Leonardo da Vinci, Mona Lisa

  autor — Leonardo da Vinci

data powstania — 1503–06

technika — olej na desce

wymiary — 77 × 53 cm

miejsce przechowywania — Paryż, Luwr

Leonardo namalował jeden z najsłynniejszych obrazów w dziejach sztuki — Monę Lisę — między 1503 a 1506 r. Mona Lisa Gherardini urodziła się w 1467 r.; gdy Leonardo ją malował, miała około 25 lat i była od 1495 r. żoną patrycjusza florenckiego Francesco di Bartolommeo di Zanobi del Giocondo. Vasari, biograf artystów włoskich, pisał w 1550 r. o obrazie: „... najmniejsze szczegóły oddane są z możliwą delikatnością. Oczy mają blask i wilgotność żywych. Widać wokół nich czerwononiebieskie żyłki i brwi, jakie tylko z największą lekkością można wykonać... Nos, ze wszystkimi pięknymi cieniami, różowymi i miękkimi, wygląda jak żywy. Usta w ich kącikach i w krągłościach, tam gdzie czerwień ust łączy się z kolorem twarzy, zdają się być prawdziwe jak ciało i krew... W czasie gdy [Mona Lisa] pozowała, zawsze ktoś grał i śpiewał, a [malarz] sprowadzał nawet trefnisiów, by ją rozbawiali. Chciał uniknąć melancholii, którą tak często przekazują portrety. Toteż w obrazie Leonarda znalazł się tak czarujący uśmiech, że wydaje się być bardziej niebiański niż ludzki.”

Wizerunek Giocondy rzeczywiście uderza finezją w oddaniu rysów, miękkością modelunku i subtelną elegancją pozy. Jest malowany wedle zasady sfumato — miękkiego zacierania konturu dla wywołania wrażenia oglądania malowidła jakby przez mgłę. Delikatność ujęcia portretu kontrastuje przeto z pełną niepokoju aurą skalistego panoramicznego pejzażu w tle. Mona Lisa jawi się tu jako pełna czaru, wdzięku (grazia), niewymuszonej elegancji i spokojnej dumy dama, zgodnie z ówczesnym modelem obyczajowym, opisywanym w traktatach o zachowaniu Agnolo Firenzuoli (1514) czy Baldassare’a Castiglione (1516).

Leonardo traktował ten obraz szczególnie. Zatrzymał go u siebie aż do śmierci; możliwe, że go jeszcze poprawiał. Po jego śmierci dzieło kupił król francuski Franciszek I za niebotyczną w owym czasie cenę 12 tysięcy franków. W kolekcji królewskiej obraz został przycięty z czterech stron (pierwotnie Gioconda i widok pejzażu ujęte były arkadą na kolumnach), a także znacznie przemalowany (suknia w oryginalnym stanie była zielona lub zielonobłękitna, a rękawy — żółte).

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA