Kardynał Jorge Medina Estévez

Maryja łaski pełna

Data publikacji: 2012-03-22 09:00

Data aktualizacji: 2012-03-27 10:48:00

W Tradycji Kościoła zwrot łaski pełna jest niemal imieniem Matki Bożej. Słów, które archanioł Gabriel skierował do Maryi podczas Zwiastowania, w żadnym wypadku nie powinno się tłumaczyć inaczej.

Zagadnienie przekładu słów, jakimi archanioł Gabriel pozdrowił Maryję Pannę przy Zwiastowaniu, staje się coraz bardziej aktualne, jako że rozmaite współczesne wersje daleko odeszły od tradycyjnego przekładu padającego w Ewangelii św. Łukasza (1, 28) zwrotu kejaritomène. Niektóre nowe przekłady używane współcześnie w Kościele katolickim zastąpiły tradycyjne tłumaczenie kejaritomène jako „łaski pełna” innymi zwrotami, na przykład: Bóg Cię obdarzył łaską (przekład Towarzystwa św. Pawła) lub obdarowana łaską (tzw. przekład ekumeniczny). Warto znać niektóre wcześniejsze wersje ilustrujące historię tego zagadnienia. Łaciński przekład Biblii, tzw. Vulgata Latina, dokonany w IV wieku przez św. Hieronima, tłumaczy greckie słowo kejaritomène jako łaski pełna albo pełna łaski. Od ponad tysiąca lat w Kościele łacińskim Pozdrowienie Anielskie wypowiadane było w tej właśnie formie.

Śladami Erazma i Lutra?

Jednakże w XVI wieku Erazm z Rotterdamu proponuje zawęzić ten zwrot do znaczenia łaskawa albo wdzięczna. Marcin Luter – który początkowo bez trudu posługiwał się powszechnym w Niemczech przekładem kejaritomène jako pełna łaski (voll Gnaden) – we własnym tłumaczeniu Nowego Testamentu, w roku 1522 ostatecznie zastąpił je słowem holdselige, czyli łaskawa lub ta, która znalazła łaskę u Boga, utrzymując jednak, że nie czerpał z przekładu Erazma.

Różnica nie jest bez znaczenia, ponieważ zdaniem Lutra do Matki Bożej nie należy się modlić. Słowo kejaritomène miałoby oznaczać zwykłe pozdrowienie – coś w rodzaju: miła, łaskawa, droga Mario. Poważne studia wykazują, iż Luter, choć potwierdza nieliczne dogmaty maryjne, uznaje jednakowoż za konieczne ująć postawę wobec Maryi w sposób spójny ze swą doktryną o usprawiedliwieniu i odrzuceniu wszelkiego pośrednictwa.

Podobnie, szesnastowieczny przekład kastylijski, dzieło protestantów Casiodora de Reiny i Cipriana de Valery, w sposób zbieżny z wersją Lutra tłumaczy wyżej wspomnianą wersję grecką jako wielce ulubiona, dodając przy tym od siebie słowo nieistniejące w oryginale. W Kościele katolickim po protestanckiej reformacji, nadal używano określenia pełna łaski. Przeredagowywując Wulgatę, zachowywano tę tysiącletnią formułę, występującą również w ludowej modlitwie i stanowiącą wyraz katolickiej wiary w świętość Maryi.

Najnowsze wersje Biblii utrzymały – acz nie jednomyślnie – słowa pełna łaski jako odpowiednik kejaritomène. Przykładu dostarcza ciesząca się uznaniem Biblia Jerozolimska. Wyjaśnia ona, że pełna łaski można by oddać dosłownie jako Ty, która byłaś i wciąż jesteś Bożą ulubienicą, cieszysz się względami Boga. Znany biblista Max Zerwick SJ mówi, że ponieważ w tym miejscu brakuje imienia własnego – czyli słowa Maryja – zwrot ten jest równoznaczny z imieniem własnym, jak gdyby wyrażał on w sposób charakterystyczny dla Biblii to, co opisuje rolę Matki Bożej w zbawczym zamyśle Boga. Wersja nazwana Biblia Latinoamericana tłumaczy kejaritomène jako Umiłowana i Ulubiona, zwracając uwagę w stosownym przypisie, że słowa te odpowiadają słowom pełna łaskii stanowią imię własne Maryi w historii zbawienia.

Prawo modlitwy i prawo wiary

Warto przypomnieć, że podczas obrad Soboru Watykańskiego II zaproponowano – w kontekście debaty nad rozdziałem 80. konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium – dyskusję nad tym, jak wspomniany wyżej termin grecki należałoby przełożyć w tekście soborowym. Komisja Teologiczna zaproponowała, żeby zachować tradycyjne określenie stosowane w Kościele łacińskim: gratia plena, a ogromna większość ojców soborowych propozycję tę przyjęła. Podczas Soboru Watykańskiego II papież Paweł VI zlecił sumienną rewizję łacińskiej Wulgaty. Prace zostały ukończone za pontyfikatu Jana Pawła II, który postanowił, że tekst ów – nazwany Neo-Wulgatą – będzie stanowił podstawę dla liturgii Kościoła katolickiego. Neo-Wulgata zaś utrzymuje tłumaczenie kejaritomène jako gratia plena czyli łaski pełna. Przypomnijmy też słowa Ojca Świętego Jana Pawła II, który w encyklice Redemptoris Mater tak pisze: Zwiastun mówi do Maryi: „łaski pełna” – mówi tak, jakby to było Jej właściwe imię. Nie nazywa swej rozmówczyni imieniem własnym, „Miriam (=Maryja)”, ale właśnie tym nowym imieniem: „łaski pełna” (Redemptoris Mater nr 8).

Pozostaje nam jeszcze stwierdzić, że w modlitwie Zdrowaś Maryjo mówimy łaski pełna. Prawo modlitwy jest prawem wiary. Skoro więc lud Boży modli się tak od tysiąca pięciuset lat, to istniejący od tak długiego czasu zwyczaj nie może być obcy czy przeciwny Duchowi Świętemu.

Wyznanie katolickości nie podlega zmianom

Zwrot pełna łaski nie tylko wskazuje na źródło wybrania Maryi, którym może być jedynie Bóg, co sama Matka Boża potwierdza w Magnificat (Łk 1, 46-55), ale także podkreśla skutek owego Bożego upodobania: świętość Maryi, Jej „bogokształtność” na mocy łaski, która całkowicie objęła Jej naturalne jestestwo, ochraniając Ją nawet przed grzechem pierworodnym.
My, katolicy, wierzymy, że ową pełnią łaski, nieporównywalną z łaską darowaną żadnemu innemu stworzeniu, jest nie tylko dar i przywilej Maryi, ale także zdolność – również niemająca sobie równych – do modlitwy i wstawiennictwa za nami, aby przedstawiać Bogu Ojcu zasługi Jego Syna, Jezusa Chrystusa: zasługi, którymi Ona pierwsza została obdarowana, stając się najpełniejszym owocem zbawienia i świętości. Toteż zwrot „pełna łaski” stanowi niejako wyznanie katolickości, którego nie możemy zmieniać.

Uważam zatem, że zarówno kapłani, jak i świeccy zawsze powinni wypowiadać Pozdrowienie Anielskie zgodnie z katolicką Tradycją, unikając w tekstach liturgicznych takich określeń, jak Ulubienica Boga, wielce ulubiona czy umiłowana i ulubiona. Powinniśmy mówić po prostu łaski pełna, jak czyni to oficjalny tekst Kościoła łacińskiego.

Tekst ukazał się w nr. 14 dwumiesięcznika "Polonia Christiana".