Januszkiewicz: W-koło hermeneutyki literackiej
I Rozdział : I Ty zostaniesz hermeneutą.
Hermeneuta- stereotyp.
Hermeneuta pragnie uchodzić za pełnego (chrześcijańskiej niemal) tolerancji, pokory i troski wobec tego, co inne, któremu bez reszty oddać się pragnie. Czytać to dla niego służyć innemu. Hermeneuta to też hipokryta, czyni co innego niż mówi. Chce rozumieć, a nie rozumieć. Ma uszy, ale nie słyszy. Poniewiera tekstem na prawo i lewo. Udaje zainteresowanie literaturą, aby ukryć swój narcyzm i literaturoznawczą ignorancję. Hermeneuta to bezbożnik w kościele Nauki,
Hermeneutyka
- od Martina Heideggera: każde rozumienie dane jest zawsze na gruncie jakiegoś uprzedniego rozumienia.
-sprzeciwia się scjentyzmowi, który odkrywa jako iluzję.
- nie wierzy w tzw. prawdę naukową (dostrzega w niej wyłącznie element konstrukcji)
-domaga się większej świadomości
- wyróżniony sposób oglądu rzeczywistości i kultury
Wymiary hermeneutyki pozwalające opisać ją w diachroniczny sposób:
-intentio auctoris (znaczenie autorskie)- rozumienie tekstu polega na dotarciu do znaczenia zaprojektowanego przez autora, tylkon ojciec-autor zna znaczenie tekstu, np. w przypadku Fajdrosa Platona:
„by się jej ojciec przydał do pomocy, bo sama ani się od napaści uchronić, ani jej odeprzeć nie potrafi ”
Hermeneutyka konserwatywna- stoi na stanowisku, że znaczenie jest obiektywnie dane w tekście, a zadaniem interpretatora staje się zatem jego odkrycie- dokonujące się na podstawie usuwaniu różnego rodzaju zanieczyszczeń. Popierał ją Wilhelm Dithley (1833-1911). Hermeneutyka XX w. odrzuca intentio auctoris.
Fuzja horyzontów- tekst zawsze dany jest na gruncie tradycji, tego, co wspólnotowe.
-intentio operis (znaczenie tekstowe)
Hermeneutyka dialogiczna, która oddaje interpretatora we władanie tekstu.
-intentio lectoris (znaczenie zorientowane na czytelnika)-
Hermeneutyka radykalna- twórcy: F.Nietzsche i M. Heidegger, myśliciele: Foucaul, Lacan, Derrida, de Man, Caputo, Vattimo, Rorty. Hasło Nietzschego:
“fakty nie istnieją, istnieją tylko interpretacje”
Hermeneutyka
-nie ma jednej hermeneutyki, ich wielość zdaje sprawę z rzeczywistości rozumianej jako pluralistyczna
- nie można odpowiedzieć na pytania: Jak zostać hermeneutą? Jak uprawiać hermeneutykę?”
II Rozdział: Strukturalizm i hermeneutyka: dwa paradygmaty w nauce o literaturze.
Pojęcie paradygmatu rozumiane jako wzorzec (model rzeczywistości), który gwarantuje poprawność i sukces poczynań naukowych w sytuacji tzw. nauki normalnej. W jego skład wchodzą:
-„symboliczne uogólnienia”,
-przekonania podzielane przez uczonych,
-„wartości”
-„wzory”, czyli problemowe rozwiązania.
Hermeneutyka broni idei naukowości, mimo iż odrzuca methodos jako z góry przyjęty sposób postępowania. Wg Sławińskiego hermeneuta to osoba skrajnie otwarta na to, co inne
Stukturalizm stoi po stronie nauk przyrodniczych, hermeneutyka- nauk humanistycznych.
Strukturalizm
-nacisk na metodę, wyróżniony sposób obcowania z dziełem literackim,
-opowiada się za ideałem nauki jako posiadającej status wiedzy ścisłej,
-doktryna badawcza sensu stricte,
-zarzucają hermeneutyce brak wytworzenia własnej metody, korzystanie z osiągnięć semiotyki i strukturalizmu. A h. zarzucają s. odhumanizowanie przejawiające się w scjentystycznym światopoglądzie i metodologicznym redukowaniu tego, co duchowe.
Wobec języka
Między strukturalizmem i hermeneutyką istnieje zgoda co do jednego: zasadniczym odniesieniem badawczym powinien być język
Językoznawczy strukturalizm:
- koncepcja de Saussure’a i rosyjskich formalistów,
- Roman Jakobson jako postać centralna
„poetyka powinna zostać uznana za obszar badań językoznawców” R. Jakobson
-wszelkie teksty powstają w wyniku 2 działań: paradygmatycznego(wybór tego, a nie innego słowa z inwentarza słów) i syntagmatycznego(łączenie słów, ich kombinacji)
Hermeneuci (Gadamer i Heidegger) abstrahują od możliwości analizowania języka w jego wymiarze przedmiotowym, tj. systemowym (langue), a usiłują wejrzeć w samą istotę języka.
- język to domostwo bycia, to nie człowiek używa języka, to język mówi (jednostka nie jest podmiotem języka)
-rozmowa odbywa się poza świadomością reguł gramatyki
- uniwersalność języka
-hermeneutyka nie jest zainteresowana językiem sprowadzonym do wypowiedzi, opowiada się po stronie „słowa”. Słowo jawi się jako to, co żyje.
Wobec znaczenia
Strukturalizm:
-znaczenie syntagmatyczne(o charakterze poziomym, zdaje sprawę ze związków językowych występujących na tym samym poziomie- litera „ą” wchodzi w relacje z literami „m” i „ż” w wyrazie „mąż”) i paradygmatyczne(charakter pionowy czy asocjacyjny, okazuje się ono wynikiem związków językowych dokonujących się na różnych poziomach- „wielki” wchodzi w relacje z takim wyrazem jak „mały”, godny zaufania w związku „wielki mąż” ).
Hermeneutyka:
-idealna koncepcja znaczenia (Hussler)- znaczenie wypowiedzi ma charakter obiektywny, winno być zatem odgraniczone od subiektywnych przeżyć i wyobrażeń podmiotu.
- w interpretacji chodzi o to, aby z pisma uczynić mowę, tekst przemienić na powrót w język,
-istotnym wymiarem mowy jest moment aplikacji, a więc zastosowania tego, o czym się mówi do własnej sytuacji egzystencjalnej interpretującego,
-forma urzeczywistnienia rozmowy
Strukturalizm i hermeneutyka to dwa najważniejsze paradygmaty w myśleniu o literaturze i dwa modele naukowości.