TEMAT 33. HENRYK MARKIEWICZ : „Obrazowości a ikoniczność literatury”

Ut pictura poesis „ poemat to jak obraz”Horacy - jest to jeden z najsławniejszych topoi w historii estetyki, dotyczący historii estetyki poezji i innych sztuk, (formuła ta była najbardziej rozpowszechniona w odrodzeniu i trwała do wieku XVIII, wówczas poezja najbardziej zbliżona była do malarstwa)

Horacy mówiąc to miał na myśli, że dla poszczególnych utworów poetyckich i obrazów różne są warunki odbioru.

- poezja i inne sztuki, wywołują środkami języka naturalnego przedstawienia oglądowe- chodzi o wyobrażenia wizualne, polisensoryczne.

-Symonides z Keos „ malarstwo jest milczącą poezją, a poezja mówiącym malarstwem”

-Pseudo-Longinos pisał, że celem fantazji poetyckich, jest wstrząs, a oratorstwa wyrazistość

-Dion z Prusy pisał, iż gdy obraz trwa może wywołać wyobrażenie wszystkiego, co przychodzi na myśli, a gdy przedstawia tylko ludzki wizerunek, może ukazać to co niewyobrażalne np. myśl.

-trzeba pamiętać, że obraz wystarczy oglądać, a tekst trzeba jeszcze rozumieć, gdyż nie zachwyci nas sama ozdobność liter.

-piśmiennictwo może też ująć sprawy duchowe.

Utożsamienia poezji z malarstwem- przykłady tekstów traktujących o tym:

-F.N. Golański „ O wymowie w prozie albo w wierszu”

- dialog A. Decembrio o różnicach jakości i wartości malarstwa i poezji „O ogładzie literackiej”, czytamy tu, że sztuka poetów odtwarza przyrodę wyraźniej i subtelniej niż malarstwo (stanowiło to o wyższości poezji nad malarstwem, czemu przeciwstawił się L. da Vinci, pisał, że poezja nie potrafi naśladować pewnych widzialnych rzeczy, bo nie ma dla niej słów, zajmuje się tworami ludzkimi, a nie przyrodą- dziełem Boga, zwraca się do słuchu, który jest zmysłem mniej doskonałym od oka, nie potrafi odtworzyć harmonijnego piękna)

-od XVIII w. dużo skupienie na różnicach tych dwóch dziedzin:

-poezja posługuje się znakami sztucznymi, arbitralnymi i sukcesywnymi, obraz zaś naturalnymi i współistniejącymi.

-poezja nie posiada ograniczeń tematycznych, malarstwo zaś tak, bo ukazuje przedmioty postrzegane wzrokowo, pokazuje tylko określony moment.

-znaki poetyckie wymagają znajomości języka i wiedzy o rzeczch, malarstwo nie zna takich ograniczeń.

-intensywność uczyć w poezji jest mniejsza niż ta osiągana w malarstwie.

-malarstwo wytwarza barwami i formami iluzje dla wzroku, poezja- znaczeniem słów iluzje dla wyobraźni.

-właściwą dziedziną poezji jest oglądowe przedstawienie czynności i tym sposobem , pośrednio może przedstawiać przedmioty, powinna przy tym postępować selektywnie czyli nazywać cechy istotne wywołujące „ zmysłowy obraz”.

-Edmund Burke twierdził, że słowa nie wzbudzają na ogół wyobrażeń, chyba że zmierza ku temu szczególny wysiłek odbiorcy. Twierdzi, że niektóre wyobrażenia jakie powstają są chaotyczne i absurdalne, co jest szkodliwe dla tekstów poetyckich. Jego zdaniem poezja jest sztuką naśladowczą.

-Romantyzm: tu nastąpił zwrot ku poezji, to właśnie tę dziedzinę sztuki uważali filozofowie i teoretycy za najwyższą i najważniejszą. Fryderyk Schlegel nazywał ją ”sztuką sztuk”. G.W.F. Hegel pisał, że poezja, sztuka mówiona, jest totalnością, która łączy ze sobą na wyższym szczeblu obydwa człony skrajne: sztuki plastyczne i muzykę.

-Wyraz poetycki, to nie tylko samo jego znaczenie, to także jego drugie podłożę jakim jest wiele innych znaczeń.

-Dla Fischera język jest tylko wehikułem w poezji.

XIX wiek- ważne w literaturze połączenie trafnej nowości uogólnienie z bogatą i wyrazistą wyobrażalnością świata przedstawionego, owa wyobrażalność stanowiła o wyróżniku i niezwykłym walorze poezji( czemu z czasem przeciwstawili się dwaj niemieccy teoretycy literatury: Theodor A. Meyer i Hubert Roetteken, a po opublikowaniu ich prac rozgrzała prawdziwa wojna teoretyków dotycząca wyobrażalności w poezji). U schyłku tego wieku teoria i praktyka symbolistów zbliżyła poezje do muzyki.

-Michaił Bachtin dostrzegł obecność momentu plastyczno-malarskiego w sztuce słowa

-Roman Ingarden- wyodrębnił jako oddzielną warstwę dzieła literackiego wyglądy uschematyzowane, uboczne, nazywane przez niego schematami wglądowymi- umożliwiają one naoczne ujmowanie przedmiotów przedstawieniowych, oraz konstytuują własne jakości estetyczne, głównie o charakterze dekoracyjnym. Wyglądy uschematyzowane odnosi też do konkretnych procesów psychicznych i przejawiających się w nich cech charakteru)

- metafory, też odbieramy w sposób wyobrażeniowy, metafora to tylko wygląd wyrazu, bądź zdania, zawiera w sobie nośnik znaczenia.

Współcześnie- teoria literatury posługuje się wyrażeniami takimi jak: image, bild czy obraz, traktuje łącznie uobrazowanie bezpośrednie i pośrednie, rozpatruje pojęcia teoretyczne na gruncie liryki-jako najczystszej formuły literatury.

-przedmioty języka poetyckiego nie są dla czytelnika wytworzone wizualnie, aczkolwiek czytelnik odczuwa swoistość i wartościowość języka oglądowego.

-G. Bachelard- traktował obraz poetycki jako bezpośredni twór wyobraźni.

-STRUKTURALIŚCI- wypowiedź poetycka nie musi zmierzać do wywołania przedstawień wizualnych (ale może), w poezji wyrazy i grupy wyrazów wywołują większą obfitość wyobrażeń, odczuć, niż wtedy gdy pojawiają się w wypowiedzi powiadamiającej.

-Asocjacje wyobrażeniowe- to wzbogacenie znaczeniowe, uzyskane dzięki rytmowi i instrumentacji brzmieniowej.

-Obrazowość bezpośrednia- gdy wszystkie wyrazy występują w znaczeniu nie przenośnym.

-Obrazowość pośrednia- gdy wyrazy implikują znaczenia przenośne. (malowanie słowem)

-Julian Przyboś bardzo buntował się przeciw wykluczaniu obrazowości. Mówił, że by zrozumieć metaforę należy przyjąć jej ładunek obrazów i wprawić we wzruszenie wyobraźnię.

Jak widać istnieje wiele poglądów na temat jakości i funkcji przedstawień wyobrażeniowych- do tej pory ta kwestia nie została rozstrzygnięta.

-Poezja może wywoływać przedstawienie postrzeżeniowe, akustyczne i optyczne.

-Istnieją utwory, których określony kształty graficzny jest integralnym składnikiem zawartości semantycznej i efektu estetycznego np. zbiory poezji Stefana Georgego .

-Wizualna poezja konkretna- pionierem w Polsce był Aleksander Macedoński- jest to konfiguracja morfemów, wyrazów i zw. Wyrazów, których wygląd pozostaje w mimetycznej lub metaforycznej zgodności bądź sprzeczności z ich znaczeniem.

-istnieje też ujmowanie tekstów literackich jako bodźców dla przedstawień postrzeżeniowych, odnoszących się do rzeczywistości spoza tekstu (ostatnio bardzo żywe na gruncie poetyki semiotycznej).

IKONICZNOŚĆ- przypisuje się takim znakom i układom, w których między signifiants a przedmiotem oznaczonym zachodzi stosunek podobieństwa.

- J. A. Zoest rozróżnia ikoniczność na poziomie makrotekstualnym( w utworach o charakterze parabolicznym i symbolicznym np. przypowieść) i mikrotekstualnym np. wiersz Baudelaira Pt. Recueillement.

-Maria Renata Mayenowa utożsami ikoniczność z pewnym typem” wyrażeń cudzysłowowych”, które są hieroglicznym odbiciem samych siebie, uważa, że w języku można odtwarzać przede wszystkim język!

Mimetyzm formalny- pojęcie znacznie szersze od pojęcia ikoniczności, gdyż obejmuje także podobieństwa w sferze signifies, a te nie są postrzegalne sensorycznie więc nie można tu mówić o ikoniczności!

---