11 Orlando di Lasso

  1. Orlando di Lasso



franko-flamandzka muzyka wokalna V (1560-1600)


Piąta epoka przynosi kulminację franko-flamandzkiej polifonii wokalnej, przede wszystkim w dziele „belgijskiego Orfeusza" – ORLANDA DI LASSO. Muzyka służyła przedstawieniu treści tekstu i jego zawartości afektywnej.


Głównym gatunkiem jest motet: ł a c , najczęściej sakralny, odcinkowo przeimitowany; motetową konstrukcję wykazują również części mszy.

Głosy, na ogół 5-6, są całkowicie wyrównane; w pewnych przypadkach można zaobserwować przewagę górnego, podczas gdy w basie, pełniącym funkcję harmonicznego wsparcia w ramach zyskującej na znaczeniu tonalności

dur-moll. występują skoki kadencjonujące (częste kadencje D-T. mniej „trójdźwięków pobocznych").


Wyrównanie głosów wpływa na praktykę wykonawczą; ideałem staje się wykonanie a cappella (źródła ikonograficzne muzyki liturg.). jednak często z głosami współgrają instrumenty. Zostaje osiągnięta synteza architektonicznej klarowności JOSQUINA z bardziej zawiłymi strukturami czasów GOMBERTA.

Do sztuki kontrapunktycznej przeniknęły elementy wł. muzyki świeckiej: partie homofoniczne i rytmy taneczne charakterystyczne dla villanelli i madrygałów. Kunsztowne prowadzenie głosów stało się zarazem podstawą kompozycyjną wszelkiej muzyki „wysokiej".


Mistrzowie franko-flam. wciąż znajdowali zatrudnienie na europejskich dworach, jednak równie cenieni stali się kompozytorzy narodowi.


Poza ORLANDEM DI LASSO do piątej generacji kompozytorów należą:

PHILIPPE DE MONTE (1521-1603), kapelmistrz cesarski w Wiedniu i Paryżu;

JACOBUS DE KERLE (1531/1532-1591),

GIACHES DE WERT (JACOBUS VAN WERT, 1535-1596),

H. WAELRANT (ok. 1517-1595),

CHR. HOLLANDER, J. DE CLEVE, A. UTENDAL i in.

JACOB BURMEISTER

- kantor protestancki

- napisał traktat o retoryce

- podaje w nim, że kompozytor używający f. retorycznych to Orlando di Lasso

- podaje przykład motetu Orlanda w tym traktacie


Na charakter twórczości tej epoki wpłynął sobór trydencki. Rozkwit przeżyły szczególnie Niderlandy, znajdujące się wówczas pod rządami FILIPA II HISZPAŃSKIEGO i regenta ks. ALBY W muzyce znajduje odzwierciedlenie kontrreformacyjny duch epoki, przejawiający się np. w licznych psalmach pokutnych oraz wielkich otetach do tekstów biblijnych.


Orlando di Lasso ( 1532-1594),

- właśc. Orlande tle lassus (fr., z góry - mianowicie z górskiego Möns w Henegowii);

- już jako dziecko, śpiewając w kapeli FERDYNANDA GÖNZ AGI (wicekróla Obojga Sycylii),

- przebywał w Mantui, Mediolanie, na Sycylii oraz w Neapolu (od 1550); szczególnie tam miał okazję poznać villanelle, moreski, tedeski itp. z ich barwną mieszanką dialektów i żywiołowością commedii deli'arte.

- LASSO często sięgał do tego stylu w swoich kompozycjach.

- synteza renesansowej muzyki

- pochodził z francuskojęzycznych niderlandów

- nie można powiedzieć o stylu Lassa – trudny do ujęcia



1551-1554 jak miał kilkanaście lat był we Włoszech – Mantua, Palermo, Mediolan, Neapol i Rzym

1553 LASSO, podobnie j ak później PALESTRINA. zostaje kapelmistrzem bazyliki św. Jana na Lateranie w Rzymie, gdzie powstaje wiele mszy w stylu GOMBERTA;


1555/1556 wraca do Niderlandów (choroba rodziców), mieszka w Antwerpii i drukuje tam swoje wczesne motety (u SUSATO); wychodzi jego pierwszy zbiór „Op. 1” -> madrygały, chanson, motety, villanesci


1556 zostaje tenorzystą bawarskiej kapeli dworskiej księcia ALBRECHTA (dwór Witelsb) w Monachium, zostaje do śmierci (40 lat)


1564 - 1594 jest jej kapelmistrzem.


- miał żonę niemkę

- Był bardzo lubiany, twardo stąpał po ziemi, przedsiębiorczy w czasie kryzysu wspomagał księcia

- jego pierwszy syn Rudolf też został muzykiem

- Dlaczego Monachium? Bogaty land, jedna z najsłynniejszych kapel (60 muzyków)

- muzyk wędrujący – tam gdzie wydawano jego utwory, tam jeździł

- szybko pracował, był otwarty, przyjazny, miał mnóstwo uczniów, zaradny życiowo, inwestował, wspomagał Albrechta IV, szanowany, znany w całej Europie

- być może Gabrieli nauczył się polichóralności od Lassa



CECHY STYLU:

- silnie zdramatyzowany – liczne kontrasty

- wielkie malarstwo dźwiękowe – tekst słowny we wszystkich gatunkach!

- perfekcyjne opanowanie wszystkich technik: ścisła imitacja, kanony, przeimitowanie, c.f. (archaizacja), homorytmia, technika parodii (nie tylko we mszach)

- ostatni przedstawiciel starej polifonicznej sztuki niderlandzkiej. Jego polifonia jest ściśle ukierunkowana harmonicznie.
BAS – fundament, opdstawa harmoniczna

- eksperymentuje z polichóralnością (jego uczniem był Andrea Fabrieli)

- precyzyjnie oddaje deklamację tekstu – ogranicza melizmatykę

- pierwszy europejski kosmopolita. Wchłania różne style.

Belgia, Włochy, Antwerpia, Niemcy, Paryż

- pisał w językach: francuskim, łacińskim, włoskim, niemieckim



TWÓRCZOŚĆ: (ponad 2000 kompozycji!!!)

- wcześnie zaczął pisać – 23 lata – pierwsze utwory, zbiory muzyki świeckiej i motetów

Msze: (60)

- idealny przykład parodii, większość oparta na własnych motetach! Kilka modeli z chanson (np. Willaerta) czy z madrygału (Arcadelta)

Pasje (4)

- 2 z nich (Mateusz i Jan) bardzo rozbudowane:

- Łukasz i marek – krótsze, proste

- cieszyły się dużą popularnością nawet w czasach Bacha!!!

Magnificaty (101)

- największy zbiór magnificatów kompozytorów renesansu, duża popularność

- praktyka alternatim (przemienność: chorał – wielogłosowość -> raczej parzyste)

- większość w technice parodii --> model: madrygał!

Motety (1200)

- za życia wydano 516 wybranych. Resztę po śmierci opublikowali jego synowie.

- łacińskojęzyczne, mógł dobierać teksty

- komponował całe życie

- widać, że znał twórczość C. de Rore – chromatyka, Josquina – częste dialogi par głosów

- nie eksponuje imitacji, kanonów, fug itp.

Motety dydaktyczne: 2-3 gł. proste, dla jego uczniów, wprawki, uczniowie mieli dopisywać kolejne głosy itp.

Motety ceremonialne: duże do 10gł., świeckie na śluby, chrzciny; pisane dla mecenasów, dygnitarzy; sygnował je pieczęcią la-sol

Motety humorystyczne: ważne słowne świństwa, igraszki słowne, ironia; imitacje jąkającego się spiewaka, imitacje instrumentów przez śpiewaków itp.; łacińskie teksty pijackie

Teksty klasyczne/klasycystyczne: antyczne lub imitujące antyk

Motety religijne (rzeczywiste): do liturgii (psalmy, antyfony, jedna sekwencja), konserwatywne, pisane pod koniec życia

Madrygały

- całe życie pisał: pierwsze wydane w 1515r.

- teksty: Petrarka, Sannazaro

- Niesamowicie melodyjne, krótkie frazy, ruchliwy bas – szybko zmienia się harmonia

- cała Europa znała jego twórczość!

- Łzy św. Piotra: madrygały religijne do słów Tansilia, z kolejnymi madrygałami ze zbioru narasta dramatyzm

Chanson (150)

- prosta faktura, prawie homorytmia, diatonika, melodyjne

- idealna deklamacja francuskiego tekstu

- bardzo popularne – nawet pisane dla dworu w Monachium


Pieśni niemieckie (tenorlied)

- początkowe pieśni: błędy prozodyczne, b. proste

- później uczy się lepiej języka, bardziej kunsztowne; przypominają madrygały, tylko w języku niemieckim – synteza tych nurtów

- później odzwierciedla się to w twórczości Schutza

- różnorodna tematyka: pijackie, żartobliwe, poważne towarzyskie itp.



RÓŻNE OKRESY ŻYCIA – RÓŻNE ZAINTERESOWANIA:


MŁODOŚĆ:

- eksperymenty, zainteresowanie antykiem, antyczne prozodia, skrajna chromatyka

- zbiór Przepowiednie Sybilli 1560r.: antyczna łacina, prozodia, chromatyka, eksperymenty; na przestrzeni kilku taktów różne akordy, zupełnie niepowiązane: c, h, cis, fis --> popis chromatyki

PÓŹNIEJSZA TWÓRCZOŚĆ:

- pod wpływem kontrreformacji – konserwatywna

- zbiór „Psalmy pokutne”, „Łzy św. Piotra” – ostatnie dzieło, madrygały religijne + motet na koniec cyklu



Jego sława ściąga do Monachium wielu uczniów (LECHNER. ECCARD, G GABRIELI). Do obowiązków ORLANDA DI LASSO należało przygotowanie oprawy muzycznej uroczystych nabożeństw, także uczt oraz ceremonii oficjalnych i prywatnych. HANS MIELICH namalował kapelę dworską z jej typową mieszaną obsadą śpiewaków i instrumentalistów, z 3 chłopcami wykonującymi partie sopranowe oraz z samym ORLANDEM przy ustawionym w centralnym miejscu szpinecie (rys. C, z Psalmi poenitentiales. 1565-1570).

ORLANDO DI LASSO poza villanellami stworzył następujące utwory świeckie:

- ponad 200 wł. madrygałów (do tekstów PETRARKI, ARIOSTA i in.),

- ponad 140 fr. chansons, ponad 90 niem. Lieder.

Główne miejsce wśród utworów rei. zajmują ł a c motety, wydawane drukiem m.in. w 1556, 1574 i 1582, szczególnie zaś kompozycje w Magnum opus musicum zawierającym 516 motetów, wydanym przez synów kompozytora w 1604 (rys. B: fragm. motetu nr 414). LASSO skomponował też:

- ponad 70 mszy (liczne parodie),

- 100 magnificatów,

- 4 pasje (późne dzieła),

- litanie i in.


Pieśń Echo ze zbioru z 1581 (rys A)przedstawia typowe motywy zawołań, lekki, tanecznie akcentowany rytm, który będzie prowadzić w stronę barokowych struktur taktowych, prostą harmonikę, niewolną jednak od zaskakujących zwrotów. Całość jest kanonem w odstępie jednego zawołania. Rezultat nawiązuje do wyrafinowanych efektów brzmieniowych weneckiej polichóralności. Tekst, przypuszczalnie ludowy, opracowany w „zabawowej" manierze, zostaje za sprawą muzyki wyniesiony do rangi wielkiej sztuki.

W Neapolu LASSO obracał się w kręgach humanistycznie wykształconej arystokracji (poeta G. B. DAZZIA DELLA TERZA).

Sławę zdobyły Psalmy pokutne {Psalmipoenitentiales) z 1565 w dwuchórowej obsadzie, obfitujące w przedstawienia afektów (musica reservata, zob. s. 255). Sześciogłosowy motet In hora ultima (rys. B) nie ma c.f. - w całości pochodzi z inwencji kompozytora: jego konstrukcja i wyrazowość podążają za tekstem. W części I słowa „In hora ultima" (w ostatniej godzinie) jako uroczyste przypomnienie rozbrzmiewają trzykrotnie, dalej następuje deklamowany szybciej tekst „peribunt omnia" (przeminą wszystkie), a następnie szereg dźwiękowych obrazów: trąby (zilustrowane jako puzony, z typowymi dla nich brzmieniami akordowymi w manierze polichóralnej), flet, cytara (ozdobnik), żart i śmiech (repetycje), skoki (skok kwarty w górę), śpiew (melizmat) i śpiew w duecie.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Orlando di Lasso chanson Matona, Mia Cara (6)
Stabat Mater Orlando di Lasso
ORLANDO DI LASSO Adoramus te, Christe (SATB piano Coro)
Orlando di Lasso Matona Mia Cara
Lasso, Orlando Di Et Ipse Redimet (Ttbb)
Adoramus di Lasso
DI do informatora 10-11, Ekonomia
11 Dobór dławików zwarciowych
Skazy krwotoczne seminarium 28 11 07
Zarz[1] finan przeds 11 analiza wskaz
11 Siłowniki
11 BIOCHEMIA horyzontalny transfer genów
PKM NOWY W T II 11
wyklad 11
R1 11
CALC1 L 11 12 Differenial Equations
Prezentacje, Spostrzeganie ludzi 27 11
zaaw wyk ad5a 11 12
budzet ue 11 12

więcej podobnych podstron