FILOZOFIA PRZYRODY

2. Co obejmuje zakres ontologii, a co wyróżnia w nim zakresy metafizyki i fenomenologii oraz jak ma się do nich zakres filozofii przyrody?

Ontologia- to co możliwe, podstawowy dział filozofii,

Metafizyka- stan faktyczny, fil przyrody- jej dział w sensie przyrodniczym

Fenomenologia- dziedzina zajmująca się fenomenami, zjawiska, które mogłyby istnieć ale nie istnieją.

Filozofia przyrody przecina się z dziedziną nauki ale uprawia się ją w obrębie wszystkich dziedzin.

Ontologia (filozofia bytu) mówi o „umeblowaniu świata”, co w nim jest i jak jest rozmieszczone. Prawa ontologiczne (modalności) to: możliwość (rzeczy mogą być), faktyczność (rzeczy które są) oraz konieczność (rzeczy które muszą być). Ze względu na te modalności ontologię możemy podzielić na dziedziny:

1. Dziedzina tego co możliwe

2. Dziedzina tego co faktyczne (metafizyka)

Filozofia przyrody interesuje się przyrodą, która należy do tego co faktyczne, a więc jest działem metafizyki.

Ze względu na stosunek do naoczność możemy podzielić ontologię na dziedziny:

1. Zjawisko – to co możemy ujrzeć np. stół

2. Przedmioty teoretyczne – to czego nie możemy zobaczyć, ani sobie wyobrazić, ale powodują skutki w dziedzinie zjawiska i można budować na ich temat teorie np. elektron

3. Fenomeny – zjawiska, które mogłyby istnieć a nie koniecznie istnieją, możemy je sobie wyobrazić np. centaur

Nie wszystkie fenomeny istnieją, dlatego metafizyka i fenomenologia przecinają się, ale obie zawarte są w ontologii.

Filozofia przyrody przecina się z fenomenologią i zawiera się w metafizyce.

3.a) Co wyróżnia zakres nauki, jak się on ma do zakresów metafizyki i fenomenologii oraz jak ma się do niego zakres filozofii przyrody?

Nauka zajmuje się przedmiotami, które można zobaczyć ale też teoretycznymi, przedmioty obserwowalne i cechy mierzalne, nauka a fenomenologia- zajmuje się przedmiotami faktycznymi i możliwymi.

Nauka (metoda naukowa) pozwala uzyskiwać obiektywną wiedzę (w przeciwieństwie do subiektywnych poglądów). Obiektywna wiedza oznacza, że są to sądy konieczne, powszechnie ważne (każdy kompetentny i dobrze poinformowany badacz je przyjmuje). [Kant] Obiektywna wiedza naukowa może się zmieniać jeśli pojawią się nowe fakty.

Dziedzina nauki należy do ontologii. Nauka zajmuje się przedmiotami faktycznie istniejącymi jak i możliwymi (zajmuje się przedmiotami które można zobaczyć, ale nie tylko). Dlatego dziedzina nauki przecina się z metafizyką i fenomenologią.

Granica między nauką a metafizyką i fenomenologią jest ‘płonąca”. Nauka zagarnia coraz większe pole jeśli odkrywane są nowe zastosowania dla metody naukowej. Filozof jednak nie przestaje się interesować tym problemem, ale uznaje tam pierwszeństwo nauki.

Filozofia przyrody, która jest działem metafizyki, przecina się więc z fenomenologią oraz nauką.

b) Jakie koncepcje filozofii przyrody można wymienić i co wyróżnia każdą z nich?

Tradycyjna- nauka dostarcza obiektywnej wiedzy filozofia też dostarcza elementów,

Scjentystyczna- przyrodę powinni badać naukowcy, a filozofowie badać tę naukę

Antyscjentyczna- rzetelne badania filozoficzne.

Filozofia w nauce- filozofia przyrody ma sens ale powinni ją uprawiać naukowcy a filozofowie powinni obserwować ( być na marginesie).

- odmiany koncepcji tradycyjnej – priorytet w dostarczeniu wiedzy ma nauka, ale filozofia też dostarcza pewnych informacji. Filozof przyrody może prowadzić „wstępne badania” przygotowujące pole dla nauki. Ponadto może integrować informacje z tych nauk i uzupełniać treściami filozoficznymi dla pełniejszego pojęcia świata.

- odmiany koncepcji scjentystycznej (pogląd skrajny) – przyrodą powinni zajmować się naukowcy, a filozofowie jedynie nauką o przyrodzie („filozofia nauki”) tzn. językiem, tym co nauka mówi o przyrodzie. Wtedy nie jest to już filozofia przyrody.

- koncepcja antyscjentystyczna (pogląd skrajny) – nauka nie poznaje rzeczywistości ale dostarcza tylko pojęciowych narzędzi do manipulowania przedmiotami. Natomiast przyrodą, rzetelnym poznaniem, zajmuje się tylko filozofia. Obie te dziedziny się nie przecinają (zajmują się czymś innym).

- „filozofia w nauce” – filozofia przyrody ma sens ale rzetelnym badaniem problemów w przyrodzie zajmuje się tylko nauka. Filozofię przyrody powinni uprawiać naukowcy (na marginesie ich działalności naukowej), nie filozofowie. Filozof może być tylko obserwatorem.

5.a) Co wniósł do filozofii przyrody Anaksymander i której z jego koncepcji odpowiada koncepcja Heraklita?

Anaksymander- arche- zasada, twierdzenie że zasadę rzeczywistości stanowi areiron- bezkresne źródło.

Heraklit- nie ma nic stałego (wariabilizm) wszystko jest zmienne arche-ogień.

Anaksymander stwierdził, że arche (czyli pratworzywem z którego wszystko jest stworzone) jest apeiron (bezkres, coś nieokreślone). Jeśli jest jakiś materiał, to nie wszystko może z niego powstać, dlatego im bardziej nieokreślone tworzywo tym bardziej plastyczne. Wszystkie rzeczy wyłoniły się w apeironu przez to, że oddzieliły się przeciwieństwa wg koniecznego prawa (bo przyroda rządzi się określonymi prawami)

Koncepcji Anaksymandra dotyczącej apeironu jako pratworzywa przeciwstawia się koncepcja Heraklita, który twierdził, że w świecie nie ma nic stałego, wszystko jest zmienne, a więc nie ma pratworzywa tylko istnieje proces (coś co się dzieje) - procesualizm. Za źródło wszechświata uznał ogień (który jest zmienny). Porównywał świat do nurtu rzeki (nie da się dwa razy wejść do tej samej rzeki), która symbolizuje naturę zmiany oraz to że świat jest całościowym wielkim procesem (holizm). Jedyne co jest stałe to logos (rozumny porządek, wg którego przebiega proces składający się na świat).

Koncepcja prawa u Anaksymandra i logos u Heraklita są podobne.

b) Wczym wyrażają się główne rysy stanowiska Heraklita i na czym polega logiczny problem ze zmianą?

Zmiana- cos co się dzieje nie istnieje, jeśli np., jest zmianą to jak istnieją współzmienności.

Stała jest zmienność- ogień zapala się i gaśnie, porządek, słowo, ze słowem kojarzy się myśl a nie myśl z rozumnością.

[Zarys koncepcji Heraklita wyżej ]

Logiczny problem ze zmianą polega na tym, że zmiana jest pełna przeciwieństw, sprzeczna. Przedmiot niezmienny nie może być w jednej chwili cały zielony i cały czerwony. Przedmiot zmienny może (np. dojrzewający pomidor). Zasada Leibniza mówi, że jeśli dwa przedmioty są tym samym to każda cecha jednego jest tym samym cechą drugiego. A więc rzeczywistość, która wg Heraklita jest zmianą, jest sprzeczna.

W stosunku do koncepcji Heraklita pojawiają się 3 problemy teoretyczne:

- sprzeczność rzeczywistości a niesprzeczne to co widzimy

- zmysły wskazują że jest wiele odrębnych rzeczy, podczas gdy jest tylko jeden proces

- wszystko jest zmienne, a zmysły mówią że pewne rzeczy są od zawsze takie same.

Problemy te wyjaśniane są relatywizmem ( tym że wszystko zależy od punktu widzenia). Nie można bezkrytycznie ufać zmysłom, trzeba to poddać badaniom rozumu. Rzeczywistość widzimy z jednego punktu widzenia dlatego wydaje się że jest niesprzeczna (cechy rzeczy zależne są od punktu widzenia).

6. Co wniósł Permenides do filozofii przyrody i jej metodologii?

Zasada tożsamości i bytu- jaki jest byt lub jak należy o nim myśleć, byt jest tożsamy z soba i tylko z sobą, do bytu docieramy rozumem, nie myślą.

Parmenides wprowadza pojęcie bytu. Byt – to co istnieje (to co byt „robi” to istnienie ). Natomiast zjawiska są tym, co się jawi zmysłom, są zmienne i sprzeczne, nie mogą być bytem, który NIE JEST sprzeczny. Zjawiska są więc pozorem.

Prezentowane przez niego postawy to spekulatywizm (rozwiązywanie problemów operując pojęciami – rozumem) oraz skrajny aprioryzm (przeciwny empiryzmowi, poznajemy świat nie zmysłami , a tylko rozumem). Przedstawiał pogląd o tożsamości myśli i bytu tzn. że rzetelna myśl przedstawia byt takim jakim jest. Jest tylko jedna rzetelna myśl, a to co z nią niezgodne to pozór myśli. Wprowadza metodę dialektyczną, która polega na tym, że zawsze trzeba myśl poddać krytyce za pomocą rozumu -jeśli jest myśl do której możemy znaleźć sprzeczność, tzn. że jest ona pozorna.

Ponadto Parmenides wprowadza zaczątki logiki. Musi istnieć rygor w wyprowadzaniu sprzeczności do myśli. Wprowadza więc zasady interpretowane ontologicznie (czyli mówiące jak należy myśleć o bycie):

1. Zasada tożsamości – byt jest tożsamy z sobą i tylko z sobą (nie jest tożsamy z czymś innym)

2. Zasada (nie)sprzeczności – byt jest niesprzeczny (nie przysługują mu wzajemnie wykluczające się cechy, zaprzeczenia).

7. Jak brzmi aksjomat teorii Parmenidesa, wnioski, uzasadnienie?

1. Byt jest jeden i niepodzielny ( nie bytu nie ma; część bytu jest bytem)

2. Jednorodny i niezmienny (jednorodność w czasie)

3. Nieruchomy i ciągły ( byt jest tu, a tam gdzie na się poruszać nie ma bytu, więc jest niebyt, a niebytu nie ma)

4. odwieczny i wieczny 9 od zawsze do zawsze; czy może coś samo się stworzyć)

5. ograniczony – ma kształt, ma kres.

Aksjomat tautologiczny teorii bytu Parmenidesa brzmi: Byt jest a niebytu nie ma.

Wnioski, które Parmenides wyciągnął (dowody nie wprost charakterystyk bytu):

- jeden i niepodzielny (nie ma części) – skrajny monizm

- jednorodny i niezmienny (niezmienność jest jednorodnością w czasie)

- nieruchomy i ciągły [byt jest tu, a tam gdzie na się poruszać nie ma bytu, więc jest niebyt, a niebytu nie ma] (w obu przypadkach chodzi o puste miejsca – problem próżni zewnętrznej i wewnętrznej)

- odwieczny (jest od zawsze) i wieczny (zawsze będzie) - problem autokreacji i stopniowalności istnienia

- ograniczony (skończony, ma kształt kuli)- schizma Melissosa (twierdził przeciwnie), antynomia Kanta (dużo argumentów że świat jest skończony, jak i dużo że jest nieskończony)

8. a) Słabe uzasadnienia wniosków Parmenidesa

1.kolektywne a dystrybutywne (byt ogół co istnieje; to co istnieje)

2. niekonkluzywność dowodów zmienności i nieuchronności bytu.

- prawdopodobnie doszło do ekwiwokacji, czyli użycia słowa „byt” w dwóch znaczeniach: dystrybutywnym (coś poszczególnego co istnieje, może być wiele takich bytów) i kolektywnym (ogół tego co istnieje, jest tylko jeden taki Byt)

- niekonkluzywność (wykazanie błędności) dowodów niezmienności i nieruchomości bytu: zależność od braku wielości, problem absolutnego ruchu (ruch całego świata jest trudny do wyobrażenia.

b) Odróżnienie antynomii i dwóch sensów paradoksu, rozwiązanie paradoksu

paradoks – nieudana antynomia

antynomia – z koncepcji lub pojęcia wypow. sprzeczne wnioski, obalamy teorie:

1. w sensie logicznym – ruch jest sprzeczny, więc niemozliwy, należy wykazać lukę,

2. w sensie psychicznym – nie jest sprzeczne, ale zaskakujące, należy je wytłumaczyć.

Antynomia to sprzeczne wnioski wyciągnięte z jakiejś koncepcji (logiczna sprzeczność). Polega na tym, że wychodząc w przesłanek, których prawdziwość nie budzi wątpliwości i posługując się poprawnymi regułami rozumowania, dochodzimy do sprzeczności.

Paradoks to nieudana antynomia (wyprowadzono sprzeczne wnioski z jakiegoś pojęcia, ale popełniono błąd, istnieje pewna luka w rozumowaniu).

Antynomia jest skutecznym dowodem sprzeczności, zaś paradoks się rozwiązuje (wykazuje luki w rozumowaniu i znajduje błędy).

Paradoks w sensie logicznym to rozumowanie pozornie poprawne, lecz prowadzące do sprzecznych wniosków. Tylko takie paradoksy rozwiązujemy.

Paradoks w sensie psychologicznym to twierdzenie zaskakujące, sprzeczne z przyjętym powszechnie mniemaniem. Nie rozwiązujemy takich paradoksów.

9. a) Jak brzmi sformułowanie paradoksu „stadion”, na czym polega jego rozwiązanie, jak on ma się do zagadnienia względności ruchu:

pokazać sprzeczność, potem odnaleźć lukę – jak coś się porusza to nie może z dwoma różnymi prędkościami naraz

wniosek: ruch jest względny

przeciwność: ruch nie jest względny, jest bezwzględny, absolutny.

Sformułowanie paradoksu „Stadion”: „to samo ciało nie może się poruszać z dwiema różnymi prędkościami naraz”. Rozwiązanie paradoksu polega na tym, że błędne jest założenie wyjściowe, które trzeba skorygować w następujący sposób: „to samo ciało nie może się poruszać z dwiema różnymi prędkościami naraz względem tego samego układu odniesienia”. Jest to rozwiązanie paradoksu, więc nie dowodzi on sprzeczności ruchu.

Paradoks ten nie dowodzi także względności ruchu, bo teza o względności ruchu jest równoważna tezie, że nie ma ruchu absolutnego. W tym paradoksie nie ma mowy o ruchu absolutnym, więc nie można rozpatrywać za jego pomocą istnienia bądź nie ruchu absolutnego.

b) Jak brzmi sformułowanie paradoksu „strzała”, na czym polegają dwie nieudane próby jego rozwiązania, na czym rozwiązanie udane?

1.strzała: trudność w rozumieniu czasu i przestrzeni, strzała może dolecieć do celu, musi się przez jakiś czas poruszać, żadne ciało naraz nie porusza się i spoczywa w każdym momencie

2. strzała wychodzi od ciała w spocz. = nie zmienia miejsca.

Sformułowanie paradoksu „Strzała”: strzała wypuszczona z łuku nigdy nie doleci do celu (wynika to z faktu, że w każdej chwili teraźniejszości strzała owa nie porusza się lecz spoczywa zajmując jakieś określone miejsce w przestrzeni – ponieważ zaś czas składa się z takich właśnie chwil tzn. chwil, w których strzała spoczywa, więc w istocie spoczywa ona w ogóle i nie może posuwać się do przodu).

Nieudane próby jego rozwiązania polegały na założeniu, że czas składa się z momentów oraz że istnieje pojęcie spoczynku w izolowanym momencie czasu.

Rozwiązanie udane tego paradoksu polega na tym, że trzeba skorygować pojęcie spoczynku w momencie. Nie wystarczy nie zmieniać miejsca aby spoczywać w danym momencie. Trzeba nie zmieniać miejsca w przedziale czasu (otoczeniu czasowym) tego momentu. A więc ciało w danym momencie spoczywa jeśli znajduje się w tym samym miejscu w pewnym otoczeniu czasowym obejmującym ten moment. Jest to rozwiązanie paradoksu, więc strzała może dolecieć do celu.

9. a) Jak brzmią sformułowania paradoksu „Dychotomia” w obu interpretacjach i dlaczego interpretacja „do tyłu” jest nieporozumieniem?

Ruch na świecie jest złudzeniem, Zenon z Elei. Sprinter mający przebiec drogę zawsze musi przebiec jej połowę. A wcześniej połowę połów. Ma do przebiegnięcia nieskończoną liczbe odcinków w skończonym czasie, nigdy nie ukończy biegu, nawet nie rozpocznie biegu - „do tyłu”.

Sformułowanie paradoksu „Dychotomia” w interpretacji „do tyłu”: Jeśli ciało ma przejść jakiś odcinek to najpierw musi przejść jego połowę, a nie da się przejść jego połowy bo trzeba by najpierw przejść połowę połowy itp. aż w końcu nie da się ruszyć z miejsca.

Sformułowanie paradoksu „Dychotomia” w interpretacji „do przodu”: Nie można przejść odcinka bo najpierw trzeba przejść jego połowę, a wtedy zostaje nam druga połowa. Odcinków jest nieskończenie wiele, wiec w nieskończonym czasie można je pokonać (nie można ich pokonać w skończonym czasie).

b) Na czym polegają 3 nieudane próby rozwiązania paradoksu „dychotomia” w interpretacji „do przodu”?

1. potrzebny nieskończony czas,

2. suma niekończonego szeregu – wyrażenie drogi,

3.operacja nieskończona – niewykonalna.

- potrzebny byłby nieskończony czas

- suma nieskończonego szeregu – nieskończona

- operacja nieskończona – niewykonalna

Z nieskończonej ilości kawałków da się poskładać skończony odcinek drogi. Podobnie dzieli się czas. Jednak nie możemy ze skończonego czasu uzyskać nieskończoności. Ponadto mamy to do czynienia z nieskończonością potencjalną, a więc możliwością powiększania w nieskończoność ale bez osiągnięcia celu.

11. Jak brzmi sformułowanie paradoksu „Achilles”, jak się on wiąże z „Dychotomią”, co z tego wynika i na czym ostatecznie polega rozwiązanie obu paradoksów?

Najszybszy biegacz nigdy nie dogoni najwolniejszego żółwia – gdy pokona odległość jaka go dzieli od żółwia ten przesunie się o następny kawałek drogi, zawsze będzie ich dzieliła zwiększająca się odległość.Paradoks przeciw ruchowi jest złudzeniem, Zenon z Elei. Na starcie pozwala żółwiowi oddalić się o połowę całego dystansu.

Sformułowanie paradoksu „Achilles”: Najszybszy biegacz puścił przodem żółwia ale nie może go dogonić (zawsze musi dobiec do miejsca gdzie poprzednio był żółw, ale żółw jest już dalej). Występuje analogia między Dychotomią a Achillesem, w obu wydzielone przez Zenona etapy (części) są potencjalne, a nie rzeczywiste (efektywne). A zatem ani wyścig z żółwiem, ani pokonywanie drogi nie jest efektywną operacją nieskończoną, tylko jest potencjalnie operacją nieskończoną . Ruch nie jest więc operacją nieskończona. Jest ciągły (nie jest sprzeczny). Efektywna operacja nieskończona nie jest wykonalna – potencjalna jest.

12. Jakie problemy obciążają koncepcje Heraklita i eleatów (Parmenidesa), jakie są ich źródła i jak Empedokles próbował ich uniknąć?

Heraklit – zmiana sprzeczna, nie ma nic poza zjawiskami, jedność i stałość (logos), brak przedmiotów teoretycznych.

Parmenides – zmiana jest pozorna, zjawiska również, wielkość i zmiany, monizm metafizyczny.

Empedokles – 4 wieczne elementy, elementy czynne i wieczne, przemiany w świecie

Problemem jest wspólne błędne założenie, że zmiana jest sprzeczna. Heraklit twierdził że w związku z tym rzeczywistość jest sprzeczna, a eleaci że zmiana jest tylko pozorem. Ponadto w obu koncepcjach był brak chęci wyjaśniania zjawisk. Heraklit twierdził bowiem że nie ma nic poza nimi, a eleaci że pozory nie są warte zainteresowania. Gdyby zaś próbowali wyjaśniać to u Heraklita pojawiłby się problem jedności i stałości (logos), a u eleatów wielości i zmiany. Źródłem problemów u Heraklita jest brak przedmiotów teoretycznych, a u eleatów radykalny monizm metafizyczny. Empedokles próbował tych problemów uniknąć poprzez pluralistyczną koncepcję pratworzywa.

13. a) Co wniósł do filozofii przyrody Empedokles i w jaki sposób zerwał z hilozoizmem?

1. 4 żywioły – oddzielne siły od materii,

2. nie może nic powstać z tego czego nie ma, zerwanie z hilozoizmem – wszystko jest ożywione jak to widać w bursztynie i magnesie – Tales,

3. mieszanie się,

4. umiarkowany redukcjonizm.

Empedokles prezentował postawę umiarkowanego redukcjonizmu – nie da się wszystkich jakości przypisać do jednego pratworzywa; da się sprowadzić wielość jakości ale nie do jednego pratworzywa, a kilku jakości, konkretnie 4: ziemia, woda, powietrze, ogień. Od tych 4 pochodzi ogromna mnogość jakości. Ponadto wprowadził umiarkowany pluralizm metafizyczny, czyli mieszanie tych czterech elementów. W ten sposób wyjaśnił problem wielości ilościowej i jakościowej.

Dotychczas dominował hilozoizm, mówiący że materia jest obdarzona siłą, jest ożywiona, zdolna do ruchu. Empedokles wprowadził nowe pojęcie materii , która jest bezwładna, nieożywiona, nie jest w stanie sama wprawić się w ruch, musi być napędzana przez zewnętrzną siłę. Takie oddzielenie siły od materii to materializm. Siła, która wprawia materię w ruch podzielić można na siłę miłości (przyciąganie z materii) i niezgody (odpychanie z materii). Siła nie jest właściwością materii, ale relacją między rzeczami (oddziaływanie wzajemne). Oddziaływanie ze strony innej materii może wprawić materię w ruch.

Empedokles w następujący sposób przedstawia genezę wysoko zorganizowanych form życia: przypadkowo powstały kawałki materii, które się przypadkowo łączyły i czasem powstawał z tego obiekt harmonijny, który przeżywał – mechanizm ewolucyjny.

b) Na czym polegają redukcjonizm i antyredukcjonizm, zilustrowane na przykładach Empedoklesa i Anaksagorasa; jak należy je ocenić?

Redukcjonizm – złożoność układu, Empedokles – 4 żywioły, Anaksagoras – ilość a nie jakość, składniki świata wieczne, złożoność zarodków

Antyredukcjonizm – sprzeciw wobec scjentycznych i materialistycznych koncepcji.

[redukcjonizm powyżej ]

Anaksagoras prezentował skrajny antyredukcjonizm – nieskończenie wiele zarodków, które odpowiadają za jakości (które są wymieszane – skrajny pluralizm metafizyczny) i nie da się ich zredukować.

Antyredukcjonizm to postawa wsteczna, dążyć bowiem należy do redukcji, co prowadzi do postępu.

14. a) Jak brzmi paradoksalne stwierdzenie Demokryta na temat bytu i niebytu, co je motywowało i jak mógłby go uniknąć?

Byt nie bardziej istnieje od niebytu. Jeśli nie bytu nie ma to nie ma ruchu, skoro jest ruch to musi być nie byt. Atomiści na to, że gdzie nie ma atomów to byt uzupełniający przestrzeń – kolejny rodzaj bytu.

„Byt nie bardziej istnieje od niebytu”. „Istniejący niebyt” wg Demokryta to próżnia. Ponieważ w świecie jest ruch, więc musi być też niebyt (puste miejsce, próżnia). Próżnia jest 3 rodzajem bytu, wypełnia przestrzeń tam gdzie nie ma atomów, jest konieczna aby atomy mogły się poruszać i zderzać ze sobą.

b) dwa rodzaje bytu wg atomizmu, różnice

1. atomy – byt,

2. obiekty (agregaty atomowe) – spójne skupiska atomów.

Dwa rodzaje bytów to atomy i agregaty (spójne skupiska atomów).

Atomów jest wiele, więc jest wiele bytów, nie jest to jednak pluralizm, ponieważ co do natury są takie same (monizm). Atomy są niepodzielne fizycznie, mają cechy ilościowe (dające się określić ilościowo np. kształt geometryczny), natomiast jeśli chodzi o cechy jakościowe to w sensie szerokim dają się określić ilościowo, zaś w sensie ścisłym nie, więc w tym sensie atomy nie mają jakości.

Agregaty składają się z atomów. Różnią się materią agregatu, czyli budulcem, doborem atomów z których są zbudowane oraz strukturą, czyli tym w jaki sposób taki agregat jest zbudowany.

15. a) W jakich dwóch sensach można rozumieć niepodzielność atomu, co to jest forma i jak pozwala rozwiązać problem próżni?

Niepodzielność:

1. tzn. fizycznie – nie da się go podzielić; zał. : agregat atomu jest mniej spoisty od atomu

2. tzn. zasadniczo (nawet w myśli) – nie da się utrzymać, nadajemy formę (możliwość struktury) metafizycznie, forma decyduje o możliwościach budowy

Próżnia – istniejący niebyt(nonsens), próżnia istnieje ale nie jest niebytem

Niepodzielność atomu można rozumieć w sensie:

1. Fizycznym – nie da się go fizycznie podzielić, a więc agregat atomów musi być znacznie mniej spoisty od atomów;

2. Zasadniczo niepodzielny (w myśli) – metaforyczne rozumienie formy (da się w atomie wyróżnić potencjalne części, dlatego nim mówimy o kształcie ale o formie, która jest własnością atomów).

Forma jest możliwością struktury, więc można założyć, że atom nie ma nawet potencjalnych części. Decyduje ona co można zbudować z wykorzystaniem atomu (określa struktury jakie można by zbudować z tych samych atomów).

Pojęcie formy pozwala na nową interpretację próżni. Początkowe stwierdzenie: próżnia jest istniejąca, ale nie jest niebytem. Nowa interpretacja: Próżnia jest niebytem, ale nieistniejącym (to możliwości określone przez formę materii).

b) Jak atomizm wyjaśnia wielość i różne rodzaje zmiany, a jak rozwiązywał problem jakości w sensie ścisłym?

Problem wielości – Permenides, jest wiele atomów i agregatów w dziedzinie doświadczalnej

Zmiana:

1. Ruch – dlatego jest próżnia

2. Zmiana jakościowa – atomy są tak małe, że ich nie widać,

jakość w sensie ścisłym: kolor, smak, zapach nie są w rzeczach, a w naszej głowie, rzecz działa na zmysły i projektuje wrażenie w naszym umyśle, stół Eddingtona, co to jest za czym siedzę, prawie próżnia, cechy emergentne, nie dają się sprowadzić do cech niższych.

Atomizm wyjaśnia problem wielości – ponieważ istnieje wiele atomów, może z nich powstać wiele agregatów.

Wyjaśnienie różnych rodzajów zmiany (2 rodzaje zmiany – ruch i zmiana jakościowa):

1. Atomizm wyjaśnia ruch zakładając próżnię (przemieszczanie się atomów i agregatów w próżni).

2. Zmian jakościowych atomów nie możemy zobaczyć bo są zbyt małe, natomiast zmiany jakościowe agregatów są możliwe (widoczne), mogą się przestrukturyzować.

Atomizm rozwiązuje problem jakości w sensie ścisłym (tj. smaki, zapachy, kolory):

- są subiektywne, nie są w rzeczach tylko w naszej głowie (wywoływanie wrażenia przez zmysły)

- są emergentne, są to cechy które przysługują agregatom, a nie ma ich u atomów (nie mają odpowiednika na poziomie niższym, są tylko na poziomie wyższym)

16. a) Jak atomizm a problem natury życia, myśli?, dlaczego wyjaśnienie (jest) niezadowalające?

Dusza odróżnia organizmy żywe i martwe, jest podzielna, złożona z atomów, po śmierci się rozpada, materialna; życie przysługuje wysoko zorganizowanym istotom; przyłączanie się atomów selekcja myśli - nie było pojmowania informacji, zdolność do wymiany, przetwarzania informacji, wystarczająco złożony układ wyspecjalizowany - nie wyjaśnione do końca,

Atomiści uważali, że ciała ożywione mają duszę, która też składa się z atomów i po śmierci ulega rozproszeniu (materialna dusza, śmiertelna). Życie przysługuje wysoko zorganizowanym strukturom (jest to istota życia). Jeśli chodzi o genezę życia to przyjęli mechanizm ewolucyjny do Empedoklesa (po przypadkowym połączniu te struktury, które były silniejsze przeżywały – dobór naturalny i selekcja).

Myśl to informacja. Ludzie są zdolni do przetwarzania i przekazywania informacji świadomie. Tak powstaje kultura.

Wyjaśnić myśl atomiści mogliby poprzez strukturę i ruch. Wyjaśnienie to jest niezadowalające (argument Leibniza „Młyn”), gdyż nie da się świadomości wyjaśnić przez kształt (strukturę) i ruch. Gdyby to było możliwe, to do umysłu można by wejść jak do młyna i zobaczyć części popychające się i nic co by odpowiadało za świadomość. Ten układ mógłby funkcjonować tak samo bez świadomości.

b) Atomizm a wolność woli w fizyce klasycznej i współczesnej?

Wolność jest złudzeniem, wzmocnienie wraz z rozwojem fizyki klasycznej. Miejsce dla wolności, współczesna fizyka - teoria kwantów.

Sposób wyjaśniania pewnych problemów może wskazywać na cel (finalizm) lub na przyczynę (determinizm). Przyczyny w sposób konieczny wywołują skutek (gdy znamy wszystkie przyczyny możemy przewidzieć skutek).

Demokryt był deterministą, twierdził że wolności nie ma, to tylko złudzenie. Pogląd ten wzmocniła fizyka klasyczna (wolność jest złudzeniem, bo nie znamy wszystkich przyczyn naszych działań).

Epikur wyznawał stanowisko, że w każdym momencie lotu atom może spontanicznie odchylić się od swego toru (parenkliza). Nie jest to jeszcze wolność, ale wprowadza przypadek dając pole dla wolności. Pogląd ten rozwijany jest przez teorię kwantów (fizyka współczesna) – atom nie może spontanicznie wprawić się w ruch, ale może spontanicznie zmienić kierunek ruchu.

17. a) Pogląd Platona na stosunek świata zmysłowego do świata idei, jaki problem uformował zmianę?

Istnieją byty, które się upraszczają i pojawiają jako pojęcie idei.

idea = prawzorzec, doskonała realizacja istoty, świat na wzór idei – zepsuty. Wizja, że rzeczy zmysłowe są odbiciem idei, cieniem

Problem zmiany i ruchu - dlaczego cienie się poruszają? idee istnieją w sposób wieczny, więc jak mogą rzucać cienie.

b) Jak Platon widział naturę wieczności i czasu, a jak polemizował z nim św. Augustyn?

ruchomy obraz wieczności (ale wieczność się nie porusza) = czas -> sprawdza się do ruchu ciał niebieskich

c) Budowa ciał materialnych wg późnego Platona

1. złożona, wielostopniowa [stomajos]

2. składa się z 4 elementów (żywiołów) [stomajos]

3. atomy mają regularny kształt tzw. bryły platońskie

4. 5 wielokątów foremnych buduje przestrzeń, a 4 elementy

5. polowa koncepcja budowy materii

6. ciała makroskopowe - obiekty ciągłe

18. a) Jak i dlaczego koncepcja atomistyczna powróciła do nauki?

Dzisiejsze wyobrażenie o budowie materii oparte są na Platonie i atomistach; polowa koncepcja budowy materii – cząstki są częścią pola, kontynuacja stanowiska Platona. Pozytywizm był sceptyczny do budowy atomistycznej. Dopiero Dalton chciał wyjaśnić prawo stosunków stałych hipotezą atomistyczną à w związku chemicznym są molekuły, a je budują atomy , więc są stałe stosunki masowe. Atomy i molekuły to była teoretyczna fikcja, wyjaśniły ją dopiero obserwacje ruchów Browna – ruchy cząstek zawiesiny w sposób ciągły, cząstki są na tyle małe, że reagują na uderzenia najmniejszych cząstek . Teorię ruchów Browna potwierdził Einstein – przewidzenie ruchów na podstawie hipotezy molekularnej; obalenie pozytywistów.

b) Budowa atomu, aktualny pogląd na budowę materii i jak się ma do atomizmu

Atom:

1. elektrony - ładunek zmieniający się skokowo

2. model rodzynkowy (?) - ładunek dodatni, nie rozproszony, a skupiony w obszarze (jądro), a na około elektrony

Budowa materii:

1. elektrony + jądro

2. protony + neutrony (stabilizujące jądro)

ostateczne składniki materii -> koncepcja kwarków - leptony (elektrony, neutrina), kwarki (hadrony), bozony pośrednie (wymiana między atomami).

Niezgodna z atomizmem [stomajos]

19.Zmiany na budowę materii ze starej teorii kwantów, motywacje.

Teorie kwantów ->problemy teoretyczne, ad hoc (?)- nie wiadomo jak tłumaczyły

1. Promieniowanie ciała doskonale czarnego - promieniowanie, a nie odbijanie, Planck skwantowanie energii - w sposób "paczek"

2. Efekt fotoelektryczny - z metalu wybić e, kwanty świetlne

3. Efekt Comptona

4. Falowe właściwości materii (de Broglie’a)

5. Model atomu Bohra a widmo promieniowania atomu wodoru

20. a) Czym mechanizm kwantowy jest determinowany, czym nie, funkcja falowa wg różnych interpretacji. Określa tylko prawdopodobieństwa a nie dokładne zajście.

1. Schroedinger – f. falowa jak zachowują się cząstki, opisuje rozmycie danej cząstki,

2. Funkcja falowa – to fala ciągła w przestrzeni i działa na cząstki – obdarza je pewnymi pędami.

b) Poglądy na materię redukcji funkcji falowej i znaczenie pomiaru dla określenia wartości mierzonych wielkości

Dana wielkość, którą mierzymy jest już jednoznacznie określona, ale jest zasada nieoznaczoności Heisenberga (nie określamy pędu i położenia), badacz rejestrujący i powoduje redukcję -> skutek oddziaływania pomiędzy układem kwantowym a przyrządem pomiarowym.

Pomiar a określenie własności obiektów:

1. Interpretacja kopenhaska – cząstka nie ma określonego pędu ani położenia, pomiar do pewnego stopnia kreuje mierzoną wielkość,

2. (alternatywa do kopenhaskiej – cząstka ma położenie i pęd, ale jest w stałej zależności z polem fali pilotującej,

3. Interpretacja wieloświatowa – świat się rozgałęzia, w każdym rozgałęzieniu elektron określa inne wartości wielkości, pomiar zależny od wyboru rozgałęzienia,

4. Teoria parametrów ukrytych – są pewne wielkości w opisie kwantowym i one ingerują w zachowanie cząstki, my nie mamy nad tym kontroli.

21. a) Cel paradoksów mechaniki kwantowej – jak doszło do praktycznej realizacji paradoksu EPR i wniosek.

Coś co pracuje, ale nie wiadomo dlaczego.

EPR – Einstein, Podolski, Rozen – nie da się równocześnie zmierzyć położenia i pędu, zmiana kwantowa musi mieć ustalone wartości przed pomiarem, ale jest teorią niepełną, bo nie określa tych wartości, jedynie ich prawdopodobieństwa.

b) Główne etapy ewolucji teorii kwantów po mechanice kwantowej, palący problem.

1. Równanie Dirica – zastosowanie równania Schroedingera dla prędkości światła

2. Kwantowa teoria pola – może dojść do anihilacji cząstek i pojawienia się promieniowania elektromagnetycznego.

Problem: kwantowa grawitacja – do każdego układu w przyrodzie można zapisać teorię kwantową (wymiana bozonów), dla grawitacji nie ma takiej teorii kwantowej.

23. Na czym polegały dwa skrajne stanowiska w sporze o uniwersalia i z jakimi problemami się borykały?

1. Skrajny realizm pojęciowy (tak) – istnieją przedmioty ogólne poza przedmiotami jednostkowymi.

Problemy z jakimi się boryka:

- Idea a wspólna istota ( nazwy ogólne przypisane są przedmiotom obdarzonym tą samą istotą)

- powszechnik powinien posiadać jedynie cechy istotne bez cech nieistotnych, powszechnik sprzeczny gdy pozbawiony jest cech nieistotnych.

2. Nominalizm ( stanowisko przeciwne, nie):

– są przedmioty jednostkowe – teza pozytywna

- nie istnieją przedmioty ogólne – teza negatywna

Boryka się z problem ekspansji nazwy ogólnej!!

Uniwersalia (powszechniki, przedmioty ogólne):

a) Skrajny realizm pojęciowy – TAK istnieją realne przedmioty ogólne i są ważniejsze od przedmiotów jednostkowych. Przedmioty ogólne to Boże projekty (Platonizm).

- idea to doskonałe uosobienie istoty (czyli cech, które decydują o tym, że przedmiot jest tym czym jest)

- przedmiot ogólny nie powinien mieć cech nieistotnych (powszechnik bez własności nieistotnych)

Problemy tego stanowiska: zasada wyłączonego środka (przedmiot musi mieć cechę lub jej zaprzeczenie), niewyobrażalny, podejrzany o sprzeczność.

b)Nominalizm – NIE

Teza pozytywna: istnieją tylko przedmioty jednostkowe

Teza negatywna: nie istnieją przedmioty ogólne; nie ma przedmiotów ogólnych, są tylko nazwy ogólne; nie odrzuca ekstensji nazwy (zbioru przedmiotów do którego odnosi się nazwa ogólna).

Nazwa ogólna odnosi się do przedmiotów, które są realizacjami tej samej idei.

Problem tego stanowiska: problem ekstensji nazwy ogólnej (przykład paradygmatyczny i relacja podobieństwa – wskazujemy przykład i mówimy że rzeczy do niego podobne są tym samym przedmiotem ogólnym).

24. Na czym polegały dwa umiarkowane stanowiska w sporze o uniwersalia i czego brakowało każdemu z nich?

1. Konceptualizm, (tak ale – nie ma realnych obiektów) - Nominalizm umiarkowany - przedmiot ogólny jest tylko określany w ludzkim umyśle, przedmiot ogólny określony w pojęciu – nie istnieje naprawdę!!! Brakuje podstawy w przedmiocie (tylko w naszej głowie).

2. Realizm umiarkowany (tak, ale) – przedmioty ogólne istnieją ale nie poza przedmiotami jednostkowymi, istnieją jako istoty tego samego rodzaju.

Realizm umiarkowany nie wyjaśnia dlaczego tak nazywamy istotę -> podstawa w przedmiocie nazwy ogólnej.

a) Konceptualizm – Tak, ale nie realnie

- nominalizm umiarkowany: przedmiot ogólny istnieje tylko w naszym umyśle, nie realnie, jest określony w pojęciu realnie (pojęcie powszechnikiem)

- pojęcie a ekstensja nazwy: z nazwą związane jest pojęcie, które odnosi się do przedmiotów jednostkowych, a więc pośrednio nazwa nazywa przedmioty jednostkowe.

Podejście to ma podstawę w podmiocie, ale brakuje mu podstawy w przedmiocie.

b) Realizm umiarkowany – Tak, ale nie poza przedmiotami jednostkowymi; istnieją jako istoty (wspólne formy) w przedmiotach tego samego rodzaju. Przedmioty jednostkowe mają zestaw wspólnych cech – istotę.

- istota nie jest powszechnikiem, jest podstawą w przedmiocie

- nazwa ogólna odnosi się do przedmiotów ogólnych obdarzonych tą samą istotą.

Istota jest przedmiotowym korelatem treści pojęcia, ale trzeba wprowadzić brakującą podstawę w podmiocie.

25. Jak się ma powszechnik do indywiduum w teorii względu i jak to stanowisko ma się do nominalizmu i realizmu umiarkowanego?

Nie istnieje powszechnik ani w przedmiocie jednostkowym ani poza nim, ale istnieje przedmiot ogólny jako przedmiot jednostkowy rozpatrywany pod pewnym względem. Przedmiot jednostkowy możemy rozpatrywać jako człowieka.

Nominalistyczny realizm pojęciowy – teoria względu zgadza się z pozytywną tezą nominalizmu, ale odrzuca negatywną tezę nominalizmu; Zgadza się, że przedmioty ogólne nie istnieją w przedmiotach jednostkowych ani poza nimi. Przedmiotami ogólnymi są przedmioty jednostkowe rozpatrywane poza odpowiednim względem. Powszechniki istnieją – ale nie oprócz indywiduów.

Realizm umiarkowany – powszechnik jest istotą ale inaczej rozumianą – jako aspekt nie w przedmiocie jednostkowym ale też nie poza nim!!

Powszechnik (przedmiot ogólny) istnieje jako przedmiot jednostkowy pod odpowiednim ogólnym względem. „Teoria stanu” (status) mówi, że przedmiot rozpatrywany pod ogólnym względem, jako przedstawiciel przedmiotu ogólnego, uzyskuje status reprezentanta przedmiotu ogólnego.

1. Nominalistyczny realizm pojęciowy: teoria względu a negatywna i pozytywna teza nominalizmu:

Powszechniki istnieją, ale nie oprócz indywiduów. Teoria względu zgadza się z tezą pozytywną nominalizmu (istnieją tylko przedmioty jednostkowe), ale nie zgadza się z tezą negatywną (nie istnieją przedmioty ogólne).

2. Teoria względu a realizm umiarkowany:

Powszechnikiem jest istota ale rozumiana jako aspekt (coś obdarzonego cechami). Powszechniki istnieją nie w przedmiocie jednostkowym, ale też nie poza nim.

26. Jaki problem pozostał do rozwiązania po sporze o uniwersalia i jaka wersja skrajnego realizmu pojęciowego pozostała aktualna do dziś?

Dlaczego przyroda „ powtarza się”, przedmioty do siebie podobne pasują

Realizm skrajny – pan Bóg stworzył więc są podobne.

Do rozwiązania został problem: dlaczego przyroda „powtarza się”? Jego rozwiązanie „universale ante rem” (powszechnik to idea boża) jest niezgodne z zasadą neutralizmu metodologicznego, która zakłada że nie odwołujemy się do bytów nadprzyrodzonych w problemach przyrody.

[Do dziś aktualne zostało, że prawa przyrody decydują o tym co i jak powstało w przyrodzie].

27. a) W czym wyraża się wieloznaczność terminu „substancja” u Arystotelesa i jak można ją wyeliminować?

- byt samoistny – do samego istnienia nie potrzebuje innego bytu

- konkretny przedmiot realny – byt może pozostać sam ale nie taki sam (może zmienić się pod względem tych cech które nie zmieniają jego np.: przypadłości – mogą się zmieniać a przedmiot pozostaje ten sam)

- to co pozytywne tożsame w zmianie

Cząstka bytu – substancja, konkretna, jednostkowa i samodzielna bytująca ciecz; istota rzeczy, w której możemy odkryć ….., natura

b) Jaki problem rozwiązywał hilemorfizm Arystotelesa i w czym wyraża się wieloznaczność jego sformułowania?

Hilemorfizm - rzecz jednostkowa składa się z materii i formy

Materia:

-tworzywo

- to, co określane

- zasada jednostkowienia

- to co potencjalne (to, co może być – w materii jest zawarta możliwość, że coś może być tym a może być tym)

Forma:

- ukształtowanie tworzywa

- pełne określenie – opis własności

- to, co odpowiada pojęciu (składnik ogólny w przedmiocie

- to, co aktualizuje.

28. a) W jaki sposób można wyeliminować wieloznaczność terminu „forma”?

forma – rozpatrywana pod względem atrybutów, oznacza ogół własności rzeczy ( atrybuty- pozostają, przypadłości)

Natomiast forma określa możliwe struktury!!!!

b) Co to jest istota i struktura, jak się mają do formy?

Św. Tomasz : istota- to złożenie 2 składników: materii i formy( tylko możliwej), istota decyduje jaki przedmiot istnieje, nie dodaje nic o strukturze. Ani forma ani materia nie decydują o istnieniu rzeczy!!!!

29. a) Jak eliminacja jednej z interpretacji hilemorfizmu prowadzi do reizmu i na czym ten pogląd polega?

Rzecz= materia+ forma

Materia – to co określone, to do czego odnosi się określenie, do czego odnoszą się cechy  całej rzeczy

Materia po prostu to rzecz

Rzecz= rzecz + forma

Forma- składa się z własności ( własności nic nie dają, nie ma czegoś takiego jak własność  Brentano) składnik, który nic nie dodaje.

b) Jak reizm pomaga wyeliminować drugą interpretację hilemorfizmu i wieloznaczność terminu „materia”?

Rzecz= materia + istota

materia- to co miało sprawić, że rzecz jest sobą

istota- składnik, który nic nie dodaje.

Rzecz jednostkowi się cała sobą, nie potrzeba wyodrębnić materii; rzecz sama w sobie jest jednostkowa

Materię rozumiemy jako tworzywo

30. a) Co jest substancją, jak się ma do problemu powtarzalności zjawisk i jakie jej dwie koncepcje prowadzą do dwóch wersji arystotelizmu?

Substancja – to co zostaje tożsame w zmianie

Koncepcje:

1. Atomiscie- wszystko co istnieje zbudowane jest z atomów( czyli substancja to atomy)

2. Holistyczna- świat tworzy pewna, ciągła całość ( ciągłe tworzywo)

b) Jak do rzeczy ma się jej materia i struktura, a co wobec tego sądzić o hilemorfizmie?

w danej rzeczy można wyróżnić kilka hierarchii materii i struktur

rzecz= materia + struktura.

Struktury w świecie na pewno istnieją np. struktura kryształu( materią kryształu są jony)

Materią i strukturą jest pewna rzecz, tylko rozpatrywana pod odpowiednim względem.

31. Jak dwie wersje reizmu rozstrzygają kwestię istnienia gatunków i innych taksonów oraz zbiorów?

Rozumiane kolektywnie- gatunek jako składnik populacji, grupa ważniejsza niż jednostka

Rozumiane dystrybutywnie – zbiór jest hipostazą

32. Dlaczego teoria przyczyn Arystotelesa jest koncepcją finalistyczną, co to jest determinizm metodologiczny i co za nim przemawia?

Finalizm- hipotezę na temat celu trudno sprawdzić i wyjaśnić, te hipotezy nie są testowane

Determinizm metodologiczny- nie mówi się o celach, zostały one ukształtowane przez jakieś inne procesy

33. a) Co to jest ruch naturalny według Arystotelesa, a do jakiej koncepcji prowadzi jego pojęcie ruchu wymuszonego i do jakiej koncepcji współczesnej można ją porównać?

Ruch naturalny- każda rzecz na świecie ma swoje miejsce i do niego dąży. Pojęcie ruchu wymuszonego coś wymusza, niepodtrzymywany zanika; wszelkie ruchy w przyrodzie (koncepcja współczesna)

b) Czym są według Arystotelesa czas i miejsce, a jak rozwiązuje on problem istnienia próżni?

Czas- ilość ruchu ze względu na przed i po

Miejsce- granica ciała otaczającego nie ma próżni więc zawsze jest ciało otaczające

Próżnia – nie może być absolutna pustką, bo była by niczym, więc nie może mieć kształtu

c) Jak Arystoteles rozstrzygnął kwestię rozmiaru Wszechświata, jakie dwa obszary w nim odróżnił i jakie to miało znaczenie w historii nauki?

1. podksiężycowy- ruchy naturalne, wymuszone

2. nadksiężycowy- ruchy od zawsze

Szkodliwa koncepcja- geocentryczna Ziemia w środku, bo ciężkie ciało a dookoła lżejsze, zaprzeczenie koncepcji kopernikowskiej, heliocentrycznej

34. a) Na czym polega mechanicyzm Kartezjusza i co dla ruchu wynika z jego antyatomizmu?

Przyroda kieruje się prawami mechaniki, oddziałują, wpływają na siebie, wszechświat jako wielka maszyna ciał odziaływujących ( paradygmat zegarka)

Antyatomista-nie istnieją atomy, materia dzieli się w nieskończoność, nie ma próżni; ruch jest ruchem po obwodzie zamkniętym, tylko ruchy wirowe

b) Pod jakimi dwoma względami Kartezjusz zmienił pojęcie ruchu i czego brakowało jego mechanice?

1. Ruch w sensie potocznym – pozbawił ruch dynamiki, sama kinematyka

2. Ruch w sensie właściwym- zmiana miejsca, względny( jedno ciało do drugiego)

c) Jakie dwa rozumienia miejsca odróżniał Kartezjusz i jak się one mają do koncepcji wcześniejszej i późniejszej?

1. Miejsce zewnętrzne( położenie) – granica ciała otaczającego

2. Miejsce wewnętrzne( przestrzeń)- rozciągłość ciała zajmujące to miejsce

35. a) Czym według Newtona jest czas absolutny i przestrzeń absolutna, a czym czas i przestrzeń względne?

1.Czas absolutny- niezależny od istnienia czegokolwiek w świecie

Przestrzeń absolutna- nieruchoma, ostateczny standard spoczynku

2. Czas względny- miara tworzenia za pomocą ruchu

Przestrzeń względna- miara przestrzeni absolutnej

b) Jak przestrzeń absolutna ma się do względnej, a czas absolutny do względnego i co stąd wynika dla postaci przekształceń kinematycznych?

Przestrzeń absolutna do względnej – względna może się pokryć z absolutna, gdy układ się nie porusza, nie zawsze numerycznie takie same

Czas abs. do wzgl.- skala czasu jest taka sama, różny opis zjawisk w układzie odniesienia

36. a) Jaki charakter ma w mechanice Newtona czas, jaki przestrzeń i czym się różni jego dynamika od dynamiki Arystotelesa?

1. czas absolutny- ten sam czas w układach inercjalnych co do skali.

2. przestrzeń w danym momencie- przestrzeń względna w danym momencie pokrywa się z absolutna

Różnica – Arystoteles- każdy ruch musi być podtrzymywany, nie będzie wiecznie trwał bez siły i przyczyny( I zasada: bez siły ciało się nie porusza; II zasada prędkość proporcjonalna do siły, siła pow. Ruch)

Newton – I zasada bezwładności; II zasada- siła powoduje przyspieszenie, zmianę ruchu

b) Skąd wynika niemożliwość pomiaru prędkości ruchu absolutnego, jakie były cele eksperymentu z wiadrem i jak się do nich miały etapy eksperymentu?

Nie da się wykryć ruchu jednostajnie prostoliniowego, da się wykryć ruch przyspieszony( nieinercjalny, obecne sily bezwładności, przyspieszenie jest absolutne).

Wiadro na skręconym sznurku, obracamy ruch, obraca się wiadro, woda płaska, z czasem wiadro porwie wodę. Kształt wklęsły- układ nieinercyjny z siłą bezwł. pozorną; zatrzymanie wiadra, a woda się obraca. Chciał skonfrontować teorię z Kartezjuszem ( dla niego ruch względny  a był absolutny wirowy, a może wklęśnięcie to skutek działania pola grawitacyjnego Ziemi)

37. a) Jak przebiega eksperyment z wahadłem Foucault, skąd biorą się wątpliwości co do realizacji jego celu i jak jego wymowę wzmacnia argument Neumanna?

Kula na długiej lince, wahanie w dowolnej płaszczyźnie, ale jak puścimy wahadło nastąpi zmiana płaszczyzny wahania Ziemia się obraca, układ nieinercjalny, absolutny ruch wirowy Ziemi.

Zasada ,, Macha”- ciała są bezwładne, bo oddziałują z odległymi gwiazdami- kontrowersja

Argument Neumanna- podważa Macha, masa zależy od prędkości kątowej nie od masy, docierające się ciała niebieskie mają kształt elipsy, więc spłaszczenie ciał obracających się to skutek ich ruchu wirowego.

b) Co tą są układy inercjalne, na cym polega problem układów inercjalnych i jak go rozwiązał Newton?

Układy inercjalne- układy odniesienia, względem, którego każde ciałosą w absolutnym ruchu nieprzyspieszonym.

Problem układów inercjalnych- gdy dwa poruszają się z przyspieszeniem to powinien się nie poruszać, dlatego pierwszy jest inercjalny, a nie ten drugi.

Rozwiązanie Newtona- układ inercjalny to jest układ absolutnie nieporuszający się i każdy … niego poruszający się; jest absolutna przestrzeń i ruch ciała ruchem absolutnym, kiery ruchy względne to różnice układów absolutnych.

38. a) Jaki pogląd na temat natury czasu i przestrzeni przypisuje się Newtonowi, jaki miał naprawdę i jak on się miał do poglądu Leibniza?

1. Leibniz- przestrzeń absolutna to rzecz w której zanurzane są inne,

Newton zaprzeczał czas absolutny był taką rzeczą.

2. Leibniz- Wilkosz przestrzeni absolutnej przez Boga, porządek współistnienia rzeczy, przestrzeń- własnością świata, relacja między rzeczami.

Newton- absolutne nic dane ciała w przestrzeni.

Pogląd Newtona:

1. Przestrzeń i czas są liczbami, a porządek i położenie nimi nie są. (Leibniz: porządek to struktura relacyjna, przestrzeń to struktura relacyjna świata skł. z rzeczy, obejmuje porządek i ilość)

2. Gdtbt Bóg chciał gwałtownie poruszyć świat to nie powinno być żadnego efektu, ale wszechświat byłby układem nieinercjalnym, przestrzeń absolutna do rozwiązania problemu ciał inercjalnych.

b) Jakie dwa argumenty Clarke’a uważa się za roztrzygającespór iż Leibnizem, co wynika z pierwszego, a jak Leibniz mógł odeprzeć drugi?

Oboje wynaleźli rachunek różniczkowy, posądzili siebie o plagiat. Gdyby Bóg chciał gwałtowanie poruszyć światem nie powinno być żadnego efektu, ale wszechświat byłby układem nieinercjalnym- byłyby efekty, Leibnitz- bezwładność to efekt związany z ruchem względnym eteru (tam gdzie nie ma ciał). U Clarka bezwładność związana jest z ruchem absolutnym (pozornie przegrana).

39. a) Jakie funkcje pełnił eter w elektrodynamice klasycznej i co to miał być „wiatr eteru”?

1. przestrzeń wypełniona eterem

2. pole właściwością eteru (pole elektromagnetyczne stanem eteru)

3. eter nośnikiem fali elektromagnetycznej (światło falą elektromagnetyczną.

„wiatr eteru” – ma unosić falę elektromagnetyczną tak jak wiatr unosi głos, bo laboratorium porusza się z ruchem Ziemi

b) Jakie dwa skutki „wiatru eteru” wyjaśniają negatywne wyniki eksperymentów optycznych na jego wykrycie?
1. eksperyment Michelsona-Morleya – pomiar prędkości światła w różnych kierunkach, nie zaobserwowano zmian prędkości gdy obrót przyrządu o 90° to nie zmienia się obraz interferencji ale nie obserwujemy tego zjawiska, Ziemia spoczywa względem eteru

2. eksperyment Fizeau – światło przepuszczane między zębami obracającego koła, 4 zwierciadła, jak puścimy wodą światło, pod prąd płynie wolniej niż z prądem → efekt umocnienia(?)

40. a) Jak na postać przekształceń kinematycznych wpływają skutki „wiatru eteru” dotyczące wymiarów ciał, chodu zegarów i ich synchronizacji?

1. skrócenie ciał powinno powodować skrócenie pewnej miary podziału w układzie promowanym

2. ustawienie dwóch zegarów, gdy patrzymy na ten drugi i ustawimy czas to musimy dodać poprawkę, że światło musi dotrzeć

3. synchronizacja to względne wyniki, nieskończenie powolne oddalanie zegarów daje wynik zależny od układu odniesienia
   
   

b) Jakie wielkości i relacje, które w kinematyce Galileusza były absolutne, są względne w kinematyce Lorentza?

Lorentz: względność?

1. Korelacji (?)

2. Geometrii przestrzeni momentalnych – kiedyś: mierzona długość taka sama, obecnie: w zależności od położenia w układzie różna długość ciała

3. Równoczesności i skali czasu – skale i równoczesności takie same, ale proces spowolnienia materii
   
   

41. a) Jak brzmią dwa postulaty szczególnej teorii względności, a jakie z nich wynikają wnioski na temat rozchodzenia się światła i charakteru efektów relatywistycznych?

1. zasada względności – zmiana prawa mechaniki, takie same w układach inercjalnych, Einstein – „równouprawnienie układu odniesienia”

2. II postulat – w układzie „spoczynkowym” każdy promień świetlny rozprzestrzenia się z taką samą prędkością, niezależnie czy źródło spoczywa czy nie

Konsekwencje kinematyczne: absolutna prędkość światła

Kinematyka relatywistyczna – względność skrócenie długości i dylatacji czasu (w zależności od układu dla kogoś coś się skraca lub nie ),

- złudzenie optyczne – efekt Tellera – gdy coś się zbliża to dźwięk wyższy, to nie efekt skrócenia długości, pozorna zmiana częstotliwości,

- bierna i czynna interferencja efektów relatywistycznych
(bierna - zmiana perspektywy obserwatora, pozory – obserwator się porusza a obiekt nie) (czynna – obserwacja na miejscu, w ruch wprowadzony obiekt),

- dynamika relatywistyczna – nowa postać II zasady dynamiki, nie może obowiązywać, bo zgodnie z przekształceniem Galileusza, a nie Lorentza, ale modyfikuje się pęd,

- relatywistyczny przyrost masy - wraz z większą szybkością rośnie bezwładność obiektu.

b) Jakie zmiany w dynamice wprowadza szczególna teoria względności?

Nowa postać II zasady dynamiki

W szczególnej teorii względności, podobnie jak w fizyce newtonowskiej, wprowadzamy pojęcie układów inercjalnych. W takich układach ciała, na które nie działają żadne siły, poruszają się ruchem jednostajnym prostoliniowym. Pierwsza zasada dynamiki Newtona nie wymaga więc modyfikacji i obowiązuje również w ramach szczególnej teorii względności.

Druga zasada dynamiki Newtona w postaci F = m∙a jest nie do utrzymania w szczególnej teorii względności. Wyobraźmy sobie na przykład, że umieszczamy naładowaną cząstkę w jednorodnym polu elektrycznym. Na cząstkę będzie działać wtedy stała siła. Jeśliby druga zasada dynamiki Newtona obowiązywała w szczególnej teorii względności, to cząstka poruszałaby się ze stałym przyspieszeniem. Oznaczałoby to, że jej prędkość rośnie liniowo z czasem. Po dostatecznie długim czasie cząstka przekroczyłaby prędkość światła, łamiąc tym samym prawa szczególnej teorii względności.

42. Jakie radykalne wnioski światopoglądowe wynikają z geometrycznej interpretacji teorii względności i jak ich można uniknąć?

• Świat 4-wymiarowy

• dosłowna względność równoczesności (stosunek długości nie jest absolutny, zależy od rodzaju układu)

• Nie płynie czas – procesy są 4-wymiarowe

• Zmiana ontologii – świat składa się z procesów (rozciągają się nie dzielą się) lub zdarzeń (czekają na nas), a nie z rzeczy

• Natura grawitacji – nie jest siłą, a zakrzywieniem czasoprzestrzeni

43. Jak Kant wyjaśnia fakt, że nasz wrodzony aparat poznawczy pasuje do świata naszego doświadczenia, a jakie są dwa inne wyjaśnienia tego faktu?

1. My go sobie wytwarzamy, świat dostosowuje się (idealistyczne)

2. Bóg stworzył świat i nam umysł nam go zaprogramował (Kartezjusz, kreacjonistyczne)

3. Ewolucjonistycznie – nam umysł wyewoluował w takim środowisku jakim żyjemy (ewolucjonistyczne)

1. Zmysłowość a czas i przestrzeń – formy zmysłowości, doświadczenie zgodne z geometrią

2. Intelekt a prawa przyrody – umysł ma wrodzone pojęcia, którymi buduje przestrzeń, odbierając doświadczenie lub nie; przyrodą są zjawiska, które sobie wytwarzamy, prawa które są formą intelektu

44. a) Czym są założenia teorii naukowych według współczesnego poglądu, jak się on ma do poglądu Kanta i jaki jest pogląd pośredni?

Konwencjonalizm: fizyka w znacznej mierze opiera się o doświadczenie

Konwencjonalizm – te prawdy syntetyczne Kanta w rzeczywistości jako definicje uwikłane są kwestią umowy (umawiamy się co do nich, nie ma wrodzonej geometrii, jest wiele różnych)

Hipotetyzm: analityczne aposteriori; obraz rzeczywistości-w jego ramach istnieją pojęcia, które się do niego stosują, związki między pojęciami są takie jakie ustala teoria, nie gwarantuje że znajdziemy takie rzeczy, które będą to potwierdzać, związek między pojęciami-spodziewamy się informacji np. kruk-to spodziewamy się że jest czarny.

Analityczne aposteriori-hipotezy, przypuszczenia na temat świata, które mogą się sprawdzić lub nie.

Hipotetyzm – geometria nie jest kwestią umowy tylko hipotezą, której nie da się rozstrzygnąć na podstawie doświadczenia; nie da się rozstrzygnąć, która z geometrii pasuje do rzeczywistości, nie da się rozstrzygnąć, która z geometrii przedstawia właściwą geometrię świata.

Teorie empiryczne są hipotezami na temat świata, sprawdza się na podstawie doświadczenia, nie dowodzi, że teoria jest trafna.

Rozwiązanie problemu indukcji: indukcja jest zawodna wg Huma, ale wolno wnioskować indukcyjnie, trzeba tylko określić warunki przy których wnioskujemy, nasza wiedza obarczona jest ryzykiem. Teoria jest prawdziwa kiedy ma najlepsze dostępne wyjaśnienie, hipotezy wyjaśniają zjawiska, kiedy są różne i są zgodne z doświadczeniem to mamy prawo przyjąć tę którą ma najlepsze wyjaśnienie.

Problem przedmiotów teoretycznych (Kant brał pod uwage tylko to co widać); przedmiot teoretyczny-domyślamy się w ramach teorii np. elektrony, kwarki, pole elektrom.

1) przedm. teoret.-mogą być rzeczywistymi rzeczami w świecie-realizm naukowy

2) są użytecznymi fikcjami by porządkować nasze doświadczenie-instrumentalizm

b) Na czym polegają trzy odmiany instrumentalizmu, jaki jest pogląd przeciwny i jak można go uzasadnić?

1. Erust Mach – przedmiot teoretyczny to sposób na dualizację zjawisk; porządkowanie zjawisk, nie ma naturalnej klasyfikacji

2. Duhem – teorie pomagają nam dążyć do klasyfikacji natury

3. Dewey – narzędzia do organizacji praktyki

Instrumentalizm – przedmiot teoretyczny jest funkcją użyteczną

Realizm naukowy – mogą być rzeczywistymi przedmiotami, zjawiska to co widać (Kant)

Różne wyobrażenia do czego służą przedmioty teoretyczne:

1. Mach: przedmioty teoretyczne są środkami za pomocą których ekonomizujemy opis zjawisk,

2. Duhem: przedmioty teoretyczne do dążenia do naturalnej klasyfikacji,

3. Dewey: przedm. teor. to narzędzie do organizowania praktyki.

Pogląd przeciwny: realizm naukowy. Realista: niektóre przedmioty teoretyczne są rzeczywiste, jest w stanie wyjaśnić teorię zgodną z doświadczeniem, instrumentalista nie. Przez potwierdzenie możemy mówić o skuteczności. Na podstawie założeń możemy przewidywać. Coś realnego musi istnieć żeby nasze teorie były prawdziwe.

45. a) Jaka zasada odpowiada w ogólnej teorii względności zasadzie względności, co stwierdza i jakie są trzy klasyczne testy empiryczne OTW?

Odpowiednik: nie ma jednego układu odniesienia, są układy inercjalne; w dwóch inercjalnych układach odniesienia prawa fizyki są takie same

3 klasy testów empirycznych:

1. Ruch pelicheizm Merkurego – najbliższe Słońce, punkt w którym planeta jest najbliżej oddalona

2. Falowa teoria światła – jako strumień cząstek powinno się zakrzywiać

3. Grawitacyjne przesunięcie ku podczerwieni – gdy silne pole proces zachodzi wolniej

Ogólna zasada względności: grawitacja jest siłą uniwersalną, na wszystkie zjawiska działa tak samo.

Odpowiada jej „widna Einsteina” i zasada równoważności: nie ma ostrej granicy między ruchem przyspieszonym i nieprzyspieszonym; ciężko odróżnić prawdziwe pole grawitacyjne od fikcyjnego (w polu ruchu przyspieszonego). Gdy winda się urwie (jesteśmy w stanie nieważności) swobodny spadek równoważy siłę grawitacyjną.

Empiryczne testy OTW:

1. Ruch peryhelium Merkurego [ peryhelium to punkt, w którym planeta znajduje się najdalej od słońca]

Merkury nie porusza się po stałej elipsie, trzeba wziąć pod uwagę inne planety, które będą zmieniać tor jego ruchu (będzie miał inne usytuowanie w stosunku Słońca niż zakłada fizyka Newtonowska). OTW pozwala lepiej przewidzieć ten ruch.

2. Ugięcie promieni świetlnych

Strumień światła poddany jest grawitacji i zakrzywia się (zaobserwowano gwiazdy, które powinny być schowane za tarczą Słońca – światło uległo zakrzywieniu w polu grawitacyjnym i dotarło do obserwatora pod innym kątem niż przewidywała to fizyka Newtonowska, a właśnie tak jak przewiduje to OTW)

3. Grawitacyjne przesunięcie ku czerwieni

Grawitacja powoduje zmniejszenie częstotliwości światła, które jest wysyłane przez źródło umieszczone w polu grawitacyjnym.

b) Czy teoria względności obala pogląd Kanta na temat czasu i przestrzeni, jak bronili go neokantyści, a jak inaczej można go bronić?

Kant – geometria euklidesowa, geometria nauka a priori, daje wynik z konieczności, ogólna teoria względności → geometria nieeuklidesowa

- protogeometra i protofizyka – geometria na którą grawitacja nie wpływa oraz grawitacja zakrzywiona.

W czasach Kanta istniała tylko jedna geometria – geometria euklidesowa. W szczególnej teorii względności geometria jest euklidesowa, czyli jest do pogodzenia z poglądem Kanta. Gorzej jest w ogólnej teorii względności, która wprowadza zakrzywioną czasoprzestrzeń. Zakrzywiona czasoprzestrzeń to przestrzeń nieeuklidesowa (nie jest płaska). Neokantyści uważali, że trzeba skorygować pogląd Kanta w następujący sposób: przestrzeń jest euklidesowa lokalnie, w ograniczonym obszarze przestrzeni (lub czasoprzestrzeni). Kant powinien skorygować swoje poglądy twierdząc, że: przestrzeń nie jest globalnie euklidesowa tylko lokalnie euklidesowa. Inaczej jego pogląd nie jest do pogodzenia z OTW. Poglądu Kanta można by bronić także mówiąc, że nie można naocznie skonstruować geometrii nieeuklidesowych (nie ma do tego przyrządów).

46. a) Jak przebiega konstrukcja modelu kosmologicznego, co mówi i jakie znaczenie ma zasada kopernikańska, a od czego i jak zależy przebieg ewolucji wszechświata?

Etapy konstrukcji modelu kosmologicznego:

·         podstawowe pojęcie: czasoprzestrzeń; świat jest pewną rozmaitością 4-ro wymiarową

·         zakłada się jak jest rozłożona materia np. gwiazdy-jak się poruszają

·         geometria czasoprzestrzeni powiązana poprzez równanie Einsteina wiążąca geometrię z rozkładem materii

·         gotowy model czasoprzestrzeni wszechświata

·         sprawdzanie wyników astronomicznych by np. ocenić rozkład materii

 Zasada kopernikańska: świat mniej więcej wygląda tak samo wszędzie, jest jednorodny i izotropowy ( w każdym kierunku taki sam), podobne obserwacje, upraszcza model kosmologiczny, że rozkład materii jest jednorodny (do modeli matematycznych).

 

Etapy ewolucji Wszechświata:

·         wielki wybuch (pojawienie się rozszerzającej przestrzeni)

·         przeliczenie progu Plancka, zaczyna się nam znana fizyka

·         okres inflacji- wszechświat rozszerzał się b. szybko, szybciej niż zgodnie z OTW

·         era hadronów – ciężkich cząstek elementarnych złożonych z kwarków

·         era leptonów (elektrony, neutrina)

·         era promienista (wypełnienie wszechświata przez promieniowanie elektromagnetyczne)

·         era galaktyczna (wszechświat się rozszerzał, powstały jądra, atomy, zaczęły się łączyć, powstały gwiazdy, galaktyki).

• Oparte na OTW

• Czasoprzestrzeń, cztery wymiary

• Geometria czasoprzestrzeni powiązana z układem materii poprzez rownianie Einsteina

Zasada kopernikańska: Założenie upraszczające, swiat wygląda podobnie, położenie Ziemi we wszechświecie nie jest uprzywilejowane.

Przebieg ewolucji wszechświata: Era Plancka, prog Planka, wszechświat rozwija się szybciej niż powinien, kadrowy zbudowany z kwarków, elektrony i materiaa, antycząstki, przewaga materii nad antymaterią; Era promienista: promieniowanie elekromagnetyczne, jądro atomowe, gwiazdy, galaktyki; Era galaktyczna: do dziś.

Etapy konstrukcji modelu kosmologicznego:

1. czasoprzestrzeń – świat jest rozmaitością 4-ro wymiarową (założenie oparte na OTW)

2. określenie geometrii czasoprzestrzeni, która powiązana jest z rozkładem materii we wszechświecie, poprzez równanie Einsteina

3. otrzymano model czasoprzestrzeni wszechświata

4. sprawdzanie czy obserwacje astronomiczne potwierdzają model

Zasada kopernikańska stosowana jest w celu budowy modeli kosmologicznych. Mówi że wszechświat wygląda wszędzie mniej więcej tak samo (jest jednorodny) oraz w każdym kierunku jest taki sam (izotropowy). Dzięki temu upraszcza rozumienie modelu.

Ewolucja wszechświata zależy od gęstości materii we wszechświecie. Istnieją 3 scenariusze ewolucji po Wielkim Wybuchu:

- wszechświat ciągle się rozszerza wolniej i nigdy nie przestanie (geometria euklidesowa – płaska)

- wszechświat ciągle się rozszerza coraz szybciej i nigdy nie przestanie (geometria hiperboliczna)

- wszechświat będzie się rozszerzał aż się zapadnie (geometria sferyczna).

b) Jak pogodzić hipotezę Wielkiego Wybuchu z zasadą kopernikańską, a jak ta hipoteza i zasada antropiczna mają się do zasady naturalizmu metodologicznego?

Hipoteza Wielkiego Wybuchu a zasada kopernikańska: wszystkie modele są takie, że materia skupiona jest w bardzo małym obszarze później wybuch świat zaczął rosnąć wraz z przestrzenią. A jak pogodzić z zasadą kopernikańską? Z wszechświatem rośnie sama przestrzeń, punkty przestrzeni oddalają się od siebie, Albo wszechświat będzie się rozszerzał w nieskończoność i zapadnie się (geometria sferyczna) albo będzie rozszerzał się w nieskończoność (hiperboliczna lub płaska). Hipoteza: nie ma wyróżnionego miejsca we wszechświecie na ten wybuch. 

…i zasada naturalizmu metodologicznego

A co było przed wybuchem? Skąd się wziął wszechświat?

Ekstrapolujemy to co teraz w czasie wg ogólnej teorii względności. Do pewnego miejsca możemy ekstrapolować. Naiwne twierdzenie, że świat wystartował od wybuchu. 

Znaczenie zasady an tropicznej (by wybrać model kosmologiczny)- słaba zasada: trzeba budować taki model kosmologiczny by życie w nim było możliwe, zgodny z faktem naszego istnienia; mocna zasada: życie musiało powstać i w związku z tym wszechświat musi być taki byśmy mogli powstać. Słaba zasada nie sprzeciwia się naturalizmowi.

Hipoteza Wielkiego Wybuchu zakłada, że na początku materia była skupiona w małym obszarze, a po wielkim wybuchu rozproszyła się. W pobliżu miejsca wybuchu ciśnienie, gęstość i temperatura są tak ogromne, że nie obowiązuje tam ogólna zasada względności. Hipoteza Wielkiego Wybuchu nie jest sprzeczna z zasadą kopernikańską. Należy założyć, że przestrzeń rozrasta się równomiernie we wszystkich kierunkach, a zatem zwiększają się równomiernie odległości między galaktykami.

Zasada antropiczna pomaga wybrać model kosmologiczny. Ma 2 odmiany:

1. słaba zasada antorpiczna – trzeba budować taki model kosmologiczny, w którym mogło powstać życie (czyli model zgodny z faktem naszego istnienia) – nie sprzeciwia się zasadzie naturalizmu metodologicznego

2. mocna zasada antropiczna – życie musiało powstać, dlatego wszechświat musiał być taki żeby umożliwić powstanie życia.

47. a) Jakie są charakterystyczne cechy życia i dlaczego pojęcie życia jest nieostre?

• Ożywione,

• Organizm – ma strukturę jeśli spełnia funkcje życiowe,

• Ciało ożywione – org względnie izolowane,

• Zdolność do metabolizmu,

• Rozmnażanie,

• Wrażliwość na bodźce,

• Samorozwój (?).

Nieostrość życia- pogranicze życia, tworzone w życiu, granice rozmyte

Ożywione jest to co ma duszę ( tak uważał też Demokryt- dusza składa się z atomów)

- złożona struktura, która pozwala spełniać funkcje życiowe

- organizmy są względnie izolowane (bo muszą wchodzić w reakcje z otoczeniem)

- zdolność do metabolizmu (pozyskiwania energii)

- samoorganizacja i samorozwój organizmu dzięki wewnętrznym mechanizmom

- zdolność do rozmnażania

-wrażliwość na bodźce, zdolność do reagowania na zmiany otoczenia

Pojęcie jest nieostre ponieważ nie ma ostrej granicy pomiędzy tym co jest życiem, a tym co nim nie jest np. wirusy- brak ścisłego kryterium, które pozwoliłoby sklasyfikować obiekt jako żywy lub nie, na pograniczu życia.

b) Na czym polegają różne poglądy w sporze o naturę życia i jak można pogodzić dwa poglądy współczesne?

Spór o naturę życia dotyczy tego czy istnieje dusza, czy życie to wysoko zorganizowana postać materii i nic więcej.

1. Mechanicyzm vs witalizm

Mechanicyzm to materializm mechanistyczny, mówiący że wszelkie zjawiska i oddziaływania dają się sprowadzić do mechanicznych. Upadł przez istnienie zjawisk elektrostatycznych, które obalają tą teorię.

Witalizm mówi, że dusza jest czynnikiem ponad mechanicznym, to ona czyni układ ożywionym. Upadł przez czynniki nadprzyrodzone, które łamią zasadę naturalizmu metodologicznego

2. Redukcjonizm vs emergentyzm (współczesne)

Redukcjonizm – prawa rządzące organizmami sprowadzają się do praw fizyki, organizm jest układem fizycznym

Emergentyzm – organizm ma cechy, które rządzą się swoimi prawami, nie dającymi się sprowadzić do praw fizycznych

Dwa poglądy współczesne łączy redukcjonistyczny emergentyzm (Dawid Bohm). Gdy chcemy przewidzieć ewolucję układu, to trzeba znać prawa jakimi się rządzi i warunki początkowe. Pewne cechy warunków początkowych (struktury), które są nie istotne ze względu układu fizycznego, są istotne dla żywego organizmu.

c) Na czym polegają różne poglądy na pochodzenie życia?

- Naiwny kreacjonizm i samorództwo

a) Naiwny kreacjonizm- życie pochodzi bezpośrednio od Boga (Bogów), który stworzył żywe organizmy

b) Naiwne samorództwo-z materii nieożywionej może w spontaniczny sposób powstać materia ożywiona

- Odwieczność życia- życie istniało od zawsze.

a) Panwitalizm- wszelka materia ma w sobie zdolność do życia (siedliskiem życia jest nie tylko materia ożywiona, ale nieożywiona)

b)Biosfera – najpierw było życie a potem pojawiły się organizmy

- Panspermia- życie zostało zasiane na Ziemi z kosmosu

a) Kosmozoidy- życie przywędrowało na ziemię z kosmosu w postaci mikroskopijnych zarodków, które dostały się tu za pośrednictwem meteorytów i „rozsiały” życie na ziemi

b) Radiopanspermia- zarodki życia przetransportowane zostały na Ziemię wykorzystując do tego celu ciśnienie promieniowania elektromagnetycznego

c) Panspermia kometarna- komety wędrując w kosmosie przenoszą życie

d) Panspermia kierowana- życie na Ziemi zostało „zasiane” przez inną pozaziemską cywilizację

Hipotezy kosmodoizów i panspermii nie wyjaśniają tajemnicy pochodzenia życia. ( skąd życie w kosmosie?)

- kreacjonizm- Bóg stworzył świat,

- samorództwo- z materii ożywionej może powstać organizm,

- odwieczność życia- życie było zawsze, skoro świat istniał zawsze,

- panwitalizm- zdolność do życia materii, biosfera

- panspermia- życie z kosmosu- kosmozidy- mikroskopijne zarodki;

- radiopanspermia- ciśnienie promieniowania oddziałuje na zarodki,

- panspermia komentarna- ziarna pyłu międzygwiezdnego zawiera mikroorg.,

- panspermia kierowana- kosmici zasiali życie,

- abiogeneza- ewolucja chemii i biologii.

48. a) Jaki pogląd na pochodzenie życia dominuje współcześnie, z jakim wcześniejszym poglądem jest zbieżny, czym się od niego różni i jakie trudności napotyka?

Obecnie dominuje pogląd abiogeneza, który mówi że materia ożywiona powstała z nieożywionej, ale nie spontanicznie, ale przez szereg etapów:

1. ewolucja chemiczna – synteza zw. organicznych z pierwotnych składników

2. ewolucja biochemiczna – dalsza ewolucja materii organicznej (powstanie białek, kwasów nukleinowych, aminokwasów)

3. ewolucja biologiczna – powstanie organizmów (najpierw jednokomórkowych, potem bardziej skomplikowanych): mikroorganizmy, organizmy złożone, a potem dopiero wirusy

Zbieżny jest z samorództwem, ale w przeciwieństwie do niego teoria ta stara się odkryć ciąg procesów fizykochemicznych, które doprowadziły do powstania życia . Ma charakter długotrwały, a nie spontaniczny, jak samorództwo.

Trudności jakie napotyka: teoria nie jest potwierdzona i posiada liczne luki. Najwięcej trudności przysparza rekonstrukcja przejścia pomiędzy fazą ewolucji biochemicznej i biologicznej, ponieważ nie zachowały się żadne skamieliny. Jak powstała pierwsza komórka z zupy pierwotnej (aminokwasy z solami i zw. org.)

Abiogeneza- samorództwo (z ożywionej), żywe organizmy powstają z materii nieożywionej, … pogląd, że w spontaniczny sposób może powstać człowiek.

b) Jakiego poglądu przeciwieństwem jest ewolucjonizm, na jakich podstawach się opiera i na czym polegają dwie koncepcje ewolucji?

Ewolucjonizm jest przeciwieństwem idei niezmienności gatunków (ew. kreacjonizm, samorództwo)

Ewolucjonizm zaczyna się od momentu gdy już są organizmy, które zaczynają konkurować. Już Empedokles w starożytności widział przesłanki ewolucjonizmu. Charakterystyką procesów ewolucyjnych są stopniowe zmiany, dotyczące całych populacji a nie pojedynczych organizmów.

Dwie koncepcje ewolucji:

1. Lamarckizm: cechy nabyte w rozwoju osobniczym są dziedziczone przez potomstwo. Cechy, które przeszkadzają organizmom ulegają uwstecznieniu, a te które pozwalają przeżyć są wzmacniane. Ponieważ cechy zdobyte przez przodków są dziedziczone ulegają ciągłemu wzmocnieniu.

[neolamarckizm: negowanie lub pomniejszanie roli darwinowskiego doboru naturalnego oraz przejęte z klasycznego lamarkizmu przekonanie o dziedziczeniu cech nabytych, próba polepszenia tej teorii]

2. Darwinizm: nie ma założenia, że cechy nabyte przez organizmy są dziedziczone; powstawanie nowych cech jest związane z przypadkowymi zmianami; mechanizmy selekcji: walka o byt, dobór naturalny (przeżywają najsilniejsi)

[neodarwinizm (weismanizm): podkreślał szczególną rolę doboru naturalnego; odwołuje się do pojęcia genu]

Darwinizm i weismanizm = mechanizm ewolucyjny

Kreacjonalizm: tradycyjny ( powstawanie Wszechświata, ewolucyjny- poch. Życia,.. )

1. Lamarkizm- org. nieożywiony zanika ( neolamarkizm)

2. Dariwnizm- postanie kolejnych cech wynika przez przypadkowe zmiany, które okaża się użyteczne ( weismanizm- pojęcie gen, nośników genetycznych)

49. a) Jaką postać przyjmuje dziś teoria ewolucji i na jakich nowych odkryciach się opiera?

Syntetyczna teoria ewolucji stanowi połączenie osiągnięć współczesnej genetyki i zasad Darwina

Tezy:

1)Dziedziczenie cech dokonuje się w oparciu o zasady i prawa genetyki

2)Ewolucja następuje dlatego, że proces ewolucji nie jest absolutnie dokładny, skutkiem czego organizmy podlegają zmienności

3)Zmienność organizmów powodowana jest przez mutację ,jakie następują w procesie dziedziczenia , a także przez rekombinację i transfer genów

4)Ograniczone zasoby środowiska powodują, że konieczna jest selekcja, która dokonuję się poprzez mechanizm doboru naturalnego

5)Dobór naturalny jest czynnikiem stabilizującym, który eliminuje mutanty o skrajnych cechach

6)Dobór naturalny powoduję, że przeżywają i wydają potomstwo osobniki lepiej przystosowane do danych warunków środowiskowych; skutkiem tego w populacji utrwalają się cechy tych osobników

Opiera się na nowych odkryciach takich jak:

- genetyka ( geny, chromosom, DNA, mutacje)

- mechanizmy zmienności i selekcji ( dobór, dryf genet., bariery izolacyjne)

- Genetyka i geny,

- informacja genetyczna,

- mechanizm zmienności,

- mechanizmy sekwencyjne.

b) Jakie teorie są dziś przeciwstawiane teorii ewolucji i jakie zarzuty można im postawić?

- Kreacjonizm tradycyjny - życie pochodzi bezpośrednio od Boga (Bogów), który stworzył żywe organizmy

- Kreacjonizm ewolucyjny- Bóg stworzył prawa przyrody , które powodują ewolucję

- Kreacjonizm „naukowy”- wyklucza teorie ewolucji – kierunek pseudonaukowy, łamie zasady metodologii nauki . Stworzony w celu „uratowania” religii i wiary w Boga jako Boga Stwórcę

*Inteligentny projekt- złożoność i doskonałe przystosowanie organizmów do środowiska świadczą o tym, że wszystkie one zostały „zaprojektowane” przez „Inteligentnego Projektanta” czyli Boga

Zarzut- przypadek. Skoro świat funkcjonuję zgodnie z prawami przyrody i zaprojektował go inteligentny projektant to znaczy, że skoro zdarzają się przypadki to Bóg musiał te przypadki włączyć do praw przyrody.

1. Kreacjonalizm,

2. ,,Teoria inteligentnego projektu”- siła sprawna, inteligentne przyczyny, nie działań tylko dobór i ewolucja.