Teoria wychowania jako nauka i dyscyplina pedagogiki
Teoria wychowania – to jeden z działów pedagogiki, zajmujący się celami wychowania
Paidagog – niewolnik, który prowadził greckiego chłopca na zajęcia najpierw wychowania fizycznego a później uczył go pisać, czytać, liczyć.
- ale zanim byli paidagodzy to wcześniej bo od początku świata człowiek i zwierzęta zajmowali się wychowaniem dzieci.
Po paidagogos byli wielcy pedagodzy czyli filozofowie – Sokrates, Arystoteles, Platon.
XIXw. Jan Fryderyk Herbart – ojciec pedagogiki, gdyż to dzięki niemu pedagogika stała się nauką. Pedagogika jako nauka > dydaktyka > szkoła tradycyjna > filozofia (czego nauczać) > psychologia (jak nauczać).
Teoria wychowania pojęcie to pojawia się dopiero w XXw. – okres powojenny.
Teoria z greckiego: oglądanie, medytowanie, rozważanie
- medytowanie nad faktami – stanowi podstawę tworzenia teorii wychowawczej;
- ta nauka wywodzi się z praktyki;
Teoretyczne podstawy wychowania gdyż jedna z dziedzin wychowania zajmuje się oddziaływaniem na sferę emocjonalną, wolicjonalną, uczuciową i moralną. Dydaktyka zajmuje się sferą intelektualną.
Zarys tworzenia się teorii wychowania:
1945 – 1948r. – należy bazować na obserwacji, nauczyciel patrzy i wspiera, zmienia się postrzeganie nauczyciela. Nowe wychowanie podkreśla, że wychowawca zajmuje się celowym kształtowaniem osobowości dziecka. W tym okresie mamy do czynienia z powoływaniem się na dorobek pedagogiki międzywojennej oraz krytyką w stosunku do koncepcji pajdocentrycznych. W wyniku tej krytyki uznano, że dziecku potrzebna jest pomoc i ta pomoc odnosi się nie tylko do kształtowania jego spontanicznego, naturalnego rozwoju;
1949/56r. – W tym okresie zaobserwować można wywieranie ideologicznego nacisku na przedstawicieli teorii wychowania i na nią samą. Pedagogika radziecka staje się jedynym źródłem inspiracji dla tworzenia pedagogiki w Polsce. Nauka ideologiczna, podporządkowanie i ubezwłasnowolnienie, przekonanie, że jest to okres bezprodukcyjny jeśli chodzi o dydaktykę:
- staje się teorią pod jawnym naciskiem;
- okres bardzo dużej krzywdy teorii wychowania;
- podporządkowanie socjalizmowi uczniów;
1957-1989r. – przełom, gdyż następuje obalenie reżimu, następują kontakty z pedagogiką zachodu; Umożliwia się, w ograniczonym zakresie kontaktowanie się z pedagogiką realizowaną na Zachodzie. Teoria wychowania ma charakter empiryczno-indukcyjny (zwraca się szczególną uwagę w realizowaniu teorii treści wychowania na badania – badania ilościowe). Koncepcja badań pod wpływem filozofii marksistowskiej. Przebiegają badania nad skutecznością metod wychowawczych. Pedagodzy interesują się spuścizną innych pedagogów.
1980/90r. – wolność tworzenia teorii wychowania, są różne wyjazdy, badania, zaczęto dzielić wychowanie na estetyczne, chrześcijańskie, moralne, umysłowe itp.
Teresa Dąbrowska uważa, że teoria wychowania jest:
Usystematyzowanym systemem wypowiedzi dotyczących wychowania analizowanego na tle innych nauk społecznych;
To zbiór teoretycznych przesłanek wyjaśniających funkcjonowanie istniejących systemów wychowania;
Powstaje w wyniku zbierania i systematyzowania założeń teoretycznych oraz badań empirycznych pochodzących z różnych dyscyplin naukowych;
Głównym przedmiotem zainteresowania teorii wychowania jest:
Wychowanie w wąskim jego rozumowaniu – czyli kształtowania charakteru / osobowości.
- jest to dokonywanie zmian charakterystycznych w osobowości wychowanka, wprowadzenie wychowanka w świat wartości;
- istotnym elementem jest wrażliwość na preferowane lub niepożądanie pewnych wartości;
Wychowanie w szerokim jego rozumowaniu – dotyczy oddziaływań, które obejmują sferę uczuciową, umysłową, motywacyjną;
Przedmiotem wychowania jest ogół procesów i właściwości psychicznych tj.:
- procesy intelektualne – odnoszą się do zdolności myślenia;
- procesy wolicjonalne – odnoszą się do woli człowieka;
- procesy emocjonalne – sfera uczuciowa człowieka, pewien emocjonalny sposób reagowania na świat
Zadania teorii wychowania:
- gromadzenie, systematyzowanie wiedzy, dotyczącej wąsko rozumianego pojęcia procesu wychowania
- formułowanie celów jakie mogły być, czy powinny być realizowane w procesie wychowania, ukazywanie związku z wartościami a w szczególności z powinnościami, ideami.
- projektowanie działalności wychowawczej czyli sposób, który umożliwia nam realizację celów
- zajmowanie się różnego rodzaju czynnikami (psychospołeczne) gwarantującymi powodzenie lub niepowodzenie działalności wychowawczej.
Funkcje teorii wychowania:
Wspieranie oraz upowszechnianie wyników i wniosków z badań;
Diagnostyczna – polega na przeprowadzaniu diagnozy rzeczywistości wychowawczej;
Oceniająca – materiał zebrany w diagnozie bazuje na diagnozie
Prognostyczna – polega na tym, że prognoza jest bardzo ważna
Kodyfikująca – polega na porządkowaniu, systematyzowaniu stwierdzeń dotyczących rzeczywistości wychowawczej;
Taksonomiczna – ustalanie systemu znaczeń i nazywanie danych faktów
Predyktywna – związana z przewidywaniem rozwoju wychowawczego lub danej instytucji na podstawie pewnych danych
Heurystyczno – kontrolna – wskazuje na nowe problemy, dostarcza hipotez, pozwala na oceny, umożliwia sprawdzenie problemu.
Sposoby uprawiania i etapy tworzenia teorii wychowania
Refleksja poszukująca nad wychowaniem:
- Sprecyzowanych używanych w teorii pojęć, łączenie z celami, metodami, uporządkowanie wiedzy, poszerzenie za pomocą innych nauk np.: socjologia, psychologia itp.
- uzasadniamy teorię sięgając do innych nauk – funkcja poznawcza, usługowa;
Wprowadzenie badań:
Weryfikacyjne – ustalamy zależności między pewnymi zmiennymi np.: zachowanie dziecka do sposobu wychowania rodziców. Wyjaśniamy, że coś jest a czegoś nie ma i dlaczego? Wyróżniamy: obserwacje, eksperyment pedagogiczny;
Diagnostyczne – opisowe. Wyróżniamy:
- techniki socjalistyczne
- skala ocen
- testy
- indywidualny przypadek
- ankieta
- wywiad
Teorie pedagogiczne:
- M. Montessorii
- Dawey
- J. Korczak
III Poziomy (etapy) występowania teorii wychowania w życiu:
I poziom – poznawania (i wiedzy) przednaukowego
- np. intuicja, osobiste doświadczenie, bardzo mały stopień ogólności, duża bezkrytyczność, również w postępowaniu, wewnętrzna sprzeczność, od tego zaczyna się poznanie naukowe, wiedza życiowa, łatwa do przyswojenia
II poziom – konspekt społeczny:
- zbieramy to co przydatne, nie przydatne, wymieniamy opinie np. w pokoju nauczycielskim;
- szukanie w literaturze odpowiedzi na mój problem, moje pytanie;
III poziom – refleksji teorii naukowej:
- logiczność, charakter pojęciowy, krytycyzm, systematyczność, weryfikalnność, sprawdzalność
- zaczyna się gdy zaczynamy badać, tworzymy swoje badania
Wszystkie te poziomy wzajemnie się wzbogacają, ale nie mogą się mieszać lub zmieniać kolejność.
Temat: Współdziałanie teorii wychowania z innymi dziedzinami i dyscyplinami naukowymi.
Teoria wychowania jest bardzo ważną subdyscypliną pedagogiki
Teoria wychowania:
W Oświeceniu nauki przyrodnicze, obserwacja, doświadczenie, wnioski
Nowe Wychowanie – Maria Montessorii wprowadziła psychologię rozwojową w grono nauk pedagogicznych
We wczesnych latach XXw bardzo się rozwinęła psychologia eksperymentalna
Okres XX-lecia między wojennego to okres rozwoju socjologii – Florian Zaniecki – socjologia wychowania
Teoria wychowania jest:
- nauką na pograniczu (niepowtarzalność zjawisk)
- nauką przyrodniczą (życie, człowiek),
- nauką humanistyczną (proces myślenia)
- nauką teoretyczno – empiryczną czyli najpierw praktyka później teoria.
- nauką antropologiczną (nauka o człowieku)
- nauką filozoficzno – empiryczno – praktyczną
- nauką filozoficzno – humanistyczno – proktologiczno – przyrodniczą
Teoria wychowania ma poszczególne dziedziny wiedzy i współdziałania:
Teoria wychowania a biologia:
- kiedy kształtują się poszczególne komórki;
- żeby dobrze dostosować poziom nauki, tok do rozwoju dziecka
- genetyka
Teoria wychowania a psychologia:
- nauka o mechanizmach psychicznych, o kierunkach ludzkich dążeń, o różnicach indywidualnych
- koncepcje dotyczące przemian osobowości
- wyróżniamy psychologię rozwojową, kliniczną, wychowawczą;
Teoria wychowania a socjologia:
- bada zbiorowości, grupy, relacje panujące w grupach
- socjologia (uspołecznienie), resocjalizacja, jesteśmy manipulowani
- służą żeby pomóc w oddziaływaniu na grupy
- bada relacje, role jakie funkcjonują w społeczeństwie: rola pajaca, kujona ale to grupa nadaje etykietę
- badania socjometryczne dają obraz grupy – jak funkcjonuje dziecko w grupie
Teoria wychowania a filozofia:
- ontologia – o bycie
- epistemologia – o poznaniu
- metodologia – o badaniu
- etyka – moralne
- estetyka – piękno
Teoria wychowania a inne dyscypliny
Podział wg Stanisława Kabuli
Ze względu na cel działalności pedagogicznej:
- dydaktyka
- teoria wychowania, proces wychowania
Kryterium metodologiczne:
- pedagogika ogólna
- pedagogika społeczna (Aleksander Kamiński)
Kryterium instytucjonalne:
- przedszkolna
- szkolna
- gimnazjalna
- szkoły wyższej
- wojskowa
Kryterium rozwojowe:
- pedagogika wieku niemowlęcego
- pedagogika wczesnoszkolna
- pedagogika młodzieży (hebagogika)
- pedagogika osób dorosłych (andragogika)
- pedagogika osób starszych (geragogika)
Kryterium defekty rozwojowe i dewiacje:
- pedagogika osób upośledzonych umysłowo (oligofrenopedagogika)
- pedagogika niewidzących
- pedagogika głuchych, niedosłyszących
- pedagogika rewalidacyjna
- pedagogika penitęcjnalna
Kryterium problemowe:
- polityka oświatowa
- kształcenie zawodowe
- pedełtologia
Kryterium ze względu na rodzaj działalności jednostkowej:
- pedagogika obronna
- pedagogika rekreacji
- działalności kulturalnej
- pedagogika sportu
- pedagogika pracy
- pedagogika czasu wolnego
Teoria wychowania a pedagogika ogólna
Teoria wychowania dostarcza wiedzę pedagogice na temat związany z procesem wychowania, metod, form, skutków wychowania a pedagogika ogólna mówi o tym jaki jest ideał wychowania, jak wychowywać.
Teoria wychowania a dydaktyka:
- wychowanie i nauczanie ściśle ze sobą związane
- proces kształcenia
Teoria wychowania a pedagogika społeczna:
- społeczny kontekst wychowania
- teoria wychowania poszukuje wartości wychowawczych a pedagogika społeczna analizuje te grupy społeczne w kontekście wartości
Teoria wychowania a kultura:
- wartości akceptowane przez społeczeństwo
- kultura słowa, rodziny
- dzieciństwo związane z daną kulturą
- budując kulturę możemy kierować procesem wychowania
Pojęcie wychowania jako intencjonalnego procesu
Terminy teorii wychowania zapożyczamy z innych nauk np.: socjologia
Złożoność treści – są bardzo trudne do zdefiniowania
Wychowanie od kształcenia trudno odróżnić, zdefiniować
Szerokie ujęcie procesu wychowania obejmuje wszelkie oddziaływania na człowieka, na rodzinę, społeczne, współpracowników.
Wszelkie działania które są dokonywane na człowieku to wychowanie świadome i nieświadome.
Terminologia teorii wychowania jest słaba gdyż:
- nowa, młoda terminologia
- proces wychowania
- zapożyczona z innych dyscyplin pokrewnych
- te same pojęcia funkcjonują w różnych dziedzinach nauki np.: wychowanie
Proces wychowania:
- obejmuje wszelkie oddziaływania na człowieka tworzące go jako indywidualności
- oddziaływanie grup społecznych, mas mediów itp.
- specjalne i niespecjalne
W wychowaniu wyróżniamy trzy procesy:
I AKOMODACJA
- przystosowanie jednostek do zastanych warunków i wymagań społecznych
II APROKSYMACJA
- uświadomienie jednostkom ich możliwości oraz form, zachowań przybierających postać określonych powinności
III INDORYNACJA
- systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grup
Wychowanie w węższym rozumieniu – zamierzone oddziaływanie na wychowanka w zamierzonym celu.
- obejmuje zamierzone oddziaływania na sferę emocjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy.
Klasyfikacja definicji procesów wychowania
Prakseologiczne (nauka o skutecznym działaniu):
- najstarsze definicje
- wychowanie rozumiane jako edukacja i wyprowadzanie ze stanu zwierzęcego do ludzkiego
Ewolucyjne:
- wychowanie = samorzutny rozwój wychowanka, zmieniamy się dzięki własnym doświadczeniom
- wychowanie jako zadanie dla przyszłego pokolenia – dorastającego
- jako proces rozwoju osobowego – bardzo ważna własna aktywność
Sytuacyjne:
- docenia się uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania
- sytuacje rozumiane jako relacja interpersonalna – wychowanek i wychowawca
- wychowanie dzięki komunikowaniu się
Adaptacyjne:
- podkreślają mniej lub bardziej wymienne efekty wychowania, przejawem ich jest przygotowanie wychowania do wymagań i stosowanie oczekiwań społecznych
- wychowanie = efekt końcowy!
Podział definicji wychowania wg Katarzyny Olbrycht ze względu na stopień oraz charakter intencjonalności objętych oddziaływań:
Kierunkowe;
Świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka, zgodnie z przyjętym ideałem;
Świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka
Oddziaływanie na człowieka zgodnie z socjalizacją
Oddziaływanie pośrednie (wspomaganie, kierowanie – przez szacunek Rousse) i bezpośrednie ( oddziaływanie dyrektywne, zmiany zaplanowane wcześniej) – te podejścia nie wykluczają się tylko mieszają
Inkulturacja i socjalizacja uzupełniają się, procesy które towarzyszą i wspierają proces wychowania, wprowadzanie człowieka w życie społeczne i kulturowe jest to proces długotrwały, potrzebne są interakcje, relatywność ( nie jesteśmy w stanie określić co spowodowało zmiany)
- nie są zaplanowane, działają niezależnie od woli wychowawcy.
Wychowanie jest szczególnym przypadkiem socjalizacji i inkulturacji. Czym się różnią?
Wychowanie przede wszystkim jest (procesem) świadomym i celowym działaniem. Socjalizacja i inkulturyzacja nie jest świadoma i celowa, działają niezależnie.
Socjalizacja - to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).
Inkulturacja - stopniowy proces wrastania jednostki w kulturę otaczającego ją społeczeństwa
Cechy wychowania
Wychowanie – to celowe oddziaływanie z konkretnym programem
Cechy wychowania:
Relatywność – odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych.
- nie jesteśmy w stanie przewidzieć skutków wychowania bo zależy od wielu składników a efekty końcowe są hipotetyczne, przypuszczamy ale do końca nie możemy przewidzieć
Złożoność – odnosi się do zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań wychowania.
- wynika z wyposażenia biologicznego (odczuwanie, talenty) ale i warunków zewnętrznych (ludzie, środowisko). Nie jesteśmy w stanie przewidzieć efektów końcowych albo dociec, że takie czynniki spowodowały to i to. W wyniku tej złożoności my uczymy dzieci norm ale my je sami musimy czuć wewnętrznie.
Intencjonalność – dotyczy celów, jakie chce wychowawca realizować w wyniku organizowanej działalności wychowawczej.
- podejmowanie działania z konkretnym zamiarem i celem
- wybieram bajkę która najbardziej tłumaczy pewne zachowania
- świadoma działalność
Interakcyjność – oznacza współdziałanie wychowawcy z wychowankiem.
- relacje między wychowankiem a wychowawcą
- najlepsze warunki do rozwoju mowy dziecka do 6 roku życia
- proces hominizacji – proces uspołecznienia – jeśli do 2 roku życia dziecko nie spotka się z językiem ludzkim – trudno mu wskoczyć w etap mowy.
- wychowawca może stać się przedmiotem wychowania gdy np. wnuczek uczy babcie obsługi Internetu.
- proces wychowania jest skuteczny im więcej relacji, im częściej rozmawiamy
Długotrwałość – oznacza to, że każdy człowiek podlega przemianą własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma istotne znaczenie dla ciągłego pogłębiania, przetrwania osiągniętych wyników. Brak systematyczności może doprowadzić do utraty tego co już się osiągnęło, jak również cofanie się wychowanka w rozwoju społeczno – moralnym wychowanków
- nie jesteśmy w stanie powiedzieć jak długo wychowanie trwa – bo jest całe życie
- mówi o tym, że nie można cały czas w ten sposób wychowywać, trzeba dokonywać zmian w procesie wychowawczym i nauczyciel i wychowanek zmienia się.
Dzieciom cały czas trzeba dawać przykłady, pokazywać, tłumaczyć. Gdy nie ma systematyczności zanika cecha i norma.
Koncepcje pedagogiczne XIX / XX wiek
JANUSZ KORCZAK /1878/75 – 1942r./ - Henryk Goldszmit
- humanista
- wg niego dziecko to pełnowartościowy człowiek
- w wieku 18 lat udziela korepetycji, później studiuje pediatrię
- początek pracy – akcje kolonijne
- „Dom sierot” – tam pracuje jako wychowawca i pedagog
- „Mały przegląd” – pierwsze w świecie pismo dla dzieci i młodzieży
- zginął z dziećmi w komorze gazowej
- pozwala na szacunek ale dziecko także musi szanować innych
Koncepcja:
- bezwzględne przestrzeganie praw dziecka
- prawo do szacunku, by dziecko było tym kim chce być, aby mogło decydować o sobie
- prawo do posiadania rzeczy i tajemnic
- bardzo dużo uwagi poświęcił samorządności dzieci:
Sejm koleżeński:
- 5 wychowanków to zespół sędziowski
- wychowawca – sekretarz
- praca opierała się na specjalnym kodeksie (ok. 1000 paragrafów przebaczenia i uniewinniania) dotyczące funkcjonowania instytucji
- skargi na siebie, kolegów i wychowawców
Rada samorządowa:
- władza ustawodawcza i wykonawcza
- powoływała komisję problemowe
- raz w tygodniu z pośród dzieciaków wybierano 10 dzieci, wychowawca był przewodniczącym
Sejm dziecięcy:
- ustawodawczy
- dotyczy działalności sierocińca, tego co się tam działo
- zatwierdzenie bądź uchylenie decycj9i samorządowych
- decydował o dawaniu pocztówek dla wychowanka, dziecka, które było wyróżniane za dobre zachowanie
- decydował o organizowaniu uroczystości
- wydalanie czy przyjmowanie dzieci do sierocińca
- w skład wchodziło 20 posłów a przewodniczący to Janusz Korczak
Plebiscyt życzliwości i niechęci:
- metoda socjometryczna i metoda sprawdzania jak funkcjonuje nasza grupa
- wzajemne ocenianie dzieci wychowawców
- 3 karty „+”, „0”, „-”
- każde dziecko otrzymywało miano, jakim jest obywatelem grupy
+ dodatnie >>> towarzysz przyjemności
- ujemne >>> mieszkaniec
0 – neutralne >>> uciążliwy przybysz
- dzieci nauczą się oceniać, bo muszą oceniać osoby, sytuacje
- dzięki temu wiemy jak dziecko postrzegane jest w klasie, i jak możemy mu pomóc
Zakłady:
- pewny rodzaj umowy z samą sobą podczas obecności wychowawcy np. Ja zobowiązuje się nie kłamać itp. – wychowawca pomagał w realizacji celów
Gazetka:
- wiadomości dotyczące wydarzeń w sierocińcu
- zamieszczane osiągnięcia uczniów
Dyżury:
- przy jedzeniu, przy sprawdzaniu obecności
- lista obecności i przeprosin w gazetce
Szafa rzeczy znalezionych
Skrzynka na listy od dzieci do wychowawcy
ALEKSANDER KAMIŃSKI (1903 – 1978r.)