Węgierski Tomasz Kajetan

ORGANY

 

Wszystko to nic do rzeczy na tym naszym świecie:
Bogaty ubogiego ciemięży i gniecie,
Cnota nie ma nadgrody, a występek kary,
Stępione prawa patrzą na zbrodnie przez szpary.
Kto sprawniejszy, to lepszy, poczciwość nie płaci,
Talentem się nie wesprze człek ani zbogaci,
Na urzędach intryga i kredyt osadza,
Ten szczęśliwy, co kradnie i ojczyznę zdradza.
Jeśli się godni o to ludzie mówić ważą,
Odpowiedź cała: że tak interesa każą.
Uwielbiam was  i ukłon oddaję wam niski,
Klęknę, jeśli zechcecie, będę się bił w pyski.
Niezgruntowani w rządach swoich politycy,
Nie jest to dzieło mojej słabej mózgownicy
Przenikać, co czynicie, bo w fryzurze więcej
Macie rozumu, niż jest w mej głowie cielęcej.
Niechaj jednak z  pokorą spytać mi się godzi,

Czy to w dobrego rządu maksymy nie wchodzi, Ażeby ludzi godnych, wartych z każdej miary, Wasze łaski i hojne nie mijały dary, A tam się zaś bogatym nie gnieździły rojem, Kędy głupstwo przesadza z pysznym niepokojem? Ale na co ja gadam i na co mózg suszę? Powiedzą mi: «Mój panie, radzi byśmy z duszę Uczynić ci. Znamy to, że masz talent rzadki, I prozą piszesz dobrze, i wiersz robisz gładki, Miej trochę cierpliwości, miły przyjacielu, Oto jeszcze od ciebie zasłużeńszych wielu, Prace trzeba nadgrodzić i ciężkie mozoły, Czekaj.» Czekam ci, zawsze jak goły, tak goły.

Tomasz Kajetan Węgierski (1756 - 1787)

Ma miejsce w historii literatury polskiej, jako postać niezwykła, naznaczona wybitnym talentem. Wynik to bardziej niezwykłej biografii i ostrych satyrycznych wierszyków, niż faktycznych osiągnięć.

Debiutował jako cudowne dziecko w wieku 15 lat na łamach "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych" wierszem Do A. Naruszewicza. Uprawiał głównie satyrę (w różnych formach: listu poetyckiego, bajki, epigramatu), wykpiwał w niej fałszywą dumę magnacką, obłudę, sprzedajność urzędów, narzekał na obyczaje. Przedmiotem ataków były zazwyczaj sprawy osobiste, rzadziej ogólniejsze. Do tego typu utworów należą: Do Księdza Węgierskiego, Do Bielińskiego - myśl moja, Złe czasy, nie ja, Na wjazd do Warszawy senatora.

Sporą pozycję w dorobku poety zajmują tłumaczenia i adaptacje. Za najlepszą pracę literacką Węgierskiego uznaje się Organy, samodzielną przeróbkę Pulpitu Boileau. Poemat heroikomiczny, napisany w latach 1775 - 1777 pod wpływem Myszeidy Krasickiego, był ostrym pamfletem na kler świecki i zakony. Oprócz tego Węgierski przełożył Powieści moralne Marmontela (1776 - 1778), Listy perskie Monteskiusza (1778) i Pigmaliona Rousseau (1777).

Zasłynął na terenie Warszawy zjadliwymi libertyńskimi wierszami, nierzadko dającymi się zakwalifikować do wydarzeń notowanych przez kronikę skandaliczną stolicy. Trzeba przyznać, że był w swoim pisaniu śmiały i niezależny. Naraził się puszczając w obieg satyryczne wierszyki Portrety pięciu Elżbiet bezstronnym pędzlem malowane (1776), ośmieszające żony dostojników królewskich. W 1777 roku za opublikowanie ostrego memoriału przeciw kasztelanowi Wilczewskiemu pt. Uwagi w sprawie Węgierskiego z Wilczewskimi, wytoczono poecie proces za obrazę rządu, odebrano mu posadę szambelana królewskiego i skazano na tydzień więzienia oraz grzywnę.

Latem 1779 Węgierski wyjechał za granicę i do Polski już nie wrócił. Z okresu wojaży po świecie pozostały po nim bardzo interesujące listy miłosne oraz pamiętniczek - wszystko niestety w języku francuskim. Podróżował najpierw po Europie, potem udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie spotkał Tadeusza Kościuszkę. W 1784 powrócił do Europy. Utrzymywał się z gry w karty. Schorowany próbował leczyć się, bezskutecznie, w uzdrowiskach. Zmarł w wieku zaledwie 32 lat w Marsylii.

Z jednej strony dowodzi się, że twórczość Węgierskiego miała oryginalny charakter i wykazywała oznaki wybitnego talentu¹, z drugiej trudno nie oprzeć się wrażeniu, że brak w jego wierszach liryzmu i jakiegoś rysu, który by świadczył o własnym nerwie pisarskim.² Wacław Borowy w książce poświeconej poezji polskiej XVIII wieku, rozdział o poecie skwitował jednym dosadnym zdaniem: "Lepiej o poezji myślał, niż ją praktykował". Osąd to chyba zbyt ostry, bo oprócz sporej ilości "poezji bez poezji" potrafił Węgierski pisać zajmująco i ciekawie, co pokazują - mam nadzieję - wybrane wiersze.

1