TEMAT 16 – REWOLUCJA ANGIELSKA

PRZEKSZTAŁCENIA SPOŁECZNO – EKONOMICZNE W ANGLII W XVII W.

Część szlachty, nazywana starą szlachtą - nobility, żyła jak przed wiekami i utrzymywała się z dochodów, jakie przynosiła renta feudalna. Druga grupa określana jako nowa szlachta - gentry, dostosowała się do nowych warunków ekonomicznych. Nowa szlachta i zamożne miesz­czaństwo przez związki małżeńskie stopniowo mie­szały się, tworząc grupę zwolenników swobodnego handlu i produkcji. Tak zaczynała kształtować się nowa ideologia ekonomiczna - kapitalizm.

KONFLIKTY RELIGIJNE

Wyznaniem panującym w Anglii był anglikanizm, mocno związany z dworem. Coraz większe wpływy zdobywali kalwini, zwani w Anglii purytanami. Uważali, że protestantyzm w ich państwie zatrzymał się w pół drogi i Kościół anglikański zbyt mocno przypomina katolicki.

RZĄDY DYNASTII STUARTÓW

Królowa Anglii Elżbieta I zmarła bezpotomnie w 1603 r. Zakończyły się wówczas rządy dynastii Tudorów. Władzę przejęła szkocka dynastia Stuartów. Na tron wstąpił Jakub I (1603-1625), syn Marii Stuart, łącząc Szkocję i Anglię unią personalną. Na stanowiska urzędnicze mianował swoich kochanków, równie nieudolnych jak on. Uważał jednak, że ma boskie prawo do rządzenia i marzył o władzy absolutnej. Nie mógł wygrać z parlamentem, dlatego wyraźnie go lekceważył i starał się zwoływać obrady jak najrzadziej. Gdy w Rzeszy wybuchła wojna trzydziestoletnia (1618-1648), Jakub I nie wywiązał się z obietnicy pomocy protestantom. Jednak mimo rosnącego oporu społeczeństwa okazał się na tyle sprytny, że uniknął wojny domowej. Następcą Jakuba I został jego syn Karol I (1625-1649), który odziedziczył po ojcu większość wad. Faworyzował znienawidzonego przez wszystkich księcia Buckinghama. Po jego śmierci głównymi doradcami króla stali się Thomas Strafford i arcybiskup Canterbury William Laud. Król, izolowany od społeczeństwa przez dwór, nie rozumiał istoty konfliktu. Karol I prowadził liczne wojny. Nie przynosiły one żadnych korzyści, wiązały się za to z ciągłymi wydatkami. Król poniósł porażkę także w swoim rodzinnym kraju. Próbował bowiem narzucić Szkotom anglikanizm, co doprowadziło do wybuchu walk i Szkocja właściwie oderwała się od Anglii.

WOJNA DOMOWA W ANGLII

Kryzys w Szkocji zmusił króla w 1640 r. do zwołania parlamentu. Monarcha liczył na uzyskanie zgody na nałożenie nowych podatków. Obrady nazwano Parlamentem Krótkim. Kolejny jednak nie pozwolił się rozwiązać i obrado­wał aż do 1653 r., dlatego nazywany jest Parlamentem Długim. Karol I stracił właściwie kontrolę nad sytuacją i w 1642 r. opuścił Londyn. Wokół króla gromadziła się głów­nie anglikańska i katolicka stara szlachta, nieliczni chłopi, a także artyści i intelektualiści przerażeni purytańskimi zasadami. W starciach między zwolennikami i przeciwni­kami króla początkowo klęski ponosiły oddziały parlamentu. Jednak wkrótce na czele sił walczą­cych z władcą stanął radykalny purytanin Oliver Cromwell, który okazał się znako­mitym dowódcą. Utworzył pułk kawalerii złożony z yeomenów, czyli wolnych dzier­żawców ziemi, drobnych właścicieli ziemskich i rzemieślników. Na wzór pierwszego pułku kawalerii zaczęto szkolić inne oddziały i w ten sposób powstała „armia nowego wzoru". Do decydującej bitwy między wojskami króla i parlamentu doszło pod Naseby w 1645 r. Zwyciężyły oddziały Cromwella, a Karol I schronił się w Szkocji. Szkoci jednak wydali go w 1647 r. parlamentowi w zamian za pieniądze.

ANGILA REPUBLIKĄ

Cromwell na czele zwycięskiej armii wkroczył w 1648 r. do Londynu i usunął z parlamentu zwolenników ugody z obalonym królem. Kadłubowy parlament uznał Karola I za zdrajcę i w styczniu 1649 r. król został ścięty. Kilka miesięcy później parlament ogłosił Anglię republiką, a Izbę Lordów rozwiązał. Całą władzę w praktyce skupił w swoich rękach Cromwell. Duże znaczenie dla gospodarki Anglii miało uchwalenie w 1651 r. Aktu nawigacyjnego, w którym zezwolono na import towarów tylko na statkach angielskich lub należących do kraju, z któ­rego dane towary pochodziły. W 1653 r. Cromwell rozpędził parlament kadłu­bowy i przyjął godność lorda protektora Anglii, for­malnie potwierdzając swoją faktyczną władzę - dyk­taturę. Odmówił jednak w 1657 r. przyjęcia korony. Po śmierci Cromwella w 1658 r. władzę próbował przejąć jego syn Ryszard.

RESTAURACJA STUARTÓW

W 1660 r. parlament angielski wybrał na króla Karola II Stuarta (1660-1685). Udało mu się zdobyć poparcie grupy polityków w parlamencie, nazy­wanych później torysami, rekrutujących się spośród arystokracji zasiadającej w odtwo­rzonej Izbie Lordów. W tym czasie pojawiła się też opozycja, złożona głównie z zamożnych mieszczan, zwana później wigami. Dużym sukcesem wigów było uchwalenie przez parlament w 1679 r. Habeas Corpus Act, czyli ustawy gwa­rantującej nietykalność osobistą każdej osobie. Następca i brat Karola II, Jakub II (1685-1688), nie prowadził tak rozsądnej polityki jak jego po­przednik. Siły Jakuba II po krótkiej walce w Irlandii zostały pokonane. W Anglii to właściwie bezkrwa­we przejęcie tronu nazwano sławetną rewolucją.

POCZĄTKI DEMOKRACJI PARLAMENTARNEJ

W 1689 r. parlament angielski przyjął Ustawę o prawach, która wpłynęła na kształt ustroju politycznego. Za­gwarantowana została supremacja parlamentu nad władzą monarszą. Usta­wa o prawach zapewniała swobodę obrad parla­mentu. W 1701 r. został przyjęty Akt o następstwie tronu, zgodnie z którym w razie bezpotomnej śmierci ówczesnej następczyni tronu Anny Stuart, córki Jakuba II, tron miała przejąć dynastia niemieckich książąt Hanoweru. Najważniejsze jednak dla dziejów ustroju Anglii okazało się wprowadzenie obowiązku kontrasygnaty. Oznaczało to, że każdy dokument królewski nie miał mocy prawnej bez podpisu, czyli kontrasygnaty, odpowiedniego ministra. Król mógł wpływać na politykę dzięki swojemu autorytetowi, ale nie mógł już narzucać swoich praw. Ustawa o prawach z 1689 r., ustawa o kadencji parlamentu z 1694 r. oraz Akt o sukcesji z 1701 r. stały się podstawą ustroju Anglii - pierwszego na świecie państwa demokracji parlamentarnej. Dominującą rolę odgrywało w niej zamożne miesz­czaństwo - burżuazja i nowa szlachta.