1. Czym jest fundusz ubezpieczeń społecznych i jakie fundusze wchodzą w jego skład.

[art.51 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych] Fundusz Ubezpieczeń społecznych jest to państwowy fundusz celowy, powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem FUS jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
W ramach FUS wyodrębnione są fundusze:
1. emerytalny,
2. rentowy,
3. chorobowy,
4. wypadkowy,
5. rezerwowy.

2. Przesłanki otrzymania emerytury w „starym” systemie emerytalnym.

Uzyskanie prawa do świadczeń emerytalnych jest uzależnione od dwóch przesłanek, jakie ubezpieczony musi spełnić łącznie:

• Wieku osoby ubezpieczonej, czyli 60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna, jednakże osoby które nie osiągnęły wieku emerytalnego mogą przejść na emeryturę wcześniej, jeśli spełnią łącznie następujące warunki:

• Kobieta – osiągnie wiek 55 lat i ma co najmniej 30 letni staż składkowy i nieskładkowy albo jeśli ma co najmniej 20 letni staż składkowy i nieskładkowy i została uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy,

• Mężczyzna – jeśli osiągnie wiek 60 lat i ma co najmniej 35 letni staż składkowy i nieskładkowy bądź jeśli ma co najmniej 25 letni staż składkowy i nieskładkowy i został uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy

• Stażu ubezpieczonego – odpowiednia ilość okresów składkowych i nieskładkowych wynosząca 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Osoby nie spełniające wymogu stażu ubezpieczeniowego mogą przejść na emeryturę gdy łącznie spełnią następujące warunki:

• Osiągnęli wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,

• Mają okresy składkowe wynoszące co najmniej 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn

Szczególne warunki i uprawnienia przejścia na emeryturę mają również osoby zatrudnione przy szczególnym rodzaju pracy (w szczególnych warunkach – są to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia itp.) oraz osoby wykonujące pracę o szczególnym charakterze (czyli taką, która wymaga szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu w tym zdrowiu i życiu innych osób zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego). Maja oni możliwość przejścia na tzw. emeryturę pomostową.

3. Zasiłek ubezpieczeniowy w ubezpieczeniu chorobowym komu nie przysługuje.

Ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo podlegają:

• Pracownicy,

• Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

• Poborowi odbywający służbę zastępczą

Dobrowolnie, na swój wniosek, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu:

• Osoby wykonujące pracę nakładczą,

• Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług,

• Osoby prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące,

• Osoby wykonujące na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności bądź aresztowania tymczasowego na podstawie skierowania do pracy,

• Duchowni

Osobami NIE podlegającymi ubezpieczeniu chorobowemu są zatem wszystkie inne osoby, czyli:

• Osoby pobierające stypendium sportowe,

• Słuchacze KSAP pobierający stypendium,

• Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne, stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu bądź przygotowania zawodowego dorosłych, skierowane przez inne podmioty kierujące na szkolenie niż urząd pracy

• Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyjątkiem tych którzy pełnią służbę kandydacką,

• Funkcjonariusze Służby Celnej,

• Osoby odbywające służbę zastępczą,

• Osoby przebywające na urlopie wychowawczym, bądź pobierające zasiłek macierzyński bądź zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

• Osoby pobierające świadczenie socjalne w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny który jest wypłacany na okres przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia,

• Osoby pobierające wynagrodzenie jakie przysługuje w okresie korzystania ze świadczenia górniczego bądź w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie

• Osoby które pobierają szkoleniowe stypendium jakie jest wypłacane po ustaniu zatrudnienia,

• Osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej i osobistej opieki nad długotrwale bądź ciężko chorym członkiem rodziny a także niezamieszkującymi wspólnie z matką, ojcem lub rodzeństwem,

• Osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne,

• Obywatele polscy wykonujący pracę za granicą lub w zagranicznych podmiotach na terytorium RP jednak nie posiadających w Polsce swojej siedziby lub przedstawicielstwa

4. Definicja wypadku przy pracy.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikające-go ze stosunku pracy.

5. Przesłanki renty rodzinnej dla dzieci.

Renta rodzinna przysługuje zarówno z funduszu rentowego jak i z funduszu wypadkowego.

Renta rodzinna z funduszu rentowego.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po osobie, która w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy oraz po osobie ubezpieczonej, która spełniła warunki do przyznania emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy. Przy ocenie prawa do renty rodzinnej uznaje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy (nie okresowo). Prawo do renty rodzinnej dla dzieci mają dzieci:

• Własne,

• Drugiego małżonka,

• Przysposobione które nie ukończyły 16 lat bądź które nie ukończyły 25 lat w przypadku gdy się jeszcze uczą (jeśli ukończenie 25 roku życia przypada na ostatnim roku studiów, to renta rodzinna wydłuża się do dnia ukończenia przez dziecko studiów; prawo do renty przysługuje dziecku uczącemu się w każdym trybie studiów),

• Które przed ukończeniem 16 roku życia stały się całkowicie niezdolne do pracy, albo do 25 roku życia jeśli się uczyły,

• Wnuki, rodzeństwo lub inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, w sytuacji gdy:

• Zostały przyjęte na wychowanie co najmniej 1 rok przed śmiercią pracownika, emeryta bądź rencisty, chyba, że śmierć była następstwem wypadku,

• Nie mają prawa do renty po rodzicach bądź gdy rodzice nie mogą zapewnić tym dzieciom utrzymania, albo gdy pracownik, emeryt bądź rencista albo jego małżonek zostali ustanowieni prawnym opiekunem przez sąd.

Renta rodzinna wynosi 85% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy jaką dostała by osoba zmarła do renty uprawniona dla 1 osoby uprawnionej do renty rodzinnej lub 90% w przypadku 2 osób lub 95% w przypadku 3 osób i więcej do podziału.

Renta rodzinna ze świadczenia wypadkowego.

Renta rodzinna dla dziecka zmarłego przysługuje na takich samych zasadach jak w przypadku świadczenia z funduszu rentowego. Jedyną różnicą jest wysokość zasiłku rentowego który ustala się zgodnie z zasadami przewidzianymi dla rent rodzinnych w przepisach emeryturach i rentach z FUS, jednakże nie może być ona niższa niż 120% kwoty najniższej renty rodzinnej ustalonej i podwyższonej zgodnie z przepisami. Podstawę obliczenia wysokości tej renty stanowi wysokość renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

6. Zasada podziału środków zgromadzonych w OFE przy ustaniu małżeństwa.

W sytuacji kiedy nie ma rozdzielności majątkowej, kapitał zebrany na rachunku ubezpieczonego traktowany jest jako wspólny dorobek małżonków. Jednakże rozwód, unieważnienie małżeństwa, ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa oraz umowne wyłączenie lub ograniczenie wspólności majątkowej między ubezpieczonym a jego małżonkiem staje się przyczyną ustania wspólnoty majątkowej. Wszystkie te formy ustania wspólności majątkowej staja się jednocześnie przyczyną oczekiwania jednego z małżonków, do przekazania mu połowy środków zgromadzonego kapitału na jego rachunku. Obowiązek taki ma każdy z małżonków, co oznacza, że każdy z nich ma prawo do połowy środków zgromadzonych na koncie drugiego z małżonków. Jednocześnie jednak prawo to (do połowy kapitału) musi zostać udowodnione na podstawie odpowiednich dokumentów, udowadniających że jeden z ów małżonków jest upoważniony do połowy kapitału drugiego z małżonków. W momencie udowodnienia tego prawa jeden z małżonków otrzyma wpłatę transferową kapitału na wskazane przez siebie konto w OFE. Podziałowi podlegają jednakże TYLKO środki zebrane na koncie w OFE podczas trwania małżeństwa. Jeśli jeden z małżonków, mający otrzymać od drugiego małżonka kapitał, nie ma jeszcze swojego rachunku w OFE, wówczas jest on zobowiązany do wyboru OFE i założenia rachunku oraz poinformowania funduszu byłego małżonka o założeniu takiego konta – ustawowo ma na to 2 miesiące. Jeśli były małżonek tego nie zrobi, OFE w którym ma konto jeden z małżonków, z którego konta będzie dokonywana wypłata transferowa, zobowiązany jest do utworzenia takiego konta na nazwisko nowo uprawnionego byłego małżonka i dokonuje wypłaty transferowej na to właśnie konto (ma wówczas miejsce jedna z form powstania członkostwa w OFE). Małżonek któremu fundusz rachunek otwiera ma prawo do jednorazowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku w terminie 14 dni od daty założenia takiego rachunku, jednakże tylko po spełnieniu następujących warunków:

• Po pierwsze - osoba taka złoży wniosek o wypłatę i jednocześnie przedłoży decyzję przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, emeryturę dla rolników lub uposażenie w stanie spoczynku. 

• Po drugie – nie nabędzie prawa do emerytury mimo ukończenia 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Sytuacja taka jest możliwa w przypadku osób objętych tzw. starym systemem emerytalnym. Będzie to więc możliwe w razie osiągnięcia wieku emerytalnego, jednak niewystarczającego do uzyskania prawa do emerytury okresu zatrudnienia.

• Po trzecie - wniosek zostanie złożony przez osobę urodzoną przed 1 stycznia 1969 roku, jeżeli zgromadzone na ich rachunku środki w kwocie ustalonej w dniu złożenia wniosku nie są wyższe od kwoty stanowiącej 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło przed 1 stycznia 2002 roku lub 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło po 1 stycznia 2002 roku.

7. Przesłanki otrzymania emerytury w nowym systemie.

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zostały objęte nowym systemem emerytalnym. Wysokość świadczeń emerytalnych uzależniona jest głównie od wielkości kapitału zaoszczędzonego na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS. Nie mniej jednak okresy składkowe i nieskładkowe są uwzględniane przy wyliczeniu kapitału początkowego, który określa, ile dany ubezpieczony zaoszczędził w starym systemie emerytalnym tzn. przed 1 stycznia 1999 r. Kapitał początkowy jest zapisany na indywidualnym koncie ubezpieczonego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i wraz z wartością składek wpłaconych na ubezpieczenie po dniu 1 stycznia 1999 r. stanowi podstawę do wyliczenia wysokości emerytury. Okresy składkowe i nieskładkowe są również uwzględniane przy ustaleniu wysokości emerytur wcześniejszych, pomostowych i mieszanych.

Kobiety mogą przejść na emeryturę w wieku 60 lat, a mężczyźni w wieku 65 lat, ale im dłużej będą pozostawać aktywni zawodowo tym więcej będą mieli zaoszczędzonego kapitału i tym większe będą ich emerytury. Obok wartości zgromadzonego kapitału emerytalnego, na wysokość emerytury będzie miała również wpływ średnia dalszego trwania życia. Średnia dalszego trwania życia to wskaźnik statystyczny obliczany przez Główny Urząd Statystyczny, który mówi o tym ile statystycznie trwać będzie życie osoby przechodzącej w danym wieku na emeryturę. Wskaźnik ten jest jednakowy dla kobiet i mężczyzn.

Zasady nabywania praw do emerytury przez osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. są nieco bardziej zróżnicowane. Podstawowym warunkiem nabycia praw emerytalnych jest ukończenie 60 roku życia dla kobiet i 65 roku życia dla mężczyzn.

Osobom, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, świadczenie emerytalne wypłacane  będzie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń społecznych. Podstawę obliczenia emerytury utworzy kwota składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwać będzie emerytura. Kwota ta obejmie zgromadzone na koncie składki na ubezpieczenie emerytalne, ich coroczną waloryzację oraz zwaloryzowany kapitał początkowy, jeżeli ubezpieczony objęty był ubezpieczeniem społecznym przed 1 stycznia 1999 r. Prawo do emerytury nie jest w tym przypadku uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia (wykazania minimalnych okresów składkowych i nieskładkowych), jak ma to miejsce w przypadku emerytur osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Aby otrzymać wysokość otrzymywanej emerytury, należy podzielić podstawę obliczenia emerytury (kapitał początkowy wraz z sumą składek rejestrowanych od dnia 1 stycznia 1999r.) przez średnie dalsze trwanie życia. Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna służąca do ustalenia liczby miesięcy, w których przeciętnie będzie pobierana nowa emerytura. Dłuższe niż wynikające ze średniej pobieranie emerytury, nie będzie miało żadnego wpływu na jej wysokość i zasady waloryzacji pobieranego świadczenia. Średnie dalsze trwanie życia dla wieku emerytalnego jest ustalane wspólnie dla mężczyzn i kobiet i podawane w formie tablic dalszego trwania życia, corocznie przez Prezesa GUS w terminie do dnia 31 marca. Na podstawie tablic ustalana jest wysokość emerytur na wnioski złożone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca.

Osobom, które są członkami otwartego funduszu emerytalnego - z tytułu zgromadzonych w tym funduszu środków - zostanie przyznana okresowa, a następnie dożywotnia, emerytura kapitałowa. Emerytury  kapitałowe wypłacane są jako uzupełnienie emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.  Zasady nabywania prawa do okresowej lub dożywotniej emerytury kapitałowej określa ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507) – ustawa weszła w życie z dniem 7 stycznia 2009 r.

Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje wtedy, gdy kwota środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego od którego zostanie przyznana emerytura, jest równa lub wyższa od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Od 1 marca 2009 r. to kwota 3462 zł. W przeciwnym przypadku otwarty fundusz emerytalny zgromadzone środki przekazuje do funduszu emerytalnego ZUS. Okresowa emerytura kapitałowa jest przyznana od tej samej daty co emerytura wypłacana z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dlatego też, złożenie wniosku o okresową emeryturę kapitałową oznacza jednoczesne złożenie wniosku o ustalenie prawa do emerytury na nowych zasadach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej stanowi iloczyn (mnożenie) kwoty środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego ustalonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, oraz średniego dalszego trwania życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby ubezpieczonej. Dożywotnia emerytura kapitałowa przyznawana jest na wniosek osoby, która ukończyła 65 rok życia, a także przyznawana jest bez konieczności składania wniosku osobom, którym emerytura przyznawana jest z urzędu lub osobom pobierającym okresową emeryturę kapitałową. Ustalenie prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej polega na potwierdzeniu wyboru oferty dożywotniej emerytury kapitałowej. Ofertą dożywotniej emerytury kapitałowej jest obowiązująca w danym kwartale oferta świadczenia pieniężnego ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym. Wybór oferty dożywotniej emerytury kapitałowej jest nieodwołalnym oświadczeniem woli.

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. które osiągną wiek uprawniający do emerytury do roku 2013, będą otrzymywały tzw. emeryturę mieszaną. Powyższe uregulowania mają zastosowanie do osób, które nie były członkami otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz do tych ubezpieczonych, którzy nie pobrali emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przyznawanych przed osiągnięciem 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.

8. Odszkodowanie jednorazowe z ubezpieczenia wypadkowego z tytułu uszczerbku na zdrowiu – przesłanki.

Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa wyżej, jest to przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane dla celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" przez Prezesa GUS, stosowane poczynając od drugiego kwartału każdego roku przez okres jednego roku. Od 1 kwietnia 2007 r. jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Jednorazowe odszkodowaniem wzrasta wraz ze zwiększeniem uszczerbku na zdrowiu o co najmniej 10 punktów procentowych albo do czasu uznania ubezpieczonego lub rencisty za osobę całkowicie  niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W przypadku zwiększenia jednorazowego odszkodowania z tytułu uznania ubezpieczonego lub rencisty za osobę całkowicie niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji, zwiększenie to stanowi 3,5 – krotność przeciętnego wynagrodzenia. Według wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku ustala się odszkodowanie dla członków rodziny ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty wypadkowej, który zmarł wskutek wypadku lub choroby zawodowej.
Jednorazowe odszkodowanie za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia w roku poprzednim. Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu w razie zwiększenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu będącego podstawą przyznania odszkodowania o co najmniej 10 punktów procentowych.
Jednorazowe odszkodowanie ulega również zwiększeniu wskutek uznania  ubezpieczonego lub rencisty za osobę całkowicie niezdolną do pracy i niezdolną
do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W takim przypadku jednorazowe odszkodowanie stanowi 3,5 – krotność przeciętnego wynagrodzenia
z roku poprzedniego.

9. Cechy ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenie społeczne jest jednym z elementów zabezpieczenia społecznego i obejmuje wszelkie działania państwa na rzecz obywateli w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek zdarzenia powodującego, że dana osoba wymaga wsparcia ze strony państwa. Do cech ubezpieczenia społecznego należą:

• związanie z wykonywaniem pracy zarobkowej,

• przymusowość (każda osoba należąca do danej grupy ubezpieczeniowej podlega ubezpieczeniu, niezależnie od swojej woli),

• zakres ubezpieczenia jest ściśle związany z ryzykiem ubezpieczeniowym (to państwo decyduje co kwalifikuje się pod ryzyko ubezpieczeniowe oraz jaki zakres ubezpieczenia przysługuje pod dane ryzyko)

RYZYKO UBEZPIECZENIOWE – ryzykiem jest każdy rodzaj zdarzenia losowego przewidzianego przez ustawodawcę w ustawie uniemożliwiające wykonywanie pracy oraz związanego z pracą otrzymywanie wynagrodzenia. Jest tworem prawnym. Ustawodawca musi w przepisach prawa objąć skutki danego zdarzenia z ochroną ubezpieczeniową.

• ma roszczeniowy (obligatoryjny) charakter świadczeń (w sytuacji gdy ubezpieczony spełni wszystkie wymagania ustawowo przewidziane instytucja ubezpieczeniowa ma OBOWIĄZEK wypłaty świadczeń, jeśli tego nie zrobi ubezpieczony ma prawo dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej),

• formalizm i schematyzm (przepisy w bardzo precyzyjny sposób określają warunki jakie muszą zostać spełnione aby ubezpieczony świadczenie otrzymał a także określają całą procedurę oraz wymagane dokumenty)

• oparcie na składkach,

• niedochodowość ubezpieczenia społecznego (ich celem nie jest osiąganie zysków)

• zasada wzajemności (w zamian za składki ubezpieczony „wykupuje” prawo do świadczeń),

• zasada solidaryzmu (jednakowa składka dla wszystkich ubezpieczonych),

• zasada samorządności (organy państwa nie mają prawa decydowania o tym, co się dzieje w funduszu),

• zasada równości (ubezpieczeni równo traktowani, bez względu na różnice np. płeć, wyznanie itp.)

10. Definicja wypadku w drodze do pracy i z pracy.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
3) zwykłego spożywania posiłków
4) odbywania nauki lub studiów.

11. Przesłanki nabycia prawa do zasiłku chorobowego.

Ubezpieczenie chorobowe przysługuje ubezpieczonemu który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w trakcie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek ten przysługuje od 34 dnia choroby (bowiem do 33 dnia choroby wypłacane jest wynagrodzenie za czas choroby i wypłacane jest przez pracodawcę z jego środków). Dla osób które ukończyły 50 rok życia, świadczenie z funduszu przysługuje od 15 dnia choroby. Zasiłek ten przysługuje za cały okres niezdolności do pracy, również w dni wolne od pracy (nie wyłącza się ich). Podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika za okres 12 miesięcy pełnych poprzedzając miesiąc powstania niezdolności do pracy. jeśli pracownik nie przepracował jeszcze 12 miesięcy, wówczas przysługuje mu zasiłek, którego podstawą jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres odprowadzania składek. Podstawę wymiaru jednego dnia chorobowego stanowi 1/30 część wynagrodzenia które stanowi podstawę wymiaru zasiłku. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres nie dłuższy niż 182 dni, jednakże jeśli spowodowany choroba zakaźną lub ciążą, nie dłużej niż 270 dni. Prawo do zasiłku nabywa ubezpieczony: po przepracowaniu 30 dni i podleganiu nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego w przypadku osób podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu, tylko dobrowolnemu, prawo do zasiłku przysługuje po przepracowaniu i opłacaniu nieprzerwanie składki ubezpieczeniowej przez co najmniej 90 dni. Miesięczny zasiłek wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku, w sytuacji, gdy ubezpieczony jest w szpitalu – 70% podstawy wymiaru zasiłku. W 100% zasiłek przysługuje kobiecie w ciąży, osobie u której niezdolność do pracy powstała w drodze do pracy lub z pracy.

12. Jednorazowe odszkodowanie za ubezpieczonego zmarłego.

Jednorazowe odszkodowanie za ubezpieczonego zmarłego podobnie jak renta rodzinna wypłacane jest zarówno z ubezpieczenia wypadkowego, jak i z ubezpieczenia rentowego.

Jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego przysługujące uprawnionym na podstawie przepisów ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

• Jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego przysługuje uprawnionym w przypadku śmierci ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej lub rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego w razie jego śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

• Jednorazowe odszkodowanie przysługuje małżonkowi, dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka, dzieciom przysposobionym oraz przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnukom, rodzeństwu, rodzicom, osobom przysposabiającym, macosze, ojczymowi, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.

• Jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji.

• Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:

  • 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko

  • 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.

• Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie:

  • małżonek i jedno lub więcej dzieci - odszkodowanie = 18-krotne przeciętne wynagrodzenie + 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na każde dziecko.

  • dwoje lub więcej dzieci - odszkodowanie = 18-krotne przeciętne wynagrodzenie + 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugie i każde następne dziecko.

• Jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom.

• Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci, odszkodowanie = 9-krotne przeciętne wynagrodzenie, zwiększone o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

• Kwotę jednorazowego odszkodowania ustaloną dzieli się w równych częściach między uprawnionych.

• Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty pomniejsza się o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu ubezpieczonemu lub renciście.

• Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w  drodze decyzji ZUS. Wypłaty dokonuje ZUS z urzędu w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji.

13. Pojęcie i cechy składki ubezpieczeniowej.

Nie ma legalnej definicji składki ubezpieczeniowej. Określa się jednak, że składka ubezpieczeniowa jest świadczeniem pieniężnym o charakterze przymusowym, celowym, odpłatnym i bezzwrotnym. Jest pewnego rodzaju relacją miedzy ubezpieczonym a ubezpieczającym (w przypadku świadczeń ubezpieczeniowych – państwem). Wysokość składki ustalana jest w formie stopy procentowej liczonej od tzw. podstawy wymiaru. Stopa procentowa składki jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych. Cechy składki ubezpieczeniowej:

1. Przymusowość – jest obowiązek oprowadzania składki, jeśli nie zostaną one w terminie odprowadzone bądź zostaną odprowadzone w innym terminie niż ustawowo określony, bądź w innej wysokości, ZUS może nałożyć na płatnika składek dodatkową opłatę w wysokości 100% nieopłaconych składek.

2. Celowość – oznacza to, że składki mogą być przeznaczane wyłącznie na wypłatę świadczeń, składki z ubezpieczenia wypadkowego, rentowego oraz chorobowego pokrywają wyłączną wypłatę świadczeń, z ubezpieczenia emerytalnego są zapisywane wirtualnie na indywidualnych kontach ubezpieczonych, ponadto świadczenia są odprowadzane na konkretne fundusze gromadzące środki, nie ma jednego ogólnego funduszu ubezpieczenia społecznego.

3. Odpłatność – za składkę ubezpieczony „wykupuje” sobie prawo do świadczenia

4. Bezzwrotność – oznacza że środki przeznaczone na składkę, w razie nie skorzystania z konkretnego świadczenia przez ubezpieczonego, nie zostaną mu zwrócone, jest to pewnego rodzaju ryzyko.

14. Przesłanki otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

• został uznany za niezdolnego do pracy,

• ma wymagany - stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy - okres składkowy i nieskładkowy,

• niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych (np. ubezpieczenia, zatrudnienia) lub nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Wymóg powstania niezdolności do pracy w określonym ustawą emerytalną czasie nie obowiązuje w stosunku do osoby, która spełnia łącznie następujące warunki:

• została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,

• spełnia warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego

• oraz

• legitymuje się co najmniej 20-letnim (w przypadku kobiety) i 25-letnim (w przypadku mężczyzny) okresem składkowym i nieskładkowym.

W przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy kluczowe znaczenie ma oczywiście niezdolność do pracy. Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje niezdolności do pracy:

• całkowita niezdolność do pracy– gdy osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,

• częściowa niezdolność do pracy – gdy osoba utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy, która jest całkowicie niezdolna do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, przysługuje dodatek pielęgnacyjny.

Niezdolność do pracy stwierdza lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub komisja lekarska ZUS. Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia. W orzeczeniu lekarz orzecznik stwierdza:

• stopień niezdolności po pracy (całkowitą lub częściową niezdolność do pracy),

• datę powstania niezdolności do pracy,

• trwałość lub przewidywany okres trwania niezdolności do pracy,

• związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

• niezdolność do samodzielnej egzystencji

• celowość przekwalifikowania zawodowego.

Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na podstawie dokumentacji załączonej do wniosku o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz może także oprzeć swoje orzeczenie o bezpośrednie badanie stanu zdrowia przyszłego rencisty. W przypadku, gdy dokumentacja medyczna jest wystarczająca i wyczerpująca, lekarz wydaje orzeczenie bez dokonywania badania.

Lekarz orzecznik może zlecić:

• przeprowadzenie badań przez lekarza konsultanta,

• przeprowadzenie badań przez psychologa,

• wykonanie dodatkowych badań,

• przeprowadzenie obserwacji szpitalnej,

• uzupełnienie dokumentacji lekarskiej z przebiegu leczenia.

Jeśli osoba ubiegająca się o rentę nie jest zadowolona z orzeczenia lekarza, może wnieść sprzeciw do właściwej komisji lekarskiej. Dokonuje się tego za pośrednictwem jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego. Terminem do wniesienia sprzeciwu jest 14 dni, od dnia doręczenia orzeczenia lekarskiego orzecznika

Oprócz uznania osoby za niezdolną do pracy, do ubiegania się o rentę należy posiadać odpowiedni staż ubezpieczeniowy. Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku osoby, w jakim powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi:

• 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat

• 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat

• 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat

• 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat

• 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat

W czterech pierwszych sytuacjach ZUS uwzględnia okres składkowy i nieskładkowy bez względu na to, kiedy miały one miejsce. Natomiast w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymagany staż musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem się z wnioskiem lub przed powstaniem niezdolności do pracy.

Do okresu dziesięciolecia nie wlicza się okresów pobierania:

• renty z tytułu niezdolności do pracy

• renty szkoleniowej

• renty rodzinnej

Niezdolność do pracy musi powstać w trakcie jednego z okresów składkowych lub nieskładkowych lub nie później, niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Co do zasady okresy te są jednoznaczne z okresami, jakie ZUS bierze pod uwagę przy ustalaniu wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Do wyjątków należą:

• okres nauki w szkole wyższej,

• okres studiów doktoranckich,

• okres aspirantury naukowej,

• okres pobierania zasiłku przedemerytalnego,

• okres pobierania świadczenia przedemerytalnego

Prawo polskie przewiduje kilka wyjątków, gdy nie stosuje się wymogów dotyczących stażu ubezpieczeniowego oraz daty powstania niezdolności do pracy

Po pierwsze, nie wymaga się posiadania odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego od osoby, która została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkoły wyższej, a do dnia powstania niezdolności do pracy miała jakiekolwiek okresy składkowe lub nieskładkowe.

Po drugie, z wymogu posiadania określonego stażu ubezpieczeniowego zwolniona jest osoba, u której niezdolność do pracy została spowodowana:

• wypadkiem w drodze do pracy,

• wypadkiem w drodze z pracy.

Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań na odzyskanie zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność do pracy orzekana jest na okres dłuższy niż 5 lat, a nawet na stałe

W przypadku, gdy osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Jest to tylko możliwe, jeśli istnieją podstawy do stwierdzenia dalszej niezdolności do pracy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje rentę na okres niezdolności do pracy, zgodnie ze wskazaniem lekarza orzecznika.

15. Nagłość zdarzenia w wypadku przy pracy.

Zdarzenie to nie musi więc polegać tylko na jednorazowym, momentalnym wystąpieniu wypadku (np. upadek z rusztowania, okaleczenie przez maszynę, wybuch kotła itp.) - co najczęściej ma miejsce, lecz może również mieć przez pewien czas charakter ciągły, nie przekraczający jednak trwania jednej dniówki roboczej. Również skutki tak rozumianego nagłego zdarzenia nie muszą wystąpić natychmiast (co w zasadzie najczęściej ma miejsce), lecz mogą wystąpić po pewnym czasie, co jednak nie odbiera im charakteru skutków wypadku przy pracy. Nagłość szkody na osobie nie oznacza więc, że skutek działania przyczyny zewnętrznej na organizm pracownika musi być natychmiastowy. Może on się ujawnić po pewnym, dłuższym nawet upływie czasu od faktu zadziałania przyczyny zewnętrznej. Dlatego też, nagłości nie należy rozumieć dosłownie, jako zdarzenia błyskawicznego i jednorazowego, gdyż działanie przyczyny wypadku może być kilkakrotne lub trwać przez pewien czas, np. kilka godzin. Zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy, posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy.