ZNACZENIE WSPÓŁCZESNE WYCHOWANIA
Zagadnienie wychowania Wincenty Okoń definiuje jako świadomie organizowaną działalność społeczną, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo- instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną (ogólna teoria wartości), która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (rodziców, nauczycieli, rodziny, szkoły, organizacji społeczno-politycznych i kulturowych),
systemu oddziaływania równoległego, zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania,
wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości..
Wśród innych autorów pojęć pedagogicznych, wychowanie jest różnorodnie definiowane. Wynika to głównie z subtelnej istoty materii, której dotyczy. Trudność zdefiniowania procesu wychowawczego polega na konieczności uwzględnienia przeciwstawnych sobie czynników. Tendencje do nowego określenia tego pojęcia, nasilają się zwłaszcza w okresach głębszych zmian ustrojowych, przeobrażeń społecznych i ekonomiczno-technicznych. We współczesnej Polsce, szczególnie wyraźnie dostrzegalne są skutki przemian ustrojowych oraz wyraźne zmiany w obyczajowości. Zmiany te dotyczą zarówno dorosłych obywateli jak i młodzieży i dzieci wychowywanych i dorastających w nowych realiach. Aby mówić o wychowaniu, należy sprecyzować zakres oddziaływań mających wpływ na kształt osobowości. Wychowanie w wąskim tego słowa znaczeniu można zdefiniować jako: świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych, innych) dokonywane głównie przez słowo (i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej. Pojęcie wychowania w szerszym ujęciu należy interpretować jako: oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej. W kontekście tej definicji działania celowe i świadome, zastępowane są szerszym terminem określanym jako bodźce, które mogą wnosić u wychowanków zarówno założone cele jak i takie których działania nie jesteśmy w stanie przewidzieć. Bodźce zewnętrzne w sposób pośredni lub bezpośredni wpływają na trwałe zmiany w psychice młodego człowieka. Wychowanie można interpretować również jako całokształt oddziaływań na człowieka (szczególnie młodego) w celu ukształtowania go do odpowiedzialnego podejmowania ról rodzinnych i społecznych. Zdefiniowanie pojęcia wychowanie wymaga zatem określenia celu wychowania oraz reguł realizacji celu, czyli systemu wartości, na jakich się ono opiera.
Człowiek współczesny, szczególnie silnie obarczony jest ciężarem wpływów z zewnątrz. O sprawach wychowania, trudnych dzieciach i młodzieży słyszy się dzisiaj wszędzie- w rozmowach, prasie, radiu.
Z potrzeby społecznej zrodziły się zatem przemiany w wychowaniu takie jak:
rozszerzenie się terenu oddziaływań wychowawczych, tak że odnosi się ono obecnie do całego życia ludzkiego;
zmiana charakteru wychowania z indywidualnego na grupowe;
powstanie instytucji wychowawczych wyspecjalizowanych w opiece nad szczególnymi grupami np żłobki, przedszkola, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze itp.;
pedagogizacja instytucji, dotychczas niewychowawczych jak np. wojsko, sądy, prasa, związki zawodowe;
pedagogizacja starych instytucji wychowawczych celem uświadomienia i ulepszenia pracy wg nowych podstaw naukowo-psychologicznych;
pedagogizacja duszpasterstwa w Kościele, aby udoskonalić oddziaływanie religii na współczesnego człowieka;
zastosowanie najnowszej techniki do oddziaływania masowego na ludzi, celem przybliżenia i udostępnienia dzieł masom społecznym.
Według badań naukowych i danych z 1998 r. sześć najważniejszych czynników, które mają swój udział w procesie wychowania młodego człowieka to telewizja, grupa rówieśnicza, dom, świat filmów video, prasa młodzieżowa, szkoła. Wartym odnotowania jest fakt, że trzy z nich są przedstawicielami grupy mediów. Jeśli dodać do tego rosnące oddziaływanie sieci internetowej oraz gier komputerowych, to podjęcie problematyki multimediów i ich wpływu na wychowanie jest w pełni uzasadnione. Pod pojęciem mediów rozumie się różnorodne sposoby komunikowania lub przekazywania informacji. Cechą charakterystyczną współczesnych form przekazu jest jego silne oddziaływanie emocjonalne oraz nierzadko wpływanie na podświadomość. Siła multimediów osadzona jest w równoczesnym oddziaływaniu na wszystkie formy percepcji odbiorcy, to jest na wzrok, słuch, bodźce fizyczne i emocjonalne. Stąd wynikają szanse jak i bezpośrednie zagrożenia dla chłonnego umysłu młodego człowieka. W XXI w. człowiek żyje w świecie zdominowanym przez masowe media oraz multimedia, stając się, jak to określił kanadyjski badacz M.Mc Luhan „...mieszkańcem wielkiej globalnej wioski”. Społeczeństwo polskie, podobnie jak zachodnie, powoli ulega informatyzacji.
W wychowaniu wyróżniane są funkcje dawniejsze i nowsze. Pierwsze z nich to religijne, moralne i społeczne cele wychowania.
W nowoczesnej nauce wyszczególnia się jeszcze głębsze funkcje wychowawcze:
znaczenie techniczne (przygotowanie do pracy produkcyjnej, politechnizacji i kształcenia zawodowego).
znaczenie kulturotwórcze (przekazanie dorobku kultury, rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury),
znaczenie biologiczne (złe wychowanie odbija się na stanie zdrowia w życiu dorosłym),
znaczenie psychologiczne (ćwiczenie myślenia, inteligencji, rozwijanie woli, uczuć wyobraźni, kształtowanie zainteresowań i uzdolnień),
znaczenie patriotyczne (wychowanie ducha miłości Ojczyzny),
znaczenie ekonomiczne (wyrobienie zmysłu oszczędności, gospodarności),
znaczenie polityczne (nastawienie narodu na agresję lub pokojowe współżycie).
Wszystko co człowiek wewnętrznie posiada, powstaje jako dzieło wychowania. Wychowanie współczesne zmierza bowiem do wszechstronnego rozwoju ludzi, w czym jest niczym nie zastąpionym narzędziem i jedyna drogą. Wychowanie jest procesem nacechowanym zgodnością treści, celów, organizacji i środków, aby dokonując się pod wpływem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych przygotowywało dzieci i młodzieży zarówno do zmieniania świata, jak i do przekształcania samych siebie.
Wypracowanie potrzeby rozszerzania swoich horyzontów poznania i wykształcania nawyków pogłębiania wiedzy ma obecnie kolosalne znaczenie wychowawcze. Jest to szerokie pole do działania dla współczesnych pedagogów, kształtujących następne pokolenie Polaków.
Problemy bezrobocia, obniżania się stopy życiowej, braku perspektyw, niepewności jutra i frustracji dotyczą w pewnym stopniu każdego z nas. Jednostki nieprzystosowane społecznie, nie mogące znaleźć sobie miejsca w nowej rzeczywistości, często popadają w konflikt z prawem. Rodziny dotknięte problemem alkoholizmu, rozszerzające się rejony ubóstwa oraz patologii społecznych stanowią poważny problem społeczny. Szczególnie dotkliwy w przypadku, gdy dotyczy osób nieletnich - wchodzących dopiero w dorosłe życie. Dysproporcje i rozwarstwienia społeczne były zjawiskiem zawsze towarzyszącym człowiekowi na przestrzeni dziejów. Tak jest i dziś. Jednak w obliczu zdobyczy cywilizacyjnych i dobrodziejstw nauki, jest to zjawisko szczególnie dotkliwe, które zbiera swoje żniwo zwłaszcza wśród młodych ludzi. Marzenia wielu profesjonalistów od kształcenia i wychowania, aby procesy wychowawcze zachodzące w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostek ludzkich, był oparty na wzajemnie wspierających się i stabilnych autorytetach, są w takiej sytuacji utopijne i trudne do realizacji. Nasilające się konflikty społeczne oraz wykluczające się wzajemnie bodźce wychowawcze w nadchodzących dziesięcioleciach pod wszystkimi długościami i szerokościami geograficznymi nie będą malały, lecz będą nasilały się.
Pedagogiczny problem polega więc nie na tym, jak osłonić człowieka, którego chcemy wychować, przed oddziaływaniem przeciwstawnych bodźców, ale jak go przygotować do samodzielnego dokonywania racjonalnych i trafnych wyborów. Nadal otwarte pozostaje pytanie, czy tak modne dzisiaj wychowanie bezstresowe, może przygotowywać do sytuacji trudnych i stresujących. Trudno przecież wyobrazić sobie przejście przez życie bez doświadczenia uczyć: frustracji, irytacji, gniewu, nie stając się uczestnikiem konfliktów. Rozwiązanie tych dylematów wymaga odpowiedniego działania i współdziałania rodziców, wychowawców, instytucji i innych organizacji mających wpływ na wychowanie młodego pokolenia. Od sukcesu tych działań zależy przyszły kształt naszego społeczeństwa oraz to w jakich warunkach żyć będą nasze dzieci.
Istotą współczesnego wychowania jest celowa pomoc udzielana dziecku i młodemu człowiekowi w jego rozwoju. W rozwoju, który ma doprowadzić nie tylko do tego, żeby człowiek w pełni żył, ale żeby „był” w świecie w pełni swojego osobowego człowieczeństwa. W lawinie przemian cywilizacyjnych, potrzebne jest określenie o jakiego człowieka chodzi, rzetelne uzasadnienie wyborów i kierunku badań pozwoli określić prawdę o efektach i perspektywach współczesnego wychowania.
BIBLIOGRAFIA:
Agnieszka Andrychiewicz, Dylematy współczesnego wychowania.
Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacja, pod. red. Wojciecha Pomykało, Warszawa
Katarzyna Olbrycht, Dylematy współczesnego wychowania, „Znak” 1991, Nr. 9, s. 40-46.
Stefan Kunowski, opium cit, s.22.
Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa
Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 2004, s.347-349.
OPRACOWANIE:
BAK JUSTYNA
ALEKSANDRA KWIATKOWSKA
Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 2004, s.347-349.
Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacja, pod. red. Wojciecha Pomykało, Warszawa
Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2007, s.20-21.
Agnieszka Andrychiewicz, Dylematy współczesnego wychowania.
Stefan Kunowski, opium cit, s.22.
Agnieszka Andrychiewicz, Dylematy współczesnego wychowania,
Katarzyna Olbrycht, Dylematy współczesnego wychowania, „Znak” , Nr. 9, s. 40-46.