HERMENEUTYKA

HERMENEUTYKI

- Hermeneutyka oznacza sztukę i teorię interpretacji, pojawia się wtedy, gdy występują kłopoty z sensem

1. Hermeneutyka techniczna, egzegetyczna, sztuka interpretacji

- bliska filologii, najpierw służyła objaśnianiu świętych słów i znaków zesłanych przez bogów, później komentowanie tekstów świętych, wreszcie wypracowała reguły objaśniania wszelkich tekstów kultury

- pytanie o znaczenie tekstu

a) odtwórcza, esencjalistyczna sztuka interpretacji (metafizycy) - trzeba wypracować szczegółowe techniki egzegetyczne pozwalające na odtworzenie pierwotnego sensu; istnieje wierna i prawdziwa wykładnia tekstu zgodna z jego źródłową intencją ulokowaną bądź w autorze bądź w tekście

b) hermeneutyka Gadamera - interpretacja zależy od usytuowania interpretatora, który wszelako uzależniony jest od swojego przedmiotu

c) twórcza, pragmatyczna sztuka interpretacji (relatywiści) - sens rodzi się w każdym kolejnym akcie interpretacji; nie istnieje gotowa prawda tekstu do odkrycia, a interpretator narzuca tekstowi sens zgodnie z własną postawą i sytuacją

2. Hermeneutyka filozoficzna, epistemologiczna, teoria interpretacji - pytała o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle, jak możliwa jest interpretacja; F. Schleiermacher (1768 - 1834) - interpretacja wszystkich tekstów mogących stać się „przedmiotem zainteresowania”, po nim W. Dilthey (1833 - 1938) - interpretacja „wszystkich przejawów życia”, H. Gadamer (1900 - 2002) - interpretacja wszystkiego, co ma charakter językowy

W. Dilthey - h. rozumiejąca jako nauka o rozumieniu sensu - podstawą nauk humanistycznych przeciwstawionych naukom przyrodniczym zajmującym się wyjaśnianiem faktów; interesowało go, jak w ogóle możliwa jest interpretacja tego, co nazywał „indywidualną ekspresją życia” i jak możliwe jest uniwersalne uprawomocnienie takiej interpretacji; h. dziedziną ogólnej teorii poznania

koło hermeneutyczne - wg F. Schleiermachera - nie można zrozumieć części tekstu bez odwołania do całości i odwrotnie: całość pozostanie niezrozumiała, jeśli nie odwołamy się do poszczególnych części

- wg M. Heideggera - każde rozumienie musi być poprzedzone przez swoiste przed-rozumienie, nie zaczyna się ono od zera; interpretator, zanim zacznie interpretować, posiada własne rozumienie świata i dysponuje określonymi poglądami na to, co przyjdzie mu interpretować; rozumieć możemy tylko wtedy, gdy już cokolwiek rozumiemy; przesądy - przeświadczenia, jakimi kieruje się podmiot w procesie rozumienia

3. Filozofia hermeneutyczna, egzystencjalny wymiar hermeneutyki - rozumienie jako sposób istnienia, interpretacja nie jest formą wiedzy, lecz życia; nie chodzi tu o objaśnianie tekstów, lecz o to, jak w ogóle mogę żyć w świecie

ŚWIADOMOŚĆ I JĘZYK

Tradycja kartezjańska - język i poznanie zewnętrzne wobec świadomości

Tradycja hermeneutyczna

- myślenie dokonuje się w żywiole mowy, świadomość nie jest doskonale wobec siebie samej przejrzysta; język jest podstawą doświadczenia;

- wg Gadamera fundamentem h. jest rozmowa, dialog - w takim sensie h. jest postawą filozoficzną; odejście od teorii poznania (epistemologii); antyfundamentalizm;

- sens nie istnieje niezależnie od interpretacji, prawda zostaje zrelatywizowana do pozycji zajmowanej przez podmiot, sens rodzi się w procesie językowego samorozumienia podmiotu, który nie stoi przed światem, lecz jest w nim zanurzony

- interpretacja jest praktyką egzystencjalną przemieniającą życie człowieka

M. HEIDEGGER

- Rozumienie związane jest z zanurzeniem człowieka w świecie, „bycie-w-świecie”, świat jest tuż obok

- Dasein - określenie egzystującej w świecie jednostki w sposób rozumiejący; rozumienie nie jest już sposobem poznawania świata (epistemologiczna wykładnia h.), lecz istnienia w nim (ontologiczny zwrot w h.)

- Bycie (# byt) jako warunek istnienia tego, co jest, można mówić o tym, czym Bycie nie jest, ale nie sposób powiedzieć, czym jest; właściwości Bycia: jedyność, nieprzedstawialność, osobliwość i skrywanie się; poeci są prawdziwymi „pasterzami bycia”

- Relacja między mową a poezją - poezja nie korzysta z mowy, lecz ją umożliwia, poezja poprzedza mowę w tym sensie, że mowa odnosi się do tego, co jest (wchodzi w wymianę z rzeczami), zaś poezja jest „stanowieniem Bycia”;

*poezja - warunek zjawiania się świata

*poeta - ten, kto czuwa nad Byciem

*interpretator - ten, kto zjawianiu się świata asystuje, zacierając własną subiektywność; ma możliwość powtórzenia gestu samego arcypoety (jak nazywa Holderlina Heidegger), który mieszkał w bliskości bogów; uświęcona koncepcja języka poetyckiego pozbawionego związków z codzienną komunikacją

ODZYSKIWANIE UTRACONYCH SYMBOLI - P. RICOEUR I TEOLOGIA CHRZEŚCIJAŃSKA

- Powrót do naiwności hermeneutycznej

- Hermeneutyka podejrzeń - określenie P. Ricoeura na oznaczenie krytycznego nurtu w hermeneutyce nowożytnej, reprezentowanego przez Marksa, Freuda i Nietzschego, którzy poddali w wątpliwość suwerenność podmiotu; Marks interpretował go jako funkcję ekonomicznej walki klasowej, Nietzsche jako igraszkę ciemnych sił popędowych, Freud zaś jako efekt nerwicy seksualnej

- Interpretacja symboli jako sytuacja egzystencjalno-teologiczna

- Lektura tekstów lit. jest refleksyjnym wysiłkiem czytelnika, który przyswajając sobie sens, stwarza jednocześnie sam siebie; sens nie jest dany bezpośrednio

- Hermeneutyczna lektura tekstów literackich - punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu, czyli odnalezienie w tekście świata, w którym mógłbym zamieszkać (=zrozumienie tekstu); czytelnik czytając tekst nie tylko stara się zrozumieć świat otwierający się przed nim, ale też zrozumieć samego siebie w odsłanianym przez tekst świecie

- Samorozumienie przybiera m.in. formę narracji; tożsamość narracyjna jest elementarną strategią samorozumienia - skoro samorozumienie jest interpretacją (i odwrotnie), która wśród znaków i symboli znajduje opowieść jako formę uprzywilejowaną, to opowieść jest podstawowym narzędziem budowania własnej tożsamości

- Objaśnianie tekstów jest niezbędnym warunkiem samorozumienia, bez którego podmiot nie może się ukonstytuować - główna teza P. Ricoeura

OD LITERY DO DUCHA - H. GADAMER

- „Hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha” - główna teza H. Gadamera

- Nacisk na „przemianę czegoś obcego i martwego (pismo, „ślad ducha”) w bezpośrednią współobecność i zażyłość”, na rozmowę między bliskimi duchami

- Przywrócenie pełni sensu - żywego Logosu możliwe dzięki rozumieniu

- Fuzja horyzontów - elementarny warunek rozumienia przeszłości, które musi zniwelować dystans między przeszłością a teraźniejszością, co jest możliwe dzięki przyswajaniu obcego i uczestnictwu w tej samej tradycji; horyzont rozumienia jest wprawdzie ograniczony przez naszą dziejowość (termin wprow. przez Dilthey'a na określenie celu nauk o duchu, używany przez Heideggera na określenie sposobu istnienia Dasein; dz. określa sposób bycia człowieka - jego zanurzenie w historii i tradycji oraz konieczność jej interpretacji), ale może się rozszerzyć przez twórczy kontakt z dziełami z przeszłości

- Punkt wyjścia Heglowski - nierozdzielność wypowiedzianego i wypowiedzenia

- Czytanie jako wsłuchiwanie się w uobecniającą mowę poety, który zaprasza do rozmowy; rozmowa jako metafora lektury z pierwszeństwem interpretowanego utworu przed interpretatorem

---