Jerzy Kaniewski, Problem kanonu lektur w edukacji – od podstaw do matury
Tekst zajmuje się kwestią kanonu lektur przede wszystkim w szkołach ponadgimnazjalnych
Autor nazywa kanonem lekturowym wyselekcjonowany zbiór utworów, które powinien znać każdy z członków danej zbiorowości. Przyjmuje się również, że utwory wchodzące w skład kanonu są wartościowe, a więc stanowią klasykę danej kultury (narodowej, europejskiej, światowej)
Autor stawia pytanie, dlaczego do kanonu wchodzą takie teksty klasyczne, a nie inne, nowe utwory – nie wskazuje jednoznacznej odpowiedzi, podkreśla, że to pytanie zawsze było podstawą sporu o kanon lektur, sugeruje, że najczęstszym argumentem jest kreowanie świadomości kulturowej uczniów i budowanie więzi z przeszłością
Kanon lektur ma być przede wszystkim nośnikiem wartości uznawanych w danej społeczności za istotne stąd w kanonie szkolnym duże przywiązanie do tekstów z przeszłości i swoista niechęć do nowoczesnych utworów
Rolą kanonu szkolnego jest przekazywanie uczniom określonego modelu wartości, który został uznany przez kogoś za ważny. Takie podejście, z punktu widzenia wspólnoty pozytywne, jest trudne do przyjęcia ze względu na jednostkę, dlatego jest krytykowany przez część dydaktyków o orientacji antropocentryczno-personalistycznej, którzy stwierdzają, że czytanie klasyki literatury pod przymusem, bez zrozumienia jest bezcelowe i nic nie daje uczniowi
Autor nie opowiada się po żadnej ze stron
W pierwszych latach, w edukacji przedszkolnej lekturami są przede wszystkim utwory wprowadzające dziecko w sferę uniwersalnych wartości (dobro, miłość, prawda)
Podstawą lekturową powinny być klasyczne baśnie, legendy i opowiadania z tradycji polskiej i światowej, jednak ich odbiór często odbywa się za pomocą środków audiowizualnych, dzieci mają do czynienia z adaptacją filmową niż z tekstem słownym
W edukacji wczesnoszkolnej kanon lektur powinien „wzmacniać poczucie tożsamości kulturowej, historycznej, etnicznej i narodowej”, nie jest to doprecyzowane, wiec wybór należy do autorów podręczników i programów
W drugim etapie (IV-VI klasa) zadaniem kanonu są:
– rozbudzanie motywacji czytania i rozwijanie umiejętności odbioru dzieł literackich
i innych tekstów kultury
– wprowadzanie w tradycję kultury narodowej i europejskiej
– uczenie istnienia w kulturze, przede wszystkim w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym
Brak konkretów daje możliwość nadużyć – zawartość podręcznika jest ustalana na podstawie względów marketingowych, nie na podstawie rzeczywistej wartości utworów, może to prowadzić do sytuacji, w której uczniowie nie znający swojej tradycji nie będą chcieli znać swoich korzeni
Autor zauważa tendencje do ograniczania kanonu lektur gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, chęć zmniejszenia listy lektur wypływa nie tylko ze strony uczniów, ale także ze strony nauczycieli, którzy sugerują albo omawianie fragmentaryczne tekstów, albo rezygnacje z wielu pozycji
Po ankietach przeprowadzonych na nauczycielach i uczniach liceum autor stwierdza, że nie tyle samo istnienie kanonu jest kwestionowane, co jego kształt. Podkreśla, że stosowana w nauce licealnej lektura chronologiczna zmusza do czytania bez zaangażowania emocjonalnego czy intelektualnego
Kaniewski sugeruje, by podstawą sporządzania kanonu stało się nie przywiązanie do chronologii, ale szeroko pojęte wprowadzenie młodego człowieka do kultury. Zaznacza także, że problemem edukacji licealnej jest izolacja klasyki, omawianie jej bez szerokiego, kulturowego kontekstu