Wykład , 07.01.2011
SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPEŁECZNYCH ( podstawowe zagadnienia)
Największym problemem są przedwczesne emerytury.
Pojęcia podstawowe
Zabezpieczenie społeczne
całokształt środków i działań publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się chronić swoich członków przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb, wspólnie uznanych za ważne. Państwo w przyszłości zabezpieczy tylko nasze podstawowe potrzeby, ale niekoniecznie musi być na takim poziomie, aby utrzymać styl naszego obecnego życia w przyszłości.
Określenie zabezpieczenia społecznego opiera się na założeniu że:
z reguły każdy dorosły członek społeczeństwa ma możliwość i jest obowiązany zapewnić własną pracą (majątkiem) zaspokojenie potrzeb swoich i najbliższej rodziny, czyli każdy ma sam o siebie zadbać
prawo zabezpieczenia społecznego przypada jedynie definiowanie społecznie uchwytnych wyjątków od tej reguły; nie jest ta reguła spełniona, państwo nie identyfikuje dokładnie gdzie takie świadczenia powinny trafić, np. w przeszłości każdy mógł bardzo szybko pójść na rentę- było to związane z ukryciem bezrobocia, zwolnienia lekarskie były wydawane bez większych problemów i badań lekarskich,
normowanie przedsięwzięć uznawanych za możliwe i właściwe w celu wypełnienia powstających luk.
System ubezpieczeń ma na celu uzupełnianie luk, a nie dawanie każdemu, kto potrzebuje.
Metody zabezpieczenia społecznego (doczytać):
- technika ubezpieczeniowa, składka jest odkładana i nie wszyscy z niej korzystają
- technika zaopatrzeniowa, składka jest zbierana i od razu oddawana
- technika opiekuńcza (pomoc społeczna)
Określenie ubezpieczenia społecznego (za Wacławem Szubertem):
Ubezpieczenie społeczne stanowi:
system zagwarantowanych ustawowo (ale jest brak gwarancji wysokości świadczeń – można dużo zarabiać, dużo odkładać, ale mało dostać emerytury) i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym; decyzje o wysokości emerytury podejmuje się politycznie a nie ekonomicznie, dlatego grupy uprzywilejowane mają wyższe emerytury niż grupy które ponoszą większe co miesięczne składki;
system świadczeń pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia,
system świadczeń spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje,
system świadczeń finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowość osób do nich uprawnionych; system emerytalny jest podzielony i składają sie na niego składki emerytalne, rentowe, chorobowe
Przypadkiem, kiedy ktoś nie otrzyma świadczeń emerytalnych jest przypadek kiedy ktoś nie pracuje. Studia wliczają się nam do czasu pracy.
Zasady:
Ubezpieczenie społeczne jest przymusowe i publiczne (czyli państwowe (KRUSS, ZUS) lub pod nadzorem państwa (OFE i inne fundusze prywatne również bo jest KNF)),
Prawo do emerytury jest niezbywalne, nie można się prawa do świadczenia emerytalnego zrzec,
Świadczenia są zależne od wysokości zarobków, ale zależą również od stopy zwrotu, który osiągniemy z inwestycji naszych oszczędności; Rząd waloryzuje składki poprzez wagi (alternatywą może być stopa zwrotu z rynku – akcji, obligacji, to jest prawdziwy punkt odniesienia),
Cechy ubezpieczenia społecznego:
tworzenie wspólnot osób narażonych na podobne zdarzenia losowe (choroby, inwalidztwo, starość, bezrobocie, śmierć – może być pytanie wymieć na egzaminie),
cel tworzenia wspólnoty – pokrywanie potrzeb majątkowych ze wspólnego funduszu,
ubezpieczenie społeczne – ścisły związek z pracą, której charakter decyduje o przynależności do określonej wspólnoty,
charakter przymusowy,
publiczny (państwowy lub pod nadzorem państwa),
niezarobkowy charakter instytucji zbierających fundusze i dokonujących wypłaty,
ustawowo gwarantowane prawo do świadczeń przysługując w razie wystąpienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem i niezależne od posiadania innych środków utrzymania,
zróżnicowanie świadczeń według wysokości utraconych zarobków oraz wysokości i liczby opłacanych składek.
Należy odróżnić ubezpieczenie społeczne od pomocy społecznej,
Zakres ubezpieczeń społecznych
Podstawowa regulacja systemu ubezpieczeń społecznych:
- Ustawa z 13 października 1998 r. o SUS,
- Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS,
- Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
Ubezpieczenia w Polsce obejmują:
ubezpieczenia emerytalne,
ubezpieczenia rentowe,
ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (tzw. chorobowe)
ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. wypadkowe).
KONSTRUKCJA POLSKIEGO SYSTEMU UBEPZIECZEŃ EMERYTALNYCH
Doczytać o ubezpieczeniach rentowych, chorobowych (macierzyńskie)– w jakich okolicznościach należy się świadczenie rentowe i wypadkowe.
System trójfilarowy jest systemem wzorcowym. Dywersyfikacja ryzyka i źródeł świadczenia -> EGZAMIN
Trójfilarowy system emerytalny:
I filar:
- ubezpieczenie społeczne mające charakter powszechny i obowiązkowy,
- finansowane metodą repartycyjną (nie jest 100%, ponieważ istnieje fundusz demograficzny związany z długowiecznością i administrowane przez ZUS.
Dobre s prowizje dla osób zarządzających, ze względu na ich większą motywację do efektywnego zarządzania.
II filar
- OFE o charakterze powszechnym i obowiązkowym, gromadzące i pomnażające składki wpłacone przez członków,
- zakłady emerytalne zapewniające wypłatę świadczeń emerytalnych z tych środków,
Element uzupełniający system ubezpieczeń społecznych.
III filar:
Pracownicze programy emerytalne (PPE), organizowane dobrowolnie przez pracodawców dla pracowników oraz IKE
Jedynym motywatorem, który sprawia, że III jest, są ulgi podatkowe związane z długookresowymi oszczędnościami emerytalnymi, są zwolnione z podatku Belki, np. Czechy.
Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określonych ustawą wykonują:
ZUS
KRUSS
OFE
Zakłady Emerytalne
KNF
Płatnicy składek.
ubezpieczeń społecznych opiera się na funduszach pochodzących ze:
składek ewidencjonowanych na kontach ubezpieczonych i kontach płatników składek prowadzących przez ZUS oraz na indywidualnych kontach w OFE
środków budżetu Państwa.
Główne elementy systemu finansowego to:
- FUS (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych)
- Fundusz Rezerwy Demograficznej, zabezpiecza ryzyko długowieczności i wydłużania się życia.
- fundusze emerytalne (OFE, PPE)
ZUS
- państwowa jednostka organizacyjna, posiada osobowość prawną,
- w jego skład wchodzą jednostki terenowe i centrala,
- struktura organizacyjna ZUSu, zakres działania tryb funkcjonowania i kompetencje jego organów są określone w statucie ZUS
- organami ZUSu są : Prezes ZUSu, Zarząd, Rada Nadzorcza
Kompetencje prezesa i rady nadzorczej – doczytać!
PTE – powszechne towarzystwo emerytalne
spółka akcyjna, która tworzy fundusz emerytalny i zarządza nim za wynagrodzeniem,
PTE pełni funkcje organizatorskie,
podmioty komercyjne, mające często kapitał zagraniczny co jest związane także z doświadczeniem zarządzania portfelami i ogólną wiedzą inwestycyjną związaną z długoterminowym inwestowaniem.
Zakłady emerytalne:
- podmiot wybrany przez ubezpieczonego dla wypłacenia mu emerytury (dożywotniej lub kapitałowej)
KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
Płatnicy składek:
głównie pracodawcy,
ich zadania o charakterze obowiązkowym wyznacza głównie ustawa o SUS,
dodatkowe możliwości oferowania pracownikom dodatkowego „zabezpieczenia emerytalnego” określa ustawa o PPE
Kapitałowa część ubezpieczeń emerytalnych to głównie III i II filar oraz jego instytucje:
OFE
PTE
ZEM – Zakłady emerytalne
OFE
Zasady funkcjonowania
Przedmiot działalności OFE:
Gromadzenie środków pieniężnych,
Lokowanie środków pozyskanych ze składek z przeznaczeniem uzyskanego kapitału na wypłatę członkom funduszy – po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego,
Środki pieniężne trafiają do OFE poprzez ZUS w postaci części składek na ubezpieczenie emerytalne: do OFE trafia 7,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne
Cechy OFE:
Fundusze emerytalne mają charakter otwarty – każdy uprawniony może dowolnie wybrać fundusz, a fundusz nie może odmówić mu członkostwa,
Istnieje obowiązek przynależności dla każdej osoby objętej ubezpieczeniem społecznym urodzonej po 31 XI 1968 r.
Osoby, które nie wybrały funduszu są przypisywane do funduszu w drodze losowania które organizuje ZUS,
Członek funduszu może zdecydować o zmianie funduszu, a fundusz do którego należy nie może ograniczać jego prawa do wystąpienia, jeżeli dokonał on wyboru innego funduszu,
Decyzja o zmianie funduszu oznacza przeniesienie do tego funduszu zgromadzonych środków w drodze tzw. wypłaty transferowej.
Inwestując składki OFE ponosi ryzyko związane z niskim zwrotem z inwestycji składek, co ponosi za sobą pewne ryzyko:
Klienci mogą odejść,
Konieczność dopłaty.
OFE mają charakter otwarty, ponieważ każdy może sam go sobie wybrać. Jeżeli nie wybierzesz sam, jest losowanie. Można przenieść się z jednego OFE do drugiego, ale jest to związane z dodatkową opłatą.
Najlepiej wybrać OFE, który ma średnie wyniki bieżące w średnim terminie i bardzo dobre wyniki w długim terminie – dobre dla osób młodych, a dla osób które są blisko otrzymania emerytury powinien wybrać OFE o średnich wynikach w każdym terminie.
Organizacja OFE:
- OFE są odrębnymi podmiotami, mają osobowość prawną,
- OFE są tworzone, zarządzane i reprezentowane w stosunku z osobami trzecimi przez PTE.
Problem dużego zatrudnienia pośredników w OFE – nie ma takiego problemu, bo zatrudnia Powszechne Towarzystwo Emerytalne, a nie OFE.
PTE:
PTE – podmioty prywatne działające w formie spółki akcyjnej
OFE i zarządzające nimi PTE, podlegają nadzorowi państwa – KNF,
PTE może zarządzać tylko jednym funduszem emerytalnym,
PTE mogą się łączyć być nabywane przez inne towarzystwa emerytalne (fundusz emerytalny jest likwidowany ale odbywa się to w drodze przeniesienia aktywów),
Wszystkie zmiany struktury podmiotowej rynku, jak również zmiany właścicielskie wymagają zezwolenia organu nadzoru,
Podstawową przesłanką dla wydania zgody na połączenie funduszy jest właściwe zabezpieczenie interesów członków OFE.