1 | Strona

Tomasz Kajetan Węgierski (ur. 1756 w Śliwnie na Podlasiu, zm. 11 kwietnia 1787 w Marsylii) – polski poeta epoki oświecenia, szlachcic, badacz i podróżnik, tłumacz, satyryk i wolnomularz.

Wokół postaci Węgierskiego panowała atmosfera skandalu i sensacji ponieważ poeta ten w sposób zjadliwy i gwałtowny aktakował wady i niesprawiedliwości swojego wieku oraz wysoko postawione na dworze osoby, nie wyłączając króla. Cała jego twórczość zamyka się w latach siedemdziesiątych. Niektóre utwory ukazywały się na łamach "Zabaw przyjemnych i pożytecznych", jednak większość pozostała w rękopisach. Uczył się w Collegium Nobilium. Był kancelistą w Departamencie Sprawiedliwości Rady Nieustającej, utracił posadę po opublikowaniu jednego ze swoich utworów satyrycznych i w 1779 musiał opuścić kraj. Dużo podróżował - po Europie (Francja, Włochy, Anglia), Stanach Zjednoczonych i Ameryce Środkowej - bez specjalnego celu, dla zaspokojenia ciekawości świata. 25 czerwca 1783 dotarł na Martynikę. Pozostawił bardzo ciekawą relację świadczącą o jego żywym zainteresowaniu miejscową ludnością i zwiedzanymi terenami. Niekiedy utrzymywał się z... gry w karty.

Charakteryzuje go postawa libertyńsko-epikurejska. Prowadził walkę przeciwko obskurantyzmowi sarmackiemu, był antyklerykałem. Pisał listy poetyckie, satyry, wiersze okolicznościowe, bajki, epigramaty, a nawet poemat heroikomiczny ("Organy"- wzorowany na "Pulpicie" Boileau). Krytykował ówczesnych dostojników, "modne damy", kler. Był zwolennikiem Woltera. Jako jeden z pierwszych polskich oświeconych wyrażał wprost swój ateizm (np. w wierszu "Na ścianie La Grande-Chartreuse"). Opublikował przekłady listów poetyckich Woltera, Listów perskich Monteskiusza, Pigmaliona Rousseau, Belizariusza Marmontela.

Zmarł w Marsylii w wieku 32 lat.

• Organy (1775-1777, poemat heroikomiczny, wyd. 1784)

• Portrety pięciu Elżbiet bezstronnym pędzlem malowane i w dzień ich imienin darowane od przyjaznego osobom ich sługi (1776, wyd. 1782) - paszkwil na otoczenie króla Stanisława Augusta

• Uwagi do sprawy Węgierskiego z Wilczewskimi (1777, memoriał) - krytyczne uwagi wobec wymiaru sprawiedliwości

• Sąd czterech ministrów (pamflet)

• Podróż do Martyniki (1783, po francusku)

• Podróż do Ameryki Północnej (1783, po francusku)

• Obywatel prawy

• Ostatni wtorek

• Inny napis

• Do Ogińskiego

        

Ma miejsce w historii literatury polskiej, jako postać niezwykła, naznaczona wybitnym talentem. Wynik to bardziej niezwykłej biografii i ostrych satyrycznych wierszyków, niż faktycznych osiągnięć.
         Debiutował jako cudowne dziecko w wieku 15 lat na łamach "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych" wierszem Do A. Naruszewicza. Uprawiał głównie satyrę (w różnych formach: listu poetyckiego, bajki, epigramatu), wykpiwał w niej fałszywą dumę magnacką, obłudę, sprzedajność urzędów, narzekał na obyczaje. Przedmiotem ataków były zazwyczaj sprawy osobiste, rzadziej ogólniejsze. Do tego typu utworów należą: Do Księdza Węgierskiego, Do Bielińskiego - myśl moja, Złe czasy, nie ja, Na wjazd do Warszawy senatora.
         Sporą pozycję w dorobku poety zajmują tłumaczenia i adaptacje. Za najlepszą pracę literacką Węgierskiego uznaje się Organy, samodzielną przeróbkę Pulpitu Boileau. Poemat heroikomiczny, napisany w latach 1775 - 1777 pod wpływem Myszeidy Krasickiego, był ostrym pamfletem na kler świecki i zakony. Oprócz tego Węgierski przełożył Powieści moralne Marmontela (1776 - 1778), Listy perskie Monteskiusza (1778) i Pigmaliona Rousseau (1777).
         Zasłynął na terenie Warszawy zjadliwymi libertyńskimi wierszami, nierzadko dającymi się zakwalifikować do wydarzeń notowanych przez kronikę skandaliczną stolicy. Trzeba przyznać, że był w swoim pisaniu śmiały i niezależny. Naraził się puszczając w obieg satyryczne wierszyki Portrety pięciu Elżbiet bezstronnym pędzlem malowane (1776), ośmieszające żony dostojników królewskich. W 1777 roku za opublikowanie ostrego memoriału przeciw kasztelanowi Wilczewskiemu pt. Uwagi w sprawie Węgierskiego z Wilczewskimi, wytoczono poecie proces za obrazę rządu, odebrano mu posadę szambelana królewskiego i skazano na tydzień więzienia oraz grzywnę.
         Latem 1779 Węgierski wyjechał za granicę i do Polski już nie wrócił. Z okresu wojaży po świecie pozostały po nim bardzo interesujące listy miłosne oraz pamiętniczek - wszystko niestety w języku francuskim. Podróżował najpierw po Europie, potem udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie spotkał Tadeusza Kościuszkę. W 1784 powrócił do Europy. Utrzymywał się z gry w karty. Schorowany próbował leczyć się, bezskutecznie, w uzdrowiskach. Zmarł w wieku zaledwie 32 lat w Marsylii.
         Z jednej strony dowodzi się, że twórczość Węgierskiego miała oryginalny charakter i wykazywała oznaki wybitnego talentu¹, z drugiej trudno nie oprzeć się wrażeniu, że brak w jego wierszach liryzmu i jakiegoś rysu, który by świadczył o własnym nerwie pisarskim.² Wacław Borowy w książce poświeconej poezji polskiej XVIII wieku, rozdział o poecie skwitował jednym dosadnym zdaniem: "Lepiej o poezji myślał, niż ją praktykował". Osąd to chyba zbyt ostry, bo oprócz sporej ilości "poezji bez poezji" potrafił Węgierski pisać zajmująco i ciekawie, co pokazują - mam nadzieję - wybrane wiersze.