Mona Liza Leonarda da Vinci

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Cogito

Mona Liza

Leonarda da Vinci

Mona Liza zachwycała przez wieki poetów, malarzy, a nawet… złodziei. Herbert poświęcił jej
specjalny wiersz.

Do prezentacji o:

kobietach,

kanonie urody,

arcydziełach,

renesansie,

tajemnicy

Mamy do czynienia z ikoną renesansu. Mona Liza jest „najpopularniejszą twarzą” szes-
nastego wieku. Jej uśmiech, jej spojrzenie, jej fryzura stały się tak znane pokoleniom,
jak dwudziestowieczne gwiazdy srebrnego ekranu swoim widzom. Nie żadna ówczesna
arystokratka, nie królowa i nie święta mniszka, lecz Mona Liza, kobieta z Florencji.
Stało się tak za sprawą geniuszu Leonarda da Vinci, autora portretu, który sam napisał:
„Zdarzyło mi się namalować obraz prawdziwie boski”, choć na ogół nie był zadowolony
ze swych dzieł. Tym portretem zachwycają się wszyscy od stuleci i choć sama modelka
może się podobać lub nie – obraz faktycznie ma w sobie jakiś czar.

Kim była Mona Liza? Według najstarszej, tradycyjnej tezy – żoną kupca Francesca del

Gioconda, dlatego obraz ma jakby podwójny tytuł: od imienia, Mona Liza, i od nazwiska,
Gioconda. Według późniejszych pomysłów, to kochanka księcia Juliana Medyceusza (którą
zresztą nazywano la gioconda, co znaczy: radosna). Na tym nie koniec dociekań. Niektó-
rzy chcieli widzieć w modelce nawet autoportret malarza. Dla jednych symbol kobiecej
urody, dla innych – uosobienie ideału trwania i nieskończoności. Czy jest piękna? Kanony
mody są zmienne, ale w twarzy Mony Lizy jest coś niezwykłego. Czyżby ów osławiony,
tajemniczy uśmiech? Krytycy wskazują, że dama uśmiecha się zaledwie jedną stroną warg,
właściwie to się nie uśmiecha, a jednak… Popatrzcie dobrze: Mona Liza śmieje się ocza-
mi. Może rzeczywiście skakali przed nią wynajęci trefnisie, a ona mimo wszystko usiłowała
zachować powagę? To najsłynniejszy uśmiech świata. Gioconda uśmiecha się zawsze –
obojętne, czy przez świat przetaczają się wojny, czy szaleją zarazy, czy politycy podpisują
traktaty pokojowe. Ona trwa w uśmiechu, wewnętrznie zadowolona z siebie – i to jest
denerwujące. Z drugiej strony to dobrze, że utrwalono na wieki uśmiech – coś, co w rze-
czywistości dane zostało tylko człowiekowi. W literaturze otrzymał go jeszcze kot z Ali-
cji w Krainie Czarów. Kot z uśmiechem jest niezwykły, ale jeszcze bardziej niesamowity
jest sam uśmiech, który pozostaje zawieszony w powietrzu, gdy kot zniknął. To czary,
czary wyobraźni – te same, które działają w wypadku płótna Leonarda. Nawet gdy uzna-
my modelkę za brzydką, uśmiech pozostanie uśmiechem.

Herbert poświęcił dziełu wiersz, ale nie zachwyca się modelką:

tłusta i niezbyt ładna Włoszka
na suche skały włos rozpuszcza

Przeczytajcie to sobie, patrząc na twarz Mony Lizy. Tłusta Włoszka? Tak, w porównaniu
z wizerunkami na średniowiecznych miniaturach i dwudziestowiecznymi modelkami
Mona Liza jest puszysta. Ale w porównaniu z kobietami Rubensa jest wiotka jak łania.
Niezbyt ładna? Trudno dyskutować o gustach. W strofach Herbertowskich pobrzmiewa
bunt – być może przeciw mitowi, przeciw trwaniu tego uśmiechu wbrew wszystkiemu,
może przeciw powszechnemu zachwytowi:

od mięsa życia odrąbana
porwana z domu i historii.

Rzeczywiście, Mona Liza – choć może i tłusta – nie ma nic wspólnego z mięsem życia ani
z historią swoich czasów. Zdejmijcie jej suknię (malowano ją nagą), dorysujcie wąsy (i to
się zdarzyło), przebierzcie ją w dżinsy – ten uśmiech pozostanie. Oto refleksja Herberta:

tyka jej regularny uśmiech
głowa wahadło nieruchome
oczy jej marzą w nieskończoność
ale w spojrzeniach śpią ślimaki.

Leonardo da Vinci
– „umysł renesansowy”, geniusz
wszechstronny. Malował,
rzeźbił, zajmował się architekturą
i medycyną, był inżynierem
i wynalazcą. Mieszkał we
Florencji i w Mediolanie, żył
w latach 1452 – 1519.
Uosobienie epoki renesansu,
jego nazwisko to symbol,
etykietka. Marcel Duchamp, XX-
wieczny artysta skandalista,
napisał: „W słowie gotyk tkwi
katedra, w słowie renesans –
Mona Liza, w słowie barok –
Rubens”.

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Cogito

Ale większość widzi w niej kobietę, która udowadnia, że są rzeczy nieśmiertelne – wbrew
tym artystom, którzy na przykładach kobiet pokazywali przemijalność urody i okrucień-
stwo czasu. Należał do nich François Villon, autor Wielkiego testamentu, należał do nich
malarz Massys (dał okropny portret kobiety starej), podobnie Giorgone, Dürer. Co in-
nego Leonardo da Vinci – pokonał czas, pokazał niezniszczalność piękna i tajemnicy.
A może… uśmiechu?

Przeczytajcie jeszcze te słowa Herberta:

między czarnymi jej plecami
które są jakby księżyc w chmurze
a pierwszym drzewem okolicy
jest wielka próżnia piany światła

Co się stało? Widz – poeta wkroczył z galerii w pejzaż namalowany na płótnie. Znalazł
się w świecie Leonarda da Vinci, za plecami Mony Lizy. I ujrzał, jak bardzo jest odległa
od rzeczywistości tego świata – ponadczasowa…

Leonardo da Vinci, Mona Liza