POJĘCIE WYCHOWANIA.

1.Zjawisko rozwoju wychowawczego.

Człowiek przy narodzeniu posiada zaledwie instynkt ssania dla utrzymania się przy życiu, instynkt krzyku jako drogę porozumienia się z otoczeniem, mechanizm zaciskania palców wokół przedmiotów oraz instynkt przywierania do ciała matki jako sposób obronnej ucieczki. Okres rozwojowy dziecięctwa i młodości trwa u człowieka bardzo długo, zajmując aż 1/3 całego przeciętnego okresu życia, u zwierząt obejmuje od 1/6-1/5 długości życia. Bez pomocy wych. w dziedzinie fiz.(żywienie), psych.(kszt. umysłowe) oraz duchowej młody czł. nie może się w pełni rozwijać. Etymologicznie wych .w języku pol. pierwotnie znaczyło tyle co „żywienie, utrzymanie.” Znaczenie wych. polega na przekształcaniu czł., na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa. Przy użyciu słowa wych. myślimy o : -działaniu wych. czyli czynnościach wych. -warunkach, okolicznościach i bodźcach czyli syt. wych., -wyniku czyli wytworze wszystkich działań i warunków, -zachodzących zmianach, a więc o całkowitym procesie wychowawczego rozwoju człow. Wymienione elementy składają się na wych .jako długotrwały ciąg zmian oraz dążności do osiągnięcia coraz większej pełni samodzielności umysłowej, moralnej i życiowej.

2.Określenie wychowania.

Definicję wych. można podzielić na 4 grupy:

a)prakseologiczną-oddziaływań wych.

b)ewolucyjną-procesu rozwojowego jednostki

c)sytuacyjną- bodźców środowiska wych.

d)adaptacyjną-dotyczącą skutków i wytworów wych.

A)wychowanie jest tu działanie wych., wpływanie na wychowanków i urabianie ich. T.Waitz niemiecki pedagog określa wych.że” wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się określić wew. życie innych

B)wych. jest to swobodny wzrost dziecka, procesu samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka. I.Doughton definiuje:” Wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w indywidualnej jednostce, jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na środowisko”

C)Wych.jako warunki i bodźce przyczyniające się do się do rozwinięcia wychowanka. O. Decroly pod wych. rozumie „ przygotowanie do życia przez życie”. Petersen pojmuje wych. jako pierwotną funkcję ducha, która jest udoskonaleniem ludzkiej formy życia przez wspólnotę duchową .

D)Wych. jako wytwory i osiągane skutki działania wychowawczego. Polega na kształtowaniu się charakteru lub osobowości wychowanka, jego wykształcenia lub światopoglądu. Durkheim określa „wych. jako oddziaływanie pokoleń dorosłych na te które jeszcze nie dojrzały do życia społ.

3.Składniki(dynamizmy) wychowania.

Definicja ramowa wych. zawiera składniki, które są dynamicznymi siłami. Do tych dynamizmów należą:

1-społeczne działanie wych. 2-naturalny rozwój wychowanka 3-wychowawcze zbliżenie wychowanka do ideału nowego człowieka 4- ukszt. postawy wychowanka wobec przyszłego życia.

a)podstawową siła w wych. jest pęd życiowy do naturalnego psychologicznego rozwoju org.zwany BIOSEM. Na siłe biosu skł. Się dane wyposażenia dziedzicznego związane np. z zetknięciem się przeciwciał we krwi. Z biosem wiążą się wszelkie stany somatyczne i psychiczne w zakresie reakcji i ich zaburzeń oraz utrzymywania równowagi zdrowia. Bios ukształtowany przez stan tężyzny biologicznej stanowi siłe dynamiczną, napędową całego procesu wych.

b)Siła społeczna obyczajowości i moralności zbiorowej urabiająca kształt biosu przy pomocy przymusu, presji opini publicznej, satyry, sankcji karnych itp. form życia społecznego nazywa się ETOSEM. Moc etosu polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych. Etos działa na Bios przez stwarzanie sytuacji wych. w środowiskach społ., w rodzinie, szkole itp. ,w których obowiązują określone wzorce postępowania zgodnie z metodami społ. W sytuacjach wych. wytwarza się poczucie powinności, obowiązku, odpowiedzialności itp. W syt. społ. Zaś kształtuje się etos pracy i zabawy, samorządu i zależności. Pod wpływem siły etosu następuje przyswojenie przez rozwijającą się jednostkę całego dorobku kultury, realizuje się wejście wychowanka do wspólnoty tradycji, historii, języka, dalej zaś dokonuje się przystosowanie społeczne jednostki. Warunkiem przebiegu tej asymilacji jest zdrowie biosu. Wychowawcy wyprowadzający wychowanka z przeciętności do wyższej kultury, mają zbliżyć go do ideału aby na tej drodze przekształcić całe społ. Takie prowadzenie wzwyż nazywa się psychagogią, siłą tego działania nazywa się AGOSEM. Siła prowadząca agosu może przyczynić się do tego że wychowanek wzniesie się ponad swoje popędy biosu i ponad przeciętność etosu grupowego a to przez samo opanowanie siebie i przez kulturę duchową. W ten agos wychowawców stanowi trzecią siłę wych. , podnoszącą młode pokolenia, rozwijając je osobowo w procesie personalizacji.

d)4 skł. Wych. występuje w postaci działania ludzkich głosów. Los wpływa swoimi ciosami lub uśmiechami fortuny na życie, rozwój i wych.każdego człowieka. Los narzuca nam rodziców, wyposażenie dziedziczne, układa koleje i warunki życia. Los-Absolut może być różnorodny: 1fatalistyczny jako nieubłagany los,2deterministycznie, gdy los zależy od porządku świata,3indeterministycznie gdy los jest jako działanie czystego przypadku. Chrześcijaństwo w losie odróżnia czynniki anankastyczne czyli przeznaczeniowe i czynniki wokacjonalne czyli powołaniowe. Logos jako prawidłowość i rozum świata swą łaską Zbawiciela wplata się w los ludzi, narodów i dzieje ludzkości, natomiast spotkanie jest zdarzeniem losowym i dotyczy spotkania z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia

e)ostateczny wynik wych.jest złożony z dwóch nurtów życia. początkowe działanie etosu na pęd życiowy jednostki wytwarza tzw.drugi nurt życia. Dalsze korygujące oddziaływanie siły agosu wychowawców na ten nurt życiowy wykształca właściwy nurt zwany pierwszym nurtem. Szczególnie w okresie dorastania następuje konfrontacja nurtu instynktownego z kulturalnym co prowadzi do buntu i odrzucenia autorytetów wych. nurt pierwszy to wszystko to co składa się na dobre wych. wysoką kulturę, wszystko co ułatwia życie. Zawiera w sobie hamulce w stosunku do żywiołowego nurtu dolnego, w którym działaja instynkty i popędy.

ISTOTA WYCH. JAKO WYTWORU

1.Trzy możliwości w wych.

U człowieka w rozwoju wych. są 3 możliwości: a)rozwój wzwyż do ideału nowego człowieka, b)rozwój utrzymujący się na pewnym poziomie, c)rozwój w dół czyli wykolejenie, wynaturzenie

1.rozwój ewolucyjny jest procesem doskonalenia człowieka aż do pełni człowieczeństwa jako stan naturalny cnót pod kierunkiem rozumu do postępowania moralnego. Ten kierunek rozwoju zwany jest progresją .

b)rozwój początkowy dziecka czasem zatrzymuje się na pewnym poziomie. W zastoju ujawnia się niemożność postępowania naprzód i doskonalenia się w pełni. Zastój powoduje rodzaj niedorozwoju i upośledzenia. Takie zahamowanie rozwoju i obniżenie się jego poziomu nazywamy degresją wych.

c)uwstecznienie to trzeci kierunek rozwoju inwolucyjnego. Polega na rozkładzie poziomu rozwojowego, który do pewnego czasu został normalnie osiągnięty. Rozkład staje się treścią procesu wykolejenia wych, którego kresem ostatecznym jest dojście do stanu zezwierzęcenia i bestialstwa.

2.Czynniki rozwojowe człowieka

Czynniki rozwojowe są to mechanizmy wew.u człowieka, które uruchamiają ilościowy i jakościowy proces rozwoju mają wpływ na jego ukierunkowanie w gorę, w dół lub poziomo. Stanowią przedmiot działania sił zew. i wew.jako dynamizmy biosu, etosu lub agosu, wprowadzające swą energię w ruch jako czynniki rozwoju. Arystoteles wymienia trzy czynniki kształtujące rozw.czł.:physis-naturą ludzką jako org.biol., ethos-obyczaj, przyzwyczajenie pod wpływem życia społ., logos-rozum, umysł człowieka, który może działać wbrew ludzkim przyzwyczajeniom jeśli uzna , że lepiej jest inaczej.

Rousseau mówi że działanie wych. płynie z naszej natury, zależy od ludzi i otaczających ludzi. Natura u rousseau znaczy życie psychiczne, naszą psychikę

Beneke wychowawcami człowieka nazywa otaczającą nas przyrodę, losy własne człowieka oraz innych ludzi

Natywiści głosili żę rozw.cech psychicznych i charakteru ludzi jest wrodzony i nieznany. Empiryści twierdzili żę w rozw.decyduje doświadczenie własne, empira, która kształtuje i zmienia cechy czł. Pod koniec 19 wieku biologia powiązała stałość gatunków z czynnikami gennicznymi. William Stern sformułował teorię konwengencji czyli współbieżności. Teoria głosiła żę w każdym momencie rozwój pozostaje pod wpływem czynników wrodzonych, dziedzicznych i zew. środowiskowych, które współdziałają ze sobą.

3.Dwu- i trójczynnikowe teorie rozwoju

Dwuczynnikowa teoria konwergencji wskazuje na to że w wych. istotną sprawą jest samodzielność wychowanka. Od niemowlęctwa rozwija się pęd do samodzielnego stanowienia o sobie, początkowo w postaci odruchów obronnych, potem jako przekora, wreszcie negatywizm wieku dojrzewania. Czynniki trzecie nazywamy osobowościowymi. Trójczynnikowa teoria rozszerza się na trzy grupy a)wew. ,b)zew. c)czynniki osobościowe.

I obejmuje dziedziczność biologiczną ,wrodzoność cech nabytych oraz stany somatyczne org. II grupę czynników stanowią wpływy zew. środowiska niezamierzone i celowe. Niezamierzone pochodzą z biosfery oraz ze środowiska zaś celowe płyną ze środowiska społecznego i kulturalnego. Wszystkie te wpływy wytwarzają cechy nabyte wychowanka. Podstawę działania dla czynników zew. stanowi podatność wychowanka na bodźce otoczenia fiz. oraz społ. III grupę czynników tworzy duchowość człowieka. Cechy duchowości: 1-duchowość ludzka jest rozumna czyli zdolna do obiektywnego poznania rzeczywistości w procesie abstrakcji umysłowej 2-duchowość człowieka zdolna jest do wartościowania i oceniania wszystkich przedmiotów przeżyć w stosunku do siebie jako dobrych pięknych itp. 3-duchowość ludzka jest wolna .4-jest twórcza, stąd nie zadawala się odbiorem tylko i przeżywaniem gotowych dzieł kultury, duchowość ta jest otwarta na głębię metafizyczną, przekracza granice zmysłowego doświadczenia i sięga do poznania źródeł bytu. W przypadku zaniedbania wych. powstaje kulturalne opóźnienie rozwoju wychowanka a jego duchowe cechy gatunku tracą swą bytową orientacje i stają na służbę różnych popędów. Wówczas ta jednostka wykoleja się i traci sens życia. Agos jako działanie wych. nastawiony jest na prawidłowe kształtowanie III czynnika. Natomiast sytuacja losowa ciąży nad całością układu trzech dynamizmów zew. i mechanizmów wew. Teoria trójczynnikowa wyjaśnia mechanizmy działające w rozwoju człowieka i przewyższa teorie wieloczynnikowe np.: pedagogika socjalistyczna wymienia 4 czynniki rozwoju: a)biologiczne wyposażenie b)indywidualna skłonność do przejawiania umysłowej i fiz. energii c) biologicznie i kulturalnie d) wpływ szkoły i wychowanków na kierunek rozwoju dzieci i młodzieży. W ujęciu czynników Szumana kryje się genetyczna teoria dwuczynnikowa. Wszystkie 4 czynniki grupuje w dwu działach: 1 czynniki wew. A)anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie oraz rozwojowe kształtowanie się org. dzieci i młodzieży B)potrzeby skłonności i dążenia stojące u źródeł aktywności własnej dziecka. 2 czynniki zew. A)bodźce i wpływy środowiska warunkujące i aktualizujące rozwój psychiki dzieci i młodzieży B)umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie przez nauczanie i wych.

WYCHOWANIE JAKO ROZWÓJ BIOSU.

1.Teoria warstwicowa rozwoju człowieka.

Warstwicowa teoria rozwoju czł. zakłada że czynniki wew. Są zróżnicowane rodzajowo i spontanicznie dochodzą do głosu we właściwym dla siebie czasie i w ustalonej kolejności tworząc różne podłoża wych. w których zachodzą zmiany ilościowe i dojrzewanie jakościowe. Każda warstwa w swojej kolejności przechodzą okres kształtowania, w którym pojawiają się nowe zapotrzebowania. Potrzeby zaspokajane wzrastają ilościowo aż do pewnego max. Ukształtowana warstwa wcześniejsza stanowi fundament, na którym może się rozwijać następna warstwa wyższa aż do ujawnienia się wszystkich podłóż rozwojowych. W całości rozwoju czł. jest 5 okresów rozwojowych, zapoczątkowujących 5 warstwic wych. Całość warstwic kształtuje się w następującej kolejności :a)warstwa biologiczna, b)psychologiczna, c)socjologiczna, d)kulturologiczna.

A)Od przyjścia dziecka na świat i w ciągu całego okresu przedszkolnego formuje się warstwa biologiczna. Między 1-3 r. ż. rozwijają się popędy, odruchy warunkowe. Właściwości organizmu w tej warstwie wyrabiają się pod wpływem konstelacji czynników geogr.- fiz. środowiska życiowego.

B)Ok. 7 r. ż. zaczyna się rozwój warstwy psycho. , w której inteligencja przystosowuje się do nowych warunków życiowych, praktycznych i poznawczych. Następuje wszechstronne ukształtowanie psychiki jednostki, która rozwija się pod wpływem czynników działających na zmysły. Wpływy wychowawcze rozwijające warstwę psych. Tworzą się z przeżyć i doświadczeń, z obserwacji, nauki, rozmów.

C)W 3 okresie dorastania rozpoczyna się proces uspołecznienia się wychowanka w trakcie rozwoju podłoża społ. i warstwy socjologicznej. Zaczyna się pogłębiać zrozumienie dla potrzeb współżycia z innymi. W wyniku rozwoju warstwy socjologicznej kształtuje się osoba społ. Wychowanka. Rozwój tej warstwy wymaga odrębnych wpływów wych. , stosunków społ. , zwyczajów i obyczajów, instytucji społ.

D)Warstwa kulturologiczna wyraża się w spontanicznym uczuleniu jednostki na wartości zawarte wytworach kultury wyższej, jak sztuka, nauka, prawo. Rozpoczyna się pogoń za wrażeniami estetycznymi przy przeżywaniu i przyswajaniu wartości kulturowych. Czynnikami zew. koniecznymi dla rozwoju warstwy kulturologicznej są wybitne lub klasyczne dzieła literackie, muzyczne, pomniki, muzea itp.

E)W początkach wieku dorosłego kształtuje się warstwa światopoglądowa. Do głosu dochodzi tu pełnia duchowości ludzkiej, dzięki czemu rozumność staje się mądrością w szukaniu prawdy i dobra. Wolność wybierania dobrej drogi kształtuje plan życiowy a nastawienie otwarte na głębię metafizyczną doprowadza do ujęcia źródeł bytu, czyli Absolutu. Dojrzała duchowo jednostka odkrywa świat nadprzyrodzony i włącza się duchowo do rzeczywistości nadnaturalnej i Boskiej.

Teoria warstwicowa wych. wskazuje na poczwórne uwarunkowania, od których zależy osiągniecie pełni rozwoju społ. Są to:1- zdrowy bios jednostki, 2- obyczajowy etos społ. Otoczenia i narodowej kultury przekazujący zasady moralne i urabiający doświadczenie jednostki, 3- ideowy agos współpracujących ze sobą wychowawców, 4- korzystny układ sytuacji losowych

2.Rozwojowe formy życiowe.

Rozwojowe formy życiowe warunkują prawidłowy rozwój wyższych warstw i są jedynie kształtujące dla danego okresu życia, będąc dostępną drogą do poznania otaczającego świata.

1.ZABAWA dziecka jest najgłębszą potrzebą. Teoria zabawy Schillera podkreśla poczucie radości, swobody, twórczości i poczucia piękna. Teoria Spencera głosiła że zabawa jest biologicznym luksusem, dla życia nieprzydatnym. Adler mówi że zabawa przezwycięża poczucie niższości dzieci wobec dorosłych. U niemowlęcia pojawia się zabawa manipulacyjna ćwicząca ruch rąk, w wieku po niemowlęcym zabawy konstrukcyjne u średnich dzieci zabawy funkcjonalne. W zabawach jest czynna fantazja, gra wyobraźni.

2.NAUKA I ZAJĘCIA PRAKTYCZNE . Herbert wprowadził do nauczania pojecie zainteresowania i nawoływał do budzenia w uczniach wielostronnych zainteresowań. Szkoła Deweya stawiała na samorzutną aktywność. Zainteresowania można uczyć przez dociekanie, które stanowi podstawę rozwojową skutecznej nauki. Dociekanie jako forma rozwojowa wymaga stałej obserwacji, skupionej uwagi, dzięki czemu kształtują się podstawowe funkcje poznawcze jak np. uwaga.

3.PRACA ma szczególne znaczenie wych. gdy staje się formą trzeciej warstwy socjologicznej, która rozwija i kształci wychowanka na tle uspołeczniania się. Wychowanek po okresie zabawy odkrywa nowe źródło radości po wykonaniu trudnej, zleconej przez grupę pracy. Przyjemność ta zjawia się gdy wychowanek może zasłużenie odpocząć, czuje swą moc do pokonywania trudności, przepełnia go poczucie spełnionego obowiązku, spotyka go nagroda i uznanie. Praca staje się aktywnością własną, rozwojową formą życiową. W wyniku różnego rodzaju pracy wyrabia się siła woli, przy pomocy której można opanować lenistwo.

4.TWÓRCZOŚĆ. twórcze czynniki osobowościowe kształtują wyższą formę życiową. Stanowi czynnik rozwijający i kształtujący osobowość. Proces twórczy zaczyna się od tzw. Wstrząsu kulturalnego, potem przechodzi przez 4 etapy. Po etapie zarysowania się koncepcji rozpoczyna się etap zwany wędrówka duchową. Polega ona na zainteresowaniu się dotychczasowym dorobkiem kultury. Trzeci etap to odkrycie ojczyzny duchowej. 4 etap to krytyka i przezwyciężenie nieprzyjętych rozwiązań problemu.

5.PRZEŻYCIE ŚWIATOPOGLĄDOWE. Rozbudowuje się synteza światopoglądu osobistego, w której źródła bytu będą ujęte w kształt nadany przez ideę przewodnią swojego życia. Głębsze przeżycia światopoglądowe mają charakter modlitewny i religijny. Modlitwa staje się formą życiową rozwijającą stosunek do prawdziwego Boga.

3.Struktury rozwojowe człowieka.

Każda warstwa dojrzewając wytwarza własną strukturę rozwojową, do której należą: temperament, indywidualność, charakter, osobowość i struktura światopoglądowa.

a)TEMPERAMENT. Istnieje podział temperamentów na sangwiników, choleryków, flegmatyków. Typy temperamentów uzależnia się dziś od konstrukcji budowy ciała: astenika(budowa wąska), pyknika(przysadzista), atletyka(muskularna), dysplastyka(nieharmonijna):od przewagi tkanek ; mezomorfia, endomorfia, ektomorfia. Wszystkie typologie temperamentu uzależniają go od organizmu i jego składników. Biologiczność powoduje żę temper. Jest strukturą wrodzoną.

b)Struktura INDYWIDUALNOŚCI jest całościowym ukł. cech, dyspozycji i tendencji psych. jednostki. Odróżniamy indywidualność negatywną polegającą na celowym rozwijaniu przez jednostkę różnicy pomiędzy sobą a innymi i pozytywna która góruje jednymi funkcjami psych. nad pozostałymi i która staje się indywidualnością intelektualną ta z kolei tworzy indywi. sentymentalną , która wykształca się na indywi .woluntarną . Indywi. pozytywna wyraża się w usposobieniu np.; poważnie lub żartobliwie.

c)CHARAKTER jest jako zespół trwałych cech i dyspozycji psych. , jako swoisty układ woli, jako stałe postępowanie moralnie dobre. Tworzy on zespół cech, w których wyraża się osobisty stosunek do innych ludzi i samego siebie, decyduje o społ. i moralnej wartości postępowania. Podstawami działania charakteru moralnego są;- świadomość zasad moralnych,- silna wola wyrabiania drogą motywacji. Typologia charakteru zależy od systemu wartości i uzasadnień ideologicznych.

d)Meta fizycznie OSOBOWOŚĆ znaczy jaźń, duszę lub ducha jako podmiot cech psych. Empirycznie znaczy indywidualną całość cech psych. i fiz. Osobowość dotyczy punktu dojścia i oceny wytworu. Jest dziełem samokształcenia się w osiągnięciu pewnej harmonijnej struktury duchowej. Kształtuje się wg pewnych wytycznych na wartościowaniu zjawisk życia. Są dwa typy: osobowość endoponiczna, która zamyka sweszczęście i rozwój w ramach umiłowanej pracy z powołania, i osobowość egzoponiczna, która obok pracy zawodowej rozwija się w jakiejś dziedzinie kultury.

e)STRUKTURA ŚWIATOPOGLĄDOWA. Chodzi w niej o prawidłowo rozwinięty światopogląd osobisty jako zespół własnych przekonań o świecie, źródłach bytu, o człowieku jego istocie i celu życia. Światopogląd osobisty buduje się przez całe życie lecz nie zawsze jest on pełny i zharmonizowany. Struktur światopoglądu może być albo w pełni zgodna z naturą ludzką albo będzie samodzielnie przeżytym i własnym. Stan cnoty tworzy podstawę struktury światopoglądowej. Polega on na przyjęciu Woli Bożej. Staje się świętością danego człowieka.

WYCH. JAKO WPŁYW SYT. SPOŁ. ETOSU

1.Znaczenie środowiska w wychowaniu

Poznawaniem czynników środowiskowych zajmuje się mesologia. Przedmiotem jej jest samo otoczenie życiowe i jego wpływ na cechy organizmów w biologii. Wyróżniamy środ. obiektywne, na które składa się otoczenie jako zespół warunków. W środ. życiowym wyróżniamy: 1 środ wychowawcze, 2 środ pedagogiczne. W zakresie treści wpływających na wychowanka środowiska dzieli się na :a) naturalne, b)społeczne osób i stosunków między nimi, c)kulturowe z wpływami kultury materialnej i duchowej. Środowisko różnicuje się na: 1- działanie świadome i bezpośrednie, dotyczy kształtowania treści świadomości i dążeń świadomej woli, 2-działanie nieświadome i pośrednie, wywiera wpływ na dążenia woli i nastroje uczuciowe, kształtowane jest przez środ wych. etosu ,3- działanie bezwiedne i bezpośrednie, obejmuje nastroje i przeżycia emocjonalne, 4- oddziaływanie środ duchowego, w którym są idee i wartości z tradycji kultury narodowej. Wpływy nieświadome , ideowe kształtują poczucie własnego siebie.

Wpływy środowisk nakładają się na siebie:1-życiowy bios, 2-środowisko wych. etosu, 3-środowisko pedagogiczne agosu, 4-środowisko duchowe kultury i losu do których należą :a) podświadomość, b)uczucia wyższe, c)wola rozumna, d)świadomość i poglądy, e)nieświadomość i sumienie. Wpływy świadome krzyżują się z pośrednimi i nieświadomymi, walczą ze sobą o przewagę i wypierają się wzajemnie.

2.Sytuacje wychowawcze.

Sytuacje wych. to układy bodźców, czynników i wpływów, wywołujących rozwój człowieka. Mają różne pochodzenie , wywołują różne skutki i kształtują odmiennie przebieg procesu wychowania. W wych. jego skuteczność zależna jest od: syt. zew. i wew.

a)Sytuacja wew. Tworzy środowisko subiektywne, na które składają się właściwości osobowe i poziom rozwojowy określonej warstwy. Proces rozwoju powoduje podatność na wpływy zew.

b)Sytuacja zew. zawiera:1) określone elementy środowiska społ.-wych. danego kręgu etosu, 2)utrwalone skutki środowiska życiowo-naturalnego,3)czynniki środowiska pedagogiczno -kulturowego.

Sytuacja wychowawcza ma określony charakter dlatego można wyróżnić:1-sytuację pedagogiczną czyli programową, polega na tworzeniu celu wychowawczego, na doborze właściwych środków. Celowo wywołana syt. pedagogiczna stwarza wych. przygotowujące,2-sytuacje społ. czyli środowiskowo asymilujące tradycje, obyczaje, porządek itp. Występuje tu wych. nieformalne, 3-sytuację kulturalną. Taka sytuacja wytwarza wych. okolicznościowe, 4-sytuacje życiową czyli warunkującą przebieg rozwoju pod wpływem przyrody.

3.Morale sytuacji społecznych etosu.

Siłę moralną grupy lub środowiska nazywa się morale, ponieważ wypływa ona z przejęcia się normami postępowania danej grupy. Norma określa powinność, to co w postępowaniu powinno się zrobić. Powinności mogą pochodzić :1-z dobrowolnemu poddania się człowieka rozumowi,2-z uznania za wartość jakiejś rzeczy czy idei,3-z ustanowienia władzy celem utrzymania określonego porządku.

Są 3 rodzaje zasad które kierują postępowaniem ludzi: etos moralny, grupowy i państwowy. etos moralny wypływa z poczucia wspólnoty natury ogólnoludzkiej. Etos grupowy tworzą wartości uznawane przez grupę społ., narodową czy też zawodową za normę postępowania obowiązującą członków tej grupy. Etos państwowy przy pomocy przymusu prawnego reguluje stosunki między grupami w państwie. Na rozwój wychowanka od strony etosu spol. wpływają 4 poziomy moralności czyli :a)morale środ pedagogicznego, b)wychowawczego, c)kulturalnego, d)naturalnego.

WYCH. JAKO URABIANIE PRZEZ AGOS

1.Zadania i funkcje wychowawców.

Zadanie agosu stanowi pomoc wych. w procesie całkowitego rozwoju człowieka, który przejawia wyższe potrzeby aby przez ich właściwe zaspokojenie wychowanek doskonalił się progresywnie.

a)pomoc wychowawcza niesiona podczas rozwoju występuje w postaci funkcji agosu jako:

1-opieka wychowawców nad biosem wychowanka, a więc nad życiem i zdrowiem jako funkcja sanare

2-ochrona wych. nad działaniem etosu jako funkcja edocere

3-opieka nad duchowością jako funkcja educere

4-wtajemniczenie i przygotowanie wychowanka do spotkania z losem jako funkcja initiare

SANARE (uzdrowić) polega na podsycaniu energii i żywotności wychowanka. Funkcja ta wymaga zapobiegania niebezpieczeństwom zagrażającym zdrowiu i życiu. U młodzieży wykolejone funkcja ta ma za zadanie uporządkować bios jednostki usuwanie wybujałych popędów. Psychoterapia tej funkcji ma wyrobić w jednostce odporność psych. na frustrację i niepowodzenia.

EDOCERE ma za zadanie wszechstronne wych. umysłowe, które przez nauczanie, oświecanie ma przyczynić ssiędo samodzielnego i mądrego szukania prawdy o świecie i człowieku.

EDUCERE dotyczy wyprowadzania wychowanka ze stanu naturalnego do wyższego stanu moralnego. Polega na wyzwoleniu jednostki wychowywanej z ciasnoty, na udzieleniu pomocy w zakresie dobrego przystosowania się do zadań życia społecznego.

INITIARE znaczy wtajemniczenie religijne i mistyczne. Polega na wtajemniczeniu wychowanka w sprawy losu i wiecznego człowieka.

b)Druga pomoc wych. dotyczy potrzeb rozwojowych wychowanka, występujących w postaci jego aktywności własnej. Rola wych. polega na kierowaniu zabawą, dociekaniem, pracą, twórczością. Kierowanie zabawą zmierza do kształtowania zdolności, kierowanie dociekaniem ma się przyczynić do rozwijania rozumności, praca wych. dąży do rozwijania siły woli i zdolności wolnego wyboru dobra, twórczość kształtuje talenty i uzdolnienia, przeżycie światopoglądowe ma wtajemniczyć w losy ludzkie i doprowadzić do doskonałości religijno- moralnej.

2.Zasadnicze czynności wychowawcze.

Operowanie funkcjami wych. wymaga podporządkowania ich czynności. Funkcja sanare wymaga dozorowania. Polega ono na ochronie rozwoju org. , jego zdrowia i bezpieczeństwa, na pielęgnowaniu moralnego rozwoju wychowanka. Funkcja edocere postuluje ćwiczenia rozwijające myślenie, wymaga powiązania funkcji poznawczych z uczuciowymi. W funkcji educere celem staje się przystosowanie psych. , moralne i społ. do życia w społ. Czynność wych. wzbudza u wychowanków przeżycia uczuciowe, nastroje, postawy. Funkcja initiare wprowadza wych. w tajemnice życia i losu ludzkiego. Czynnością w tej dziedzinie rozwoju jest spotkanie. Spotkanie z ciekawym człowiekiem, z interesującą warstwą czy z Bogiem tworzą ważny element wychowania przez zdarzenia.

3.Współpraca wych. jako warunek skuteczności działania agosu.

W czynnościach wychowawców jak dozorowanie występuje zjawisko samodzielności wychowanka, ruchowa, dążeniowa itp. Równowaga sił autorytetu i samodzielności umożliwia prawidłowy przebieg procesu wych. i stwarza skuteczność współpracy, która przekształca się w dążenie samo wychowawcze wychowanka. Rola wychowawcy z czasem maleje w działaniu a wzrasta w nadawaniu kierunku. Współpraca wychowanka z wych. jest ważna dla obu stron, pierwszemu dając kierunek i oparcie drugiemu zapewnia satysfakcję skuteczności. W wypadku tresury następuje wykolejenie wych. lub okaleczenie psych.

DZIECKO-jest jednostką ludz­ką w najwcześniejszej fazie jej rozwoju. rodzi się nieporadne, wymagające opieki, nie wynika prawa dorosłych Dziecko to nie zwykła, młoda jednostka ludzka, to jej najpiękniejszy rodzaj. Dziecko jest nadzieją każdego społeczeństwa, że nie powtórzy się historia kolejnych zdeformowanych pokoleń. Jest ze swej natury żywiołowe, ufne, szczere, naturalnie sprawiedliwe ,jego fizyczna i umysłowa nieporadność są piękne, wzruszające i wywołujące naturalny odruch sympatii Dziecko wy­zwala powszechną, emocjonalną przychylność

DZIECIŃSTWO- to faza rozwoju osobniczego jednostki ludzkiej, wartość szczególna, sama w sobie, autonomiczna, najpiękniej­sza cześć życia każdego człowieka. Tylko jako dziecko, po części też młodzież, jednostka ludzka może być sobą W dzieciństwie jednostka jest otwarta na świat, bezinteresownie ciekawa, żywiołowa, bez różnego przeliczania swej reakcji manifestująca swój stosunek do innych ludzi, do zjawisk świata, ufna w nadzieje na jego dobroć i jego ostateczne zwycięst­wo. Dzieciństwo dla każdego nowoczesnego, rozumnego społeczeństwa jest wartością szczególnie chronioną. W efek­cie procesu akceleracji (przyspieszenia) dzieciństwo ulega znacznemu skróceniu. Dzieciństwo różni się znacznie od wieku młodzieńczego. Młodzieńcza miłość, twórcze poszukiwania i rozterki, beztroska i ogromne nadzieje wszelkiego rodzaju

FAZY ROZWOJU DZIECKA

Faza embrionalna. Od zapłodnienia kobiety do urodzenia dziecka. W ośmiu pierwszych tygodniach płód nabywa elementarnych cech ludzkich.

Faza niemowlęca. Obejmuje pierwszy rok życia niemowlęcia, to faza szczególnie intensywnego rozwoju fizycznego oraz początków rozwoju psychicznego. Normalne niemowlę siada w ciągu 4—8 miesięcy, chodzi samo w ciągu 10—14 miesięcy. Na początku niemowlę wykonuje ruchy mimowolne. W wieku 6 miesię­cy chwyta przedmioty pod kontrolą wzroku. Porozumiewa się z otoczeniem przy pomocy krzyku. W 2—3 miesiącach życia grucha. Dziecko uczy się wymawiać poszczególne syla­by (11—12 miesięcy). Pod koniec tego okresu zaczyna rozumieć kilka słów

Faza poniemowlęca. Obejmuje drugi i trzeci rok życia. Dziecko umie już stać i sprawnie chodzić, zaczyna biegać, zaczyna samo jeść, myć ręce. Ręka zaczyna coraz precyzyjniej pełnić swe funkcje. Dziecko organizuje różne zabawy, głównie naśladujące dorosłych. Rozwija się intensywnie słownictwo. Mowa ma głównie charakter sytuacyjny. Pamięć dowolna. Myślenie konkretno -obrazowe. Intensywny rozwój życia emoc­jonalnego.

Faza wczesnego dzieciństwa. Obejmuje okres od 4 do 6 lat. Intensywny wzrost sprawności fizycznej. Pełniejsza koordynacja wzrokowo-ruchowa i lepsza precyzja ruchów. Zwię­ksza się zdolność samoobsługi. Wybuch zaintereso­wania otaczającym światem. Elementarne formy myślenia słowno-logicznego. Wy­powiedzi zaczynają mieć strukturę gramatyczną. Po­czątek zabaw grupowych. Życie emoc­jonalne bardziej stabilne. Mniej wybuchów gniewu. Większa stabilizacja emocjonalnych więzi

Faza wczesnoszkolna. Obejmuje okres od 6 do10 lat. Jest to okres wstępnej nauki szkolnej Dziecko jest w pełni sprawne fizycznie. Zdolne do całkowitej samoobsługi Zabawa jest przedmiotem żywego zaintereso­wania. Traktowanie nauczy­cielki jako autorytetu. Identyfikacja z nią, Większe zdolności koncent­racji uwagi przez dłuższy okres. Słownictwo dość zróżnicowane. Negatywne reakcje na przed­miotowe traktowanie ucznia i wychowanka przez nauczyciela. Wzrastająca rola grup rówieśniczych.

DZIECKO WE WSPÓŁCZESNYM ŚRODOWISKU WYCHOWAWCZYM Rodzina opiekuje się dzieckiem aby mogło poro­zumiewać się efektywnie z otoczeniem, zapewnia niezbędne pożywienie, ubranie, mieszkanie, zaspokojenie jego potrzeb emocjonalnych, zapew­nienie poczucia bezpieczeństwa, ład w rodzinie W rodzinie dziecko uczy się pierwszych słów i stawia pierwsze kroki., zdobywa pierwszą elementarną wiedzę o otaczającym go świecie, o społeczeństwie. Rodzina jest pierwszą szczególnie ważną szkołą patriotyzmu, są zaspokajane potrze­by światopoglądowe i po części ideologiczne dziecka. przez przyswojenie dziecku religijnego objaśnienia powstania i rozwoju świata, samej istoty człowieka, dobra i zła w jego życiu. W rodzi­nie występuje kształtowanie osobowości dziecka na podstawie pierwowzorów matki i ojca, starszego rodzeństwa. Ważnym zagadnieniem wychowania ro­dzinnego jest rozwijanie w rodzinie postaw pro społecznych dzieci, zapew­nienie umiejętności współdziałania dziecka w grupie. Szkoła pełni funkcje w zapewnieniu odpowiedniego wy­posażenia dziecka w wiedzę, oparte na jej podstawie umiejętności i w trakcie wyposażania zyskuje wielki wpływ na kształtowanie jego osobowości i in­dywidualności. Przedszkole stanowi integralną cześć szkolnego w kształcenia. Dzieci w szkole już od pierwszej klasy sp uczą się znacznie bogatszych treści niż językowo-polonistyczne i matematyczne.. Dziecko przekraczając próg szkoły staje w obliczu zupełnie nowej dla niego sytuacji i nowych, nieznanych mu zadań.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA. Konwencja o prawach dziecka, uchwalona przez Zgromadze­nie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. jest swoistą światową konstytu­cją praw dziecka. Określa ona że dzieckiem jest każda istota ludzka w wieku poniżej 18lat. Konwencja mówi o dziecku narodzonym i nienarodzonym. Mówi też, że ma ono niezbywalne prawo do życia. Dziecku powinno się dać możność normalnego rozwoju fizycznego i duchowego; dziecko głodne powinno być nakarmione, chore pielęgnowane, wykolejone wrócone na właściwą drogę, sierota i dziecko opuszczone wzięte w opiekę, powinno przed innymi otrzymać pomoc w czas klęski; powinno być chronione przed wyzyskiem, powinno mieć możliwość rozwijać się fizycznie i moralnie, umysłowo. duchowo i społecznie w zdrowych i normalnych warun­kach, ma być zawsze traktowane w sposób ludzki. Dziecko nie jest własnością swoich rodziców, państwa, Kościoła, czy kogokolwiek.

PRAWA OSOBISTE DZIECKA. pierwotnym i elementarnym prawem dziecka jest zbywalne prawo do życia i do przeżycia ,ma prawo do nazwiska od momentu swego urodzenia. ,ma prawo do pozostawania pod opieką swoich rodziców, ma prawo do zachowania swojej tożsamo­ści, w tym obywatelstwa, nazwiska i stosunków rodzin­nych.

Przysługuje mu prawo do wolności wypowia­dania się. Dziecko ma prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, ma prawo do prywatności.. Niedopuszczalne są zama­chy bezprawne na jego honor i reputację.

PRAWA POLITYCZNE. Dziecko ma prawo do swobodnego zrzeszania się. Może być członkiem, a nawet aktywistą, organizacji dziecięcej. Dziecko pracujące od pewnego wieku może być członkiem związku zawodowego, ma prawo do korzystania ze swobod­nego udziału w pokojowych zgromadzeniach

PRAWA SOCJALNE. Dziecko ma prawo do jak najwyższego poziomu zdrowia i do udogodnień w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowotnej, ma prawo do poziomu życia odpowiadają­cego jego rozwojowi fizycznemu, duchowemu, moral­nemu, psychicznemu i społecznemu, ma prawo do korzystania z systemu zabezpieczenia społecznego, ma prawo do wypoczynku i czasu wol­nego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach re­kreacyjnych oraz kulturalnych i artystycznych.

PRAWA EKONOMICZNE Dziecko powin­no się zdrowo rozwijać, uczyć i bawić, powinno być otoczone opieką i czułością. Nie mając pełnej zdolności do czynności prawnych, dziecko w ograni­czony sposób może występować jako właściciel, czy przedsiębiorca.

RODZINA- Rodzina jest środowiskiem życiowym każdego człowieka. instytucją ogólnoludzką. Do jej zadań należy: zaspokajanie popędu seksualnego, uspokajanie elementarnych potrzeb życiowych oraz rodzenie i wychowywanie dzieci. Jest zbio­rowością ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji

Małżeństwo dzielimy na poligami­czne zrzeszające więcej niż dwoje współmałżonków, monogamiczne legalizujące współżycie jednego mężczyzny z jedna kobietą, poliandryczne związek jednej kobiety z grupą mężczyzn, małżeństwa egzogamiczne powstają gdy małżonkowie wywodzą się z różnych grup społecz­nych W małżeństwie endogamicznym małżonkowie pochodzą z tych samych grup społecznych.. Małżeństwa metrylokalne gdzie młodzi zamiesz­kują po ślubie w domu rodziców panny młodej, patrylokalne w domu rodziców pana młodego, neolokalne w miejscu poza domostwami rodziców.

STRUKTURA RODZINY

Rodzina mała (dwupokoleniowa) jest podstawową formą egzystencji rodzinnej. Rodzi­na staje się grupą coraz bardziej intymną . Znaczenia nabiera interakcja oraz ekspresja osobowości członków rodziny niż tradycyj­ne dostosowanie się do norm i ról rodzinnych. Małe rodziny niepełne: 1. małżeństwo przeddzietne, bezdzietne lub postparentalne, 2. matka z dzieckiem lub dziećmi, 3. ojciec z dzieckiem lub dziećmi, 4. same dzieci pozostające pod opieką pełnoletniego. Rodzina duła rodzina tradycjonalna, związana z przeszłością. To rodzina, w ramach której więcej niż dwa pokole­nia żyją „pod jednym dachem" i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Władza nie zawsze spoczywa tu w rękach najstarszego mężczyzny w ro­dzie. Rozproszona rodzina duża- gdy okreś­lone małżeństwo oraz rodziny ich bliższych i dalszych krewnych mieszkają oddzielnie i prowadzą osobne gospodar­stwa domowe, tworzą jednak dość spójny krąg rodzinny.

FUNKCJA RODZINY— to wyspecjalizowane oraz permanentne działania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamia­nych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wvznaczonvch przez obowiązujące normy

i wzory, prowadzące do określonych efektów. Funkcje biopsychiczne: 1. funkcja prokreacyjna, 2. funkcja seksualna. Funkcje ekonomiczne: 1. funkcja materialno -ekonomiczna, 2. funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca. Funkcje społeczno-wyznaczające: 1. funk­cja stratyfikacyjna, 2. funkcja legalizacyjno-kontrolna. Funkcje socjopsychologiczne: 1. funkcja socjalizacyjno-wychowawcza, 2. funkcja kulturalna, 3. funkcja religijna, 4. funkcja rekreacyjno-towarzyska, 5. funkcja emocjonalno-ekspresyjna.

RODZINA JEST JAKO PODSTAWOWE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE gdyż eksponuje peda­gogiczne zadania rodziny.

Środowisko te stwarza młodemu pokoleniu warunki jak najbardziej harmonijnego i wielostronnego rozwoju. Rodzina jest naturalnym środowiskiem życia dzieci i młodzieży. Oddziałuje na nie socjalizująco,. Kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wyznacza koleje losu.

W rodzinie dziecko uczy się zaspokajania pierwszych potrzeb, reagowania na odczuwane braki, wyrażania takich uczuć, jak zadowolenie, radość, niepokój, gniew, lęk. Rodzina poprzez wzory zachowań dorosłych kształtuje pierwsze wyobrażenia dziecka o otaczającym je świecie. Dobry klimat psychiczny zespala rodzinę jako całość, sprzyja porozumiewaniu się, ułatwia rozładowy­wanie konfliktów, pozwala na tworzenie i doskonalenie systemu wychowania. Warunki ekonomiczne pozwalają na pełniejsze zaspoka­janie potrzeb materialnych i kulturalnych.

Podstawowe zadania rodziny:

1) troska o prawidłowy rozwój fizyczny dziecka, sprawność i zdrowie,2) troska o rozwój intelektualny

3) zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (uczu­ciowych) dziecka, rozwijaniu w nim dyspozycji pozytywnych i przełamywaniu dyspozycji negatyw­nych,4 wdrażanie w kulturę własnego społeczeństwa, 5) rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kultu­ralnych, 6) wpajanie społecznie zasad
i norm moralnych ,7) uspołecznianie dziecka poprzez kształtowanie postawy otwartej na problemy otaczającego świata, 8) przygotowanie go do samodzielnego życia, 9) uczenie organizowania własnego życia 10) uodparnianie na napotykanie trudności i niepowodzenia, hartowanie charakteru i silnej woli, 11) rozbudzanie poczucia godności osobistej,12) rozwijanie dyspozycji do doskonalenia sie­bie,13) kształtowanie ambicji i aspiracji na poziomie własnych możliwości, 14) uczenie umiaru i skromności, 15)uczenie tolerancji dla wszelkiej odmiennych
poglądów,16) rozwijanie uczuć patriotycznych.

RODZINA ZASTĘPCZA oznacza każdą formę opieki, przez którą zapewnia się potrzebującemu warunki ogniska domowego zarówno w gronie dalszych stopniem krewnych lub rodzinie obcej jak też w ramach organizacyjnych instytucji społecznej. Powstaje, gdy mał­żeństwo lub osoba nie pozostająca w związku małżeń­skim bierze na wychowanie nie więcej niż troje dzieci

SZKOŁA-Współcześnie, „szkoła" oznacza instytucje edukacyjną, prze­znaczoną do działalności dydaktyczno -wychowawczej albo rodzaj wykształ­cenia czy też kierunek w nauce i kulturze, reprezen­towany przez ludzi zjednoczonych wspólnotą po­glądów, koncepcji metod pracy itp. Obiekt dla określonej liczby uczniów i nauczycieli, realizujących ustalone cele przez przyswajanie swoistego zasobu treści programo­wych, ,oparte na materiałach dydaktycznych

Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy:

1. Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów. 2. Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicz­nych i społecznych.3. Rozwijanie zainteresowań i zamiłowań., 4. Zapewnienie możliwości indywidualnego rozwoju ,5. Prowadzenie działalności korekcyjnej, 6. Pomoc w wyborze określonego systemu wartości oraz w kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród warunków życia 7. Wychowanie do czasu wolnego.

FUNKCJE SZKOŁY- to skutki wywołane przez działanie czy zachowania się członków grupy występujące w szerszej zbiorowości bez względu na to czy były one zamierzone czy pożądane.

Funkcja profilaktyczna-zapobiega niekorzystnym odchyleniom w psychofizycznym i społecznym rozwoju każdego człowieka. Mamy profilaktykę PIERWOTNĄ -polega na zapobieganiu odchyleniom w normalnym rozwoju i WTÓRNĄ- występuje gdy po przeprowadzonej resocjalizacji chronimy jednostkę przed powrotem do niewłaściwych norm zachowania.

Funkcja kompensacyjna- dotyczy wyrównania braków w rozwoju dziecka i w zaspokojeniu jego potrzeb. To działalność związana z przygotowaniem dziecka do rozpoczęcia nauki szkolnej.

Funkcja opiekuńczo- wychowawcza-wyrazi się w tworzeniu korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dziecka. należy zabezpieczyć zaspokojenie wszystkich jego potrzeb
:racjonalne żywienie, ubranie dostosowane do temperatury otoczenia, ochrona przed niebezpieczeństwem, ruch, świeże powietrze, odpoczynek,, higiena osobista, opieka lekarska SYTUACJA TRUDNA- oznacza taki układ stosunków między jednostką i światem otaczającym jaki charakteryzuje się brakiem zrównoważenia lub niezgodnością celów, dążeń lub wartości a możliwościami realizacyjnymi jednostki.

RODZAJE SYTUACJI TRUDNYCH: - trudne sytuacje życiowe gdzie zagrożone zostają podstawowe wartości związane z egzystencją jednostki jako organizmu i jego osobowości, - trudne sytuacje aktywności gdzie trudność dotyczy realizacji celów, czynności w skutek zbyt dużej złożoności zadań, - trudne sytuacje społeczne zaliczamy tu sytuacje społecznej egzystencji, ocena krytyki, sytuacje konfliktu i nacisku społecznego.

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH.

ŚRODOWISKOWE METODY

OBSERWACYJNE metody dotyczą działań wychowawców, albo zmian rozwojowych wychowanków w ich naturalnym przebiegu. Obserwacja introspekcyjna, umożliwiającą wgląd w siebie. Metody obserwacji zachowania się jednostki badanej, to obserwacja ekstrospekcyjna(zew.). Zewnętrzna obserwacja może dotyczyć opis wypadków jednostkowych albo zjawisk nienormalnych bądź też poszczególnych procesów, Obserwacja może obejmować zespół dzieci, np. klasę szkolną jest to obserwacja grupowa. Obserwacja pedagogiczna samego siebie, zachowania się jednostki czy grupy może być dorywcza, systematyczna lub ciągła.

EKSPERYMENTALNE metody badania dążą do celowe­go wywoływania zjawisk i zmiany ich warunków, aby wykryć prawidłowości, zachodzące między nimi. Eksperyment może mieć charakter eksperymentu introspekcyjnego, ekstrospekcyjnego lub grupowego. Natomiast pod względem warun­ków, rozróżnia i się eksperyment naturalny, laboratoryjny i środowiskowy. W naturalnym eksperymencie stosuje się zadania nie odbiegające od zwykłych działań w szkole, czy w domu Laboratoryjny natomiast wymaga izolacji badanego, stwarza sztuczne warunki, wprowadza pomiar przy pomocy instrumentów, ogranicza czas dawania odpowiedzi,. badają zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Eksperyment środowiskowy może dotyczyć wpływu środowiska np. szkolnego na wychowanka, Eksperyment naturalny to analiza przebiegu zjawiska, wprawdzie umyślnie wywołanego i kont­rolowanego, lecz w warunkach naturalnych, w warunkach działalności ludzkiej Metody socjometryczne, badające popularność jednostek w grupie, ich uznanie przez kolegów lub też odrzucenie.

STATYSTYCZNE metody badania zmierzają do ujęcia strony ilościowej zjawisk, mają charakter masowy i odnoszą się do jednorodnych zbiorowości. metody badań przy­stosowane do faktu zmienności jednostkowej cech, znamionujących wiele przedmiotów tego samego ro­dzaju, oraz wypracowane w oparciu o matematykę.

HUMANISTYCZNE METODY

a) Metody eksplikacyjne polegają na krytyce materiałów pochodzących ze źródeł humanistycznych, jako wytworów, wyrażających przeżycia i zawarte w nich wartości ideowe lub ze źródeł teoretycznych, dotyczących pojmowania natury i istoty człowie­ka. Badanie wy­tworów przez wyjaśnianie ich treści i wartości obejmuje: l) spontaniczne rysunki dzieci, prace ręczne, pismo itp., 2) dokumenty tzw. osobiste, , 3) dokumenty tzw. osobiste, , 3) dokumenty oficjalne, szkolne, lekarskie itd. Wypowiedzi zaś mogą być spontaniczne lub kierowane. Spontaniczne obejmują marzenia i projekty, Kierowane zaś wypowiedzi bada­nych otrzymuje się podczas rozmowy psychologicznej .

b) Metody porównawcze badają podobieństwa i różnice w organizacji szkolni­ctwa, programach nauczania, metodach itp., w teoriach pedagogicz­nych,

c) Metody analityczne ułatwiają głębsze ujęcie treści dokumentów i źródeł historycznych czy literackich i filozoficznych.

WYWIAD jest rodzajem zaplanowanej rozmowy, której celem jest uzyskanie informacji dotyczących właściwości psychicznych ucznia, cech charakterys­tycznych jego zachowania, właściwości okresu roz­wojowego. Przeprowadzenie wywiadu i rozmowy wymaga przestrzegania szeregu reguł postępowania, taktu i wnikliwości w obserwowaniu i reagowaniu na zachowanie się ucznia. Wyróżniamy wywiad pośredni( za pośrednictwem innej osoby) bezpośredni(rozmowa bezpośrednia z jednostką ) i środowiskowy(informacje ze środowiska badanego np. szkoła, dom).

ANKIETA jest zbiorem pytań stawia­nym pisemnie i pośrednio celem uzyskania odpowie­dzi, mających służyć do rozwiązania jakiegoś pro­blemu naukowego.

KWESTIONARIUSZE służą do diagnozowania jakiejś wybranej cechy osobowości czy paru cech. Konstrukcja kwestionariusza, , jest skompliko­wana i wymaga przestrzegania szeregu reguł, analogi­cznych jak przy budowie testów.

Pytania otwarte- umożliwiają przedstawienie respondentowi opinii na dany temat.

Pytania zamknięte- nie dają możliwości przedstawienia respondentowi opinii na dany temat.

METODY WYCHOWANIA

METODA WYCHOWANIA-jest to sposób postępowania wychowawcy polegający na wywieraniu określonego wpływu na wychowanka.

Dobór metod w procesie wychowania zależy od czynników, które na tę realizację się składają, celów wychowania oraz od sytuacji w których zachodzi oddziaływanie wychowawcze. Użycie danej metody polega na tym aby wywołać u wychowanka pewien stan napięcia zwany „stresem psychologicznym”. Operowanie metodami polega na stwarzaniu sytuacji trudnej lub stresowej po to aby skłonić wychowanka do rozwiązania tej sytuacji.

Wyróżniamy 3 etapy w procesie wychowania:

1. Wybór określonych celów które u wychowanka należy kształtować i rozwijać.

2. Skłanianie wychowanka do wyboru pożądanych form aktywności.

3. Dobór do złożonych celów takich sytuacji , w których mogą być osiągnięte przez wychowanka.

W procesie wych. wyróżnia się 3 poziomy udziału wychowawcy:

1. HERERONOMICZNY- wychowawca sam dokonuje wszelkich modyfikacji w sytuacjach wychowawczych.

2. WARIANT PARTNERSKI- polega na porozumieniu i współpracy między wychowawcą a wychowankiem, na wprowadzaniu utrudnień oraz stosownych wymagań.

3. POSTAĆ AUTONOMICZNA- wychowanek akceptuje cele wychowania i sam wprowadza do sytuacji życiowych utrudnienia i wymagania. Wychowawca występuje w roli doradcy.

PODZIAŁ METOD WYCHOWANIA.

1. Metoda wpływu osobistego- jest to zachowanie wychowawcy które dla wychowanka ma wartość nagród, wychowawca jest autorytetem. Wyróżniamy tu szereg metod wych.:

a) Wysuwanie sugestii- jest to proste sygnalizowanie wychowankowi stanowiska wychowawcy i podsuwanie czego się od niego oczekuje. Wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania, przestrzegania lub oceniania. Metoda ta może mieć zastosowanie tylko wtedy gdy wychowawca cieszy się autorytetem w oczach wychowanka.

b) Perswazja- jest to podsuwanie wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednio dobranym zespołem argumentów. Skuteczność perswazji zależy od postawy wychowanka wobec wychowawcy, zaufania do jego kompetencji, charakteru argumentów, reakcję otoczenia na perswazję.

c) Działanie przykładem osobistym- jest to dostarczenie wychowankom wzorów zachowań przydatnych dla realizacji ich motywów. Wychowanek szuka w naśladownictwie rozwiązania własnych problemów i skłonny jest korzystać z wzorów wychowawcy, które uznaje za najbardziej dla siebie przydatne i do których ma zaufanie.

d) Wyrażanie aprobaty i dezaprobaty- jest ot wyrażanie przez wychowawcę aprobującego lub dezaprobującego stosunku do zachowań wychowanka. Jest to rodzaj uznania lub jego braku, nie pociągając za sobą dalszych następstw.

2. Metoda wpływu sytuacyjnego- jest to działanie wychowawcy, które modyfikują warunki w jakich znajduje się wychowanek. Wyróżniamy tu szereg metod:

a) Nagradzanie wychowawcze- jest to zaspokojenie określonych motywacji wychowanka, czego następstwem jest przejawianie przez niego pożądanych wychowawczych form aktywności.

b) Karanie wychowawcze- jest to zwalczanie zachowań destrukcyjnych, obniżanie prawdopodobieństwa występowania ich w przyszłości. Karanie pozwala określić co dobre a co złe oraz jakie wymagania stawia wychowawca.

c) Instruowane- jest to nadawanie odpowiedniego kierunku działaniu wychowanka przez ukazanie wychowankowi jakie zachowanie w danej sytuacji jest niezbędne. Tę metodę często stosuje się z metodą perswazji.

d) Organizowanie doświadczeń wychowanka- jest to świadoma i celów ingerencja wychowawcy w sytuacje w których wychowanek przejawia określoną aktywność. Wychowanek przez własne doświadczenie praktyczne musi odkrywać nieopłacalność postępowania niezgodnego z obowiązującymi normami i na odwrót.

e) Podzielenie funkcji i ról społecznych- jest to wdrażanie wychowanka do pożądanej aktywności, przydzielenie funkcji, ról społ. których pełnienie dla wychowanka jest atrakcyjne. Wychowawca powinien unikać przymusu, zadania muszą być dostosowane do możliwości wychowanka aby dawały mu szansę sukcesu.

f) Ćwiczenie- jest to celowe powtarzanie przez wychowanka określonych czynności w ustalonym z góry porządku.

3. Metoda wpływu społecznego- jest to wpływ grup społ. z którymi wychowanek jest powiązany. Wychowawca nie zawsze dysponuje możliwościami dotarcia do takich grup. Nie oznacza to że jest całkowicie pozbawiony tych możliwości. W takich sytuacjach wychowawca może:

a) Wzmocnić oddziaływanie grup do których należy wychowanek (np.: rodzina).

b) Starać się aby wychowanek zrezygnował z uczestnictwa grup destrukcyjnych, aby wprowadzić go w życie grup wartościowych.

c) Starać się o włączenie grup wychowanka do procesu wychowawczego. Wychowawca nie tylko może nasilać własne oddziaływanie na jednostkę, lecz może przekształcić środowisko społ. wychowanka odpowiadające celom wychowania.

4. Metoda kierowania samowychowaniem- jest to max. Wykorzystanie własnych możliwości psych. i fiz., a także wartości społ. w jakich człowiek żyje. Działania wych. z jednej strony mają powodować zmiany w osobowości człowieka i jego działaniu a z drugiej umożliwiać wyrażanie siebie w otaczającym świecie. Struktura procesu samowychowania:

a) Idealizacja- wychowanek musi zaakceptować i przyswoić sobie określony ideał lub wzór osobowy i wywołać u siebie motywację do realizacji.

b)Samozapoznanie- wychowanek musi ukształtować siebie oraz własnej osoby, zdać sobie sprawę z różnicy pomiędzy cechami pożądanymi a posiadanymi.

c) Samoocena wstępna- wychowanek musi zauważyć rozbieżność pomiędzy tym jaki chciałby lub powinien być a jaki jest w rzeczywistości.

d) Aspiracje prefekcjonistyczne- wychowanek musi ukształtować siebie przeżyć silną motywację dokonania zmian we własną osobowość.

e) Decyzje samorealizacyjne- wychowanek musi ustalić jakiś program działań samowychowawczych.

f) Działania samowychowawcze- wychowanek musi podjąć systematyczną i kontrolowaną aktywność zmierzającą do odpowiedniego urobienia własnej osobowości.

g) Samoocena końcowa- wychowanek wartościowuje stan jaki osiągnął w wyniku działań samowychowawczych.

METODY NAUCZANIA

METODA NAUCZANIA-to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy.

Dobór metod w procesie nauczania zależy od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów, celów i zadań pracy dydaktyczno- wychowawczej, organizacji i środków jakimi nauczyciel dysponuje. Podział metod nauczania:

1.Metody oglądowe.

a) pokaz- jest ot demonstracja rzeczy , zjawisk i procesów o których uczniowie mają się uczyć. Zadaniem ucznia w czasie pokazu jest określenie przebiegu i wyników obserwacji za pomocą słów. W nauczaniu stosuje się różne rodzaje pokazu tj. demonstracja autentycznych przedmiotów, modeli, obrazów, przeźroczy i filmów, schematów, tablic, wykresów, map oraz doświadczeń. Stosując pokaz nauczyciel powinien przestrzegać reguł:

- obserwacja powinna być tak zorganizowana aby wszyscy uczniowie mogli dokładnie obejreć demonstrowany przedmiot.

- pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzeganie przedmiotów różnymi zmysłami, nie tylko wzrokiem.

- pokaz należy tak organizować aby najważniejsze składniki i cech y przedmiotu wywarły najsilniejsze wrażenia.

- obserwacja powinna pozwalać uczniom na poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju i działaniu.

2. Metody słowne.

a) Pogadanka- jest to rozmowa nauczyciela z uczniami gdzie nauczyciel na ogół zna odpowiedzi na pytania jakie stawia uczniom. Powinna być tak prowadzona aby przypominała codzienną rozmowę, gdzie nauczyciel pełni rolę współrozmówcy, nie tylko zadaje pytania ale i sam odpowiada na pytania uczniów. Ze względu rolę dydaktyczną wyróżnia się trojakie zastosowanie pogadanki:

- Pogadanka wstępna- ma przygotować uczniów do dalszej pracy. Pogadanka ma wytworzyć u uczniów stan gotowości do przyswajania nowego materiału oraz przygotować klasę do nowej pracy.

- Pogadanka służąca do podawania nowych wiadomości- ma postać rozwiązywania przez dzieci różnych problemów wchodzących w zakres treści kształcenia. Stanowi ona punkt wyjścia do samodzielnego myślenia.

- Pogadanka służąca utrwalaniu przerobionego materiału.

Pogadanka aby miała charakter planowy aby kształciła myślenie uczniów musi być przemyślana. Pytania nauczyciela muszą być:

- jasne, jednoznaczne i zrozumiale dla uczniów

- kształcące, powinny rozwijać myślenie uczniów, zmuszać do wysiłku myślowego.

- skierowane do całej klasy, aby wszystkich zmusić do myślenia.

b) Dyskusja- jest to wyższa forma pogadanki, wymaga od ucznia większej samodzielności w stawianiu i rozwiązywaniu problemów, umiejętności wyczerpującego i jasnego formułowania własnych poglądów oraz odpowiedniego oraz rzeczowego przygotowania do każdego nowego zagadnienia.

c) Opis- jest to najprostsza forma zaznajamiania uczniów z nie znanymi faktami, rzeczami, krajobrazami, wydarzeniami hist. itp. Opis powinien być jasny, zrozumiały, barwny, żywy, plastyczny, powinien przemawiać do uczniów. nauczyciel używający metody opisowej powinien stale rozwijać swą umiejętność opisywania, ćwiczyć się w dokładnej i rzeczowej obserwacji, we władaniu słowem.

d) Opowiadanie- jest to metoda nauczania polegająca na przedstawianiu danego tematu w sposób żywy i barwny, oparty na określonej akcji, która rozwija się w czasie. Opowiadanie ułatwia zapamiętywanie faktów.

e) Wykład- polega na nauczaniu na przykładzie wiadomości. Wykład wywołuje elementy systematyczności, logicznej koncentracji, apeluje przede wszystkim do intelektu, wymaga skupienia uwagi i rozwiniętego myślenia. Wykład powinien odznaczać się jasną logiczną budową oraz systematycznym przedstawieniem treści.

f) Posługiwanie się książką- wdraża uczniów do opanowania metod samokształcenia. Wyróżniamy różne metody samodzielnej pracy z książką:

- uczenie się z podręcznika- przystępując do tej pracy uczeń musi zdać sobie sprawę z tego jak ma się uczyć by jak najszybciej i jak najlepiej przyswoić wiedzę. Uczniowie powinni się wdrażać do logicznego zapamiętywania przeczytanego tekstu.

- sporządzanie notatek- polega na streszczeniu danego fragmentu tekstu.

- posługiwanie się lekturą- wymaga większej samodzielności. Uczeń powinien orientować się jakie książki mogą mu pomóc w pogłębieniu wiedzy.

3.Metody praktyczne.

a) Metoda laboratoryjna- polega na przeprowadzaniu eksperymentów, na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska w celu zbadania jego przyczyn, przebiegu i skutków. Każdy eksperyment powinien być przygotowany przez nauczyciela szczegółowo tak aby w toku wykonywania go przez uczniów jego przebieg był nie zakłócony. Kierując pracą laboratoryjną uczniów nauczyciel podaje instrukcje, zwraca uwagę na ich ważniejsze etapy, pomaga uczniom w wprowadzaniu.

b) Metody zajęć praktycznych- polega na wykonywaniu przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela różnorodnych zadań o charakterze praktycznym, w celu opanowania wiedzy. W metodzie tej dominuje stosowanie wiedzy w rozwiązaniu zadań praktycznych. Wykonując wszystkie prace uczniowie powinni stopniowo wdrażać się do samodzielnego: - planowania pracy,- wykonywania pracy,- sprawdzania wykonanej pracy.

4. Nauczanie programowe.

Jest swoistą , odrębną odmianą metod nauczania opartych na słowie. Najważniejszy elementem tej metody jest sam program, rozumiany jako ciąg powiązanych ze sobą logicznie dawek informacji. Każda dawka informacji kończy się pytaniem.

Programowanie liniowe- polega na dzieleniu materiału dydaktycznego na małe dawki, zwane krokami, które uczniowie mogą opanować stosunkowo łatwo.

Programowanie rozgałęzione- opiera się na zasadzie poznawania przez ucznia właściwej odp. spośród kilku danych, nawiązuje do testu wielokrotnego wyboru.

Podział metod kształcenia wg. rosyjskich dydaktyków:

1.M.objaśniająco-poglądowa- (odtwórcza)pokaz, wykład, lektura, audycje radiowe, programy TV, które dają wiedzę a nie rozwijają twórczego myślenia.

2. M. problemowa- wykład ,obserwacja, praca z książką, eksperyment, wycieczka- dzięki której uczniowie są wdrażani do logicznego, krytycznego myślenia.

3. M. częściowo poszukująca- samodzielna praca, pogadanka, projektowanie, modelowanie- która zapewnia aktywny udział w niektórych fazach badania pozwala opanować pewne elementy procesu.

4. M. badawcza- posługiwanie się lekturą, plany badań- która umożliwia stopniowe zaznajamianie się z poszczególnymi fazami badania naukowego.

SYSTEM OŚWIATY

To system złożony z niezależnych od siebie lecz w znacznym stopniu powiązanych ze sobą instytucji. System oświaty zależy od rozwoju całego społ. , który powoduje wielkie przemiany społeczne, które w dużym stopniu modyfikują funkcjonowanie instytucji oświatowych.

System oświaty obejmuje: 1. przedszkola,2. sz. podst. i ponadpodst.,3. placówki oświatowo- wychowawcze,4. poradnie wychowawczo- zawodowe, psychologiczno- pedagogiczne,5. placówki opiekuńczo - wychowawcze,6. rodziny zastępcze, ośrodki adopcyjne,7. biblioteki pedagogiczne.

W systemie oświaty można wyróżnić:

1. system wych. rodzinnego,2. system szkolnictwa,3. system kształcenia ustawicznego,4. system wych. równoległego.

ETAPY OŚWIATY W POLSCE.

1. Klasy 1-3 s.p - występuje jeden nauczyciel, nie ma stopni a ocena jest opisowa, zadaniem tego etapu jest kompensacja zdolności, jest to nauczanie zintegrowane. Nie obowiązuje wymiar czasu lekcji 45 minut.

2. Klasy 4-6 s.p- występuje wielu nauczycieli, pojawiają się stopnie(1-6), nowe bloki tematyczne tj, chemia, fizyka, historia itp. S.p kończy się „egzaminem kompetencji' ocenianym przez Okręgową Komisję Edukacji.

3. Gimnazjum- dąży aby ścieżki edukacyjne były powiązane z różnymi przedmiotami, trwa 3 lata i kończy się egzaminem, który ma rolę selekcyjną do wyboru szkoły średniej. W gimnazjum wprowadza się dwa języki.

4. Szkoła średnia- występują klasy profilowane, trwa 3 lata i kończy się egzaminem maturalnym. Nowa matura składa się z:

- części wew. ocenianej w szkole

- części zew. ocenianej poza szkołą przez specjalne komisje

obowiązkowo zdawane przedmioty to: matematyka, j. polski, j. obcy. Matura może być połączona z egzaminem na studia.

STOPNIE AWANSU ZAWODOWEGO

1. Nauczyciel stażysta- rozpoczyna swą pracę z pierwszym dniem nauki szkolnej. Staż trwa 9 miesięcy, nauczyciel posiada opiekuna stażu któremu przedstawia plan pracy. Pisze sprawozdanie. Po zakończeniu stażu dyrektor ocenia dorobek zawodowy stażu, następnie jest podjęty wniosek postępowania kwalifikacyjnego. Kolejno następuje nadanie stopnia awansu.

2. Nauczyciel kontraktowy- staż trwa 2 lata i 9 miesięcy, nauczyciel posiada opiekuna stażu któremu przedstawia plan pracy. Przez ten okres nauczyciel realizuje swój plan. Po zakończeniu stażu dyrektor ocenia dorobek zawodowy stażu i zwołuje komisję do egzaminu stażysty z zakresu wiadomości. Po zdanym egzaminie następuje nadanie stopnia awansu.

3. Nauczyciel mianowany-staż trwa 2 lata i 9 miesięcy. Po tym okresie następuje akceptacja komisji.

4. Nauczyciel dyplomowany

5.Honorowy profesor oświaty- tytuł może być nadany tylko nauczycielowi dyplomowanemu z 20 letnim stażem pracy w zawodzie nauczyciela w tym 10 lat jako nauczyciel dyplomowany oraz znaczącym i uznanym dorobkiem w pracy zawodowej.

---