykały się w okresie jednego roku. Takie ujęcie procesu podejmowania decyzji o charakterze krótkoterminowym wynika z funkcjonowania JST i obowiązujących uwarunkowań prawnych. Które to umożliwiają.
W ujęciu ogólnym decyzję krótkoterminowe , których skutki finansowe będą istotne dla budżetu JST, dotyczą czterech głównych obszarów:
- gromadzenia dochodów budżetowych zapisanych w budżecie,
- realizacja wydatków zapisanych w budżecie,
- kształtowanie relacji między gromadzonymi dochodami i realizowanymi wydatkami, co w praktyce oznacza zarządzanie płynnością,
- zarządzanie długiem wynikającym z przejściowego deficytu budżetu JST
Decyzję krótkoterminowe są podporządkowane celom zawartym w budżecie JST.
Struktura finansów samorządowych w długim horyzoncie czasowym
Decyzję długoterminowe powinny dotyczyć przede wszystkim spraw związanych z gospodarowaniem dochodów JST, jak również wykorzystaniem posiadanego przez nich majątku. Podejścia opartego na dłuższym podziale czasu wymagają również decyzję dotyczące polityki podatkowe, w tym głównie działań mających na celu pozyskanie inwestorów zewnętrznych. Decyzję długoterminowe powinny być podejmowane w oparciu o wizję danej JST oraz sformułowanej strategii działania oraz rachunek korzyści i kosztów związanych z podjęciem określonych działań. Przy podejściu długoterminowym ważne jest uwzględnienie wszystkich rzeczywistych i potencjalnych kosztów mogących wystąpić w przyszłości, które mogłyby skutkować wyborem innego rozwiązania.
Pojęcie nadwyżki i niedoboru budżetowego w JST
Różnica pomiędzy dochodami i wydatkami budżetu w danym roku stanowi nadwyżkę budżetową, gdy dochody są większe od wydatków niedobór budżetowy.
Źródłami finansowania niedoboru budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Dochody własne gminy.
1. Wpływy z podatków
- od nieruchomości,
- rolnego,
-leśnego,
-od środków transportu,
- dochodowego od osób fizycznych,
- od spadków i darowizn,
- od czynności cywilnoprawnych,
2. Wpływy z opłat:
- skarbowej,
-targowej,
-miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów,
- eksploatacyjnej
- innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów,
3. Dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe,
4. Dochody z majątku gminy,
5. Dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach,
6. Spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy,
7. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami
8. Odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę
9. Odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy
10. Odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy
11. Dotację z budżetów innych JST
12. Wysokość z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych – 39,34%
13. Wysokość z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych – 6,71%
Typy podatków opłat obowiązujących w gminie( przykład polski)
W gminach obowiązują następujące typy podatków i opłat:
podatek dochodowy – opodatkowaniu podlega każdy rodzaj przychodu/dochodu bez względu na jego źródło czy przeznaczenie
Podatek konsumpcyjny
-Podatek VAT – podatek pobierany w toku wydawania dochodu).
- Podatek akcyzowy
Podatek majątkowy – przyjmuje zasadę powszechności opodatkowania. Do tych podatków majątkowych zaliczyć można:
- podatek od nieruchomości
- podatek rolny
- podatek leśny
- podatek od posiadania psa
- podatek od spadków i darowizn
- podatek od czynności cywilno-prawnych
- podatek od środków transportu
Subwencje i dotacje. Różnice w istocie zasilania
Subwencja ogólna zapewnia otrzymującym je podmiotom środki finansowe niezbędne do wykonywania założonych na nie zadań publicznych. Subwencja stosowana jest również w przypadku finansowania podmiotów niezaliczanych do sektora finansów publicznych czyli partii politycznych. Dotacja celowa służy do finansowania oraz dofinansowania działalności podmiotów sektora finansów publicznych i podmiotów spoza tego sektora. Ze względu na skutki ekonomiczne subwencje ogólne oraz dotacje celowe są formami przekazywania środków pieniężnych z budżetu państwa do budżetu JST, aczkolwiek dotacja celowa może być również przekazywana JST ze środków innych niż ujęte w budżecie państwa. Subwencje ogólne mogą pochodzić z budżetu państwa, dotacje celowe dla JST mogą natomiast pochodzić zarówno z budżetu państwa, niektórych państwowych budżetów celowych, z zasobów finansowych niektórych samorządowych osób prawnych jak i budżetów innych JST .
Dług gminy. Rodzaje i charakter zobowiązań gminy wobec kredytodawców
Kredyt bankowy stanowi jeden z podstawowych instrumentów służących finansowaniu działalności jednostek gospodarujących. Udzielanie kredytów w tym również gminie należy do podstawowego zakresu działalności banków.
Kredyty rewolwingowe:
Jednym z kredytów oferowanym JST jest kredyt obrotowy służący zachowaniu płynności finansowej podmiotu. Udzielane są jako uzupełnienie własnych środków obrotowych kredytobiorców. Jednym z najczęściej spotykanych kredytów obrotowych jest kredyty na rachunku bieżącym polegający na wykorzystaniu w okresie umownym środków z udzielonego kredytu do ustalonego limitu. Zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku bieżącego kredytobiorcy. Inną odmianą kredytu w rachunku bieżącym jest kredyt kasowy związany z potrzebą szybkiego zrealizowania doraźnych zobowiązań. Umożliwienie pokrycia bieżących płatności powoduje powstanie salda debetowego rachunku bieżącego, musi być ono jednak automatycznie zlikwidowane z najbliższych wpływów. Kolejną formą jest kredyt udzielony w tzw. linii kredytowej. Spłata jego części lub całkowitego zadłużenia powoduje jego automatyczne odnowienie. Istnieje możliwość wielokrotnego wykorzystania kredytu w ramach przyznanego limitu.
Opisane kredyty mogą służyć pokryciu występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetowego, finansowania bieżących zobowiązań, spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów.
Kredyty nierewolwingowe:
Cechą charakterystyczną tej formy zasilania kapitałowego jest to, żę może być uruchomiony w całości lub transzami a spłacany jest według harmonogramu spłaty przyjętego w umowie kredytowej. Odmianą kredytu nieodnawialnego jest kredyt celowy, służący finansowaniu jednego cyklu produkcyjnego, transakcji handlowej lub także zakupu środka trwałego.
Kredyty inwestycyjne – przeznaczone na finansowanie nakładów finansowych, których celem jest stworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego majątku trwałego. Dzielą się ona na : kredyty wyposażeniowe, restrukturyzacyjne oraz przeznaczone na budowę lub zakup.
Do pozostałych form kredytów oferowanych przez banki można zaliczyć kredyt dyskontowy, lombardowy lub hipoteczny. Dyskontowy polega na zakupie od firmy weksla który następnie przekształcony jest przez kredyt bankowy w pieniądz a formie zapisu na jej rachunku bankowym. Kredyt lombardowy jest kredytem o charakterze płatniczym, krótkoterminowym, udzielonym pod zastaw nieruchomości lub praw łatwo zbywalnych na rynku. Kredyt hipoteczny – warunkiem wymaganym przez bank jest pozytywna ocena efektów ekonomicznych inwestycji oraz odpowiedni poziom udziału środków własnych.
Zasady dobrego zarzadzania majątkiem trwałym
Zarządzanie majątkiem trwałym służy do prowadzenia ewidencji i rozliczeń majątku trwałego zgodnie z zasadami rachunkowości wynikającej z Ustawy. Moduł ten został zaprojektowany w celu wspomagania realizacji następujących zadań:
- prowadzenia ewidencji majątku trwałego w przedsiębiorstwie zgodnie z obowiązującymi przepisami,
- rejestracja przychodów, rozchodów, przesunięć składników majątkowych oraz wykonywanie innych operacji, niezbędnych di prawidłowego ewidencjonowania tych składników,
- analiza umorzenia, amortyzacji i wartości majątku trwałego przedsiębiorstwa oraz planowanie związanych z tym kosztów,
- wspomaganie inwentaryzacji majątku trwałego.
Odpowiednie zarządzanie majątkiem trwałym powinno albo przynosić duże dochody budżetowe albo absorbować jak najmniejsze koszty związane z jego eksploatacją. Gospodarowanie majątkiem polega na korzystaniu z niego zgodnie z jego przeznaczeniem społeczno-gospodarczym, przestrzegając praw i obowiązków majątkowych.
Zasady dobrego zarzadzania majątkiem obrotowym
Zarządzanie majątkiem obrotowym, rozumiane jako spójne działanie w ramach zarządzania zapasów, należności oraz środków zarządzania zapasów, należności oraz środków pieniężnych i ich ekwiwalentów, którego efektem jest zwiększenie wartości dla właścicieli przedsiębiorstwa. Dwa składniki majątku obrotowego, które wymagają zastosowania określonych instrumentów i procedur w celu maksymalizowania korzyści w ujęciu ogólnym. Należą do nich: zarządzanie należnościami oraz zarządzanie gotówką.
Uwarunkowania celowości osiągania nadwyżki przez JST
W budżecie JST pod koniec okresu budżetowego dokonywane jest porównanie strumieni dochodów i wydatków. Powstałe w taki sposób saldo budżetu określane jest mianem nadwyżki budżetowej ( lub deficytu budżetowego). Nadwyżka to dodatni wynik finansowe a przepisy prawa zobowiązują JST do określenia przeznaczeni planowanej nadwyżki budżetowej. Gdy dochody bieżące są wyższe od wydatków bieżących oznacza to, żę JST ma możliwości finansowe na prowadzenie nowych inwestycji lub spłatę wcześniejszego zadłużenia. Nadwyżka budżetowego z lat ubiegłych może być źródłem finansowania wydatków majątkowych JST.
Dzięki nadwyżce można:
- prowadzić nowe inwestycje,
- spłacić wcześniejsze zadłużenia,
- może być wkładem własnym w ramach inwestycji.
Warunki tolerancji wobec niedoboru budżetowego
-Łączna kwota długu JST na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym.
- Łączna kwota spłaty rat kredytu i pożyczek wraz z odsetkami nie może przekraczać 15% zrealizowanych w roku bieżącym dochodów,
?????
Dobra kondycja finansowa gminy. Jak się to mierzy.
Przez pojęcie kondycji finansowej rozumiemy poziom dochodów gin łącznie jak też na jednego mieszkańca na tle innych JST. O kondycji finansowej gminy decyduje przede wszystkim wielkość oraz odpowiednie dopasowanie dochodów i wydatków. Gminy bowiem sa zobligowane do przestrzegania dyscypliny budżetowej co oznacza wielkość wydatków zaplanowanych w budżecie na dany rok nie może przekraczać przewidywanych dochodów. Gmina posiada samodzielność finansową, Samodzielność dochodowa oznacza suwerenność organów gminy w stanowieniu źródeł dochodów budżetu lokalnego. Samodzielność wydatkowa natomiast jest związana ze swobodą dysponowania dochodami, czyli faktycznym dokonywaniem wydatków na cele związane z wykonywaniem zadań przez samorząd.
Cechy dobrej kondycji finansowej gminy w krótki i długim okresie czasu.
Gospodarka finansowa gminy ma doniosłe znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze determinuje ona rozwój gminy po drugie stan finansów jest syntetycznym wyrazem potencjału rozwoju gospodarczego każdego podmiotu gospodarującego. O kondycji finansowej gminy decyduje:
- wielkość wydatków zaplanowanych na dany rok, nie może przekraczać przewidywanych dochodów,
- skuteczne gospodarowanie finansami publicznymi polega na tym by dochody bieżące rosły szybciej niż wydatki,
- wysoki udział dochodów własnych pochodzących z potencjału bazy ekonomicznej,
- harmonogram wydatków gminy powinien być w miarę zgodny z terminami wpływów dochodów,
Dobra kondycja JST cechuje:
- efektywne zarządzanie zasobami JST,
- sposób pozyskiwania i wydatkowanie dochodów które sa akceptowane przez lokalną społeczność,
- zdolność do terminowego wywiązania się z zobowiązań,
- JST finansuje bieżące potrzeby jak i dokonuje inwestycji przez co powiększa swój majątek ,
Charakterystyka relacji miedzy dochodami własnymi a zewnętrznymi
Dochody własne to wpływy budżetowe o charakterze stałym, stanowią zasadniczą część dochodów gminy. Są źródłem finansowania zadań własnych gminy a także stanowią podstawę do ubiegania się o dofinansowanie z źródeł zewnętrznych.
Dochody zewnętrzne do subwencje i dotacje.
Gdy gmina nie jest w stanie sama realizować zadań własnych, Ministerstwo Finansów przyznaje im subwencję ogólną. Ma ona na celu zmniejszenie dysproporcji w dochodach. Dotację służą do finansowania zadań własnych i zadań zleconych. Zwiększenie dochodów gminy daje szanse na wyrównanie sytuacji ekonomicznej gminom mniej zamożnym. Subwencja jest drugim co do wielkości źródłem finansowania zadań przez JST, zwiększeni zakresu zadań własnych a także nakładów finansowania na ich realizowanie powoduje , że kwoty wypłacanych subwencji z roku na rok sa coraz wyższe.
Charakterystyka relacji miedzy zobowiązaniami krótko i długoterminowymi
Zobowiązania krótkoterminowe są zaciągane zazwyczaj wówczas gdy w trakcie roku budżetowego zaplanowane w budżecie dochody nie są uzyskiwane terminowo i pojawiają się okoliczności które utrudniają realizację zadań zaplanowanych do sfinansowania ze środków budżetu JST.
Zobowiązania długoterminowe powinny być zaciągane przez JST do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym na które nie ma pokrycia w planowanych dochodach budżetowych.
Idea analizy finansowej JST: czemu ma służyć?
Analiza finansowa wchodzi w skład analizy ogólnej, zajmuje się badaniem stanu i rozwoju szeroko rozumianych finansów JST oraz analizą i diagnozą finansowych skutków podejmowanych działań oraz realizowanych zadań przez JST. Celem analizy finansowej jest:
- sporządzenie charakterystyki ilustrującej działalność prowadzona przez JST, która pozwala na dokonywanie oceny osiągniętych efektów,
- wykrycie i ustalenie czynników mających na podstawie informacji o stanie mienia, zasobach, jakimi dysponuje dana JST oraz zmianie jego otoczenia,
- podwyższenie jakości oraz ułatwienie podejmowania decyzji zarządczych, służących zwiększeniu trafności i jakości zarządzania JST oraz zwiększeniu efektów oraz jakości wykonywanych zadań.
Podstawowe typy wskaźników w analizie finansowej JST
Podstawowymi instrumentami analizy finansowej sa wskaźniki. Mogą one pokazywać stan finansowy przedsiębiorstw na dany moment lub w pewnym okresie. Najczęściej stosowanymi wskaźnikami są :
- wskaźnik zyskowności,
- wskaźnik wykorzystania majątku,
- wskaźnik wykorzystania kapitału,
- wskaźnik płynności,
- wskaźnik rynku kapitałowego.
Wpływ czynników pozafinansowych na kondycje finansowa gminy
Podstawowe źródła dochodów własnych JST
Źródłami dochodów własnych JST są:
- wpływy z podatków, opłat, dochody z majątku,
- spadki, zapisy, darowizny
- dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach
- odsetek od pożyczek udzielonych przez JST o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej,
- odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody JST,
- odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.
W rozumieniu ustawy dochodami własnymi JST są również udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych.
Podstawowe zagrożenia w zarzadzaniu długiem gminy
- Ponoszenie ciężaru obsługi zagrożenia – koszty odsetek, prowizji
- obciążenie przyszłych dochodów – spłata i obsługa zadłużenia mniejsza ilość pozostających w swobodnej dyspozycji w kolejnych budżetach
- potencjalne pogorszenie kondycji finansowej JST w sytuacji złego zarządzania długiem i programem inwestycyjnym
W zarządzaniu krótkoterminowym:
- brak ciągłości finansowani zadań zaplanowanych,
- wybór źródła finansowania i określenie jego wysokości
- problem zamówień publicznych
- dopasowanie realizacji dochodów i wydatków do rzeczywistych możliwości pokrycia przejściowego deficytu budżetowego,
W zarządzaniu długoterminowym:
- brak pokrycia w budżetach na kolejne lata środków niezbędnych do spłaty długu,
- koszty obsługi długu przekraczają poziom założonego dla okresu finansowania całego projektu,
- zamieszczenie w zawieranych umowach cen lub zapewnienie możliwości zmiany źródła finansowania w przypadkach wystąpienia znacznych, niekorzystnych zmian w kosztach.
Uprawnione okoliczności kredytowania działalności gminnej
W ustawie o finansach publicznych wykluczono w zakresie kredytów i pożyczek zaciąganie ich na finansowanie wydatków bieżących albo ujemnej różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami w postaci deficytu budżetowego.
Kredyt można zaciągnąć na na wybraną inwestycję ale tylko w uzasadnieniu do uchwały. Ustawa o finansach publicznych wskazuje na przeznaczenie kredytów tylko na:
- pokrycie występujących w ciągu roku przejściowego deficytu budżetowego,
- finansowanie planowanego deficytu budżetu JST,
- spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów,
- wyprzedzające finansowanie działań finansowych z środków pochodzących z budżetu UE.
Zaciągnięte kredyty i pożyczki oraz wyemitowane papiery wartościowe, z przeznaczeniem na pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu podlegają spłacie lub wykupowi w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte lub wyemitowane.
Rodzaje zagranicznego zasilania zewnętrznego.
Szczególnym rodzajem zasilania dochodów JST pozostają środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi oraz środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Środki bezzwrotne pochodzące z źródeł zagranicznych mogą być wydawane wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej lub deklaracji dawcy oraz zgodnie z procedurami zawartymi w umowie. Środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi to środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) są środkami publicznymi.
Podstawowe wydatki gminne w krótkim i długim okresie czasu
Podstawowe strumienie zasilania środkami UE
Do sposobów zasilania zagranicznego UE możemy zaliczyć:
Finansowanie programów ze środków bezzwrotnych pochodzących z Unii Europejskiej
Współfinansowanie programów realizowanych ze środków bezzwrotnych pochodzących z UE
Fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( ERDF), Europejski Fundusz Socjalny ( ESF)
Fundusz Spójności (FS)
Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i Europejski Fundusz Rybacki
Inicjatywy wspólnotowe: Jaspers, Jessica, Jeremie
Rodzaje zasilania ze szczebla centralnego w warunkach polskich
- dotacje z funduszy celowych
- dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych gmin,
- dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom oraz dotacje celowe na inne zadania zlecone gminom ustawami,
- dotacje przysługujące gminie w wysokości pobranych kwot z tytułu ulg i zwolnień
Wpływ finansów samorządowych na ocenę atrakcyjności i konkurencyjności gminy
Znaczenie sektora bankowego i rynków kredytowych dla finansowania działalności gminnej
Sytuacje które zezwalają na zaciągnięcie kredytów i pożyczek oraz emocję papierów wartościowych są określone w ustawie o finansach publicznych ( art. 89 i 90).
- konieczność pokrycia występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu JST ( chwilowy brak środków na rachunku, jednocześnie konieczność regulowania zobowiązań),
- finansowanie planowanego deficytu budżetu JST
- spłata wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emicjii papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek
Wyprzedzające finansowanie działań finansowych ze środków pochodzących z budżetu UE
Znaczenie komercyjny źródeł finansowania działań gminny. Idea współfinansowania zadań gminnych.
Wykorzystywanie komercyjnego źródła do finansowania projektów inwestycyjnych stanowi dla JST istotne uzupełnienie ograniczonych środków budżetowych, pozwalających tym samym na możliwość zachowania ciągłości realizacji zadań,. Jest to źródło bardzo ważne w kontekście możliwości realizacji projektów inwestycyjnych przy wykorzystaniu środków unijnych. Bez kredytu bankowego wiele projektów nie mogłoby zostać podjętych z uwagi na konieczność wniesienia wkładu własnego jak i sposób rozliczania dotacji.
Stosowane metody oceny kondycji i gospodarki finansowej w JST
Istota analizy samodzielności finansowej JST
Samodzielność finansową JST rozpatrywać można w różnych płaszczyznach, w tym również w aspekcie prawnym rozumiejąc pod tym pojęciem prawa i obowiązki wynikające z norm, związane z pozyskiwaniem poszczególnych kategorii środków publicznych. W aspekcie ekonomicznym rozumiana może być jako zapewnienie JST odpowiednich dochodów, które pozwolą im na realizację planowanych działań publicznych, a także umożliwią swobodę działań w zakresie kształtowania wydatków. Samodzielność może być rozpatrywana poprzez posiadanie własnego mienia oraz środków finansowych. O samodzielności dochodowej JST decyduje przede wszystkim:
- wyposażenie we własne i przypisane bezterminowo źródła dochodów,
- posiadanie własnego mienia,
- posiadanie prawnie gwarantowanego dostępu do rynków pożyczkowych,
- możliwość działania na podstawie własnego samodzielnie uchwalonego, rocznego budżetu.
Samodzielność wydatkowa utożsamiana jest natomiast ze swobodą podejmowania decyzji budżetowych.
Typy ocen ratingowych i ich znaczenie dla JST
Rating lub inaczej ocena wiarygodności kredytowej to niezależna i subiektywna opinia wyspecjalizowanej instytucji dotycząca ogólnej zdolności do regulowania zobowiązań finansowych. Rating jest względną miarą ryzyka wystąpienia niewypłacalności emitenta w dłuższym okresie czasu oraz jakości emitowanych przez niego dłużnych papierów wartościowych. Relatywność ratingu polega na tym, iż określa on ryzyko niewypłacalności w odniesieniu do innych emitentów lub walorów. Korzyści emitenta z posiadania ratingu:
- łatwiejszy i szerszy dostęp do rynku finansowego,
- im wyższy rating tym niższy koszt pozyskiwania kapitału ( niższe koszty kredytów bankowych, niższe oprocentowanie nowych emisji obligacji)
- standaryzacja ryzyka na rynku finansowym
- podniesienie zaufania w oczach inwestorów zagranicznych i zachęta do bezpośrednich inwestycji w regionie,
- większy prestiż i kształtowanie wizerunku,
- promocja na rynku krajowym i międzynarodowym.
Istota analizy płynności finansowej
Płynność finansową rozumiemy jako zdolność wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań w wyznaczonym terminie. Oznacza wiec zdolność do zapewnienia w każdym czasie takiej ilości środków Pieniężnach, która wystarczy na pokrycie bieżących wydatków. Bieżąca analiza płynności w JST ułatwia realne planowanie budżetów. Badanie i stałe monitorowanie płynności finansowej ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania podmiotów gospodarujących, ponieważ pozwala określić stan kondycji gminy i jej możliwości do dalszego rozwoju i zapewnienia odpowiedniego życia jej mieszkańców.
Istota analizy struktury przychodów i wydatków w JST
Typy i rola opłat gminnych w układzie interesariuszy gminnych
Opłatami lokalnymi nazywamy daniny, w odniesieniu do których JST dysponują szczególnym władztwem, polegającym na kształtowaniu niektórych elementów konstrukcji tej daniny: stawek, zwolnień, tryby płatności. Przykładami są :
- opłata targowa,
- miejscowa ( osoby niezamieszkujące gminę, przebywające na jej ternie dłużej niż dobę w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych)
- uzdrowiskowa
- od poosiadania psów
- planistyczna ( właściciele nieruch których wartość wzrosła w związkuz zuchwaleniem MPZP, którzy zbywają nieruchomość
- adiacencka – właściciele których wartość nieruch wzrosła w związku z budową urządzeń infrastruktury techniczne, podziałem lub scalaniem
- za parkowanie w strefie płatnego parkowania
- opłata skarbowa
Opłaty lokalne są zaliczane do dochodów gminy a ich wysokość ustala Rada Gminy jednakże nie mogą być wyższe niż maksymalnie ustalone w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych.
Istota i cechy tradycyjnego budżetu JST
Struktura budżetowa jest zorganizowana wokół tzw. pozycji budżetowej czyli zdefiniowanych podziałek kwalifikacji budżetowej, które wykorzystują podejście przedmiot-wydatek. Podejście to nie zapewnia możliwości właściwego alokowania środków finansowych z przyjętymi założeniami długofalowej polityki JST. Nie dostarcza też decydentom informacji w przekroju potrzebnym do efektywnego zarządzania. Nie stwarza bodźców do innowacyjności. W tradycyjnym budżecie ( w układzie pozycji) zarówno na etapie wykonywania jak i etapie sprawozdania są eksponowane przede wszystkim aspekty kontrolne.
Zasada równowagi budżetowej
Budżet JST powinien być zrównoważony tzn. wydatki należy dostosować do możliwości uzyskania dochodów. Jednak nie zawsze da się osiągnąć taki stan i pojawia się problem korzystania ze zwrotnych źródeł finansowania części wydatków budżetowych. Często występuje jednak odchylenie od stanu równowagi ( deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa). W ujęciu klasycznym zasada równowagi traktowana była jako tzw. Złota zasada gospodarki budżetowej. Finansiści klasyczni przenosili na finanse publiczne podstawowe prawo finansów prywatnych, które głosiło, iż człowiek nie może wydawać więcej pieniędzy niż otrzymuje, jeśli nie chce doprowadzić do ruiny.
Tradycyjny budżet a wymogi analizy efektywności. Podstawowe niedomagania.
- nie są weryfikowane kierunki wydawania środków z przyjętymi założeniami wynikającymi z długofalowej polityki JST
- nie dostarcza informacji potrzebnych do efektywnego zarządzania
- nie stwarza bodźców do innowacyjności
- akceptowane są jedynie akcepty kontrolne
- nie jest możliwe uzyskanie informacji o całkowitych kosztach programów i ich składnikach
- nie dostarcza informacji o podstawowych priorytetach działań
- nie jest możliwe powiązanie wydatków z celami i zadaniami ( niemożność klasyfikowania wg . zadań )
- nie informuje jakim celom służą wydatki publiczne
Fazy planowania budżetowego.
Budżet jest procesem, który obejmuje cztery podstawowe fazy:
1. Opracowanie projektu budżetu:
- do projektu dokłada się informacje o stanie mienia komunalnego oraz plan finansowy zakładów budżetowych, spółek samorządowych, stan zadłużenia, kalkulacje dotyczące ewentualnych kredytów
- projekt przekłada się najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego radzie gminy oraz wysyła do regionalnej izby obrachunkowej celem zaopiniowania
- regionalna izba obrachunkowa przedstawia opinię przed uchwaleniem budżetu
2. Uchwalenie budżetu przez Radę Gminy, powiatu, sejmik wojewódzki:
- JST uchwala budżet prze rozpoczęciem roku budżetowego
- do czasu uchwalenia ( nie później niż 31 styczeń) podstawą gospodarki finansowej jest uchwała budżetowa
3. Realizowanie budżetu poprzez wykonanie zadań na podstawie planu budżetowego i przyjętej procedury
4. Kontrola budżetowa jako forma oceny wyników w stosunku do przyjętych zadań
- wykrywa błedy gospodarności, ustala uchybienia wykonywanych działań w stosunku do regulacji pranych i planów
Zręby uchwały budżetowej JST
Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej JST. Składa się z budżetu JST oraz załączników.
Uchwała budżetowa określa takie parametru budżetu JST jak łączna kwota planowanych dochodów i wydatków, a także planowanego deficytu lub nadwyżki finansowej. Łączną kwotę planowanych przychodów i rozchodów, limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów oraz emitowanych papierów wartościowych, kwota wydatków przypadających do spłaty w danym roku, szczególne zadania wykonywania budżetu JST w roku budżetowym czy uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowe.
Uchwała zawiera szczegółowe zasady wykonywania budżetu JST w roku budżetowym, wynikające z odrębnych ustaw oraz uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzeni a gospodarki finansowej w ramach budżetu.
Typy budżetów i ich podstawowe cechy.
Budżet w układzie tradycyjnym:
- koncentruje uwagę na dobrach i usługach, które zostają zakupione,
- zdefiniowany podział kwalifikacji budżetowej , które wykorzystuje podejście przedmiot-wydatek
- nie zapewnia właściwego alokowania środków finansowych
- nie stwarza bodźców do innowacyjności
- na etapie wykonywania jak i sprawozdania eksponowane są przede wszystkim aspekty kontrolne
Budżet działalności:
- w procesie tworzenia budżetu są stawiane pytania o to, co będzie zakupione lub co zostało zakupione ze środków budżetowych,
- skupia się na działalności zorganizowanych jednostek,
- silnie ukierunkowany na funkcję kontrolną,
- kierownicy jednostek mają prawo do dokonywania zmian w ciągu roku polegającego na przenoszeniu wydatków miedzy różne funkcje czy działania,
- jest rozszerzeniem budżetu tradycyjnego
Budżet programów:
- ideą tego budżetu jest celowość działań,
- cala działalność samorządu zostaje podzielona na programy , dla których planuje się wydatki,
- konstrukcja oparta jest na sprecyzowaniu celów i efektów,
- umożliwia uzyskani informacji o całkowitych kosztach programów
- każdy program ma swojego menadżera który odpowiada za jego prowadzenie
Budżet rezultatów:
- priorytetowo traktowane jest tutaj badanie efektywności i wydajności poprzez porównanie nakładów z efektami
- ważnym kryterium jest skuteczność działania
- nadrzędne pytania to : co powinno być zrobione ? i czego oczekuje społeczność lokalna?
Budżet zadaniowy:
- wywodzi się od budżetu programowego i ma wiele cech budżetu rezultatów,
- jest narzędziem rządzenia a nie wydatkowania
- pozwala na określnie które zadania są najważniejsze dla realizacji określonych celów
- jest mocno zintegrowany z wieloletnim planem inwestycyjnym
Istota budżetu zadaniowego. Cechy dobrego budżetu zadaniowego
Istotą budżetu zadaniowego jest zarządzanie działalności JST poprzez ujęcie tej działalności w zadania. Jest to plan finansowy JST, przygotowany w taki sposób, że zanim wydatki zostaną zapisane w tradycyjnej klasyfikacji budżetowej, przygotowane są w postaci zadań budżetowych, obejmujące zarówno składniki działalności bieżącej jak i działania inwestycyjne. Środki alokowane są tak, aby jak najlepiej służyły ociągnięciu zamierzonych efektów. Ciężar kontroli ich wydatkowania zostaje przesunięty z obszaru formalnego na ocenę czy w wyniku wydatków osiągnięto zamierzony rezultat.
Budżet zadaniowy powinien:
- być ściśle powiązany z calami i zadaniami
- łatwy do zrozumienia dla osób nieposiadających szczegółowej znajomości tematu,
- proces poszukiwania danych powinien być racjonalny kosztowo,
- powinien być spójny z miernikami
- powinien być zdefiniowany w sposób umożliwiający ciągłość
- mierzyć tylko to na co wykonawca zadania/podzadania ma wpływ
- posiadać wiarygodne źródło danych
- być dobrane oszczędnie
Budżet zadaniowy a ocena efektywności gospodarki gminnej
Budżet zadaniowy pozwala ustalić, które zadania są najważniejsze dla realizacji celów oraz za pomocą mierników pokazuje, w jakim stopniu zostały one zrealizowane. Powoduje przejrzystość decyzji i daje obiektywne informacje o efektywności ponoszonych wydatków, Można powiedzieć że budżet zadaniowy jest instrumentem oceny efektywności pracy. Ocena efektywności wydatków obywa się poprzez ocenę zastosowanych mierników.
Idea strategii finansowej JST
Strategia finansowa wchodzi w skład strategii ogólnej JST lub może funkcjonować samodzielnie. Strategia finansowa opiera się w szczególności na rozwiązaniu następujących problemów: określenie skłonności do podejmowania ryzyka finansowego, oszacowanie strumieni finansowych , oszacowanie strumieni finansowy niezbędnych do pełnej realizacji zadań własnych, oszacowania wpływu prowadzenia zadań inwestycyjnych. Ułatwia ustalenie niedoboru środków finansowych, równowagi finansowej, weryfikację realności wykonywania zadań inwestycyjnych.
Endogeniczne czynniki warunkujące wybór źródeł i trybu finasowania działalności gminnych , jako wyraz stosowanej strategii finansowej JST
Do najistotniejszych czynników wewnętrznych, które wpływają na wybór źródła i sposoby finansowania działań inwestycyjnych JEST zalicza się:
- wielkość JST mierzona jest obszarem i liczba mieszkańców,
- położenie i zagospodarowanie przestrzenne
- potencjał gospodarczy
- kondycja finansowa, ocena ratingowa, audyt danego podmiotu
- zajmowana pozycja strategiczna
- stopień innowacyjności i proinwestycyjne zachowania
- styl, metody i techniki zarządzania
- umiejętność pracowników i kompetencje kadry zarządzającej
- kultura organizacyjna
- doświadczenie we współpracy z instytucjami finansowymi, otoczeniem biznesowym, organizacjami pozarządowymi oraz społeczeństwem lokalnym.
Z kolei do czynników wynikających ze źródła finansowania inwestycji należą miedzy innymi : system ustalania oprocentowania kredytów, aspekty wykupu obligacji, wymagalny termin wykorzystania dotacji, system rozliczania środków unijnych
Egzogeniczne czynniki warunkujące wybór źródeł i trybu finasowania działalności gminnych , jako wyraz stosowanej strategii finansowej JST
Sytuacja makroekonomiczna kraju w tym w szczególności aspekty funkcjonowania na rynku finansowym
Faza cyklu koniunkturalnego w której znajduje się dane państwo
Spowolnienie gospodarcze może w dużym stopniu ograniczyć dochody własne JST, w tym dochody podatkowe co obniża potencjalną zdolność do realizacji inwestycji ze środków własnych.
Ograniczenia w finansowaniu gminnym jako wyraz działania wymogów dyktowanych przez rynki finansowe
Zmiana sposobu kwalifikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa
Konieczność równoważenia budżetu bieżącego
Praktyczne zastosowanie nowych limitów zadłużenia
Próby ograniczenia zadłużenia sektora finansów publicznych poprzez ograniczenie zadłużenia w JST
Strategia konserwatywna – sprowadza się do finansowania trwałego stanu aktywów obrotowych kapitałem własnym lub długoterminowym kredytem bankowym . Istotne znacznie ma zachowanie płynności finansowej ponieważ kredyt długoterminowy jest wyżej oprocentowany niż krótkoterminowy. Struktura źródeł finansowania aktywów nie jest w stanie w pełni wykorzystać szans stwarzanych przez zjawisko dźwigni finansowej i w konsekwencji prowadzi do wzrostu kosztów.
Strategia agresywna – polega na finansowaniu trwałego stanu aktywów obrotowych kredytem krótkoterminowym. Zaleta tej strategii jest minimalizacja kosztów finansowania aktywów obrotowych oraz poprawa poziomu stopy zwrotu kapitału własnego. Minusem tej strategii jest ryzyko wzrostu stopy procentowej oraz trudności z pozyskiwaniem dodatkowych kredytów.
Strategia umiarkowana – jest połączeniem strategii konserwatywnej i agresywnej. Polega na działaniach dążących do dostosowania długości okresu, na które pozyskiwane są kapitały do długości „okresu życia” aktywów przez nie sfinansowanych. Zapewni największe szanse utrzymania płynności finansowej przedsiębiorstwa ponieważ umożliwia synchronizację w czasie strumieni wydatków i dochodów.