WSPOMAGANIE PRAWIDŁOWYCH REAKCJI POSTAWY :
Prawidłowa reakcja postawy, czyli prawidłowy mechanizm postawy :
Zapewnia zdolność aktywnego przeciwstawiania się sile ciężkości, czyli umozliwia wykonywanie ruchów wykorzystywanych w życiu codziennym przeciwko sile ciężkości. Zdolnośc ta rozwija sie stopniowo juz od pierwszego roku życia dziecka.
Kontroluje postawę ciała w trakcie wykonywania różnych czynności dnia codziennego. Kazda taka czynność posiada swój wzorzec ruchowy , który bedzie miał swój układ posturalny. Jest on wykorzystywany na każdym etapie jego wykonywania( rozpoczecie ruchu, przeprowadzanie go, zakończenie) i wywoluje zmianę położenia środka ciężkości w stosunku do podłoża. Stale zmieniające sie warunki zewnetrzne oraz wewnetrzne podczas ruchu powodują ciagłą zmianę napięcia mięśniowego. Odbywa się to dzięki pracy ośrodkowego ukladu nerwowego (OUN).
Daje płynne, ekonomiczne czynności ruchowe np. siadanie, wstawanie czy chodzenie poprzez pracę OUN, który posługuje się wzorcami ruchowymi, stale modyfikowanymi przez zmienne warunki otoczenia.
Wzorce wcześniej osiągniętych umiejętności są coraz bardziej doskonalone i są bazą dla bardziej złożonych.
Mechanizm odruchu postawy posiada 3 elementy:
-Napięcie posturalne powinno być na tyle silne, aby pokonać siłę grawitacji i na tyle słabe, aby zachować zdolność poruszania sie w sposób kontrolowany. Wielkość i rozkład napięcia jest zmienny, zależnie od aktywności odruchowej, przyjętej pozycji, stanu emocjonalnego, aktywności ruchowej i siły włożonej w ruch.
- Prawidłowa organizacja unerwienia reciprokalnego jest podstawą organizacji strukturalnej i działania danych grup mięśniowych.
-Prawidłowo skoordynowane wzorce posturalne i motoryczne uwarunkowane są różnorodnością reakcji nastawczych i równoważnych, a ich integracja we wzorce posturalne i ruchowe odbywa się na drodze współzawodnictwa wzorców. Polega ono na tym, że nastepuje czasowa dominacja jednych wzorcow nad drugimi i są to nie tylko wzorce prawidłowe, ale też nieprawidłowe. Zjawiska te nastepują zależnie od tempa dojrzewania OUN-u. Podstawą poprawnej nauki dowolnej czynności ruchowej są prawidłowe doświadczenia sensoryczne opierające się na właściwym napięciu posturalnym. Takie doświadczenia tworzą „bazę danych”.
Prawidłowy mechanizm odruchu postawy obejmuje dwa typy automatcznych reakcji:
- Reakcje nastawcze, umożliwiają one prawidłowe ułożenie głowy w przestrzeni, prawidłowe ustawienie głowy i szyi względem tułowia w wyniku zastosowania takiego ułożenia, nastawienie obręczy i kończyn względem tułowia. Dominują w rozwoju między 6 miesiącem a 3 rokiem życia. Różnicują sie dla każdego indywidualnie, mają swoją sekwencję. Integrują sie na poziomie mostu i śródmózgowia, wyzwalane są przez bodźce proprioceptywne, błędnikowe, wzrokowe i dotykowe. W miarę, jak rozwija się kora mózgowa, są zdominowane przez reakcje równoważne.
- Reakcje równoważne są kompensacyjnymi wahaniami napięcia mięśniowego, mają za zadanie utrzymanie/ przywrócenie równowagi w danej pozycji. Jest to najwyżej rozwinięta forma automatycznych wzorcow ruchowych.
ZASADY USPRAWNIANIA :
Berta i Karel Bobathowie stwierdzili, że zmiana wzorca posturalnego daje zmiany wielkości i rozkładu napięcia posturalnego i odwrotnie-zmiana napięcia posturalnego powoduje tworzenie nowego wzorca, co stwarza nowe możliwości motoryczne. Możemy więc to wszystko osiagnąć przez zmianę wzajemnego ustawienia danych części ciała, co stało się podstawową techniką usprawniania i przyjęło w Polsce nazwę manipulacji punktami kluczowymi .
Punktami kluczowymi określane są części ciała odpowiadające za układ posturalny, czyli: głowa, szyja, tułów, obręcz barkowa i kończyny górne, obręcz biodrowa i kończyny dolne.
Techniki w usprawnianiu tym polegają na tym, że terapeuta swoimi rękami stale dostosowuje układ posturalny do wzorca ruchowego-kontroluje jego przebieg manipulujac punktami kluczowymi. Daje to dziecku możliwość poruszania sie w tempie, kierunku dotąd nieosiągalnym, obszarze tzw. nierozpoznanym sensorycznie.
Istotna w tej metodzie jest lokalizacja punktow kluczowych, może być:
- proksymalna, gdy punkty kontroli zlokalizowane są w pobliżu miejsca problemu, np. szyja, tułów, obręcz barkowa i biodrowa
-dystalna, gdy punkty kontroli położone są z dala od miejsca problemu, gł. dotyczą kończyn.
Obowiązuje zasada: im mniej punktów kluczowych potrzeba do uzyskania właściwej kontroli posturalnej, tym aktywniej dziecko kontroluje swój ruch, co daje lepsze rezultaty. Początkowo terapeuta stosuje kontrolę nad dzieckiem w całości, stopniowo redukuje ją, aż mały pacjent w całości przejmie prawidłową kontrolę posturalną nad danym wzorcem ruchowym. Przebiega to w ten sposób, ponieważ głównym zadaniem usprawniania neurorozwojowego jest wykształcenie prawidłowego mechanizmu odruchu postawy, umożliwiającego rozwój, a następnie przystosowanie prawidłowych wzorców posturalnych i motorycznych do celów funkcjonalnych życia codziennego. Dlatego należy dostarczać dziecku jak najwięcej różnorodnych wzorców motorycznych z adekwatnym ukladem posturalnym. Służy temu kontrolowanie wzorca ruchowego za pomocą manipulacji dające równolegle hamowanie nieprawidłowej aktywności odruchowej i torowanie automatycznych reakcji posturalnych( nastawczych i równoważnych).
Torowanie (wyzwalanie i utrwalanie) dotyczy rozwijających się reakcji nastawczych i równoważnych, obejmuje ich aktywność w złożonych wzorcach posturalnych i motorycznych spełniających rolę użytecznych odpowiedzi funkcjonalnych. Aktywizacja prawidłowych wzorców motorycznych prowadzi do znormalizowania napięcia posturalnego, co potwierdza tezę Berty Bobath, że wzorzec determinuje napięcie posturalne. Drogą normalizacji napięcia posturalnego (obniżania, podwyższania, zmiany dystrybucji) jest modyfikacja wzorca motorycznego, co osiągamy przez manipulację proksymalnymi punktami kluczowymi.
Hamowanie pierwotnie było statyczną pozycją hamującą niewłaściwą aktywność odruchową, zapewniającą mniej więcej prawidłowe ułożenie w poszczególnych stawach uzyskane poprzez wyłączenie aktywnej kontroli posturalnej w warunkach pełnego rozluźnienia mięsni. Ale, jak się okazało, pozycje hamujące były rezultatem błędnej „statycznej” koncepcji i zostały zmodyfikowane na dynamiczne wzorce hamujące odruchy ,oparte na manipulacji punktami kluczowymi.
METODY USPRAWNIANIA :
Nie ma gotowych zestawów ćwiczeń, ponieważ celem głównym jest tu budowanie prawidłowego potencjału sensomotorycznego dla indywidualnego, niepowtarzalnego rozwoju psychomotorycznego każdego dziecka.
Istnieje jednak pewien ramowy program usprawniania zgodny z koncepcją NDT, gdzie wszystkie cele są wzajemnie uwarunkowane, realizowane równolegle i podporządkowane celowi nadrzędnemu , którym będzie funkcjonalne przygotowanie dziecka do wszystkich czynności życia codziennego ;
Przygotowanie do ruchu, obejmujące :
Mobilizację poszczególnych stawów, która zapewnia uzyskanie prawidłowego zakresu ich ruchomości. Należy je przeprowadzać tak, aby nie prowokować jednocześnie zaburzeń napięcia posturalnego w innych segmentach ciała.
Przygotowanie sensoryczne, dotyczące różnych rodzajów czucia:
-propriocepcji- należy zapewnić dziecku prawidłowe poczucie położenia ciała w przestrzeni oraz poszczególnych jego segmentów względem siebie, a także poczucie prawidłowego ruchu w przestrzeni. Polega to na odpowiednim układaniu dziecka, noszeniu go, poruszaniu tak, aby odczuwało swe ciało, jego ciężar, otaczające przedmioty podczas wykonywania ruchu.
-czucia powierzchownego- uzyskujemy przez stosowanie stopniowo narastającego głębokiego, zdecydowanego dotyku (np. u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, gdzie występuje nadwrażliwość na dotyk). Inaczej podczas terapii mogą wystąpić gwałtowne reakcje, np. płacz, krzyk, wymioty.
2) Normalizacja napięcia posturalnego i hamowanie nieprawidłowej aktywności odruchowej- realizujemy tu podstawowe cele funkcjonalne wykorzystując techniki ułożeniowe, czyli właśnie manipulację punktami kluczowymi do równoległego hamowania nieprawidłowej aktywności odruchowej oraz torowania automatycznych reakcji posturalnych( nastawczych i równoważnych).
Małgorzata Hołojuch, Joanna Krosny gr. 22 B
Literatura :
M. Matyja, M. Domagalska- „Podstawy usprawniania neurorozwojowego wg Berty i Karela Bobathów”
J. Nowotny- „Podstawy fizjoterapii- wybrane metody fizjoterapii. Cześć III. ‘’