Wykład 7. Pojęcie kwestii społecznej.

Wykład 7. Pojęcie kwestii społecznej.

Bieda jako kwestia społeczna w Polsce.

Bieda jako kwestia społeczna w Polsce.

Metody pomiaru i charakterystyka

Metody pomiaru i charakterystyka

zjawiska

zjawiska

1.

1.

Pojęcie i cechy kwestii społecznej i ich

Pojęcie i cechy kwestii społecznej i ich

klasyfikacja

klasyfikacja

2.

2.

Co to znaczy: bieda

Co to znaczy: bieda

3.

3.

Bieda a wykluczenie społeczne

Bieda a wykluczenie społeczne

4.

4.

Cztery różne sposoby określania, kogo zaliczyć

Cztery różne sposoby określania, kogo zaliczyć

do biednych (sposoby wyznaczania linii

do biednych (sposoby wyznaczania linii

ubóstwa)

ubóstwa)

5.

5.

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane w Polsce

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane w Polsce

jako wskaźniki poziomu życia ludzi

jako wskaźniki poziomu życia ludzi

6.

6.

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

7.

7.

Dwa podejścia do rozwiązywania biedy

Dwa podejścia do rozwiązywania biedy

Kwestia społeczna

Kwestia społeczna



„

„

to konkretny problem społeczny o szczególnie

to konkretny problem społeczny o szczególnie

dotkliwym

dotkliwym

wpływie na życie i współdziałanie

wpływie na życie i współdziałanie

członków danej zbiorowości”

członków danej zbiorowości”



„

„

to stan lub proces społeczny

to stan lub proces społeczny

blokujący w

blokujący w

szerokiej skali

szerokiej skali

zaspokajanie podstawowych

zaspokajanie podstawowych

potrzeb

potrzeb

człowieka”

człowieka”

Cyt za: Leksykon Polityki Społecznej, B. Rysz-Kowalczyk (red.) op cit, s. 77, R. Szarfenberg, Teoria
polityki społecznej, materiał niepublikowany

Kwestia społeczna to zjawiska

Kwestia społeczna to zjawiska

które:

które:



budzą niepokój, napięcie i prowadzą do zachowań

budzą niepokój, napięcie i prowadzą do zachowań

ludzi, będących wyrazem tych niepokojów i napięć

ludzi, będących wyrazem tych niepokojów i napięć



są długotrwałe, mają szeroki i rosnący zasięg

są długotrwałe, mają szeroki i rosnący zasięg



kumulują się w pewnych grupach społecznych

kumulują się w pewnych grupach społecznych



prowadzą do zakłóceń szerszego rozwoju

prowadzą do zakłóceń szerszego rozwoju

społecznego

społecznego



wiążą się z niedostosowaniem instytucji

wiążą się z niedostosowaniem instytucji

społecznych do potrzeb ludzi

społecznych do potrzeb ludzi



źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz

źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz

społeczeństwa, w zasadach i mechanizmach życia

społeczeństwa, w zasadach i mechanizmach życia

zbiorowego

zbiorowego



nie mogą zostać samodzielnie przezwyciężone

nie mogą zostać samodzielnie przezwyciężone

przez osoby ich doświadczające

przez osoby ich doświadczające

Źródło: charakterystyka autorstwa J. Supińskiej. Podaję za: R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej,
op. cit.

Klasyfikacje kwestii

Klasyfikacje kwestii

społecznych

społecznych



podział na to, zaspokajanie

podział na to, zaspokajanie

jakich potrzeb

jakich potrzeb

jest blokowane, np.: kwestie bezrobocia,

jest blokowane, np.: kwestie bezrobocia,

oświaty, uczestnictwa w kulturze itd.

oświaty, uczestnictwa w kulturze itd.



podział na to,

podział na to,

czyje potrzeby

czyje potrzeby

są blokowane

są blokowane

(„kwestie podmiotowe”), np.: kwestia

(„kwestie podmiotowe”), np.: kwestia

imigrantów, kobiet, dzieci, osób starszych

imigrantów, kobiet, dzieci, osób starszych



podział na

podział na

skale:

skale:

kwestia lokalna, regionalna,

kwestia lokalna, regionalna,

państwowa, regionów świata, globalnej

państwowa, regionów świata, globalnej



podział ze względu na

podział ze względu na

dotkliwość:

dotkliwość:

kwestia

kwestia

umiarkowana, intensywna, krytyczna

umiarkowana, intensywna, krytyczna

/dramatyczna

/dramatyczna

Bieda – znaczenie pojęcia

Bieda – znaczenie pojęcia

bieda to sytuacja

bieda to sytuacja

niezaspokojenia

niezaspokojenia

lub zaspokojenia

lub zaspokojenia

na niskim poziomie

na niskim poziomie

potrzeb

potrzeb

człowieka, jeśli

człowieka, jeśli

spełniony jest przynajmniej jeden czynnik:

spełniony jest przynajmniej jeden czynnik:

- brak lub niedostateczna

- brak lub niedostateczna

ilość i jakość środków

ilość i jakość środków

do

do

zaspokajania potrzeb,

zaspokajania potrzeb,

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/

umiejętności/ możliwości legalnego i szybkiego

umiejętności/ możliwości legalnego i szybkiego

zdobycia

zdobycia

odpowiednich środków,

odpowiednich środków,

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/umiejętności/

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/umiejętności/

możliwości

możliwości

zaspokajania

zaspokajania

potrzeb posiadanymi

potrzeb posiadanymi

środkami

środkami

-

brak woli

brak woli

zaspokojenia potrzeb

zaspokojenia potrzeb

Ponadto – bieda to:

Ponadto – bieda to:

-

raczej brak środków niż dochodów

raczej brak środków niż dochodów

-

pozostawanie biednym w długim okresie

pozostawanie biednym w długim okresie

-

wielowymiarowa deprywacja

wielowymiarowa deprywacja

-

niemożliwość społecznej partycypacji

niemożliwość społecznej partycypacji

Źródło: Leksykon Polityki Społecznej, op. cit. S. 220

Bieda a wykluczenie społeczne

Bieda a wykluczenie społeczne



„

„

bieda to taka sytuacja która uniemożliwia

bieda to taka sytuacja która uniemożliwia

społeczną partycypację, funkcjonowanie w

społeczną partycypację, funkcjonowanie w

społeczeństwie wedle akceptowanego wzoru. Jest

społeczeństwie wedle akceptowanego wzoru. Jest

ona źródłem procesu

ona źródłem procesu

wykluczania”

wykluczania”



„

„

być społecznie wykluczonym oznacza, że

być społecznie wykluczonym oznacza, że

jednostka, rodzina albo nawet cała grupa są

jednostka, rodzina albo nawet cała grupa są

wyłączone ze sposobu życia

wyłączone ze sposobu życia

, zasobów oraz

, zasobów oraz

warunków życia, jakie są

warunków życia, jakie są

zwyczajowe i

zwyczajowe i

akceptowane

akceptowane

w danej społeczności”

w danej społeczności”

Źródło: S. Golinowska, P. Broda-Wysocki, Kategorie ubóstwa i wykluczenia społecznego.
Przegląd ujęć. W: Ubóstwo i wykluczenie społeczne, S. Golinowska i in. (red.). IPiSS, Warszawa
2005, s. 40 i nast..

Cztery różne sposoby określania, kogo

Cztery różne sposoby określania, kogo

zaliczyć do biednych (sposoby

zaliczyć do biednych (sposoby

wyznaczania linii ubóstwa)

wyznaczania linii ubóstwa)

Biedny to osoba, której wydatki:

Biedny to osoba, której wydatki:

1.

1.

Są poniżej

Są poniżej

ustalonego przez ekspertów

ustalonego przez ekspertów

minimum

minimum

potrzebnego do zaspokojenia najważniejszych

potrzebnego do zaspokojenia najważniejszych

potrzeb

potrzeb





bezwzględna (absolutna) linia

bezwzględna (absolutna) linia

ubóstwa

ubóstwa

2.

2.

Są znacznie

Są znacznie

mniejsze niż u innych

mniejsze niż u innych

ludzi w danym

ludzi w danym

społeczeństwie (np. poniżej 50% średnich

społeczeństwie (np. poniżej 50% średnich

wydatków)

wydatków)





względna (relatywna) linia

względna (relatywna) linia

ubóstwa

ubóstwa

3.

3.

Są na tyle niskie, że uprawniają do

Są na tyle niskie, że uprawniają do

korzystania z

korzystania z

pomocy społecznej

pomocy społecznej





ustawowa linia

ustawowa linia

ubóstwa

ubóstwa

4.

4.

Są na tyle niskie, że osoba

Są na tyle niskie, że osoba

uważa się za biedną

uważa się za biedną





subiektywna

subiektywna

linia ubóstwa

linia ubóstwa

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane

w Polsce jako wskaźniki poziomu

w Polsce jako wskaźniki poziomu

życia ludzi

życia ludzi

Minimum

Minimum

egzystencji

egzystencji

Minimum socjalne

Minimum socjalne

Wskaźnik

Wskaźnik

czego

czego

ubóstwa, poniżej którego

ubóstwa, poniżej którego

następuje

następuje

biologiczne

biologiczne

zagrożenie życia

zagrożenie życia

zaspokajania potrzeb na niskim

zaspokajania potrzeb na niskim

poziomie, ale

poziomie, ale

wystarczającym dla

wystarczającym dla

reprodukcji sił witalnych

reprodukcji sił witalnych

człowieka, posiadania i wychowania

człowieka, posiadania i wychowania

potomstwa oraz

potomstwa oraz

utrzymania więzi

utrzymania więzi

ze społeczeństwem

ze społeczeństwem

–

–

wskaźnik

wskaźnik

integracji społecznej

integracji społecznej

Rodzaj dóbr

Rodzaj dóbr

i usług

i usług

zawartych

zawartych

w koszyku

w koszyku

Umożliwiające

Umożliwiające

wyłącznie

wyłącznie

przeżycie biologiczne

przeżycie biologiczne

na

na

najniższym poziomie

najniższym poziomie

Umożliwiające

Umożliwiające

życie na niskim

życie na niskim

poziomie i utrzymanie więzi ze

poziomie i utrzymanie więzi ze

społeczeństwem

społeczeństwem

Wysokość

Wysokość

minimum w

minimum w

2005 r.

2005 r.

Dla gospodarstwa 1

Dla gospodarstwa 1

osobowego:

osobowego:

385 zł

385 zł

Dla gospodarstwa 4

Dla gospodarstwa 4

osobowego:

osobowego:

1260 zł

1260 zł

Dla gospodarstwa 1 osobowego:

Dla gospodarstwa 1 osobowego:

845 zł

845 zł

Dla gospodarstwa 4 osobowego:

Dla gospodarstwa 4 osobowego:

2

2

509 zł

509 zł

% Polaków

% Polaków

żyjących

żyjących

poniżej

poniżej

12%

12%

58%

58%

Zawartość koszyków minimum egzystencji i minimum socjalnego (wybrane

Zawartość koszyków minimum egzystencji i minimum socjalnego (wybrane

elementy)

elementy)

Minimum socjalne

Minimum egzystencji

Potrzeby socjalno-bytowe

Wyżyw

.

Odpowiada polskim normom żywienia na poziomie

dolnego przedziału „zalecanego poziomu
spożycia”

Odpowiada polskim normom żywienia na tzw.

bezpiecznym poziomie spożycia

Ubran

ie

Zakup odzieży i obuwia; odnawianie zasobów z

zakupów w najtańszych asortymentach po
długim okresie użytkowania

odzież i obuwie dostosowane tylko do warunków

klimatycznych; odnawianie obuwia i bielizny
z najtańszych asortymentów, a odzieży z
darów

Miesz

k.

Samodzielne mieszkanie komunalne, wszystkie

opłaty eksploatacyjne według podstawowych
składek

Jak obok, liczone wobec znacznie mniejszej

powierzchni

mieszkania

–

np.

dla

dwuosobowego gospodarstwa – 15 m2

Higien

a

I zdro-
Wie

Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby

zdrowia, zakupy podstawowych środków
higieny osobistej, z kosmetyków tylko krem do
twarzy i rąk, usługi fryzjerskie 2-3 razy w roku

Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby

zdrowia, sporadyczne zakupy leków, zakupy
wyłącznie elementarnych środków higieny

Trans

p.

Korzystanie z transportu miejskiego

Nie uwzględniono

Potrzeby oświatowo-kulturalne

Wych.

Opłata za pobyt w przedszkolu

Nie uwzględniono

Kształ

c.

Wydatki

związane

z

realizacją

obowiązku

kształcenia, zakup używanych podręczników,
opłaty na komitet rodzicielski i imprezy
szkolne (5 razy w roku)

Wydatki związane z realizacją obowiązku

kształcenia, zakup używanych podręczników

Kultur

a

Zasoby:

telewizor,

radioodbiornik,

długo

użytkowana podręczna biblioteczka

Nie uwzględniono

Potrzeby rekreacyjno-wypoczynkowe

Wypo-
Czyne

k

Wypoczynek letni na wsi („wczasy pod gruszą”) 30

dniowy dla dzieci i 25-10 dniowy dla dorosłych
/ rok

Nie uwzględniono

Pozostałe miary ubóstwa

Pozostałe miary ubóstwa

(poza ubóstwem bezwzględnym)

(poza ubóstwem bezwzględnym)



ubóstwo relatywne -

ubóstwo relatywne -

odniesienie do sytuacji

odniesienie do sytuacji

przeciętnej w społeczeństwie. Jego linia to zwykle

przeciętnej w społeczeństwie. Jego linia to zwykle

50% przeciętnych lub

50% przeciętnych lub

dochodów

dochodów

w danym kraju.

w danym kraju.

Ubóstwo jest tutaj rozumiane jako

Ubóstwo jest tutaj rozumiane jako

wyraz

wyraz

nierówności

nierówności



ubóstwo subiektywne

ubóstwo subiektywne

- założenie że ubóstwo to w

- założenie że ubóstwo to w

dużym stopniu indywidualne,

dużym stopniu indywidualne,

subiektywne uczucie

subiektywne uczucie

,

,

że posiadamy niewystarczająco środków do realizacji

że posiadamy niewystarczająco środków do realizacji

naszych potrzeb. Pomiar metodą leydeyską

naszych potrzeb. Pomiar metodą leydeyską



ubóstwo oficjalne (urzędowe)

ubóstwo oficjalne (urzędowe)

- wskaźnik

- wskaźnik

korzystania z pomocy społecznej – kryterium

korzystania z pomocy społecznej – kryterium

dochodowe uprawniające do korzystania z pomocy

dochodowe uprawniające do korzystania z pomocy

społecznej

społecznej

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

2.

2.

zróżnicowanie przestrzenne

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na

(szczególnie zagrożone na

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

2.

2.

zróżnicowanie przestrzenne

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na

(szczególnie zagrożone na

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

3.

3.

juwenilizacja

juwenilizacja

–

–

bieda dzieci i młodzieży

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z

(44% rodzin z

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

(12% w całym społeczeństwie))

(12% w całym społeczeństwie))

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

2.

2.

zróżnicowanie przestrzenne

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na

(szczególnie zagrożone na

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

3.

3.

juwenilizacja

juwenilizacja

–

–

bieda dzieci i młodzieży

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z

(44% rodzin z

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

(12% w całym społeczeństwie))

(12% w całym społeczeństwie))

4.

4.

feminizacja

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe

(większa długotrwałość biedy, niższe

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki

biedy” w biednych gospodarstwach domowych)

biedy” w biednych gospodarstwach domowych)

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

2.

2.

zróżnicowanie przestrzenne

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie

(szczególnie

zagrożone na wsi tereny popegrowskie, w mieście:

zagrożone na wsi tereny popegrowskie, w mieście:

biedne dzielnice)

biedne dzielnice)

3.

3.

juwenilizacja

juwenilizacja

–

–

bieda dzieci i młodzieży

bieda dzieci i młodzieży

(44%

(44%

rodzin z 4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum

rodzin z 4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum

egzystencji (12% w całym społeczeństwie))

egzystencji (12% w całym społeczeństwie))

4.

4.

feminizacja

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe

(większa długotrwałość biedy, niższe

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako

„menedżerki biedy” w biednych gospodarstwach

„menedżerki biedy” w biednych gospodarstwach

domowych)

domowych)

5.

5.

bieda na wsi

bieda na wsi

(np. poniżej minimum egzystencji

(np. poniżej minimum egzystencji

18,7% mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

18,7% mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

Cechy biedy w Polsce

Cechy biedy w Polsce

1.

1.

trwałość

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

„społeczności permanentnego ubóstwa”

2.

2.

zróżnicowanie przestrzenne

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na wsi

(szczególnie zagrożone na wsi

tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

3.

3.

juwenilizacja

juwenilizacja

–

–

bieda dzieci i młodzieży

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z 4

(44% rodzin z 4

dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji (12% w

dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji (12% w

całym społeczeństwie))

całym społeczeństwie))

4.

4.

feminizacja

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe zarobki,

(większa długotrwałość biedy, niższe zarobki,

większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki biedy” w

większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki biedy” w

biednych gospodarstwach domowych)

biednych gospodarstwach domowych)

5.

5.

bieda na wsi

bieda na wsi

(np. poniżej minimum egzystencji 18,7%

(np. poniżej minimum egzystencji 18,7%

mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

6.

6.

związek z bezrobociem

związek z bezrobociem

(spośród członków gospodarstw

(spośród członków gospodarstw

domowych, w których min. jedna osoba bezrobotna - 27%

domowych, w których min. jedna osoba bezrobotna - 27%

poniżej minimum egzystencji, spośród gospodarstw bez

poniżej minimum egzystencji, spośród gospodarstw bez

bezrobotnych – 9%).

bezrobotnych – 9%).

Charakterystykę biedy przedstawiam za: E. Tarkowska, Bieda w Polsce w świetle badań
jakościowych – próba podsumowania. W: Ubóstwo i wykluczenie…, op.cit.

2 podejścia do rozwiązywania biedy

2 podejścia do rozwiązywania biedy



Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

absolutnych

absolutnych

–

–

polityka socjalna

polityka socjalna

: „wyciąganie z

: „wyciąganie z

biedy” najbiedniejszych – świadczenia i usługi

biedy” najbiedniejszych – świadczenia i usługi

społeczne, aktywizacja zawodowa osób

społeczne, aktywizacja zawodowa osób



Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

relatywnych

relatywnych

–

–

polityka społeczna

polityka społeczna

:

:

zapobieganie rozwarstwianiu się społeczeństwa:

zapobieganie rozwarstwianiu się społeczeństwa:

edukacja, poprawa warunków zatrudnienia,

edukacja, poprawa warunków zatrudnienia,

rozwój demokracji

rozwój demokracji