SPOŁECZNO - KULTUROWE UWARUNKOWANIA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ
Dr Katarzyna Podhorecka kpodhorecka@yahoo.com
Dyżur: wtorek 16.30 - 17.30 oraz środa 10.00 - 13.00 Karowa 20 Zakład … Oceanii
Test na ostatnich zajęciach
Literatura:
Karwińska A. 2008 Gospodarka przestrzenna. Uwarunkowania społeczno-kulturowe, PWN W-wa
Domański Gospodarka przestrzenna. yeah
Wykład 1: 17.04.2009
10 tematów:
Przestrzeń jako dobro, przedmiot kształtowania i użytkowania.
Zachowania i potrzeby przestrzenne człowieka a kształtowanie środowiska.
Warunki życiowe ludności (praca, mieszkanie, wypoczynek), kontakty i więzi międzyludzkie w planowaniu przestrzennym.
Społeczne zróżnicowanie obszarów miejskich.
Etyka użytkowania przestrzeni oraz zróżnicowany rozwój społeczno-gospodarczy.
Społeczno-kulturowe kryteria oceny dokumentów planistycznych.
Rozwiązywanie konfliktów.
Nowe tendencje cywilizacji miejskiej i związane z nimi wymagania dla polityki przestrzennej.
Usługi publiczne.
Ochrona dziedzictwa kulturowego.
PRZESTRZEŃ JAKO DOBRO, PRZEDMIOT KSZTAŁTOWANIA I UŻYTKOWANIA.
Przestrzeń - obok czasu jest jednym z podstawowych atrybutów materii. Całośc stosunków zachodzących pomiędzy współwystępującymi obiektami materialnymi. Rozmieszczenie tych obiektów, ich wzajemne odległości, rozmiary i kształty są określone przez rozkład materii….
Przestrzeń geograficzna - obejmuje powłokę Ziemi (epigeosferę), zróżnicowana pod względem przyrodniczym i społ-gosp. Istotne są związki między środowiskiem przyrodniczym a działaniami poszczególnych społeczeństw.
Przestrzeń społeczno-ekonimiczna - suma dwóch uzupełniających się układów o strukturze dostrzegalnej wizualnie (a) i o strukturze ukrytej (b).
a-obiekty techniczne, mieszkalne, manufaktury itd. połączone w skupiska osadnicze powiązane infrastrukturą. Pomiędzy tym wszystkim leżą rozległe strefy rolne, leśne i turystyczne.
b- struktura obszaru nie jest dostrzegana bezpośrednio czyli bez zastosowania skomplikowanych metod badawczych. Wysoka złożoność licznych powiązań…
powiązania te mają postac przepływu:
Osób (dojazdy, kontakty handlowe)
Informacji i decyzji (wychodzących od ośrodków władzy różnego szczebla pozostałych sfer gospodarki i odwrotnie np. MEN decyduje o UW)
Finansów (kredyty, inwestycje, należności za wytworzone dobra i usługi)
Innowacji handlowo-technicznych (z obszarów lepiej rozwiniętych do gorzej)
Dóbr materialnych i usług (w ramach faz produkcyjnych, w postaci produktów gotowych)
Częściami przestrzeni ogólnej są:
Obszar (dowolnie wybrany)
Sfera - w przeciwieństwie do pozostałych jest ona jednorodna pod względem jakiejś cechy,
Region - obszar czasowo przestrzenny stanowiący kompleks współzależnych cech tworzących pewną całość pozostającą w określonym stosunku do otoczenia.
Region gospodarczy -> test!
Cześć ogólnej przestrzeni społeczno-gospodarczej. Stanowi on układ określonych elementów, które występują w przestrzeni oraz układ zależności i powiązań występujących pomiędzy tymi elementami w postaci przepływu osób, informacji, finansów, dóbr materialnych i niematerialnych.
Obszary o ograniczonej przestrzeni - case study:
Terytoria wyspiarskie np. Kajmany,
Państwa miasta np. Singapur,
Zamknięte osiedla? (95%nowych inwestycji)
Wykład 2: 24.04.2009
ład przestrzenny….. definicja, „czuć się dobrze”
migracja, emigracja skutki: ekonomiczne, polityczne
wędrówka ludności - cel: zmiana miejsca zamieszkania
ZEA - za petrodolarem przyjeżdża mnóstwo ludzi, ponad 50% populacji ogółu
UE 25 - 10-25%
Migracje - podziały:
wewn. i zewn.
Czasowe i trwałe
Cel: turystyka, lecznictwo, pielgrzymki, zarobki…
Forma
Imigracja, emigracja, reemigracja, uchodźstwa, ewaluacja, repatriacja, przesiedlenie (transfer), deportacja
Prawo Ravensteina 1885
Czynniki przyciągające (dodatnio oddziały wuja na ludzi) i wypychające.
Prawidłowości kształtowane przez:
- historię, - kulturę - zróżnicowanie
- społ-gosp, - politykę,
„im bliżej czynniki przyciągające tym więcej migrantów”
„jeśli dalekie podróże to skupienie w jednym ośrodku przemysłowym lub usługowym - efekt ściągania rodziny, znajomych
- 3-etapowy proces migracji
- przepływ i przepływ powrotny
- różnice w skłonności do migracji pomiędzy miastem a wsią
- przewaga kobiet wśród migrantów na krótkich dystansach
- technologia a migracja
- przewaga motywu ekonomicznego
WARUNKI ŻYCIOWE LUDNOŚCI
Opieka zdrowotna
Średnia dł. Życia, liczba łóżek na 10 tys. osób, liczba lekarzy na 10 tys. osób, zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych, zgony spowodowane chorobami nowotworowymi na 1000 zgonów
Praca
Wskaźniki zatrudnienia wg płci, stopa bezrobocia wg BAEL, PKB na 1 mieszk wg województw, krajów (a parytet siły nabywczej), przeciętne wynagrodzenie brutto, liczba godzin przepracowanych, przeciętne wydatki miesięczne na osobę w gosp domowym, zmiany struktury przeciętnych miesięcznych wydatków na wybrane towary i usługi, zasoby mieszkaniowe, samochody osobowe zarejestrowane, wypadki samochodowe śmiertelne na 100 tys. osób, emisja zanieczyszczeń, ludnośc korzystająca z oczyszczalni ścieków, miejsca noclegowe
Wykład 3: SPOŁECZNE ZRÓZNICOWANIE OBSZARÓW MIEJSKICH
Literatura: P.Swianiewicz Społeczne i polityczne zróżnicowanie aglomeracji w Polsce. Prace i Studia Geograficzne tom 35. s. 45-70
Unia Metropoli Polskich - 12 miast
Tabelka: Charakterystyka polskich obszarów metropolitalnych
Miasto - pojęcie o charakterze wieloznacznym
4 kryteria definicji „miejski”
- demograficzne - podkreśla rozmiary populacji i gęstość zaludnienia
- instytucjonalne - termin „miejski” dla obszarów gdzie występują określone instytucje
- kulturowe - termin „miejski” dla zbiorowości mających cechy kulturowe np. odpowiednia liczba ludzi posiadająca wyższe wykształcenie
- behawioralne - odwołuje się do występowania pewnego typu…
Model wg. Slogana (?)
chocalate downtown - biedni zamieszkują centrum (nazwa od czarnego koloru skóry)
vanillia suburbs - zamożna klasa średnia zamieszkuje przedmieścia (biali)
- model częściowo może odpowiadać europejskim i amerykańskim miastom
Wspólne cechy
duża rola osiedli poza granicami administracyjnymi miast centralnych
duże zróżnicowanie osiedli
dominacja zamożnej klasy średniej w strefie podmiejskiej
segregacja społeczna w miastach centralnych
Wyniki badań na wybranych aglomeracjach wraz ze strefą podmiejską /s.54/:
- przed 1990 - centra miast - najbogatsze części aglomeracji
- przedmieścia niedoinwestowanie
- później gwałtowny wzrost liczby ludności w strefie podmiejskiej, centra-stagnacja
- minimalne znaczenie wymiaru narodowościowego i rasowego
- zwiększył się udział klasy średniej poza centrum miast
5 elementów wskaźnika uciążliwości /s.59/
a) stopa bezrobocia
b) poziom wykształcenia
c) warunki mieszkaniowe
d) zamożność mieszkańców
e) wskaźnik zależności (udział ludności w wielu nieprodukcyjnym do ogólnej liczby ludności)
Wykład 4: ETYKA UZYTKOWANIA PRZESTRZENI, ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY
Etyka badanie moralności, systemów myślowych, z których można wyprowadzić zasady moralne.
Użytkowanie przestrzeni - tworzenie przez jednostki wg wzorców kulturowych, doświadczenia i tradycji.
Zrównoważony rozwój (ekorozwój) - taki, który pozwala na zachowanie możliwości zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń na takim poziomie jak obecnie. Zostawiamy środowisko w takim stanie, aby przyszłe pokolenia mogły z niego w taki sam sposób korzystac.
Agenda 21 - podstawowe sfery rozwojowe
Rozwój społeczny, gospodarczy i …………….--> tworzą pętelki z rozwojem zrównoważonym w środku.
Rozwój dokonuje się na płaszczyznach:
gospodarczej - rozwijanie przedsiębiorstw, lokalne samorządy i społeczności
politycznej - wyznaczenie kierunków rozwoju na poziomie lokalnym
społecznej i kulturowej
Wzory gospodarowania przestrzenią A. Karwińska
łupieżca - max wykorzystanie istniejących korzyści przez ….Istotne teraz a nie przyszłośc np. W-wa sprzedaż działek deweloperom
dobry gospodarz - przeciwieństwo łupieżcy, ale działa we własnym interesie. Bierze pod uwagę długookresową perspektywę.
aktualny administrator - gospodarowanie przestrzenią mając na uwadze swoje uprawnienia. Działa zgodnie z prawem. Bardziej nastawiony na teraźniejszość niż przyszłość.
Można wydzielać także mieszane typy.
Kształtowanie str. społ (Pióro 1982):
kształtowanie przez zachowania jednostek
zaspokojenie potrzeb podstawowych
zachowanie ładu w przestrzeni
funkcjonalność przestrzeni
aspekty estetyczne przestrzeni
adekwatność otoczenia przestrzennego do „struktury zachowań przestrzennych”
Ocena dokumentów planistycznych.
Plany przestrzennego zagosp powinny być oceniane przez socjologów i specjalistów w dziedzinie polityki społecznej.
Pod względem planów założenia, koncepcje życia społ. Analizie mogą podlegać cele społeczne, na które powołują się planiści, a także założenia ideologiczne dotyczące pożądanego kształtu społeczeństwa, stylu życia, charakteru relacji społecznych.
W planowaniu rozwoju obszaru należy uwzględnić cechy charakterystyczne obszaru:
geograficzne uwarunkowania
historyczne miejsca i wartości
specyficzne cechy systemu społecznego (poziom techniki, poziom rozwoju gospodarki)
cechy systemu politycznego
ważnym elementem planowania jest przyjęcie określonej koncepcji człowieka. Drugi ważny element to odpowiednia koncepcja władzy w stopniu opartym na współpracy - przyjęcie określonych zasad organizacyjnych odpowiadających demokratycznym działaniom władzy. Zasadnicze znaczenie dla planowania ma ustalenie celów rozwojowych - muszą obejmowac wiele różnych sfer funkcjonowania miasta.
Pod koniec 80s widoczne różnice między obszarami byłych zaborów, te różnice nadal się utrzymują. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013 wskazuje podział na Polskę A, B, C. zróżnicowanie pod względem:
stopy bezrobocia
poziomu wykształcenia mieszk.
infrastruktury o znaczeniu regionalnym
instytucji otoczenia biznesu
rozwoju sektora MSP
dostępności do usług edukacyjnych i społecznych
charakterystyczne również różnice w poziomie zurbanizowania, przy czym najwyższy wskaźnik występuje w województwie śląskim i pomorskim, najniższy w podkarpackim i lubuskim
wielkie miasta płd. Polski, zwłaszcza w 70s i 80s nabierały specyficznych cech, stawały się bardziej odmienne od reszty kraju
zróżnicowanie społeczne i przestrzenne w czasie PRL - powstały lepsze i gorsze dzielnice np. w Krakowie wg G. Węcławowicza największe zróżnicowanie. Obecnie proces zróżnicowania przestrzenno-społecznego jest jeszcze bardziej zaawansowany
ideologia socjalistyczna - wizje „społecznego mieszkalnictwa”, miały przeciwdziałać problemom społecznym miast przemysłowych
planowanie osiedli mieszkaniowych sprzężone z planowaniem społ.
Koncepcja New Urbanizm (90s USA) - krytyczne opinie pod adresem wzorów rozwojowych przestrzeni obecnych w praktyce rządzenia przestrzenią
- koniecznośc uwzględnienia partycypacji obywatelskiej w procesach planowania
- nowe modele organizacji przestrzeni miejskiej
- rozpełzanie się przestrzeni miejskiej
Przykłady - jednak koncepcja nie znalazła zastosowania. Celebration (Floryda) - mieszkańcy zachowywali się tak jak w innych miastach, nie zbliżyli się.
Planowanie przestrzenne opiera się przyjmowany w sposób jawny lub ukryty koncepcji życia społecznego, funkcjonowania i rozwoju całości społ. Sposób zaplanowania przestrzeni niesie zawsze jakieś konsekwencje.
Wykład 5: ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW
Konflikt społeczny objawia się wybuchem wrogich i antagonistycznych postaw. Pojawia się na gruncie nagromadzonych sprzecznych emocji.
Konflikt związany jest z występowaniem sprzeczności:
interesów co najmniej dwóch grup społecznych
wyznaczonych celów
uznawanych wartości
wyznawanych ideałów
Sytuacje konfliktogenne:
Środowisko naturalne na naszym globie (zła gospodarka przestrzenna poszczególnych regionów)
Różnorodność wyznań religijnych i światopoglądowych
Odmienność kultur narodowych i tradycji
Ekspansywność przemysłu i gospodarki krajów bogatych na rynki krajów biedniejszych
Sposoby rozwiązywania konfliktów:
- współpraca
- kompromis
- walka
- unikanie
- uleganie
Syndrom NIMB (Not in my backyard)
- syndrom NIMB łączy się z pojęciem przestrzeni w sensie geograficznym i społecznym
- istotą jest odmienny sposób podejścia do funkcji przestrzeni przez jej aktualnych i nowych użytkowników
- przejawia się głównie w protestach mieszkańców przeciwko nowym użytkownikom (nowym inwestycjom, niepożądanym w opinii miejscowych sąsiadów itp.)
- ma swój źródło w odsunięciu społeczności lokalnych od procedur decyzyjnych i w niedostatecznym informowaniu na temat planowanych przedsięwzięć
- protesty…
- najczęstszą formą wygaszania konfliktu jest arbitraż lub narzucenie decyzji administracyjnej
- NIMB jest szkołą samorządności, czy partycypacji obywatelskiej, odpowiedzialności za wspólnotę, kształtuje i stabilizuje kapitał społeczny
NOWE TENDENCJE W CYWILIZACJI MIEJSKIEJ I ZWIĄZANE Z NIMI WYZWANIA DLA POLITYKI PRZESTRZENNEJ
Polityka przestrzenna jest coraz istotniejszym elementem zarządzania rozwojem - umożliwia efektywne wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju
Zagadnienia polityki przestrzennej stają się coraz aktywniejszym polem działań dla Uni Europejskiej
„Wprowadzona w Traktacie Lizbońskim „spójność terytorialna” jest instrumentem rozwoju Unii Europejskiej
Polityka przestrzenna może być skuteczna, gdy będzie uwzględniać wszystkie założone czynniki i procesy przemian cywilizacyjnych
Agenda Terytorialna Unii Europejskiej - główne wyzwania w zakresie terytorialnym wymiaru polityki spójności
regionalnie zróżnicowany wpływ zmian klimatycznych na terytorium UE i państw sąsiadujących, w szczególności w kontekście zrównoważonego rozwoju
rosnące ceny energii, nieefektywne użytkowanie energii oraz zróżnicowane terytorialnie możliwości korzystania z nowych form dostaw energii
ulegające przyśpieszeniu włączanie się naszych regionów do globalnej konkurencji gospodarczej, przy jednoczesnym zwiększaniu się wzajemnych zależności państw i regionów świata
wpływ rozszerzenia się Unii Europejskiej
nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych i kulturowych oraz utrata różnorodności biologicznej
skutki terytorialne zmian demograficznych tj. „starzenie się ludności” i migracje
Przemiany kulturowe we współczesnej Polsce
- nowy styl życia
- otwartość na inne systemy kulturowe
- permisywizm (akceptacja dla innego stylu życia)
- importowanie wzorców europejskich i amerykańskich
- zmiana wartości czasu przeznaczonego na pracę i czas wolny
- człowiek żyje coraz dłużej i zmieniają się kategorie pojęciowe „młodość” i „starość”
- ucieczka od „starości” - dążenie do zachowania młodości i sprawności intelektualnej, fizycznej i emocjonalnej - staje się ważnym elementem kultury
- zmienność we wszystkich wymiarach życia społecznego narzuca swoisty „recentywizm”
- globalizacja
- technologizacja kultury
Wyzwania dla polskiej gospodarki przestrzennej
- wzmocnienie policentrycznego rozwoju oraz innowacyjności poprzez tworzenie sieci współpracy regionów miejskich i miast
- rewitalizacja zdegradowanej przestrzeni miejskiej
- utrzymanie drożności transportu (rozwój komunikacji publicznej)
- nowe formy partnerstwa i zarządzania terytorialnego pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi
- ekologia
- tworzenie regionalnych centrów konkurencyjności i innowacji
MRR pracuje nad wprowadzeniem nowego systemu planowania strategicznego; zamierza wprowadzić DSRPK - Długookresową Strategie Rozwoju Przestrzennego Kraju
Model MIRAB (nie obowiązuje na zaliczeniu)
Wykład 6: USŁUGI PUBLICZNE
To dobra publiczne, w odniesieniu do których niemożliwe jest wykluczenie kogokolwiek z korzystania z nich. Są to dobra, od których oczekujemy określonej jakości niezależnie od liczby osób z nich korzystających (nowy konsument nie narusza uprawnień pozostałych).
Podział usług publicznych
administracyjne
- wydawanie dokumentów na życzenie klienta
- wprowadzenie do rejestru
- wydawanie zezwoleń i decyzji w rozumieniu i trybie KPA
społeczne
- ochrona zdrowia - w Polsce z podatków, w USA jak ktoś nie ma ubezpieczenia to płaci
- oświata i wychowanie oraz edukacja
- kultura
- kultura fizyczna i rekreacja
- pomoc i opieka społeczna
- mieszkalnictwo
- bezpieczeństwo publiczne
techniczne
- transport - aby dobrze funkcjonował musi mieć dotacje. Gmina odpowiada za zbiorowy transport lokalny, a powiat na szczeblu ponad gminnym
- gosp wodna
- gosp odpadami
- zaopatrzenie w energię
- zieleń publiczna
Zadania publiczne samorządu terytorialnego art. 163 Konstytucji
st wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone na rzecz państwa -> trójszczeblowa administracja
OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013
Misja: zrównoważony rozwój kultury jako największa wartość ponad pokoleniami..
Kultura
Szerokie znaczenie, obejmuje sztukę, religię, politykę, gospodarkę, komunikację (kultura symboliczna, społeczna, bytu). System czynności i wytworów, których podstawową cecha jest znaków posiadających społeczną wartość i akceptację. W rozumieniu historycznym dziedzictwo narodowe - wytwory i czynności danego narodu, należące do kategorii kultury symbolicznej, mające wyjątkową powszechną wartość szczególnie dla danego narodu. Daje poczucie identyfikacji i więzi.
Kultura - polityka państwa, przykładowe działania
subsydiowanie ze strony admin publ aktywności w kulturze
uczestnictwo w przedsięwzięciach kulturalnych (partnerstwo publ - prywatne)
wypracowanie propozycji, uregulowań prawnych poprawiających aktywnośc kulturalna w tym rozwiązań z zakresu prawa podatkowego zgodnych z prawodawstwem UE
wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych oraz innych funduszy europejskich dla rozwoju kultury
Zadania dofinansowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2008 roku:
- wydarzenia artystyczne
- rozwój infrastruktury kultury
- dziedzictwo kulturowe
- Fryderyk Chopin :>