TEMAT 33 – WOJNA W OBRONIE KONSTYTUCJI 3 MAJA

RZECZPOSPOLITĄ PO 3 MAJA 1791 R.

Rosnąca niezależność państwa polsko-litewskiego budziła niepokój Rosji i Prus, które obawiały się zmiany układu sił w tej części Europy. W tej sytuacji Rosja, po zawarciu traktatów pokojowych ze Szwecją i Turcją, skupiła swoje zainteresowanie na sprawie polskiej i zaczęła poszukiwać pretekstu do zbrojnego ataku.

TARGOWICA

27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu został podpisany akt konfederacji skierowanej przeciwko królowi, jego doradcom, a przede wszystkim przeciwko Konstytucji 3 maja, uznanej za dokument nielegalny i łamiący prawa kardynalne. Marszałkiem konfederacji został Szczęsny Potocki, a wśród jej przywódców znaleźli się także Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki. W przygranicznej osadzie Targowica zdrajcy ogłosili akt konfederacji. Dokument był fałszywie datowany na 14 maja 1792 r. Identyczna jak targowicka konfederacja antyreformatorska zawiązała się też na Litwie, w Połocku. Jej marszałkiem został hetman wielki litewski Szymon Kossakowski.

WOJNA W OBRONIE KONSTYTUCJI

Brakowało oficerów i dlatego sprowadzono ich również z obcych armii. Między innymi Józef Poniatowski, bratanek króla, powrócił z wojsk austriackich; Jan Henryk Dąbrowski z wojsk saskich. Zwerbowano też Tadeusza Kościuszkę doświadczonego podczas walk w Ameryce. Na dowódcę wojsk litewskich władca mianował księcia Ludwika Wirtemberskiego, generała armii pruskiej. Rzeczywisty opór stawiła Rosjanom na Ukrainie armia polska, dowodzona przez księcia Józefa Poniatowskiego. W jej szeregach walczył również Tadeusz Kościuszko. Rosjanie próbowali otoczyć pod Zieleńcami dowodzoną przez księcia Poniatowskiego. Do starcia doszło 18 czerwca 1792 r. Bitwa ta, uznana za sukces Poniatowskiego, skłoniła króla do ustanowienia orderu Virtuti Militari (Cnocie wojennej). Pierwszymi nim odznaczonymi byli książę Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Siły rosyjskie 18 lipca 1792 r. złamały pod Dubienką linię obrony na Bugu, ścierając się z wojskami polskimi. Król poddał się bez walnej bitwy, licząc na łaskę cesarzowej. Decyzję władcy o przystąpieniu do targowicy poparła grupa jego doradców z Hugonem Kołłątajem na czele.

RZĄDY TARGOWICY I II ROZBIÓR

Po przystąpieniu Stanisława Augusta do konfederacji władzę przejęli przywódcy targowicy. Już w styczniu 1793 r. doszło do podpisania konwencji rozbiorowej między Rosją a Prusami. Austria zaangażowana w wojnę z rewolucyjną Francją nie wzięła udziału w drugim rozbiorze. Zaborcy, aby zalegalizować zajęcie ziem Rzeczypospolitej, zwołali sejm w Grodnie. Obradował on od czerwca do listopada 1793 r. i jak się okazało, był sejmem ostatnim w dziejach I Rzeczypospolitej. Król został w praktyce pozbawiony władzy, którą przejął nowy ambasador Katarzyny II - Jakob Johann Sievers.