PODSTAWOWE POJĘCIA WYJAŚNIAJĄCE PSYCHOBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZDROWIA I CHOROBY. Człowiek jest całością bio-psycho-społeczną. Życie ludzkie jest naturalnym, uporządkowanym i rozwijającym się procesem, w którym uczestniczy wiele wzajemnie powiązanych elementów. Na zdrowie człowieka wpływa wiele różnych czynników, natury: biologicznej, psychoemocjonalnej i społecznej (plus element duchowy). Zdrowie leży w rękach człowieka (a tylko częściowo w rękach lekarza). Od nas zależy jak żyjemy, jak się odżywiamy i jak myślimy - to są najważniejsze czynniki warunkujące zdrowie i dobre samopoczucie. Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale szerzej - dobrostan psycho-fizyczny (well being). Naszym powołaniem (stanem naturalnym) jest bycie zdrowym i szczęśliwym. Główną funkcją medycyny winno być odkrywanie i propagowanie naturalnych praw, które nam przywracają zdrowe ciało i umysł. W naszym organizmie, na różnych poziomach procesów biologicznych, istnieją mechanizmy autodiagnozy, samonaprawy i regeneracji - przywracające równowagę (homeostazę) w razie jej naruszenia. Istotna jest profilaktyka, czyli zwiększenie wewnętrznej odporności na choroby tak, aby niezależnie od wystąpienia zewnętrznych czynników chorobotwórczych, zachować dobre zdrowie. Zgodnie ze stanem współczesnych nauk biomedycznych można powiedzieć, że leczenie oddziałuje (pobudza) na układ immunologiczny (odpornościowy) człowieka. Systemowy pogląd zakłada, że organizmy żywe stanowią podsystem szerszego systemu, a ich funkcjonowanie rozpatrujemy we wzajemnych oddziaływaniach różnych elementów otoczenia, w którym żyją. Żywy organizm jest systemem dynamicznym, czyli jego forma wyraża zmienne ale i trwałe przejawy procesów. Z tym wiąże się zasada samoorganizacji, żywy organizm jest systemem samoorganizującym się (czyli środowisko nie narzuca w sposób bezwzględny porządku). Systemy samoorganizujące się wykazują stopień autonomii, mimo tego między nim a otoczeniem zachodzą wzajemne oddziaływania. Samoorganizacja to: samoodnawianie - zdolność do ciągłej odnowy i wymiany składników z jednoczesnym utrzymywaniem integralności, samotranscendencja - zdolność do wychodzenia poza własne ograniczenia i tworzenia nowych struktur. W organizmach żywych tkwią potencjały pozwalające na twórcze przyswajanie nowych właściwości, nowych form funkcjonowania, co pozwala im przetrwać, w sytuacji dokonujących się zmian wewnątrz i zewnątrz systemu. Owo twórcze przyswajanie nowych cech, prowadzi do większej złożoności, a stanowi istotną własność życia, podstawową cechę wszechświata. Z systemowego obrazu natury żywych organizmów wyłania się systemowy, wielowymiarowy model człowieka, gdzie organizm ludzki ujmuje się jako żywy system, stanowiący niepodzielną całość wzajemnie zależnych elementów biologicznych, społecznych i psychologicznych. Ów system stanowi nieodłączną część szerszych systemów. Znajduje się w ciągłym współoddziaływaniu ze swym fizycznym i społecznym środowiskiem. Zdrowie to proces ukierunkowany na przywracanie stale zakłócanej równowagi organizmu. Atrybutem zdrowia jest zdolność do osiągania integracji i względnego stanu równowagi, obejmującego fizyczne i psychiczne wymiary organizmu oraz jego współoddziaływanie ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym. „Niezdrowie” czyli choroba pojawia się w skutek utraty zdolności przywracania równowagi i integralności organizmu, w krańcowym przypadku prowadzi do śmierci. Poczucie zdrowia jest stanem synchronizacji fizycznej i psychicznej z samym sobą, i z otaczającym środowiskiem. Poczucie niezdrowia pojawia się w następstwie układu zaburzeń, przejawia się na różnych wymiarach i różnych płaszczyznach wzajemnego oddziaływania organizmu i systemu. Wszelkie trudności, stresy, kryzysy, nieuchronnie związane z życiem człowieka, mogą prowadzić do twórczej reakcji organizmu, znajdującej wyraz w procesach autoprzemiany i samotranscendencji, wynoszącej daną osobę na wyższy poziom zdrowia niż przed wystąpieniem zagrożeń.

3. Czym jest stres, jakie są jego źródła? W myśl jednej z wielu definicji stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowiącym niespecyficzny sposób reakcji organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania: fizyczne, psychiczne lub somatyczne, które mogą być traktowane jako następstwo każdego- pozytywnego lub negatywnego- zdarzenia, wobec którego staje człowiek. Innymi słowy, stresem określa się wszystkie bodźce, które zmieniają stopień twojej gotowości do działania. Dzięki nim życie nie jest monotonne czy wręcz nudne. Jeżeli natomiast dociera do nas zbyt wiele bodźców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort. Jeżeli wciąż jesteśmy poddawani silnemu oddziaływania bodźców, znacząco obniża się nasze samopoczucie, zdrowie i wreszcie może dojść do całkowitej dezorganizacji naszego życia. Natura stresu wymaga więc od nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodźców. Dobre opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort życia- uchroni przed nudą z jednej strony oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony. Pewnie już w tej chwili rozumiesz jak ważna jest zdolność kontrolowania poziomu stresu. Aby lepiej to wyjaśnić, prześledźmy po kolei sekwencję działań mających na celu zapewnienie optymalnego natężenia pobudzenia (stresu). Oto główne przyczyny stresu: Stres biologiczny: doświadczamy go w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia. Organizm uwalnia wówczas duże ilości adrenaliny- hormonu, który wywołuje pełną mobilizację “strategicznych” narządów, które mają do spełnienie nie bagatelną rolę, określaną w języku hormonalnym “walcz lub uciekaj”. Stres psychologiczny: pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed wymaganiami, które postrzegamy jako przerastające nasze możliwości. Może wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem. Środowisko i praca jako źródło stresu: przykładem może być hałas, tłok, zanieczyszczenie, bałagan ale może wynikać również z trudności w pracy. Zmęczenie, wyczerpanie: stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania wytężonej pracy. Może pojawić się kiedy stawiamy sobie wygórowane wymagania lub nieefektywnie/ nieracjonalnie zarządzamy czasem. Strategie, które pozwolą ci efektywnie radzić sobie ze stresem muszą być dostosowane do specyfiki źródła stresu. Przejdę teraz do dokładnego omówienia poszczególnych źródeł stresu. Stres biologiczny W sytuacji fizycznego lub emocjonalnego zagrożenia twój organizm sięgając po swoje rezerwy, stara się sprostać wyzwaniu jakie przed nim stoi. Pojawia się wówczas odpowiedź w postaci stresu związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego, albo rozwijającego się ogólnego zespołu adaptacyjnego- stanowiącego wynik współdziałania układu nerwowego i hormonalnego. Organizm znajduje się wówczas w stanie mobilizacji do działania- przyśpieszeniu ulega tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu a mniej do skóry i narządów trawiennych. Proces ten angażuje zwiększone wydzielanie adrenaliny. W odpowiedzi na to zachodzi szereg zmian, najważniejszymi są: Natychmiastowy dostęp do rezerw węglowodanów, które stanowią źródło energii wszystkich procesów biochemicznych- stąd na przykład mięśnie czerpią niezbędne paliwo w sytuacji ucieczki przed napastnikiem. Natychmiastowe skierowanie krwi do organów o strategicznym znaczeniu kosztem np. ukrwienia skóry. Ma to na celu zminimalizowanie strat energii jaką dysponuje organizm. Niekiedy sytuacji zagrożenia życia towarzyszą mdłości lub biegunka- organizm dąży w ten sposób do zmniejszenia masy ciała by łatwiej sprostać zaistniałym trudnościom. Zapewne niejednokrotnie doświadczałeś tych zmian, które zwykliśmy nazywać strachem. W sytuacjach, w których liczy się siła lub wytrzymałość stres poprzez wzrost wydzielania adrenaliny pomaga nam lepiej, efektywniej działać. Kiedy natomiast liczy się precyzja ruchów i skupienie, warto umieć wyeliminować wpływ zwiększonego wydzielania adrenaliny. Wzrost wydzielania adrenaliny wpływa na wysoką wydolność w pracy i warunkuje zdolność do intensywnego wysiłku w krótkich odcinkach czasu. Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian chorobowych w organizmie, zaś kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłuża się, może dojść do śmierci. Stres psychologiczny Sposób w jaki doświadczasz stresu jest modyfikowany przez twoją osobowość. W zależności od tego czy jesteś typem osobowości A czy B, różne będą reakcje na ten sam zestaw stresorów. Osoby, które niejako rozkwitają pod wpływem silnych bodźców, to z całą pewnością typ A. Natomiast osoby posiadające osobowość typu B preferują spokój i ciszę, w takich warunkach osiągają optymalne wyniki pracy. Stres może powodować wzrost poziomu neurotransmitera- noradrenaliny. Przejawia się to zwiększonym poczuciem pewności i podnieceniem (charakterystyczne dla typu osobowości A). Konsekwencją jest podświadome odsuwanie wykonania obowiązków na ostatnią chwilę by w ten sposób wytworzyć większe napięcie, które podniesie efektywność pracy. Taki sposób działania niesie w sobie ryzyko niewywiązania się w terminie z planowanych zajęć wskutek pojawienia się nieoczekiwanych spraw. Taka postawa może również mieć niekorzystny wpływ na osoby bliskie- partnera, rodziców, współpracowników- dla których taki poziom napięcia jest silnym stresem. Inne jeszcze cechy osobowości mogą generować stres, są to: Perfekcjonizm- osoba przyjmuje niezwykle wysokie standardy, którym bardzo trudno jest sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres; Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze strony osób otaczanych atencja może prowadzić do uczucia rozżalenia i w konsekwencji stresu;

4. wpływ stresu. Krótkotrwałe objawy fizyczne Są skutkiem zwiększonego wydzielania adrenaliny, pojawiają się zazwyczaj w sytuacji fizycznego zagrożenia. Obejmują one m.in.: Przyspieszone bicie serca, Wzrost aktywności gruczołów potowych, Zimna skóra, Zimne kończyny- dłonie i stopy, Mdłości, Przyspieszony oddech, Napięcie mięśni, Suchość ust, Potrzeba oddania moczu, Biegunka. Wymienione powyżej objawy stanowią symptomy stresu biologicznego. Krótkotrwałe obniżenie efektywności pracy Przejawów tego stanu jest wiele, oto niektóre z nich:Trudności w podjęciu decyzji, Utrata satysfakcji z pracy, Postrzeganie sytuacji jako zagrożenia nie wyzwania , Zmiana funkcjonowanie umysłu: Generowanie negatywnych myśli, utrata/ załamanie pewności siebie, Zawężenie uwagi, Upośledzenie zdolności koncentracji Obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami, Utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji. Długotrwałe objawy fizyczne Pojawiają się wskutek długotrwałej ekspozycji na podwyższony poziom adrenaliny. Jednym ze skutków działania adrenaliny jest usprawnienie zaopatrywania mięśni w substancje energetyczne. Odbywa się to kosztem niedoboru tych substratów w innych organach, w konsekwencji dochodzi do zaburzeń wewnątrz organizmu. Może się to przejawiać na wiele sposobów, m.in.:Zmianą apetytu, Uczuciem zimna, dolegliwościami: astma, bóle pleców, problemy trawienne, bóle głowy, wysypka skórna, zaburzeniami w aktywności seksualnej, bólami, uczuciem zmęczenia Symptomy emocjonalne Jeżeli przez długi okres doświadczasz stresu, może to prowadzić do trudności w procesach myślenia i rozwiązywania problemów. Konsekwencją mogą być następujące stany emocjonalne:lęk, niepokój, chaos myślowy, niemożność koncentracji uwagi, złe samopoczucie,poczucie utraty kontroli i przygnębienie, zmiany nastroju, ospałość, trudności ze spaniem, sięganie po alkohol i papierosy, zmiana nawyków żywieniowych, obniżenie popędu seksualnego, sięganie po leki. Symptomy na poziomie zachowania Często długotrwałe oddziaływanie stresu przejawia się:głośnym i szybkim sposobem mówienia, ziewaniem, małostkowością, tikami nerwowymi, obgryzaniem paznokci, uderzaniem palcami o blat stołu, nerwowym przemierzaniem pokoju, etc. Złymi nastrojami, Spadkiem efektywności, Brakiem troski o własny wygląd. Symptomy, o których mowa powyżej nie powinny być rozpatrywane pojedynczo ponieważ mogą mieć inną etiologię , nie wskazywać na obecność stresu. Jeżeli natomiast dostrzeżesz u siebie kilka z nich, być może pomocne okazałoby ci się opanowanie kilku technik radzenia sobie ze stresem.

Omów czynniki wpływające na strategie radzenia sobie z sytuacją stresową Typowe strategie radzenia sobie ze stresem. Radzenie sobie, czyli reagowanie na stres, jest zwykle całą serią zachowań, ich sekwencją, procesem. Zazwyczaj w obliczu sytuacji stresowej ludzie: koncentrują się na problemie,koncentrują się na rozładowaniu emocji, podejmują działania unikowe Skoncentrowanie na problemie Skoncentrowanie na problemie to np.:samodzielna lub przeprowadzona z pomocą osób życzliwych, analiza sytuacji, rozpoznanie przyczyn problemów, szukanie sposobów na ich rozwiązania Skoncentrowanie na emocjach Skoncentrowanie na emocjach to nie rozwiązanie samego problemu, lecz dostarczenie sobie ulgi emocjonalnej, rozładowania napięcia towarzyszącego stresowi np. poprzez:  płacz (to ujście dla poczucia żalu, bezradności)  krzyk, uderzenie pięścią w stół (to wyrzucenie z siebie złości)  wyładowanie nagromadzonej energii (np. poprzez szybki spacer)  stłumienie przykrych uczuć lekami uspokajającymi czy alkoholem Skoncentrowanie na unikaniu Skoncentrowane na unikaniu to podejmowanie działań zastępczych, odwracających uwagę od źródła stresu, jak np.:  pogrążenie się w pasjonującej lekturze  uczestnictwo w imprezach towarzyskich  oddanie się nieplanowanym zadaniom, np. sprzątaniu w szafie Tym sposobem człowiek nie poddaje się niszczącemu działaniu emocji, ale też nie rozprawia się z problemem.

Sposoby radzenia sobie ze stresem Dążąc do poradzenia sobie ze stresem można podjąć różne działania: zastosować długofalowy program radzenia sobie ze stresem (dbanie o ciało i ducha), dokonać pewnej autoanalizy, która pomoże trafnie ocenić naszą sytuację, lub wypróbować trening autogenny Schultza, który pozwoli uspakajając ciało uspokoić i ducha. Można też skorzystać z doraźnych sposobów niesienia sobie ulgi w sytuacji stresowej. Poznaj metody, dzięki którym łatwiej pokonasz stres Długofalowy program radzenia sobie ze stresem Dbanie o ciało to:  prawidłowe odżywianie się  ruch  stosowanie środków zabezpieczających przed infekcjami np. szczepienia  wyważenie pracy i wypoczynku  unikanie środków niszczących organizm, takich jak narkotyki, alkohol, nikotyna Dbanie o ducha  zdobywanie wiedzy o sobie i świecie  zyskiwanie nowych umiejętności  zdobywanie przyjaciół  budowanie realistycznego i przyjaznego obrazu siebie i innych ludzi  utwierdzanie się w swojej wartości Ogólnie można by powiedzieć, że chodzi tu o budowanie i powiększanie własnych zasobów. Autoanaliza polega na przyjrzeniu się sobie i swemu funkcjonowaniu w konkretnych, trudnych, stresujących sytuacjach. Można poprosić o pomoc bliską, życzliwą osobę, żeby skonfrontować własne widzenie rzeczywistości z oceną tej osoby. Zadanie to można podzielić na kilka etapów: Analiza konkretnej stresującej sytuacji z przeszłości Należy zwrócić uwagę na to co tak naprawdę było w niej ważne; co mogliśmy cennego utracić lub czego mogliśmy nie zyskać, czy to coś było rzeczywiście cenne dla nas. Jest to etap w którym sprawdzamy czy to analizowane zdarzenie było rzeczywiście istotne i czym nam zagrażało. Określenie własnych sposobów radzenia sobie ze stresem Trzeba przypomnieć sobie jak poradziliśmy sobie w tej sytuacji, co konkretnie robiliśmy, żeby sobie pomóc, jak się zachowywaliśmy, czy zdaliśmy się tylko na siebie, czy poprosiliśmy kogoś o pomoc; czy ten sposób radzenia sobie był skuteczny, czy obniżył poziom napięcia, czy doprowadził do rozwiązania problemu Ocena własnych sposobów radzenia sobie, ich skuteczności Co w naszym zachowaniu - ocenianym na spokojnie i z perspektywy czasu - było korzystnego, co przyczyniło się do rozwiązania problemu, co było zachowaniem chybionym; czy nasze postępowanie w stresie jest zwykle podobne, a jeśli tak - które elementy są powtarzane, czy to te, które ułatwiają osiągnięcie celu, czy raczej te, które blokują sukces. Ocena własnych sposobów radzenia sobie, ich skuteczności Co w naszym zachowaniu - ocenianym na spokojnie i z perspektywy czasu - było korzystnego, co przyczyniło się do rozwiązania problemu, co było zachowaniem chybionym; czy nasze postępowanie w stresie jest zwykle podobne, a jeśli tak - które elementy są powtarzane, czy to te, które ułatwiają osiągnięcie celu, czy raczej te, które blokują sukces.

Ocena własnych możliwości Większość ludzi łatwiej dostrzega swoje wady niż zalety, niedostatki niż dobre, mocne strony. Można się o tym przekonać. Wypiszmy na kartce wszystkie nasze wady, nasze słabe strony, co należałoby poprawić, udoskonalić. Na drugiej kartce wypiszmy swoje zalety, mocne strony, to wszystko, za co siebie lubimy i podziwiamy. Porównajmy obie listy. Jeśli ta pierwsza lista jest dłuższa, to na pociechę zostaje fakt, że większość ludzi tak robi: niedocenia siebie, swoich możliwości i kompetencji. Doraźne sposoby radzenia sobie ze stresem:  wygadaj swój stres przed kimś ci bliskim  obejrzyj komedię  usiądź w swym ulubionym miejscu, włącz ulubioną muzykę  zrób coś, co lubisz  weź kąpiel w pachnącej pianie  zrób trzy głębokie, powolne wdechy i wydechy  wrzaśnij głośno: AAAAAA!!!  wypisz swoje zalety i co tydzień dodawaj kolejną  posłuchaj ciszy  pomasuj sobie kark i barki  zaciśnij mocno pięści aby zgromadziło się całe twoje napięcie, a potem mocno je strzepnij  przypomnij sobie, czym się martwiłeś trzy miesiące temu  tańcz  licz od stu wspak  zadbaj o siebie  zabezpiecz się przed poceniem Wszystkie właściwości jednostki i jej otoczenia, które mogą sprzyjać poradzeniu sobie ze stresem lub mogą być wykorzystane do uporania się z sytuacją trudną nazywamy zasobami. Wyróżnia się zasoby osobiste i środowiskowe. Zasoby osobiste to:  dobry stan zdrowia, siły witalne, duża energia życiowa  sprawność intelektualna, która niesie umiejętność zanalizowania sytuacji, nazywania problemu, rozwiązywania problemu, poszukiwania informacji i ich źródeł (takich, jak np. odpowiednie instytucje, organizacje czy konkretne osoby), umiejętność uwzględniania alternatywnych rozwiązań i wybierania odpowiednich planów działania  umiejętności interpersonalne, takie jak umiejętność komunikowania się i zachowania wobec innych ludzi w taki sposób, który przychylnie ich nastawia, wzbudza sympatię i życzliwość  określone właściwości osobowościowe, jak wysoka samoocena, wiara we własną skuteczność, przekonanie o "rozwiązywalności" problemu, o tym, że ma się wpływ na pozytywny rozwój wydarzeń Zasoby społeczne to: Wsparcie rzeczowe i emocjonalne. Udzielają go bliscy ludzie, a także nieznajomi oraz instytucje do tego powołane.  wsparcie rzeczowe polega na przekazywaniu wiedzy i informacji o tym, co można lub co powinno się zrobić w trudnej dla siebie sytuacji, na pomocy materialnej, w ramach której udostępnia się narzędzia niezbędne do poradzenia sobie czy wreszcie na wsparciu finansowym  wsparcie emocjonalne to wysłuchanie, okazanie zrozumienia, pocieszenie.

ORIENTACJA SALUTOGENETYCZNA W PODEJŚCIU DO STRESU I RADZENIA SOBIE. Genetyczne podejście do zdrowia, model, który streszcza wszystkie zagadnienia. Normalnym stanem nie jest stan równowagi, bo organizm narażony jest na oddziaływanie różnych czynników obciążających (stresory). Normą jest STAN ENTROPII - stan uporządkowania, w którym reagujemy na stresory. Każdy człowiek zajmuje określoną pozycję na kontinuum stanów, którego granice będą stanowić absolutne zdrowie lub całkowita choroba. Pozycja, jaką człowiek zajmuje na kontinuum zależy od zasobów odpornościowych człowieka, nie tylko fiz. i fizjologiczna odporność, lecz także przekonania, postawy wobec zdrowia, możliwości intelektualne, dobra materialne, stabilizacja kulturowa, wsparcie społeczne. Korzystanie z tych zasobów związane jest z poczuciem koherencji - orientacją człowieka wyrażającą stopień, w jakim człowiek posiada indywidualne poczucie pewności, że będzie w stanie poradzić sobie z napływającymi stresorami. Optymalny poziom poczucia koherencji uzyskiwany jest do 30 roku życia. Koncepcja salutogenezy wyrażona została przez Anatola Antonowskiego. Model salutogenetyczny zmierza do określenia czynników sprzyjających zachowaniu zdrowia w stanie entropii. To interdyscyplinarny społeczno-ekologiczny paradygmat pojmowania zdrowia, uwarunkowany czynnikami biologicznymi (biologia człowieka), środowiskowymi, stylem życia danej jednostki i organizacją opieki zdrowotnej. Wśród czynników wpływających na zdrowie największą rolę odgrywa jednak styl życia (ok.50%), środowisko fizyczne i społeczne (ok.20%), czynniki genetyczne (ok.20%) i opieka medyczna (ok.10%). Wg Antonowskiego nie można lekceważyć poczucia koherencji, poczucia zrozumiałości biografii życiowej, adaptacyjnej zaradności w toku poszczególnych doświadczeń. Podejście salutogenetyczne, którego istota polega na poszukiwaniu uwarunkowań zdrowia. Innymi słowy, w miejsce pytania o przyczyny choroby, powstaje pytanie - jakie czynniki sprzyjają zdrowiu oraz dlaczego ludzie zachowują dobre zdrowie, nawet mimo działania czynników szkodliwych? Jakie czynniki wpływają na proces zdrowienia? Poszukuje się czynników ogólnych (globalnych), wyjaśniających zdrowienie. Wg Antonowskiego zawężeniem jest ukierunkowanie poszukiwań układu obciążeń zdrowotnych jedynie w potencjalnych stresorach, którymi są czynniki endogenne, egzogenne, psychiczne, społeczne, materialne i ekologiczne. Życie jest naturalnym źródłem napięć, konfliktów i nieuchronnym kontaktem z czynnikami ryzyka. W myśleniu salutogenetycznym pytamy o zasoby, potencjały zdrowia. Antonowski wyraża przekonanie że w procesie osiągania zdrowia współdecydujące znaczenia mają: rodzaje i poziom stresów (patogenów) pochodzące ze środowiska, struktury biologicznej i psychologicznej, z natury interakcji osoba-otoczenie, zgeneralizowane (globalne) zasoby odpornościowe biologiczno-konstytucjonalne (genetyczne) i psychospołeczne, poczucie koherencji (SOC) czyli skuteczne i efektywne zmaganie się i przezwyciężanie zagrożeń zdrowia.

MANDALA ZDROWIA WG T.HANCOCKA I F.PERKINSA Mandala Zdrowia (Mandala of Health) Mandala Zdrowia to model ekosystemu człowieka opracowany po raz pierwszy we wczesnych latach osiemdziesiątych przez Departament Zdrowia Publicznego w Toronto. Model ten powstał w oparciu o Mandala, figurę będącą symbolem wszechświata, zbudo­waną na planie koła. W modelu tym zakłada się wzajemne powiązania między kulturą i środowiskiem i ich jednoczesne oddziaływanie na człowieka pojmowanego jako jedność obejmująca wymiar fizyczny, intelektualny i duchowy. Najszerszymi kręgami są biosfera i kultura. Najbliższym kręgiem otaczającym człowieka jest rodzina, traktowana jako najważniejsza struktura pośrednicząca między jednostkami i instytucjami społecznymi, łagodząca i osłaniająca przed skutkami oddziaływania społeczności i kultury. Pozostałe determinanty zdrowia, takie jak: społeczność, system opieki nad chorym, styl życia, praca, biologia człowieka, środowisko fizyczne i psychospołeczne, rozmieszczone są hierarchicznie na pozostałych kręgach. Mandala Zdrowia znakomicie ilustruje bogactwo uwarunkowań zdrowia i jest bardzo użyteczna dla celów edukacyjnych. Model ten jednoznacznie zwraca uwagę na ograniczone możliwości służby zdrowia, wskazując, iż system opieki zdrowotnej jest tylko jednym z wielu determinantów zdrowia. Mandala Co to jest Mandala ? - To kompozycja na planie koła, a jednocześnie, prowadzona za pośrednictwem kolorów i kształtów, rozmowa z samym sobą - takim, jaki jestem w danym momencie, w danym nastroju, w danej sytuacji. To olbrzymia frajda i źródło niesamowitych niespodzianek, któż z nas bowiem zna siebie do końca Dlaczego koło ? - Dlatego, że nie ma początku ani końca, góry ani dołu, nie "atakuje" szpicami kątów, kieruje uwagę na swoje wnętrze. Także dlatego, że kołem jest widnokrąg, a okrągła Ziemia porusza się po kolistej orbicie wokół Słońca, które widziane z Ziemi - wydaje się być dyskiem. "Twoja Mandala jest wyzwaniem... Twórczym Wyzwaniem do pracy nad sobą. MANDALA - słowo to oznacza diagram w postaci koła lub okręgu z wpisanym kwadratem (czasem pięciokątem, gwiazdą). Mandale pojawiają się w wielu kręgach kulturowych symbolizując obszary wpływów sił kosmicznych i niebiańskich. Najczęściej z mandalą mamy do czynienia w obrzędach hinduizmu i buddyzmu tybetańskiego. Mandala była rysowana na ziemi, drewnie czy odpowiedniej tkanie, a nawet misternie usypywana z kolorowego piasku. Odpowiednio sporządzona Mandala była punktem koncentracji energii. Obwód mandali stanowi granicę wpływu sił (ogólnie dobra i zła). Mandala jest uważana za kosmogram, mapę wszechświata służącą do medytacji. Słowo "mandala" pochodzi z sanskrytu, świętego języka dawnych Indii, i jak wiele słów sanskryckich jest wieloznaczne: oznacza koło, ale także krąg, pierścień, tarczę słoneczną, piłkę do gry, grupę ludzi. Znaczy także: "okrągły", "cyrkiel" oraz "orbita planety".

Zachowania Zdrowotne:Są to wszelkie zachowania ( nawyki, zwyczaje, postawy, uznawane wartości poprzez jednostki ludzkie i grupy społeczne) w dziedzinie zdrowia (...), to, jaki jest człowiek pod względem wyraża się w jego zachowaniu zdrowotnym: jak podejmuje zdrowie, jak je ocenia, w jaki sposób nim dysponuje, jak reaguje na zdrowie innych itp. Są to te zachowania, które w świetle współczesnej wiedzy medycznej wywołują określone -pozytywne lub negatywne- skutki zdrowotne u osób , które je realizują. Są to zarówno reakcje na wszelkie sytuacje związane ze zdrowiem jak i nawyki oraz celowe czynności. Zachowania ProzdrowotneNajogólniej mówiąc są to te zachowania, wszelkie formy aktywności celowej, ukierunkowanej na ochronę lub osiągnięcie poprawy własnego zdrowia.Można wyróżnić 5 klas zachowań prozdrowotnych ( wg J. Wardla A. Steptoe'a): unikanie używek - czyli alkoholu czy narkotyków, papierosów bezpieczne prowadzenie samochodu- czyli używanie pasów bezpieczeństwa ( także na tylnich siedzeniach!!!), jazda z mniejszą szybkością, czy prowadzenie samochodu tylko wtedy gdy dobrze się czujemy  zwyczaje żywieniowe - czyli jedzenie większej ilości warzyw i owoców, zmniejszenie ilości zjadanych tłuszczów zawierających cholesterol itp. pozytywne praktyki zdrowotne - ćwiczenia fizyczne, mycie zębów, odpowiednia higiena otoczenia i samego siebie zachowania związane z działalnością prewencyjną - regularne wizyty kontrolne u lekarzy pierwszego kontaktu i stomatologów, samokontrole. Zachowania Antyzdrowotne:To te zachowania podejmowane przez człowieka, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na pogorszenie jego stanu zdrowia. Nie są podejmowane świadomie w celu samozniszczenia, ale taki mają skutek ( choć niektóre są tylko wynikiem złych nawyków lub przyzwyczajeń nabywanych podczas procesów wychowania i socjalizacji)Przykłady zachowań antyzdrowotnych:palenie tytoniu picie alkoholu , narkomania

ZDROWIE PSYCHICZNE Zdrowie psychiczne - jako brak zaburzeń psychicznych. Choroba psychiczna- psychopatia. Zdrowie psychiczne jako:brak zaburzeń psychicznych , struktury i funkcje zintegrowane ( człowiek potrafi się odnaleźć, w świecie zintegrowanym funkcjonuje prawidłowo, nie naruszam swojej indywidualności, nie kaleczę się , człowiek umie realizować swoje marzenia, funkcjonuje na różnych płaszczyznach życia), stan równowagi psychicznej ( wszystko to co przezywam zmienia mnie, ale nie niszczy mojego wnętrza) Dezintegracja pozytywna- mówimy o niej wtedy gdy w naszym życiu wydarzyło się coś dramatycznego, człowiek przeżywa, potem wraca do równowagi psychicznej, ale wraca jako inny człowiek wartościujący inne- ważniejsze sprawy życiowe. Na nowo spojrzał na świat., zdolność do efektywnego i produktywnego działania - zdolność do stawiania sobie celów., zdolność -sprawność wszystkich funkcji psychicznych, Zdolności podstawowe - funkcje poznawcze, Zdolności wyższe - pomysłowość, empatia zdolność do harmonijnego współ pracowania z otoczeniem i oddziaływania ze światem, zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków. cały dobrostan fizyczny, nie tylko zdrowie bez choroby Człowiek zdrowy psychicznie - to jednostka twórcza, chętna do życia itp. Cech osoby zdrowej psychicznie :samokontrola,umiejąca stawiać sobie zadania długofalowe,harmonizacja interpersonalna i poznawcza,nastawienie na działania zmierzające do samo rozwoju,poszerzanie wiedzy o sobie i o świecie, poczucie ciągłości, odpowiedzialność za siebie,nastawienie na samo rozwój , 12220wykorzystanie potencjału samo rozwoju Nerwica Nerwica powstaje na skutek warunków środowiska zewnętrznego Nerwica jako zjawisko wywołane czynnikiem: traumatycznym- taki czynnik który działa raz i ma olbrzymią siłę rażenia, jednorazowe bardzo silne wydarzenie np. dziecko traci rodziców subtraumatycznym - czynniki działające bardzo długo ich znaczenie pojawia się dopiero po czasie np. bardzo niekorzystne oddziaływania środowiska. Nerwice są choroba społeczną Reakcje nerwicowe u dzieci pojawiają się w różnym wieku Nerwica- psychoza Nerwice da się leczyć, nie leczona nerwica nasila się w czasie . horoby psychiczne: Choroba psychiczna (def. wg Świat Org Zdr ) Stan zdrowie psychicznego istnieje wtedy, gdy nie ma objawów chorobowych, oraz kiedy zachowana jest umiejętność rozwiązywania trudnych sytuacji w sposób adekwatny do realnej rzeczywistości i z poczuciem dobrostanu. Choroby psychiczne występują wtedy , gdy któregoś z tych elementów zabraknie. Psychiatria - dział medycyPsychologia + pedagogika - bez nich nie można się obyć Psychiatria obecnie zajmuje się leczeniem chorób psychicznych, dawniej zajmowała się jedynie diagnozą Obecnie - leki psychotropowe, wiele osób wychodzi z chorób psychicznych, inny kontakt z pacjentem , kiedyś izolacja różne formy leczenia przez: - twórczość itd. Tak by jak najmniej oddzielać człowieka od otoczenia Diagnoza psychologiczna: nigdy rozpoznanie nie jest pewne nikogo nie wolno izolować z życia społecznego nie wolno stawiać rozpoznania nie będąc psychiatrą

PROGRAM EDUKACJI ANTYNIKOTYNOWEJ DLA KLAS I-III SZKOŁY PODSTAWOWEJ „NIE PAL PRZY MNIE, PROSZĘ'' Program przeznaczony jest dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, tj. dzieci w wieku 7-9 lat.   Stanowi drugie ogniwo w cyklu programów antynikotynowych dla dzieci i młodzieży realizowanych przez Instytut Matki i Dziecka od 1996 r.   System klasowo- lekcyjny umożliwia przeprowadzenie 5 warsztatów, w tym dwóch dwugodzinnych i trzech jednogodzinnych.  Program realizowany jest metodami aktywizującymi dostosowanymi do wieku dzieci.   Zawiera uporządkowane wiadomości dotyczące zdrowia dostosowane do poziomu rozumienia dziecka.   Ma charakter profilaktyczny, ale przede wszystkim jego celem jest wykształcenie u dzieci świadomej umiejętności radzenia sobie w sytuacjach , w których inne osoby palą przy nich papierosy . CELE SZCZEGÓŁOWE: Uporządkowanie i poszerzenie informacji na temat zdrowia. Wykształcenie postawy odpowiedzialności za własne zdrowie. Wykształcenie u dzieci umiejętności radzenia sobie w sytuacjach , gdy inni przy nich palą papierosy . STRUKTURA PROGRAMU : Program składa się z pięciu warsztatów o następujących tytułach : 1.       CO TO JEST ZDROWIE? 2.       OD CZEGO ZALEŻY NASZE ZDROWIE? 3.       CO I DLACZEGO SZKODZI ZDROWIU? 4.       CO ROBIĆ , GDY MOJE ZDROWIE JEST ZAGROŻONE? 5.       NIE PAL PRZY MNIE , PROSZĘ ! METODYKA PROGRAMU: W zajęciach warsztatowych stosuje się: 1.METODY AKTYWIZUJĄCE: burza mózgów, „narysuj i napisz”, ćwiczenia oddechowe, wierszyk- postać wiewiórki Wiki, krzyżówka , układanka o wiewiórce, znaczki „Nie pal przy mnie ,proszę”, wizualizacja, drama. 2.PRACĘ W MAŁYCH GRUPACH POLEGAJĄCĄ NA WSPÓŁPRACY- dzieci prowadzą dialogi, konfrontują wiedzę.

---