PROBLEMY EDUKACYJNE WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

Szkolnictwo wobec zachodzących zmian , wyzwań i zagrożeń

Zjawiska współczesnego świata :	Wyzwania edukacyjne :
postęp naukowo - techniczny i gospodarczy , powodujący wymianę międzynarodową oraz zwiększenie się międzynarodowej konkurencji ;	upowszechnienie znajomości języków obcych ; zróżnicowanie oferty językowej (aktualnie dominuje język angielski) ;
rozbudowywanie się sektora usług ;	uwzględnianie w szkolnictwie wymagań rynku pracy ;
brak kwalifikacji zawodowych , a co za tym idzie - bezrobocie i wtórny analfabetyzm ;	dobre przygotowanie zawodowe jak największej liczby młodzieży ;
zmiany demograficzne (spadek liczby urodzin) , co grozi deficytem wykwalifikowanej siły roboczej ;
formalne tylko równouprawnienie mężczyzn i kobiet w obszarze wielu zawodów , szczególnie technicznych ;		zapewnienie równości szans edukacyjnych i zawodowych kobietom ;
dewaluacja niektórych zawodów , wykonywanych przez kobiety ;
niekorzystna sytuacja szkolna młodych imigrantów ;	zapewnienie równości szans edukacyjnych imigrantom ;

Węzłowe problemy edukacyjne współczesnego świata

Słabo rozwinięta i źle zorganizowana oświata stanowi jedną z głównych barier rozwoju współczesnych społeczeństw . Współczesna oświata na naszym globie nacechowana jest dużymi kontrastami rozwojowymi . Mają one swoje uwarunkowania historyczne , ekonomiczne , kulturowe i społeczne . W dzisiejszym świecie funkcjonuje ona na zasadzie naczyń połączonych . Jej zapóźnienia i słabości w jednych krajach odbijają się negatywnie na oświacie w innych (emigracja) .

Każde państwo ma swoje problemy edukacyjne . Inne są one (lub mają inną rangę) w krajach rozwijających się oraz średnio i wysoko rozwiniętych . Posiadają swój wymiar lokalny , ogólnopaństwowy , regionalny , kontynentalny i globalny , czyli ogólnoświatowy .

1. Jednym z ważnych warunków skutecznych działań edukacyjnych jest wyrównywanie istniejących dysproporcji w rozwoju oświaty . W biednych krajach - ale też w słabiej rozwiniętych rejonach krajów bogatych oraz w zaniedbanych dzielnicach wielkich miast - brakuje szkół , a także są one o niższym poziomie .

2. Innym problemem jest określenie , w jakim stopniu współczesne zarządzanie oświatą powinno być zcentralizowane , a w jakim zdecentralizowane , aby mogło sprawnie i efektywnie działać .

Jedne kraje (głównie o ustroju federalnym i demokratycznym , z rozwiniętymi samorządami) posiadają zdecentralizowane struktury zarządzania oświatą . Inne natomiast (najczęściej rządzone autorytarnie i niedawno zjednoczone) zcentralizowane . Obydwa systemy mają swoje zalety i słabości .

Scentralizowane zarządzanie sprzyja m.in. wewnętrznemu spajaniu terenów przez dłuższy czas podzielonych . Poprzez zwiększone wsparcie , w tym dotacje władz centralnych , można przyspieszać rozwój niektórych regionów kraju. Zarazem system ten sprzyja przerostom biurokratycznym i „wszechwiedzy” urzędników z centrali , rodzi też pokusy „ręcznego” sterowania oświatą i jej instrumentalnego traktowania .

Do zalet systemu zdecentralizowanego należy zaliczyć :

• lepszą znajomość przez władze samorządowe lokalnych i regionalnych realiów oświatowych ;

• bardziej ekonomiczne gospodarowanie posiadanymi środkami finansowymi ;

• większą troskę o własne placówki , łącznie z ich dofinansowywaniem z innych źródeł ;

• wydatne odbiurokratyzowanie zarządzania oświatą .

W systemie tym dyrektorzy placówek dysponują często większym zakresem uprawnień i możliwości realizowania różnych inicjatyw . Sprzyja to m.in. pluralizacji oświaty . Czasami jednak inicjatywy te mogą zagrozić efektywnej działalności szkoły , np. poprzez wdrażanie niezbyt przemyślanych rozwiązań i eksperymentów .

Zwraca uwagę fakt , że nawet w warunkach daleko idącego zdecentralizowania zarządzania oświatą zachowuje się nadal ogólnopaństwowe ministerstwo edukacji . Mimo znacznego uszczuplenia jego zadań , zwłaszcza związanych z bezpośrednim zarządzaniem placówkami w terenie , spełnia ono nadal szereg ważnych zadań .

3. Bardzo ważnym problemem jest pogodzenie rosnących aspiracji edukacyjnych społeczeństw z ograniczonymi możliwościami ich finansowego zaspokajania . „Apetyty” edukacyjne społeczeństw wzrastają w postępie geometrycznym , podczas gdy środki materialne na ich zaspokajanie - w arytmetycznym . Wzrasta więc rozziew między nimi . Sprawia on , że nawet najbogatsze kraje nie są w stanie zaspakajać jednakowo wszystkich potrzeb kształcących się .

4. Kolejnym problemem jest zdecydowanie , jaki model szkoły i kształcenia byłyby najbardziej właściwe dla realizacji zadań edukacyjnych początku XXI w.

Obecna szkoła posiada niemałe tradycje i doświadczenia , ale także pewne obciążenia , które mogą wpływać hamująco na jej dalszy rozwój . Szkołę alternatywną cechuje większa śmiałość założeń teoretycznych i poczynań praktycznych , w tym organizacyjnych i wychowawczo - dydaktycznych . Kryje ona w sobie jednak sporo niepewności i zagrożeń , zwłaszcza gdy chodzi o trafność i skuteczność podejmowanych działań oraz stopień realizacji przyjętych celów .

5. Inną ważną sprawą jest pogodzenie w kształceniu wiedzy ogólnej z przygotowaniem zawodowym , preferującym treści praktyczne i bardziej szczegółowe .

Byłoby pożądane , aby szkoła mogła równocześnie i dobrze realizować obydwa te zadania . Praktycznie jest to jednak niemożliwe , zarówno ze względu na nadmierne obciążenie siatki godzin zajęć , jak i przeznaczone na ten cel środki materialne .

Przygotowanie zawodowe nie jest bynajmniej jedynym celem edukacji . Nie mniejsze znaczenie ma również odpowiednie wdrożenie uczącego się do pełnienia ról społecznych , umiejętności pracy samokształceniowej , właściwego rozumienia i konsumpcji dóbr kultury czy racjonalnego organizowania własnego życia . I tutaj również nieocenione usługi oddaje wiedza ogólna i teoretyczna .

Z tych względów współczesna szkoła w krajach rozwiniętych (zwłaszcza średnia maturalna i wyższa akademicka) preferują w kształceniu wiedzę ogólną i raczej tylko przysposabiają zawodowo . Główne zadanie związane z przygotowaniem do wykonywania zawodu lub określonych zajęć spoczywa natomiast na zakładach pracy .

6. Na osiąganie wysokich efektów kształcenia decydujący wpływ wywiera co najmniej kilka czynników :

• wartościowa i wymagająca kadra pedagogiczna ;

• zdolna i pozytywnie zmotywowana do nauki młodzież ;

• odpowiednie warunki lokalowe ;

• wyposażenie w nowoczesne środki dydaktyczne ;

• dobrze zorganizowana praca ;

• zindywidualizowane nauczanie (w niewielkich grupach) ;

• kameralna atmosfera wychowawcza .

Spełnienie wszystkich tych warunków jest niemożliwe w szkołach publicznych ze względu na politykę oszczędnościową państwa .

7. Młodzież powinni kształtować zdolni , ideowi i zaangażowani zawodowo pedagodzy . Od współczesnych nauczycieli i wychowawców wymaga się wiele , w tym ustawicznego podnoszenia i doskonalenia ich kwalifikacji . Jest to zarazem na całym świecie profesja raczej słabo wynagradzana . Sprawia to , że do zawodów pedagogicznych nie trafia liczniej młodzież najzdolniejsza . Odbywa się to z niemałą szkodą dla oświaty . Problem ów można by w jakimś stopniu rozwiązać poprzez wydatną poprawę wynagrodzeń nauczycieli .

8. Ważnym problemem jest umiejętne pogodzenie tendencji integracyjnych społeczeństw i państw z zachowaniem ich własnych specyficznych cech i tradycji oświatowych , stanowiących ważny składnik ich tożsamości narodowej . Coraz więcej krajów jednoczy się dla realizacji wspólnych celów , najpierw ekonomicznych , później również w innych dziedzinach . Im ściślejsze jest to zespolenie , tym więcej wymaga rezygnacji ze strony poszczególnych krajów członkowskich , z własnych wzorców i rozwiązań , na rzecz przyjętych wspólnie ustaleń .

9. Kolejnym pytaniem jest , kogo powinna wychowywać obecna szkoła :

• nacjonalistę preferującego interesy swojego narodu etnicznego ?

• patriotę pluralnego narodu obywatelskiego ?

• patriotę jego małej ojczyzny lokalnej ?

• obywatela Europy ?

Wydaje się , że po trosze każdego z nich , z wyjątkiem pierwszego (brak tolerancji dla innych nacji etnicznych) . Najbardziej pożądane jest kształtowanie wzorca patrioty społeczeństwa obywatelskiego , przywiązanego jednocześnie do swojej małej ojczyzny lokalnej , rozumiejącego problemy integrujących się społeczeństw i skłonnego do angażowania się w ich rozwiązywanie .

10. Innym problemem jest pogodzenie kształcenia elitarnego z masowym . Każdy kraj potrzebuje elit , które stanowią ludzie zdolni , ambitni , dobrze wykształceni i o wysokich kompetencjach . Ich przygotowanie wiąże się z utrzymywaniem specyficznych dróg edukacji (wydłużonych w czasie i kosztownych) . Wydaje się to sprzeczne z zasadą równych szans edukacyjnych , jest jednak niezbędne .

11. Bardzo ważnym problemem jest motywowanie studentów do wzmożonego wysiłku związanego ze zdobyciem solidnej wiedzy na kierunku , który jest przez niego oceniany jako mniej atrakcyjny na rynku pracy . W przypadku kierunków mniej „intratnych” uczący się dążą tylko do zaliczenia minimum wymagań i uzyskania dyplomu . Grozi to brakiem wysoko wykwalifikowanych kadr w określonych specjalnościach .

12. Jeszcze innym problemem jest rozpoznawanie możliwie szybko i w sposób pogłębiony trudności wychowawczo - dydaktycznych uczniów i skuteczne im przeciwdziałanie w warunkach masowego kształcenia i przy istniejącym niedorozwoju sieci specjalistycznych poradni oraz szkolnych służb doradczych . Jeszcze inne , nie mniej ważne pytanie , to jak i kiedy przeprowadzać selekcję uczniów , aby w porę znaleźli się na właściwych dla nich ścieżkach kształcenia .

---