Metoda modelowania

- metoda przykładu - „słowa uczą, a przykłady pociągają”

- ludzie, którzy pozostają ze sobą w bliskich kontaktach często zaczynają zachowywać się podobnie

- samo spostrzeganie postaw innych ludzi sprawia, że przejmujemy od nich pewne wzorce zachowań

- wykazały to badania psychologiczne - na przykładzie dzieci, które bardzo często upodabniają się do swoich rodziców

- w szkole takim przykładem mogą być zwracający na siebie uwagę uczniowie bądź nauczyciele z autorytetem

- nazywa się tą metodę również metodą działania własnym przykładem lub dawania dobrego przykładu

- Albert Bandura posługuje się wymienionymi nazwami wymiennie - przez modelowanie rozumie on zarówno odwzorowywanie lub nabywanie nowych zachowań a także modyfikowanie zachowań wcześniejszych.

- J. Aronfreed i U. Bronfenbrenner wyraźnie różnicują te dwa pojęcia: obserwowanie modela pociąga za sobą upodabnianie do niego w sposób niemal odwzorowujący jego zachowanie bądź w sposób różny(jednak w granicach tej samej klasy zachowań)

- jeżeli zaś chodzi o skutki modelowania to można je uporządkować w linii ciągłej, przy czym na jednym jej końcu znajdują się zachowania bardzo podobne do zachowań modela - bezpośrednie wyniki modelowania, na drugim natomiast skrajnie różne - zgeneralizowane efekty modelowania (należą jednak do tej samej kategorii postępowania)

- efekty uogólnione mają szczególne znaczenie w wychowaniu - w wyniku obserwowania ich przez dzieci są one zdolne do coraz bardziej bogatych i konstruktywnych zachowań w stosunku do innych ludzi, np.: gdy dziecko widzi że matka dzieli się czekoladą, to uczy się nie tylko dzielenia słodyczami ale także postaw życzliwości wobec innych itd.

- nie zachodzi więc potrzeba oddzielnego kształtowania każdego zachowania społecznie i moralnie pożądanego - jedynie oprócz małych dzieci.

- obowiązuje także logika następstw w dawaniu przykładu: przykładowo, jeżeli matka lub ojciec pomogli wejść starszej pani do autobusu, to byłoby wskazane, aby pomogli jej z tego autobusu wyjść, jeżeli tylko mają do tego okazję itd.

- ważne jest postępowanie w miarę konsekwentnie - nakaz moralny - nigdy nie należy wyrządzać nikomu szkody i krzywdy.

- bardzo często w procesie modelowania mamy do czynienia z procesem nieświadomym; możliwe jest także nabywanie wzorców pożądanych i niepożądanych z pedagogicznego punktu widzenia.

- ważna jest kwestia prospołecznych zachowań rodziców: istotnymi przejawami mogą być okazywanie sobie wzajemnego zrozumienia, szacunku, udzielania pomocy w rodzinie - tego rodzaju zachowania przyczyniają się do powstania atmosfery sprzyjającej upodabnianiu ich zachowań do zachowań swoich rodziców.

- miłość macierzyńska czy ojcowska jest bardzo ważnym czynnikiem, gdyż oprócz tego że przejawia się w zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych podopiecznych, to również przyczynia się do wielostronnego rozwoju.

- dużą rolę pełnią zachowania rodziców czy nauczycieli w stosunku do osób ze swojego otoczenia:

*w przypadku rodziców będą to np.: przejawy życzliwości i serdeczności w stosunku do sąsiadów

*w przypadku nauczycieli np.: okazywanie szacunku i lojalności całemu gronu pedagogicznemu.

- ważne w modelowaniu postaw są świadczenia wobec dzieci przyznawane przez rodziców i nauczycieli - pomoc ta sprawia, że same chętniej udzielają też pomocy - generalizacja otrzymanych świadczeń - udzielają pomocy osobom od których same nic nie otrzymały.

- natomiast jeżeli same nie doświadczyły pomocy, pozbawione są niejako poczucia obowiązku udzielania jej innym.

- społecznie i moralnie pożądane zachowania posiadają różny zakres generalizacji - niejednakowy stopień upodabniania:

*jednych zachowanie modela skłania do zwykłego odwzajemniania związanych z nim doświadczeń.

*drugich do postępowania w podobny sposób, także co do innych ludzi.

*jeszcze innych mobilizuje do postępowania zgodnie z określoną regułą np.: „Bądź dobry dla ludzi”

- metoda modelowania pociąga za sobą na ogół skutki pozytywne, jednak zależy to od wielu czynników:

*jest mniej skuteczna w stosunku do dzieci młodszych - trzeba dostarczać przykłady każdego typu zachowań altruistycznych.

*chłopcy częściej upodabniają się do zachowań męskich, natomiast dziewczynki do kobiecych.

*duży wpływ na modelowanie postaw mają osoby, które odgrywają szczególną rolę w zyciu codziennym dzieci, np.: rodzice czy nauczyciele.

*na zmianę zachowania skuteczniej wpływa też kilka modeli podobnych niż jeden.

- większy wpływ na obserwatora zapewnia:

*wyższy stopień postrzegania kompetencji i prestiżu, jakim się cieszy w swoim otoczeniu model.

*szerszy zakres władzy modela i większe możliwości zapewnienia oparcia duchowego i materialnego dla obserwatora.

*większy stopień zauważalności podobieństw między modelem a obserwatorem.

*entuzjazm przejawiany przez modela dla swych zachowań altruistycznych.

- metoda modelowania zawdzięcza swą skuteczność bezpośredniości i naturalności.

- poza tym nie wywołuje ona poczucia buntu i robienia komuś krzywdy.

- nie posiada ona charakteru uniwersalnego, toteż bywa wspomagana innymi metodami wychowania.

Metoda zadaniowa

- polega ona na powierzaniu dzieci i młodzieży konkretnych zadań, które prowadzą zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw, pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacenia wiedzy i doświadczenia w konkretnej dziedzinie działalności.

- analogia do nauki pływania i jazdy na rowerze czy autem - najwyżej ocenia się umiejętności praktyczne pobierającego naukę.

- postawy o które zamierzamy zabiegać w wychowaniu są jednak o wiele bardziej skomplikowane - poza np.: zwykłą umiejętnością dawania i dzielenia mamy niejednokrotnie do czynienia z sytuacjami, kiedy musimy wyczuć czyjeś potrzeby, okazać sympatię czy współczucie, a także rozstrzygnąć, kto potrzebuje naszej pomocy bardziej a kto mniej.

- zachowania te wymagają szczególnej dyspozycji psychicznych i dojrzałości moralnej.

- osoba wspomagająca powinna wykazać się szczególnymi umiejętnościami, wymagającymi głębszego zaangażowania wyobraźni, uczuć i inteligencji - nie jest to możliwe bez podejmowania konkretnych działań na rzecz innych ludzi.

- jest to jedna z najbardziej skutecznych metod wychowania - jest zaliczana do metod pośrednich a jej istotą jest postawienie wychowanka wobec wymagań, wynikających z zaistniałej sytuacji.

- metoda zadaniowa może być stosowana zwłaszcza w rodzinie: mogą to być zadania związane z utrzymaniem czystości w domu, przygotowywaniem posiłków, opieką nad młodszym rodzeństwem(szczególnie w rodzinach wielodzietnych), załatwianiem drobnych spraw w urzędach.

- szczególnie sprzyjające warunki do stosowania można zauważyć w rodzinach wielodzietnych i więcej niż dwupokoleniowych: wynikają one wprost z naturalnej sytuacji rodzinnej - konieczność życiowa; dzieci z tych rodzin mają możliwość nabywania takich cech jak: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się z czyimś zdaniem itd.

- natomiast w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych dzieci mają mniej możliwości do służenia innym: znamienne są przypadki jedynaków nie posiadających wrażliwości na potrzeby innych - zamykanie jedynaka w kręgu własnej rodziny - pozbawienie możliwości oddziaływania szerszych wpływów wychowawczych; odgrodzenie od rówieśników

- jest jednak wyjście z tej sytuacji: otwarcie domu dla innych dzieci, regularne odwiedzanie zaprzyjaźnionej rodziny itd. - uchroni to jedynaka przed nadmiernym egocentryzmem i umożliwi prawidłowy rozwój.

- wielu rodziców, którzy uważają że najważniejszym obowiązkiem ich dzieci jest obowiązek szkolny, błędnie chronią swoje dzieci przed obowiązkami domowymi, nawet takimi jak: utrzymanie porządku w swoim pokoju, ścielenie łóżka, czyszczenie obuwia itd.

- w zamian za to rodzice ci zmuszają dzieci do dodatkowych lekcji gry na instrumencie czy nauki języków obcych(nierzadko pomimo braku uzdolnień w tym kierunku)

- prowadzi to do zobojętnienia tych dzieci na potrzeby innych ludzi, a tym samym są oni nielubiani przez swoich rówieśników i mają trudności w nawiązywaniu serdecznych kontaktów.

- pomimo sukcesów w nauce, czują się nieszczęśliwi i wyobcowani ze względu na brak głębszych więzi, nie tylko w środowisku rówieśniczym, ale nawet we własnej rodzinie.

- wdzięcznym terenem wykorzystania metody zadaniowej jest szkoła: w sposób szczególny można ją wykorzystać przez pomoc w nauce wśród dzieci, między sobą.

- pomocy takiej mogą udzielać wszyscy uczniowie, nawet ci , którzy sami mają jakieś braki czy zaległości; bowiem jak wykazały badania Havkinshire: taka pomoc sprzyja podwyższeniu własnych kwalifikacji w zakresie opanowania i zrozumienia treści.

- udowodniono, że pomoc uczniom klas IV przez uczniów klas VI, którzy również napotkali problemy w czytaniu była bardzo efektywna - korzystnie wpłynęła na uczniów wspomaganych, jak i wspomagających.

- pomoc uczniowska przejawia się również we wzajemnym podpowiadaniu na lekcji, pożyczaniu różnych przyborów szkolnych, pomocy w przypadku nieobecności kolegi(koleżanki) na lekcji itd.

- oferowana pomoc uczniowska jest często o wiele bardziej efektywna niż korepetycje udzielane przez rutynowych nauczycieli: uczniowie o wiele łatwiej potrafią się zrozumieć, pokonać kłopoty w nauce.

- jest to dobrze dostrzegalne w przypadku pomocy uczniom młodszym przez starszych: „starsi” zapełniają tym samym „lukę międzypokoleniową” i ułatwiają swoim młodszym kolegom „wejść w świat dorosłych”.

- dobrym pomysłem jest „samopomoc uczniowska”, szczególnie w przypadku gdy jest wspierana przez nauczycieli i rodziców; polega ona na dobieraniu uczniów w pary i wzajemnej pomocy, z tym że powinni znaleźć się tam przede wszystkim uczniowie, którzy najbardziej tego potrzebują.

- jeżeli chodzi o zadania w szkole nastawione na niesienie dobra innym to za przykład można tu podać: dbałość o czystość w klasie, zmywanie tablicy, krzeseł, stołów, przychodzenie w pantoflach a także nieprzeszkadzanie sobie nawzajem itd.

- ważne jest aby w tych czynnościach upatrywać wartości wychowawcze.

- metoda zadaniowa w szkole może wiązać się z organizowaniem uroczystości szkolnych takich jak: Dzień Niepodległości, Dzień Matki, imienin uczniów itd.

- metoda zadaniowa sprawdza się doskonale w warunkach pozaszkolnych i pozarodzinnych, np.: w przypadku pomocy ludziom starszym, osamotnionym, chorym itd.

- młodzi ludzie posiadają potencjał, który trzeba wykorzystać np.: w stosunku do ludzi starszych zamieszkujących niedaleką okolicę - są oni głodni kontaktu z ludźmi im życzliwymi, gdyż nierzadko zostali pozostawieni sami sobie i skazani na izolację.

- nie chodzi tu o jakąś niebywałą pomoc i poświęcenie ze strony młodych ludzi, ale o zwykły szacunek, pamięć i znak człowieczeństwa dla ludzi starszych; może się to objawiać choćby w pomocy w codziennych czynnościach porządkowych, robieniu zakupów, załatwianiu drobnych spraw urzędowych itd.

- przede wszystkim liczy się sama obecność przy starszej osobie, serdeczna, szczera rozmowa, zrozumienie, obdarowanie „uśmiechem”.

- nie bez znaczenia jest czytanie książek, prasy takiej osobie, jak również pamięć o ważnych dla tej osoby datach np.: urodziny, imieniny itd.

- taka pomoc nie pozostaje bez znaczenia z wychowawczego punktu widzenia; stanowi ona nieocenione przygotowanie do pełnienia przyszłej roli matki, ojca, opiekuna; działania wyżej wspomniane pozostawiają trwały ślad w psychice, który może objawiać się w przyszłości gotowością do pomocy nawet osobom przygodnie poznanym, a także pogłębienia poczucia odpowiedzialności i obowiązku wobec najbliższych.

- ważne jest, aby w domu dzieci korzystały nie tylko z przywilejów, ale miały obowiązki, a w szkolne zadania nie ograniczały się jedynie do nauki.

- jeżeli zależy nam na rozwoju społeczno-moralnym dzieci, trzeba osłabić w nich ducha rywalizacji, a ukazać uroki bezinteresownego działania i współpracy, a także dawania bez oczekiwania czegokolwiek w zamian.

- w metodzie zadaniowej chodzi szczególnie o to aby:

*służba innym opierała się na świadomym wyborze.

*młodzi ludzi dobrze znali cel swych poczynań.

*młodzi wykonywali zadania w miarę swych możliwości.

*młodzi mieli możliwość nabywania wielostronnych doświadczeń w czynnym wspomaganiu innych.

*zadania proste zadania złożone

*spotkali się z zachętą z strony rodziców i nauczycieli - pochwały, korzyści osób wspomaganych.

*doznali zadowolenia z faktu, iż naprawdę mogli pomóc.

- podejmowane zadania powinny odpowiadać rzeczywistym potrzebom w ich rodzinach, szkołach, grupach rówieśniczych.

- powinno się domagać od młodych przyjmowania różnych innych obowiązków, nie tylko oddawania przysług innym.

- rodzice i nauczyciele nie powinni wyręczać swoich podopiecznych w zadaniach, które sami potrafią wykonać.

- naturalnie przerost wymagań jest tak samo niekorzystny jak ich niedosyt - obecnie jednak zauważa się brak wykonywanych przez młodych zadań na rzecz innych, co nie pozostaje obojętne w stosunku do ich rozwoju społeczno-moralnego.

Metoda perswazyjna

- polega ona na uświadamianiu dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie oraz na przypominaniu przysługujących im praw - rodzaj słownego oddziaływania na świadomość moralną i społeczną podopiecznych.

- perswazja jest przekonywaniem kogoś o czymś lub tłumaczeniem czegoś komuś w celu zmiany opinii, postrzegania jakichś spraw; na użytek wychowania ma ona za zadanie uprzystępnianie i wyjaśnienie pewnego rodzaju norm i wartości - argumenty potwierdzające, relatywizujące lub całkowicie negujące.

- może być dla młodzieży źródłem głębszej refleksji etycznej - stanowi czynnik motywujący do zachowań społecznie i moralnie pożądanych; młodzi poznają zasady i normy, potrafią odróżniać dobro od zła, poznają zasięg i granice bezinteresownego wspomagania - „uczą żyć tak, aby życie nasze było warte życia”

- perswazja może pomóc znaleźć młodym sens swojego istnienia, może uchronić przed poczuciem pustki i bezsensowności.

- skuteczność metody jest jednak niewielka jeżeli równolegle nie stosuje się metody zadaniowej i modelowania.

- o moralnym obliczu człowieka decydują bowiem nie tylko słowa, lecz przede wszystkim czyny - zatem nie wiedza o wartościach, normach i zasadach decyduje o pożądanych społecznie i moralnie postawach, lecz zgodne z nimi postępowanie rodziców, wychowawców i podejmowanie przez dzieci konkretnych działań.

- ważna jest możliwość realnego przestrzegania tych wartości i norm!

- istnieją różne sposoby perswazji - w warunkach rodzinnych może być ona wsparta rozmową członków rodziny z dziećmi, „na charakter i poglądy młodych ludzi mniej wpływa to, co się do nich mówi, a więcej to, co się obok nich mówi” - ważna rolę odgrywa rozmowa zasłyszana.

- rozmowa o charakterze narady rodzinnej pełni bardzo ważną rolę - kiedy nie jest kierowana, charakteryzuje się samorzutnością, szczerością wypowiedzi, wzajemnym zaufaniem i zrozumieniem.

- w warunkach szkolnych perswazja może przybierać formę dyskusji uczestniczącej, swobodnej rozmowy niekierowanej w grupie na jakiś ważny temat, w której nauczyciel jest równoprawnym uczestnikiem(lecz nie lekceważy opinii i poglądów uczniów i potrafi skorygować swoje)

- taka dyskusja zwykle rozpoczyna się od „zagajenia” czyli krótkiego wprowadzenia(nauczyciel, uczeń lub osoba specjalnie na tę okazję zaproszona - pedagog, psycholog, pracownik socjalny)

- osoba ta powołując się na swoją wiedzę, doświadczenie, wykształcenie, zasłyszane fakty porusza problem, który powinien zostać wspólnie rozwiązany bądź przynajmniej omówiony.

- dyskusja taka ma oczywiście sens tylko wtedy, gdy niczym nieskrępowani uczniowie są nią rzeczywiście zainteresowani, mogą wypowiadać swoje własne opinie; cenny jest inny od powszechnego sposób patrzenia na pewne kwestie przez młodzież.

- ważna rolę w metodzie perswazji pełnią aforyzmy - tzw. złote myśli - dobrym zwyczajem jest zapoznawanie lub przypominanie ich uczniom w formie napisów na planszach czy na tablicy; cenniejsza jest jednak dyskusja na forum klasy na temat takiego aforyzmu i próba potwierdzenia bądź zanegowania go.

- dobrym punktem zaczepienia dla tej metody może być także wykorzystanie biografii i autobiografii ludzi wielkiego serca i umysłu, tych, którzy pomimo niesprzyjających warunków nie zatracili swojej godności i nie wyrzekli się wyznawanych wartości.

Metoda nagradzania

- metoda wzmacniania pozytywnego

- polega ona na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał bądź przyznawania nagród.

- pochwały mogą mieć charakter ustny, pisemny, lecz mogą być również wyrażone w formie wymownego gestu w stronę ucznia.

- nagrody natomiast zwykle mają formę upominków: książki, zabawki itd lub wzmocnień niematerialnych: zgoda na jakieś zachowanie.

- stosowanie metody nagradzania jest tym skuteczniejsze im bardziej jest ona zgodna z upragnionymi przez młodzie rodzajami wzmocnień pozytywnych.

- metoda nagradzania spełnia dwie funkcje:

*dzieci i młodzież dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń.

*udzielanie pochwały bądź nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych.

- spełnia je tylko gdy jest właściwie stosowana.

- zasady nagradzania wychowawczego(James Walker i Thomas Shea):

1. Należy wzmacniać przejawy zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, unikać tych destruktywnych.

2. Postawy pożądane należy wzmacniać bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez młodzież, przeciwwskazane jest nagradzanie po upływie jakiegoś czasu.

3. Podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania należy wzmacniać je za każdym razem gdy pojawi się ono w polu widzenia dorosłego.

4. Kiedy wzmacniane zachowanie pojawia się coraz częściej i w stopniu zadowalającym, należy zacząć wzmacniać je w sposób przerywany - w ten sposób umożliwia się uczniom postępowanie na coraz wyższym poziomie.

5. Wzmacnianie materialne powinno być łączone z pochwałami, gdyż z biegiem czasu powinno się rezygnować z nagradzania materialnego wyłącznie na rzecz pochwał.

- metoda nagradzania spotkała się z powszechnym uznaniem w gronie nauczycieli, wychowawców i rodziców.

- badania naukowe wykazały że metoda ta ma pozytywny wpływ na nauczanie dzieci altruizmu.

- wzmocnienia pozytywne są szczególnie potrzebne dzieciom z problemami w zachowaniu i w nauce - mają pozytywny wpływ na rozwój społeczno-moralny.

- stosowanie metody nagradzania:

*zwiększa szanse wystąpienia zachowania oczekiwanego przez wychowawców i rodziców.

*pozytywnie motywuje do pożądanych zachowań.

*wpływa na aktywność i kreatywność.

*umacnia poczucie własnej wartości i godności.

- wielu pedagogów i psychologów przestrzega jednak przed naużywaniem tej metody - dzieci zbyt często chwalone i nagradzane zaczynają przyjmować wobec innych postawę roszczeniową, a w następstwie społecznie i moralnie pożądanych postaw oczekują gratyfikacji - bez niej zaniedbują spełnianie zobowiązań.

- należy się wystrzegać nagradzania jednych, a pomijania innych; również poważnym błędem jest omijanie w nagradzaniu dzieci społecznie niedostosowanych i nieprzystosowanych - a to one właśnie w sposób szczególny potrzebują czyjegoś wyróżnienia(szczególnie nagrody materialnej aby później z niej zrezygnować na rzecz pochwał)

- zdarza się też że najwięcej pochwał otrzymują takie dzieci, które najmniej tego potrzebują, co w konsekwencji prowadzi do tego że uczą się dobrych manier za cenę ich chwalenia i nagradzania - sprzyja to formowaniu postawy egoistycznej i niezdrowej konkurencji w klasie.

- bywa również że nie wszystko co w oczach nauczycieli jest gratyfikacją, jest nią w oczach dzieci!

- niedosyt systematyczny - jednorazowa, okazjonalna nagroda w mniejszym stopniu motywuje dzieci niż systematyczne nagradzanie.

- nadgorliwość stosowania - może nastąpić uniewrażliwienie się na pochwałę lub nagrodę, a nawet wspomniana wcześniej postawa roszczeniowa.

- często jest tak że nagroda jest stosowana wedle przysłowiowego „widzi mi się” przez rodziców czy wychowawców, co prowadzi do tego, iż gratyfikacja jest udzielana dopiero po dłuższym czasie od wystąpienia zachowania na nią zasługującego.

- metoda nagradzania nie gwarantuje natychmiastowych skutków - to wymaga czasu, dlatego metoda ta przegrywa na pierwszy rzut oka z metodą karania.

- niekiedy metoda nagradzania okazuje się jedyną skuteczną metodą, szczególnie dla małych dzieci i dla dzieci sprawiających problemy wychowawcze, należy przy tym pamiętać aby w miarę upływu czasu, kiedy pojawiają się konstruktywne zmiany w zachowaniu, zacząć rezygnować z niej w sposób dyskretny.

---