EKONOMIA DOBROBYTU

Spis treści

I. WSTĘP: 5

II. POJĘCIE EKONOMI DOBROBYTU: 6

III. CHARAKTERYSTYKA EKONOMII DOBROBYTU: 7

IV. TWÓRCY EKONOMII DOBROBYTU: 8

1. Arthur Cecil Pigou 8

2. Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto 9

3. Barone Enrico 10

4. Alfred Marshall 12

ŹRÓDŁA: 16

I. LITERATURA: 16

II. STRONY INTERNETOWE: 16

I.WSTĘP:

Na czym polega dobrobyt? Co to znaczy żyć w dobrobycie? Co oznacza kategoria dobrobytu w rozumieniu nauk społecznych, a ściślej – w rozumieniu ekonomii? Te pytania rodzą się w głowie każdego ekonomisty, poproszonego o zdefiniowanie pojęcia i wypowiedź na ten temat. Pytania na pozór łatwe, ale odpowiedź wcale już taką nie jest. Wydaje się, że dążenie do dobrobytu jest głównym celem działania jednostek i społeczeństw. Nadaje sens zarówno teorii ekonomii, jak i życiu gospodarczemu. Pojęcie dobrobytu jest jednak kategorią

subiektywną i, co za tym idzie, różnie interpretowaną. Każdy człowiek inaczej ją postrzega
i definiuje. Poziom życia danej społeczności, w której funkcjonuje jednostka, warunkuje rozumienie i odczuwanie dobrobytu. Czym innym będzie dla milionera, człowieka przedsiębiorczego, pełniącego dobrze wynagradzane funkcje kierownicze, czym innym dla osoby otrzymującej dochód na poziomie minimalnej płacy, a jeszcze czym innym dla biedaka, żyjącego na garnuszku pomocy społecznej, żeby odnieść to tylko do naszych realiów życia gospodarczego. A jeśli odniesiemy pojęcie dobrobytu do różnych kręgów kulturowych,

to otrzymamy jeszcze inną interpretację. Należy także pamiętać o tym, że pojęcie dobrobytu niekoniecznie musi być postrzegane tylko w wymiarze materialnym. Może obejmować szerszy zakres, również w rozumieniu satysfakcji osiąganych na poziomie potrzeb wyższego rzędu. Dobrobyt w rozumieniu nauk społecznych ma także różne zabarwienie w zależności od tego, czy wypowiadają się na ten temat filozofowie, socjolodzy, psycholodzy, politolodzy,

czy wreszcie ekonomiści.¹

II. POJĘCIE EKONOMI DOBROBYTU:

Ekonomia dobrobytu, gałąź nauk o gospodarce, nurt poglądów ekonomicznych

w ramach neoklasycznej szkoły angloamerykańskiej. Zajmuje się problemami normatywnym. Jej celem nie jest opisanie sposobu działania gospodarki (tym zajmuje się tzw. ekonomia pozytywna), lecz ocena tego, czy działa ona dobrze. W badaniach przewijają się dwa główne tematy: czy gospodarka wykorzystuje swe ograniczone zasoby w najlepszy możliwy sposób, czy też je marnotrawi; oraz na ile dostęp wszystkich członków społeczeństwa do dóbr i usług jest sprawiedliwy? Ekonomia dobrobytu zajmuje się również określeniem podstaw skutecznie funkcjonującego państwa, w którym żaden obywatel nie powinien bogacić się kosztem zubożenia drugiego. Badania mają na celu wskazanie, w jakich warunkach pożądane stają się zmiana zakresu i formy ingerencji państwa w gospodarkę.² 

III. CHARAKTERYSTYKA EKONOMII DOBROBYTU:

Kierunek "ekonomia dobrobytu" jest stosunkowo nowy. Powstał on właściwie dopiero w latach 20. i 30. XX w. Dalszy rozwój "ekonomii dobrobytu" trwa po II wojnie światowej, kiedy to szczególnie nasila sie zainteresowanie tym nurtem. Wiadomo też, że za właściwego twórcę "ekonomii dobrobytu" uważa się ucznia A. Marshalla, Artura C. Pigou ( 1877-1959), który wprost nawiązuje do Marshallowskiej koncepcji tzw. "renty konsumenta". Właśnie ta koncepcja stanie u podłoża stworzonej przez Pigou "ekonomii dobrobytu". O tej ekonomii można zatem mówić jako o części składowej kierunku subiektywistycznego, którego główne tezy są ściśle wbudowane zarówno w tradycyjną, jak i nową (powojenną) "ekonomię dobrobytu". Z pewnością nie uwolni się od dominujących wątków subiektywizmu także tzw. "młodsza szkoła dobrobytu", rozwijana w latach 30., 40. i później w okresie powojennym. ³

IV. TWÓRCY EKONOMII DOBROBYTU:

1. Arthur Cecil Pigou (ur. 18 listopada 1877 w Ryde, zmarł 7 marca 1959 w Cambridge) – ekonomista brytyjski. Studiował historię i ekonomię w Cambridge. Był uczniem Alfreda Marshalla i w 1908objął po nim katedrę ekonomii politycznej w Cambridge University, gdzie wykładał do roku 1943.

Prekursor neoklasycznej ekonomii dobrobytu, rozwinął problem rozróżnienia między użytecznością społeczną a użytecznością indywidualną, tworząc podstawy analizy neoklasycznej w zakresie uzasadnienia interwencji państwa ze względu na zjawisko tzw. efektów zewnętrznych. Zaproponował rozwiązanie problemu negatywnych efektów zewnętrznych poprzez wprowadzenie specjalnego opodatkowania, znanego obecnie jako podatek Pigou.⁴

Pigou definiuje dobrobyt ekonomiczny w sposób subiektywny jako całość satysfakcji uzyskanej z posiadanej sumy dochodu, choć z drugiej strony, źródła tego dobrobytu upatruje w dochodzie narodowym, który zostaje określony jako rozmiary dóbr i usług wynikające z rocznej produkcji.⁵ Zaznaczyć można, że już w "starszej ekonomii dobrobytu" Pigou wszystkie dostrzegane sprzeczności między interesem prywatnym a społecznym stara się usuwać za pomocą ingerencji państwa. Państwo powinno przede wszystkim, przez odpowiednie subsydia, ułatwić przenoszenie czynników z jednej gałęzi przemysłu do drugiej, powinno też szerzyć informacje o rynku itp.

"Młodsza ekonomia dobrobytu", przynajmniej pod względem ingerencji państwa, nie odejdzie od postulatów Pigou. Różnica miedzy "starszą" a "młodszą ekonomią dobrobytu" będzie polegała głównie na tym, że późniejsza charakteryzuje sie krytycznym stosunkiem do wielu tez lansowanych przez wcześniejszą. Prawdopodobnie z metodologicznego punktu widzenia sporo racji jest np. w założeniu sprowadzającym " starszą szkołę dobrobytu" do zasadniczych ujęć rzeczywistości w kategoriach psychologicznych, podczas gdy "młodsza" ujmowałaby te zagadnienia w kategoriach raczej etycznych. Ponadto we wszystkich analizach dokonywanych przez " młodszą szkołę dobrobytu" można zaobserwować o wiele większy - niż w szkole Pigou- sceptycyzm i krytycyzm w rozumowaniu. I tak bardzo krytycznie mówi sie np. o zagadnieniu rzekomo stałych i niezmiennych potrzeb ludzkich.⁶

2. Markiz Vilfredo Federico DamasoPareto (ur. 15 lipca 1848 w Paryżu, Francja, zm. 19 sierpnia 1923 w Céligny, Szwajcaria) – włoski ekonomista i  socjolog. Był współtwórcą tzw. „lozańskiej szkoły w ekonomii”. Od 1893 roku był profesorem uniwersytetu w Lozannie. W zakresie ekonomii jego najważniejsza praca to Kurs ekonomii politycznej (1896), a w socjologii Traktat socjologii ogólnej (1916). Pareto rozszerzył zastosowania metod matematycznych w ekonomii oraz rozwinął pojęcie ogólnej równowagi ekonomicznej. Zajmował się też badaniami podziału dobrobytu.

Z równowagą ogólną wiąże się pojęcie tzw. optymalności Pareta (lub inaczej – optimum w sensie Pareta), oznaczające sytuację gdy nie jest możliwa realokacja zasobów, powiększająca dobrobyt którejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki. W socjologii jego osiągnięciem było sformułowanie teorii krążenia elit,
a także teorii rezyduów i derywacji.⁷

Teoria optymalnej alokacji zasobów została następnie wzbogacona teorią efektywności w sensie Pareto. Według tej koncepcji krańcowa stopa substytucji i stosunek użyteczności krańcowych 2 dóbr są jednakowe dla wszystkich gospodarstw korzystających
z tych dóbr, krańcowa stopa substytucji zaś i związany z tym stosunek produkcyjności krańcowych 2 czynników produkcji są jednakowe dla wszystkich przedsiębiorstw wykorzystujących oba czynniki. Krańcowa stopa transformacji 2 dóbr w produkcji równa się krańcowej stopie substytucji tych dóbr w procesie konsumpcji. Według teorii Pareto podział dochodów jest proporcjonalny do pierwotnego wkładu poszczególnych czynników produkcji. Każda jednostka ma właściwe sobie poczucie dobrobytu i nie ma tutaj mowy o interpersonalnych porównaniach, czy też sumowaniu użyteczności. Nie należy również utożsamiać kryterium Pareto z obiektywną, wolną od wartościowania normą, która zapewnia równowagę w przypadku wolnej konkurencji.⁸

3. Barone Enrico, ur. 22 XII 1859, Neapol, zm. 14 V 1924, Rzym, ekonomista włoski. Otrzymał wykształcenie klasyczne i matematyczne, przygotowujące go do kariery oficera armii, którą to funkcję pełnił do czasu powołania go 1907 na stanowisko profesora Uniwersytetu Rzymskiego La Sapienza; od 1910 kierownik Instytutu Ekonomii i Handlu w Rzymie. Przedstawiciel lozańskiej szkoły w ekonomii. Rozwinął idee L. Walrasa dotyczące ogólnej teorii równowagi. W 1908 opublikował w „Giornaledegli Economisti” artykuł II Ministrodellaproduzionenellostatocollectivista, będący fundamentem „czystej” teorii ekonomii gospodarki socjalistycznej. Zgodnie z ideą „czystej” ekonomii użył matematycznych narzędzi do przedstawienia obrazu funkcjonowania gospodarki socjalistycznej, używając tych samych kategorii, które są stosowane do pokazania obrazu doskonałej konkurencji w warunkach własności prywatnej. Do koncepcji ogólnej struktury równowagi Walrasa włączył różne kombinacje nakładów produkcyjnych. Wprowadził pojęcie prób i błędów przy modelowym ustalaniu cen pokazując, że gospodarka kolektywistyczna może być racjonalnie planowana, osiągając równowagę ekonomiczną. Zajmował się też teorią produkcyjności marginalnej dystrybucji i teorią handlu międzynarodowego. Zasady ekonomii politycznej (1908, wydanie polskie 1938).⁹

Zasada kompensacji, którą przedstawili E. Barone, N. Kaldor i R. Hicks. Zgodnie z tą zasadą kompensacji wszystkie zmiany w indywidualnym dobrobycie można wyrazić w kategoriach równoważnej ilości dochodu realnego, którą dana osoba byłaby skłonna przyjąć- albo zapłacić w zamian za przywrócenie jej pierwotnej ilości dochodu.

4. Alfred Marshall (ur. 26 lipca 1842 w Bermondsey koło Londynu, zm. 13 lipca 1924) – ekonomista brytyjski, profesor Uniwersytetu w Cambridge, sformułował prawo elastyczności popytu.

Marshall prowadził badania dotyczące różnych sfer ekonomicznych – wniósł on wkład w dziedzinę mikroekonomii, przede wszystkim syntezę i rozwój teorii ekonomicznych: badanie związków podażowo – popytowych, rozwinięcie teorii użyteczności konsumenta, powiązanie teorii krańcowej produktywności z tradycyjną teorią kosztów. Nie wszystkie spostrzeżenia Marshalla zostały przez niego samego rozwinięte – w swoich pracach zawarł on przesłanki do dalszych badań i obserwacji, które stały się inspiracją dla wielu mu współczesnych i ich następców.

Istotny jest również jego wkład w dziedzinę badań ekonomiki przemysłu. Pod koniec dziewiętnastego wieku zidentyfikował on okręgi przemysłowe. Jego obserwacje stworzyły podwaliny dla Włoskiej szkoły przemysłowej, teorii elastycznej specjalizacji oraz badań nad klastrami.

Marshall uważał, że wartościowanie pracy jest niemożliwe do przeprowadzenia i w dodatku niepotrzebne. Swoje przemyślenia uzasadniał faktem, iż robotnicy oferują swoją pracę w ilościach „hurtowych”, więc nie sposób wykazać ich rzeczywistego wysiłku w określonym czasie. Zdaniem Marshalla wynagrodzeń robotników nie warto różnicować z powodu bardzo wysokiej podaży pracy. Nawet przy niskich zarobkach robotnicy wciąż będą przypisywać swojej płacy wysoką użyteczność krańcową. Z drugiej strony Marshall zauważał istnienie innych zawodów, w których wynagrodzenia mogą być w pewien sposób zróżnicowane. Sądził jednak, że płace otrzymywane w danym zawodzie wyznaczone są na takim poziomie, by utrzymać pracowników w sektorze i nie zachęcać ich do jego zmiany. Według Marshalla płace wyznaczają ceny a nie odwrotnie, stąd względna stałość wynagrodzeń w zawodach.

Przyznawał, iż mogą występować okresowe fluktuacje płac, np. w związku z nagłym wzrostem popytu na tego typu usługi, a więc także ze wzrostem cen tych usług. Twierdził, iż stopniowo relacja między popytem na pracę a jej podażą musi powrócić do stanu pierwotnego, przede wszystkim z powodu napływających do sektora nowych pracowników skuszonych podwyżką płac. Wzrost podaży (która w długim okresie jest bardziej elastyczna), pociągnie za sobą spadek płac i sytuacja wróci do równowagi.¹⁰

Prawo popytu głosi, że im większa jest ilość towaru, zaoferowana na sprzedaż, tym mniejsza jest cena, po jakiej znajdzie się nabywców. Jeszcze prościej można powiedzieć, że popyt wzrasta ze zniżką ceny i spada z jej wzrostem. Marshall wprowadził do ekonomii ważne pojęcie elastyczności popytu. Tłumaczy ono reakcję nabywców na zmiany cen różnych rodzajów dóbr i reakcję samej ceny na zmiany w popycie efektywnym. W ramach teorii popytu mieści się interesująca koncepcja renty konsumenta. Marshall twierdził, że konsument czerpie korzyści w warunkach wolnego rynku. Bieżącą cenę rynkową wyznacza konsument krańcowy, jeśli więc inny konsument jest skłonny zapłacić ceną wyższą, to ta nadwyżka ceny przynosi mu szczególną rentę. Oszacowanie wysokości tej renty jest bardzo trudne, ma ona bowiem raczej subiektywny niż obiektywny charakter. Rozważania nad rentą konsumenta doprowadziły Marshalla i niektórych jego uczniów do wniosków natury społeczno-gospodarczej. Wysokość renty konsumenta zależy od wielkości jego dochodu. Krańcowe jednostki dochodu osób bogatych mają słaby wpływ na masę renty w całym społeczeństwie. Inaczej jest w przypadku jednostek biedniejszych, z reguły liczniejszych i uzyskujących relatywnie wyższe zadowolenie ze swoich krańcowych dochodów. Polityka progresywnego opodatkowania dochodów i pomocy biednym rodzinom pozwoliłaby poprawić położenie masy ludności niewielkim kosztem warstwy bogaczy. Teoria i prawo podaży zawierają kilka istotnych twierdzeń na temat kosztów produkcji i wynagrodzenia tzw. czynników produkcji, a więc i podziału dochodu. Marshall wprowadził, oprócz tradycyjnych trzech czynników produkcji, czwarty - organizacji, podążając śladem Say'a, który tak wysoko cenił rolę przedsiębiorcy w procesie produkcji. W czasach wiktoriańskich znaczenie kwalifikacji, talentu i zmysłu kierowniczego wielkich biznesmenów było czymś oczywistym. Posiadanie takich przymiotów usprawiedliwiało uzyskiwanie dodatkowego dochodu i quasi-renty. Marshall przyjmował prawo zmniejszającej się wydajności czynników naturalnych, ale jednocześnie wprowadzał prawo zwiększającej się wydajności czynników związanych z człowiekiem, a więc takich, jak praca, kapitał i organizacja. Oznaczało to, iż zwiększenie nakładu kapitału i pracy prowadzi zwykle do ulepszenia organizacji, która ze swej strony zwiększa wydajność pracy i kapitału. Teoria równowagi rynkowej Równowagę rozpatrywał Marshall w ramach czterech okresów. Siły naruszające i przywracające równowagę na rynku działają dość odmiennie w zależności od rozpatrywanego okresu. Krótki okres charakteryzują stała podaż i wysoce zmienny popyt, a krańcowa cena popytu wyznacza bieżącą cenę rynkową. W drugim okresie wzrasta rola podaży i kosztów produkcji, ale aparat wytwórczy pozostaje taki sam. Natomiast w okresie trzecim - długim - główną rolę przejmują podaż i procesy inwestycyjne. Cena musi teraz pokryć koszty stałe i zmienne, nazywa się ją normalną ceną długookresową. Teoria podziału dochodów i wynagrodzenia czynników produkcji silnie jest powiązana z koncepcjami czterech okresów i zasadą współzależności samych czynników, ich substytucyjności, jak również zależy - ze strony formalnej - od kształtu krzywych popytu i podaży. Nad koncepcją quasi-renty szeroko dyskutowano w środowisku teoretyków i ostatecznie uznano ją za próbę uzasadnienia wynagrodzenia każdego zasobu czynnika produkcyjnego niepowiększanego w krótkim okresie. Z tym zagadnieniem wiązał się także problem kształtowania się cen rynkowych i cen czynników produkcji. Chodziło o przyczynę sprawczą - czy to krańcowe wartości czynnika determinują cenę, czy też odwrotnie, cena determinuje wartość czynników. Marshall wskazywał na dualny charakter zagadnienia, a mianowicie, że w krótkim okresie aktualne renty, płace, stopy procentowe i stopy zysku są zdeterminowane cenami, natomiast w długim okresie jest odwrotnie - to płace, zyski i renty określają ceny. Marshall postulował politykę stabilizacji gospodarczej, w drodze regulacji obciążeń podatkowych i świadczenia pomocy warstwom ubogim oraz działań na rzecz stabilizacji ogólnego poziomu cen.¹¹

ŹRÓDŁA:

I. LITERATURA:

1. U.Zagóra-Jonszta "Dokonania współczesnej myśli ekonomicznej. Teoretyczne ujęcie dobrobytu", Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.

2. G.B. Spychalski " Zarys Historii Myśli Ekonomicznych", Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 1999, str. 344.

3. A. Michalewski "Ekonomia dobrobytu. Prezentacja i próba analizy", Warszawa 1972.

4. W.Stankiewicz "Historia myśli ekonomicznej", Polskie Wyd. Ekonomiczne, Warszawa 2000.

II. STRONY INTERNETOWE:

1. www.portalwiedzy.onet.pl

2. www.wikipedia.org

3. www.biznes.pwn.pl

1^U. Zagóra-Jonszta "Dokonania współczesnej myśli ekonomicznej. Teoretyczne ujęcie dobrobytu", Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.

2^ Strona internetowa: www.portalwiedzy.onet.pl

3^G.B. Spychalski " Zarys Historii Myśli Ekonomicznych", Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 1999, str. 344.

4^Strona internetowa: www.wikipedia.org

5^A. Michalewski "Ekonomia dobrobytu. Prezentacja i próba analizy", Warszawa 1972.

6^G.B. Spychalski " Zarys Historii Myśli Ekonomicznych", Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 1999, str. 344-345.

7^Strona internetowa: www.wikipedia.org.

8^Strona internetowa:www.biznes.pwn.pl

9^Strona internetowa: www.biznes.pwn.pl

10^Strona internetowa: www.wikipedia.pl

11^W.Stankiewicz "Historia myśli ekonomicznej", Polskie Wyd. Ekonomiczne, Warszawa 2000.