Teoria wychowania jako nauka i dyscyplina pedagogiki

Teoria wychowania – to jeden z działów pedagogiki, zajmujący się celami wychowania

Paidagog – niewolnik, który prowadził greckiego chłopca na zajęcia najpierw wychowania fizycznego a później uczył go pisać, czytać, liczyć.

- ale zanim byli paidagodzy to wcześniej bo od początku świata człowiek i zwierzęta zajmowali się wychowaniem dzieci.

Po paidagogos byli wielcy pedagodzy czyli filozofowie – Sokrates, Arystoteles, Platon.

XIXw. Jan Fryderyk Herbart – ojciec pedagogiki, gdyż to dzięki niemu pedagogika stała się nauką. Pedagogika jako nauka > dydaktyka > szkoła tradycyjna > filozofia (czego nauczać) > psychologia (jak nauczać).

Teoria wychowania pojęcie to pojawia się dopiero w XXw. – okres powojenny.

Teoria z greckiego: oglądanie, medytowanie, rozważanie

- medytowanie nad faktami – stanowi podstawę tworzenia teorii wychowawczej;

- ta nauka wywodzi się z praktyki;

Teoretyczne podstawy wychowania gdyż jedna z dziedzin wychowania zajmuje się oddziaływaniem na sferę emocjonalną, wolicjonalną, uczuciową i moralną. Dydaktyka zajmuje się sferą intelektualną.

Zarys tworzenia się teorii wychowania:

• 1945 – 1948r. – należy bazować na obserwacji, nauczyciel patrzy i wspiera, zmienia się postrzeganie nauczyciela. Nowe wychowanie podkreśla, że wychowawca zajmuje się celowym kształtowaniem osobowości dziecka. W tym okresie mamy do czynienia z powoływaniem się na dorobek pedagogiki międzywojennej oraz krytyką w stosunku do koncepcji pajdocentrycznych. W wyniku tej krytyki uznano, że dziecku potrzebna jest pomoc i ta pomoc odnosi się nie tylko do kształtowania jego spontanicznego, naturalnego rozwoju;

• 1949/56r. – W tym okresie zaobserwować można wywieranie ideologicznego nacisku na przedstawicieli teorii wychowania i na nią samą. Pedagogika radziecka staje się jedynym źródłem inspiracji dla tworzenia pedagogiki w Polsce. Nauka ideologiczna, podporządkowanie i ubezwłasnowolnienie, przekonanie, że jest to okres bezprodukcyjny jeśli chodzi o dydaktykę:

- staje się teorią pod jawnym naciskiem;

- okres bardzo dużej krzywdy teorii wychowania;

- podporządkowanie socjalizmowi uczniów;

• 1957-1989r. – przełom, gdyż następuje obalenie reżimu, następują kontakty z pedagogiką zachodu; Umożliwia się, w ograniczonym zakresie kontaktowanie się z pedagogiką realizowaną na Zachodzie. Teoria wychowania ma charakter empiryczno-indukcyjny (zwraca się szczególną uwagę w realizowaniu teorii treści wychowania na badania – badania ilościowe). Koncepcja badań pod wpływem filozofii marksistowskiej. Przebiegają badania nad skutecznością metod wychowawczych. Pedagodzy interesują się spuścizną innych pedagogów.

• 1980/90r. – wolność tworzenia teorii wychowania, są różne wyjazdy, badania, zaczęto dzielić wychowanie na estetyczne, chrześcijańskie, moralne, umysłowe itp.

Teresa Dąbrowska uważa, że teoria wychowania jest:

1. Usystematyzowanym systemem wypowiedzi dotyczących wychowania analizowanego na tle innych nauk społecznych;

2. To zbiór teoretycznych przesłanek wyjaśniających funkcjonowanie istniejących systemów wychowania;

3. Powstaje w wyniku zbierania i systematyzowania założeń teoretycznych oraz badań empirycznych pochodzących z różnych dyscyplin naukowych;

Głównym przedmiotem zainteresowania teorii wychowania jest:

• Wychowanie w wąskim jego rozumowaniu – czyli kształtowania charakteru / osobowości.

- jest to dokonywanie zmian charakterystycznych w osobowości wychowanka, wprowadzenie wychowanka w świat wartości;

- istotnym elementem jest wrażliwość na preferowane lub niepożądanie pewnych wartości;

• Wychowanie w szerokim jego rozumowaniu – dotyczy oddziaływań, które obejmują sferę uczuciową, umysłową, motywacyjną;

Przedmiotem wychowania jest ogół procesów i właściwości psychicznych tj.:

- procesy intelektualne – odnoszą się do zdolności myślenia;

- procesy wolicjonalne – odnoszą się do woli człowieka;

- procesy emocjonalne – sfera uczuciowa człowieka, pewien emocjonalny sposób reagowania na świat

Zadania teorii wychowania:

- gromadzenie, systematyzowanie wiedzy, dotyczącej wąsko rozumianego pojęcia procesu wychowania

- formułowanie celów jakie mogły być, czy powinny być realizowane w procesie wychowania, ukazywanie związku z wartościami a w szczególności z powinnościami, ideami.

- projektowanie działalności wychowawczej czyli sposób, który umożliwia nam realizację celów

- zajmowanie się różnego rodzaju czynnikami (psychospołeczne) gwarantującymi powodzenie lub niepowodzenie działalności wychowawczej.

Funkcje teorii wychowania:

• Wspieranie oraz upowszechnianie wyników i wniosków z badań;

• Diagnostyczna – polega na przeprowadzaniu diagnozy rzeczywistości wychowawczej;

• Oceniająca – materiał zebrany w diagnozie bazuje na diagnozie

• Prognostyczna – polega na tym, że prognoza jest bardzo ważna

• Kodyfikująca – polega na porządkowaniu, systematyzowaniu stwierdzeń dotyczących rzeczywistości wychowawczej;

• Taksonomiczna – ustalanie systemu znaczeń i nazywanie danych faktów

• Predyktywna – związana z przewidywaniem rozwoju wychowawczego lub danej instytucji na podstawie pewnych danych

• Heurystyczno – kontrolna – wskazuje na nowe problemy, dostarcza hipotez, pozwala na oceny, umożliwia sprawdzenie problemu.

Sposoby uprawiania i etapy tworzenia teorii wychowania

• Refleksja poszukująca nad wychowaniem:

- Sprecyzowanych używanych w teorii pojęć, łączenie z celami, metodami, uporządkowanie wiedzy, poszerzenie za pomocą innych nauk np.: socjologia, psychologia itp.

- uzasadniamy teorię sięgając do innych nauk – funkcja poznawcza, usługowa;

• Wprowadzenie badań:

1. Weryfikacyjne – ustalamy zależności między pewnymi zmiennymi np.: zachowanie dziecka do sposobu wychowania rodziców. Wyjaśniamy, że coś jest a czegoś nie ma i dlaczego? Wyróżniamy: obserwacje, eksperyment pedagogiczny;

2. Diagnostyczne – opisowe. Wyróżniamy:

- techniki socjalistyczne

- skala ocen

- testy

- indywidualny przypadek

- ankieta

- wywiad

• Teorie pedagogiczne:

- M. Montessorii

- Dawey

- J. Korczak

III Poziomy (etapy) występowania teorii wychowania w życiu:

• I poziom – poznawania (i wiedzy) przednaukowego

- np. intuicja, osobiste doświadczenie, bardzo mały stopień ogólności, duża bezkrytyczność, również w postępowaniu, wewnętrzna sprzeczność, od tego zaczyna się poznanie naukowe, wiedza życiowa, łatwa do przyswojenia

• II poziom – konspekt społeczny:

- zbieramy to co przydatne, nie przydatne, wymieniamy opinie np. w pokoju nauczycielskim;

- szukanie w literaturze odpowiedzi na mój problem, moje pytanie;

• III poziom – refleksji teorii naukowej:

- logiczność, charakter pojęciowy, krytycyzm, systematyczność, weryfikalnność, sprawdzalność

- zaczyna się gdy zaczynamy badać, tworzymy swoje badania

Wszystkie te poziomy wzajemnie się wzbogacają, ale nie mogą się mieszać lub zmieniać kolejność.

Temat: Współdziałanie teorii wychowania z innymi dziedzinami i dyscyplinami naukowymi.

Teoria wychowania jest bardzo ważną subdyscypliną pedagogiki

Teoria wychowania:

• W Oświeceniu nauki przyrodnicze, obserwacja, doświadczenie, wnioski

• Nowe Wychowanie – Maria Montessorii wprowadziła psychologię rozwojową w grono nauk pedagogicznych

• We wczesnych latach XXw bardzo się rozwinęła psychologia eksperymentalna

• Okres XX-lecia między wojennego to okres rozwoju socjologii – Florian Zaniecki – socjologia wychowania

Teoria wychowania jest:

- nauką na pograniczu (niepowtarzalność zjawisk)

- nauką przyrodniczą (życie, człowiek),

- nauką humanistyczną (proces myślenia)

- nauką teoretyczno – empiryczną czyli najpierw praktyka później teoria.

- nauką antropologiczną (nauka o człowieku)

- nauką filozoficzno – empiryczno – praktyczną

- nauką filozoficzno – humanistyczno – proktologiczno – przyrodniczą

Teoria wychowania ma poszczególne dziedziny wiedzy i współdziałania:

• Teoria wychowania a biologia:

- kiedy kształtują się poszczególne komórki;

- żeby dobrze dostosować poziom nauki, tok do rozwoju dziecka

- genetyka

• Teoria wychowania a psychologia:

- nauka o mechanizmach psychicznych, o kierunkach ludzkich dążeń, o różnicach indywidualnych

- koncepcje dotyczące przemian osobowości

- wyróżniamy psychologię rozwojową, kliniczną, wychowawczą;

• Teoria wychowania a socjologia:

- bada zbiorowości, grupy, relacje panujące w grupach

- socjologia (uspołecznienie), resocjalizacja, jesteśmy manipulowani

- służą żeby pomóc w oddziaływaniu na grupy

- bada relacje, role jakie funkcjonują w społeczeństwie: rola pajaca, kujona ale to grupa nadaje etykietę

- badania socjometryczne dają obraz grupy – jak funkcjonuje dziecko w grupie

• Teoria wychowania a filozofia:

- ontologia – o bycie

- epistemologia – o poznaniu

- metodologia – o badaniu

- etyka – moralne

- estetyka – piękno

Teoria wychowania a inne dyscypliny

Podział wg Stanisława Kabuli

1. Ze względu na cel działalności pedagogicznej:

- dydaktyka

- teoria wychowania, proces wychowania

1. Kryterium metodologiczne:

- pedagogika ogólna

- pedagogika społeczna (Aleksander Kamiński)

1. Kryterium instytucjonalne:

- przedszkolna

- szkolna

- gimnazjalna

- szkoły wyższej

- wojskowa

1. Kryterium rozwojowe:

- pedagogika wieku niemowlęcego

- pedagogika wczesnoszkolna

- pedagogika młodzieży (hebagogika)

- pedagogika osób dorosłych (andragogika)

- pedagogika osób starszych (geragogika)

1. Kryterium defekty rozwojowe i dewiacje:

- pedagogika osób upośledzonych umysłowo (oligofrenopedagogika)

- pedagogika niewidzących

- pedagogika głuchych, niedosłyszących

- pedagogika rewalidacyjna

- pedagogika penitęcjnalna

1. Kryterium problemowe:

- polityka oświatowa

- kształcenie zawodowe

- pedełtologia

1. Kryterium ze względu na rodzaj działalności jednostkowej:

- pedagogika obronna

- pedagogika rekreacji

- działalności kulturalnej

- pedagogika sportu

- pedagogika pracy

- pedagogika czasu wolnego

Teoria wychowania a pedagogika ogólna

Teoria wychowania dostarcza wiedzę pedagogice na temat związany z procesem wychowania, metod, form, skutków wychowania a pedagogika ogólna mówi o tym jaki jest ideał wychowania, jak wychowywać.

Teoria wychowania a dydaktyka:

- wychowanie i nauczanie ściśle ze sobą związane

- proces kształcenia

Teoria wychowania a pedagogika społeczna:

- społeczny kontekst wychowania

- teoria wychowania poszukuje wartości wychowawczych a pedagogika społeczna analizuje te grupy społeczne w kontekście wartości

Teoria wychowania a kultura:

- wartości akceptowane przez społeczeństwo

- kultura słowa, rodziny

- dzieciństwo związane z daną kulturą

- budując kulturę możemy kierować procesem wychowania

Pojęcie wychowania jako intencjonalnego procesu

Terminy teorii wychowania zapożyczamy z innych nauk np.: socjologia

Złożoność treści – są bardzo trudne do zdefiniowania

Wychowanie od kształcenia trudno odróżnić, zdefiniować

Szerokie ujęcie procesu wychowania obejmuje wszelkie oddziaływania na człowieka, na rodzinę, społeczne, współpracowników.

Wszelkie działania które są dokonywane na człowieku to wychowanie świadome i nieświadome.

Terminologia teorii wychowania jest słaba gdyż:

- nowa, młoda terminologia

- proces wychowania

- zapożyczona z innych dyscyplin pokrewnych

- te same pojęcia funkcjonują w różnych dziedzinach nauki np.: wychowanie

Proces wychowania:

- obejmuje wszelkie oddziaływania na człowieka tworzące go jako indywidualności

- oddziaływanie grup społecznych, mas mediów itp.

- specjalne i niespecjalne

W wychowaniu wyróżniamy trzy procesy:

I AKOMODACJA

- przystosowanie jednostek do zastanych warunków i wymagań społecznych

II APROKSYMACJA

- uświadomienie jednostkom ich możliwości oraz form, zachowań przybierających postać określonych powinności

III INDORYNACJA

- systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grup