Zarys archeologii pradziejowej

1. Wprowadzenie do tematyki archeologii pradziejowej. (terminologia, podstawy periodyzacji dziejów, podział chronologiczny).
   2. Techniki obróbki i typologia wyrobów kamiennych i krzemiennych paleolitu, mezolitu i neolitu.
   3. Paleolit dolny i środkowy. Najstarsze kultury archeologiczne Afryki i Europy, początki osadnictwa na ziemiach polskich.
   4. Paleolit górny i schyłkowy. Główne jednostki taksonomiczne i najważniejsze stanowiska środkowoeuropejskie (np. Dolni Vestonice, Jaskinia Maszycka).
   5. Paleolit górny i schyłkowy (obrządek pogrzebowy, sztuka, budownictwo mieszkalne).
   6. Mezolit Europy. Postglacjalne zmiany klimatyczne i środowiskowe, kultury mezolityczne na terenie Polski.
   7. Neolit. Początki gospodarki wytwórczej na Bliskim Wschodzie i w Europie, omówienie najważniejszych stanowisk wczesnego neolitu (np. Jerycho, Nemrik, Çatalhöyük, Argissa, Sesklo, Lepenski Vir).
   8. Wczesny okres neolitu. Geneza zachodniego kręgu linearnego i początki neolityzacji terenów na pomoc od Karpat i Sudetów (kultura ceramiki wstęgowej-rytej, kultura ceramiki wstęgowo-kłutej).
   9. Środkowy okres neolitu. Kompleks lendzielsko-polgarski, kultura pucharów lejkowatych, kultura amfor kulistych: ogólna charakterystyka kulturowa, podstawy gospodarcze, budownictwo mieszkalne, górnictwo krzemienia (Krzemionki Opatowskie).
   10. Późny okres neolitu. Kultura ceramiki sznurowej, kultura pucharów dzwonowatych: geneza, zasięg, przewodnie formy zabytków.
   11. Megality i megalityzm w Europie. Typologia i chronologia podstawowych struktur megalitycznych (szczegółowe omówienie założenia w Stonehenge).
   12. Sposoby zdobywania pożywienia w neolicie europejskim. Hodowla i jej rozwój, typy gospodarki rolnej, narzędzia i techniki uprawy ziemi.
   13. Epoka brązu w Europie. Główne systemy chronologiczne epoki brązu, geografia złóż rud miedzi, cyny i innych składników stopowych brązu, techniki produkcji przedmiotów brązowych.
   14. Wczesnobrązowa cywilizacja środkowoeuropejska. Geneza, zasięg, główne jednostki taksonomiczne, kultura unietycka i otomańska, przewodnie formy zabytków ceramicznych i metalowych.
   15. Krąg kultur mogiłowych. Kultura przedłużycka i kompleks kulturowy Trzciniec — Komarów — Sośnica.
   16. Kultury pól popielnicowych. Geneza i rozwój kultury łużyckiej do końca epoki brązu.
   17. Początki epoki żelaza w Europie Południowej, Środkowej i Północnej (perspektywa chronologiczna). Najstarsze znaleziska przedmiotów żelaznych w Europie, początki metalurgii żelaza w Europie Środkowej i Wschodniej.
   18. Kultura halsztacka. Zasięg, zróżnicowanie terytorialne, cmentarzysko i kopalnia soli w Hallstatt, kontakty z Grekami, Etruskami i Scytami.
   19. Kultura łużycka we wczesnej epoce żelaza. Oddziaływania halsztackie, procesy urbanizacyjne — budownictwo grodowe — Biskupin.
   20. Archeologia Scytów. Scytowie Herodota.
   21. Krąg kulturowy pomorsko-kloszowy i zachodniobałtyjski.
   22. Celtowie i kultura lateńska. Styl lateński, proces latenizacji.
   23. Młodszy okres przedrzymski. (kultura przeworska, kultura oksywska).
   24. Okres wpływów rzymskich. Główne jednostki taksonomiczne i ich charakterystyka, świętokrzyski i mazowiecki ośrodek starożytnego hutnictwa żelaza.
   25. Barbaricum w świetle źródeł pisanych (ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich).
   26. Okres wędrówek ludów w Europie.
   27. Wczesne średniowiecze. Pierwotne siedziby Słowian w świetle źródeł archeologicznych, kierunki i chronologia ekspansji słowiańskiej, początki osadnictwa słowiańskiego w dorzeczu Wisły i Odry.
   28. Późne średniowiecze. Główne problemy archeologii późnośredniowiecznej.
   
   

2. Początek formularza

3. 

4. W2 z prof. M. Parczewskim 2003-10-30

5. T: Systemy chronologiczne wczesnego średniowiecza dla ziem polskich i ościennych

6. 2 poł. X w. była przełomowa dla dziejów Słowiańszczyzny na ziemiach polskich. Datą symboliczną jest rok 950, przyjmowany umownie za początek władzy Mieszka I. Konsekwencje:

7. a) przejście od systemu plemiennego do wczesnopaństwowego

8. b) początek chrześcijaństwa (zmiana obrządku pogrzebowego, początki architektury kościelnej)

9. c) początek miast (choć jeszcze bez podstaw prawnych)

10. Propozycje systemów chronologicznych wczesnego średniowiecza dla ziem polskich:

11. J. Kostrzewski podzielił wczesne średniowiecze na okres przedpiastowski i piastowski. Pod wpływem swojego nauczyciela, G. Kossiny, operował też pojęciem okresu wczesnohistorycznego. Opieranie chronologii ziem polskich względem Piastów poprawne jest tylko dla obszarów, gdzie ich władza była realna (gł. Wielkopolska).

12. K. Jażdżewski – uczeń Kostrzewskiego, twórca ośrodka łódzkiego.:

13. 1. 569 – 800

14. 2. 800 – 950

15. 3. 950 – 1300

16. W. Hensel (środowisko poznańskie)

17. A. 400 – 600 (wg Hensela nie było okresu wędrówek ludów; jego uczniowie przesunęli początek na rok 500)

18. B. 600 – 800

19. C. 800 – 950

20. D. 950 – 1100

21. E. 1100 – 1250

22. F. 1250 – 1500

23. H. Zoll – Adamikowa – wyróżniła 3 fazy w oparciu o przemiany w pochówkach

24. 1. pocz. VI – poł. VII w.

25. 2. poł. VII w. – schyłek X w.

26. 3. od schyłku X w. do końca średniowiecza

27. Termin „okres wczesnosłowiański” choć stosowany w większości systemów chronologicznych innych krajów nie mógł się w Polsce upowszechnić z powodu upatrywania początków Słowian na naszych ziemiach jeszcze w dobie k. łużyckiej. Obecnie termin ów ma rację bytu, aczkolwiek jego interpretacje są rozbieżne: jest on albo odrębny w stosunku do okresu plemiennego albo jest jego wcześniejszą fazą.

28. Systemy chronologiczne innych obszarów:

29. BAŁTOWIE. Pierwsze systemy chronologiczne obszarów bałtyjskich wyszły od niemieckich i pruskich uczonych. Obecny podział znajduje zastosowanie dla Polski płn. – wsch., Łotwy i Litwy.

30. Środkowa e. żelaza 400 – 800 / 850

31. Późna e. żelaza 800 / 850 – 1200 / 1250

32. RUŚ. Schemat dla Rusi znajduje odniesienie dla obszarów położonych przy szlaku handlowym od Nowogrodu do M. Czarnego. Dalsze obszary – zwłaszcza we wczesnej fazie o. staroruskiego – były znacznie zapóźnione w rozwoju. Koniec wczesnego średniowiecza wiąże się z rujnującym najazdem tatarskim.

33. o. wczesnosłowiański V / VI – VII

34. o. przedpaństwowy (= plemienny; VIII – IX / X)

35. o. Rusi kijowskiej (= staroruski; koniec X – XIII)

36. WĘGRY. W Kotlinie Karpackiej do pocz. VI w przebywały ugrupowania Herulów i Gepidów, w Panonii osiedlili się Longobardowie. W 567 Awarowie wyparli Gepidów, rok później Longobardowie wywędrowali do północnych Włoch.

37. o. awarski 568 – pocz. IX w.

38. o. napływu Madziarów pocz. – kon. IX w.

39. o. kultury staromadziarskiej schyłek IX – poł. X w (data symboliczna: 955 – klęska Węgrów nad rz. Lech)

40. o. dynastii arpadzkiej 2 poł. X – XIII w.

41. Archeologia dowodzi że po rozbiciu Awarów a przed przybyciem Madziarów Słowianie wkroczyli na step w rejonie Jez. Balaton. Nieudolna koncepcja historyków węgierskich głosi, że el. awarskie przeżyły na stepie i miały wkład etniczno – kulturowy w tworzenie się państwa węgierskiego. Klęska Węgrów nad rz. Lech w Bawarii skłoniła ich do porzucenia koczownictwa na rzecz osiadłego rolnictwa i przyjęcia chrztu. Okres panowania ich pierwszej dynastii został brutalnie przerwany najazdem Mongołów.

42. CZECHY i SŁOWACJA. Archeologia czeska, podobnie jak polska, przez pewien czas pozostawała pod wpływem terminologii niemieckiej. Do lat 60’tych w systemie chronologicznym Jana Eisnera i Jana Filipa utrzymywał się termin o. grodziskowego (niem. Burgwaldzeit), opracowany pierwotnie dla słowiańskich obszarów NRD.

43. o. starszy grodziskowy 569 – 800

44. o. środkowy grodziskowy 800 – 950

45. o. młodszy grodziskowy 950 – 1200

46. W latach 60’tych podczas obchodów 1100 rocznicy misji Cyryla i Metodego na Morawach zdecydowano się na odejście od schematu niemieckiego i zbudowanie własnego w oparciu o chronologię znalezisk słowiańskich. Wyróżniono wówczas o. wczesnosłowiański (do 2 poł. VII w). Jego początek był różny dla poszczególnych obszarów Czechosłowacji. Najwcześniej Słowianie pojawili się we wschodniej Słowacji, w Czechach i Morawach przebywali wówczas Longobardowie. W latach 70’tych system czechosłowacki ostatecznie oparto na chronologii państwa morawskiego.

47. o. przedwielkomorawski ............................................

48. o. wielkomorawski (1 ćwierćwiecze IX – poł. X w)

49. o. powielkomorawski ...............................................

50. Niektórzy badacze postulują wprowadzenie fazy wczesnosłowiańskiej przed o. przedwielkomorawskim.

51. NIEMCY. Z powodu obecności Słowian we wschodniej części Niemiec we wczesnym średniowieczu konieczne było stworzenie 2 systemów chronologicznych: osobnego dla strefy słowiańskiej, osobnego dla germańskiej.

    o. starosłowiański	o. wczesnosłowiański 600 – 800 / 850 (choć nad środkową Łabą i Solawą pierwsze ślady słowiańskie mogą być datowane już na VI w o. środkowosłowiański 800 / 850 – 1000
    o. późnosłowiański (= młodszosłowiański) 1000 – 1200

52. Archeologiczny system chronologii obszarów germańskich:

53. o. wędrówek ludów (= merowiński) 450 / 480 – 700 / 720

54. o. karoliński 700 / 720 – 843

55. o. wschodniofrankijski 843 – 911

56. o. dynastii saskiej 911 – 1024

57. o. dynastii salickiej 1024 – 1125

58. o. dynastii Hohenstaufów 1125 - .................

59. Historyczny system chronologii obszarów germańskich:

60. Frühsmittelalter 568 – 911

61. Höchesmittelalter 911 – 1250

62. Spätmittelalter 1250 - 1500

63. Najwcześniejsze fazy obu systemów chronologii germańskich obszarów Niemiec opierają się w znacznej mierze na periodyzacji o. merowińskiego Amenta, Bhlmera i Bertholda Schmidta. Dzięki ogromnej ilości „dobrych” datowników możliwe jest wyróżnienie jeszcze mniejszych jednostek chronologicznych.

64. SKANDYNAWIA.

    	Szwecja	Dania	Norwegia
    375 / 400 – 550	o. wędrówek ludów	starszy germański o. żelaza
    550 – 800	o. przedwikiński (= Vendel)	młodszy germański o. żelaza	o. merowiński
    800 – schyłek IX w.	o. wikiński wczesny
    Schyłek IX w. – 2 poł. X w.	o. wikiński środkowy
    2 poł. X w. – poł. XI w (1050)	o. wikiński późny

65. BIZANCJUM

66. o. wczesnobizantyjski VI – poł. IX w

67. o. środkowobizantyjski poł. IX – poł. XIII w

68. o. późnobizantyjski poł. XIII w - 1453

69. 3

70. ...

71. Dół formularza