Zbigniew Strzelecki- Problemy demograficzne Polski przed wejściem do Unii Europejskiej

Tadeusz Toczyński- Narodowy Spis Powszechny Ludności- synteza wyników s. 34-43.

Polacy wyróżniają się małą mobilnością przestrzenną. Prawie 60% ludności mieszka w tej samej miejscowości od urodzenia. Nadal jednak wielu Polaków przebywa poza granicami kraju na zasadzie czasowej emigracji. Główne kierunki emigracji Polaków to : Niemcy, Włochy, Stany Zjednoczone, Kanada i Wielka Brytania.

Stanisław Wierzchosławski- Problematyka rodziny wielkiego miasta . s. 175-180.

Analizując wzrost liczby ludności metropolii polskich w okresie powojennymi stwierdzono, ze naturalny przyrost ludności Warszawy jest zapewniony tylko w 18%. Mniej więcej w 30% przyrost naturalny pokrył wzrost liczby ludności Łodzi, w 38% Poznania i Krakowa. Pozostały przyrost naturalny przypada na zmiany administracyjne granic poprzez włączanie ludności okolicznych miejscowości do granic metropolii oraz przyrost migracyjny. Ten przyrost migracyjny staje się języczkiem u wagi, jest bowiem podstawowym czynnikiem decydującym o wzroście liczby ludności w metropoliach.

Od 1990 roku metropolie osiągnęły swoje maksimum i liczba ludności zaczęła spadać. Spadek ten był głównie spowodowany obniżeniem przyrostu naturalnego i towarzyszącym mu równolegle spadkiem przyrostu migracyjnego.

Skłoniło to nas do zbadania relacji przyrostu naturalnego i migracyjnego w czasach nowożytnych na podstawie zasobów źródłowych zgromadzonych w Banku Informacji o Rodzinie i Gospodarstwie Domowym, czynnym przy Centrum Badań nad Rodziną Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, w postaci retrospektywnych badań ankietowych. Relacje te starano się badać m.in. w następujący sposób: podzielono rodziny pochodzące z ludności „zastałej”, stałych mieszkańców, i ludności przybyłej, a więc „napływowej”.

Na podstawie badań można wysnuć następujący wniosek: model rodziny w wielkim mieście nie zmienił się od czasów średniowiecza- jest to rodzina małodzietna. Wynika z tego, że wielkie miasta prędzej czy później sa skazane na samozagładę, bo nie mają własnej kreatywnej siły rozwoju. Historycy nazywają wielkie miasta „cmentarzyskami Europy”- miasta były skazane na uzupełnienie swych mieszkańców napływem przybyszów z okolicy.

Z przeprowadzonych dociekań wynika, ze z demograficznego punktu widzenia napływ migracyjny oddziałuje korzystnie na populacje wielkich miast. Wpływa bowiem na ukształtowanie się prawidłowej struktury wieku oraz jej odmłodzenie. Z jednej strony populacja migrantów zasila bezpośrednio grupę ludności w wieku zdolności do pracy, z drugiej- na skutek wyższej aktywności biologicznej wpływa pozytywnie na procesy zastępowalności pokoleń ludności wielkiego miasta. Korzyści wynikające z napływu migracyjnego wygasają z chwilą, gdy rozpocznie się proces przystosowawczy ludności napływowej i transformacja jej pod względem kulturowym, obyczajowym do specyficznej kultury wielkomiejskiej. Tym samym następuje stagnacja lub wręcz recesja procesu zastępowalności pokoleń mieszkańców. Czy oznaczałoby to, ze cykl migracyjny należałoby rozpocząć od nowa przez pozyskanie populacji prężnej demograficznie, która podjęłaby pozytywną decyzję osiedlenia się w metropolii?

Alina Potrykowska- Zróżnicowanie regionalne sytuacji demograficznej w Polsce. s. 257-282.

Mimo zasadniczych zmian tendencji dotyczących ruchu naturalnego i migracyjnego ludności, rozkłady przestrzenne dynamiki ludności wiejskiej uległy niewielkim zmianom. Chociaż w skali kraju liczba ludności wiejskiej w 2000 r. była prawie taka sama jak na początku dekady, jej dynamika w latach 1990- 2000 w poszczególnych częściach kraju była różna i wahała się w skali województw od spadku o około 0,8% w województwie podlaskim do wzrostu około 1,0% w podkarpackim. Największe spadki zaobserwowano głównie we wschodniej, środkowej i południowo- zachodniej Polsce, największe zaś wzrosty w województwach południowych i północno- zachodnich.

W latach 1999-2001 liczba ludności Polski zmniejszyła się o 35 tysięcy wskutek ujemnego salda migracji zagranicznych. Bezpośrednią przyczyną wolnego tempa rozwoju ludności w latach ’90 w Polsce był spadek przyrostu naturalnego. Drugim czynnikiem wpływającym na liczbę ludności kraju było saldo migracji zagranicznych.

Przede wszystkim stabilizacja lub przyrost liczby ludności dotyczyły małych i średnich miast. Wyższe wartości współczynników przyrostu rzeczywistego odnoszą się do grupy dawnych ośrodków wojewódzkich położonych w środkowej, zachodniej, północno- zachodniej i południowo- wschodniej części kraju.

Obszar zmienności współczynników przyrostu lub ubytku rzeczywistego liczby ludności wsi w 2001 roku wyznaczały województwa pomorskie (7,9%o) i świętokrzyskie (-4,5%o). Najwyższe wartości współczynnika przyrostu rzeczywistego liczby ludności wsi zanotowano w powiatach położonych w strefie zewnętrznej aglomeracji miejskich np. w powiecie piaseczyńskim (19,2%o).

Duże zróżnicowania przestrzenne w tempie wzrostu liczby ludności miejskiej, jak i pewnego spadku liczby ludności wiejskiej zachodziły nierównomiernie w czasie. W rezultacie ujawniły się obszary aktywne (wzrost liczby ludności), stabilne (stagnacja zaludnienia), względne depopulacyjne (spadek liczby ludności).

PODROZDZIAŁ: MIGRACJE WEWNĘTRZNE S. 276-279. W 2001 roku utrzymywała się tendencja spadkowa migracji wewnętrznych. Liczba osób zmieniających miejsce zamieszkania w 2001 roku wynosiła 369,3 tys. I była niższa o 24,5 tys. W porównaniu z 2000 r. Od początku dekady nastąpiło radykalne zmniejszenie się ujemnego salda migracji dla wsi.

W latach 1990-2001 zmniejszył się napływ ludności ze wsi do miast na korzyść przemieszczeń między miastami, które już w połowie minionej dekady stały się dominującym kierunkiem migracji wewnętrznych. Początkowo spadek ten był związany prawie wyłącznie ze zmniejszeniem się strumieni odpływu ze wsi do miast i dopiero w drugiej połowie ostatniej dekady istotną rolę odgrywał także wzrost napływu ludności miast na wieś oraz migrację między miastami.

Spadek odpływów migracyjnych mieszkańców wsi w 2001 r. w porównaniu z 1990 r. świadczy o zahamowaniu migracji ze wsi: współczynniki odpływu migracyjnego wynosiły w 1990 r. 19,9%o, a w 2001 r. 10,3%o. Największe natężenie odpływów ze wsi występuje w tradycyjnych regionach źródłowych migracji.

Po wojnie zanotowano ujemne saldo migracyjne w miastach, które wynosiło -6520 osób (-0,3%o) i odpowiednio dodatnie saldo migracji na wsi (0,4%o).

W latach 1990-2001 natężenie migracji wewnętrznych ludności uległo znacznemu zmniejszeniu. Wskaźnik ruchliwości przestrzennej ludności w 2001 roku wynosił 9,6 na 1000 ludności wobec 13,9 w 1990 roku.

Trudna sytuacja na rynku pracy, a w związku z tym niedoborów miejsc pracy, jak również problemy mieszkaniowe stały się przyczyną ograniczenia migracji ze wsi do miast oraz zmniejszenia się salda migracji w miastach.

Saldo migracji wewnętrznych w 2001 r. (na 1000 ludności) ilustruje ogólne prawidłowości o napływie ludności do dużych miast i aglomeracji miejskich, a szczególnie do stref zewnętrznych aglomeracji wielkomiejskich z aglomeracją warszawską na czele, z wyjątkiem konurbacji górnośląskiej i aglomeracji wałbrzyskiej, które tracą ludność na rzecz innych obszarów lub zagranicy.

Regionami tradycyjnie „odpływowymi” są nadal obszary rolnicze we wschodniej oraz w północno- wschodniej i północno- zachodniej Polsce.

Migracje międzywojewódzkie i wewnątrzwojewódzkie. Analiza przestrzenna migracji w różnych układach terytorialnych umożliwia lepsze poznanie struktury przemieszczeń ludności w zestawieniach wieś- miasto, wieś- wieś i między miastami oraz według kierunków i wielkości strumieni jak też wielkości sald migracyjnych w miastach i na wsi.

Przestrzenny układ przemieszczeń międzywojewódzkich według kierunków jest bardziej zróżnicowany. Najmniej jednak w skali kraju można wyróżnić dwa odmienne podukłady. Pierwszy z nich obejmuje strefę centralną, drugi stanowi pas województw południowych i zachodnich.

Charakter i liczebność przemieszczeń wewnątrzwojewódzkich, które stanowią ponad 70% ogółu migracji wewnętrznych, świadczą o regionalnym znaczeniu tych migracji w krajowym systemie osadniczym.

Zarówno przemieszczenia międzywojewódzkie, jak i wewnątrzwojewódzkie wskazują wyraźnie na znaczenie dwu głównych ośrodków, tzn. konurbacji górnośląskiej oraz aglomeracji warszawskiej.

W minionej dekadzie wskaźniki mobilności przestrzennej ludności obniżyły się do poziomu niższego w powojennej historii Polski.

Lucyna Frąckiewicz- Rozwój demograficzny ludności województwa śląskiego. s. 283-304.

Województwo śląskie w okresie minionego półwiecza było bowiem obszarem dużego napływu ludności młodej, która zachęcana wysokimi zarobkami, nieproporcjonalnymi do posiadanych kwalifikacji, łatwą możliwością uzyskania zatrudnienia, a także szybszym niż w innych regionach kraju uzyskaniem mieszkania chętnie przybywała na tereny GOP-u i ROW-u.

Proces starzenia, charakterystyczny dla współczesnej Polski, nie omija województwa śląskiego, w którym dodatkowym czynnikiem staje się emigracja ludności w wieku produkcyjnym. Stosunkowo szybsze niż w innych regionach kraju możliwości uzyskania emerytur, emerytury pomostowe, a także renty uzyskiwane na skutek chorób zawodowych i wypadków wśród ludności wieku produkcyjnego składają się na wysoką emigrację i przemieszczanie się do obszarów, które uprzednio zamieszkiwali werbowani do pracy na Śląsku.

Województwo śląskie cechuje duże osamotnienie ludności starszej na skutek wysokiej migracji zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej.