Temat: Andragogika-jej dominujące obszary problemowe i działy.
Wejście jednostek w wiek dojrzały uznawano dawniej za koniec jej rozwoju i początek regresu fizycznego oraz psychicznego. Psychologia rozwojowa zajmowała się jedynie badaniem dzieci i młodzieży. W ostatnim dwudziestoleciu stan ten uległ istotnej zmianie. Przedmiotem badań stały się zmiany progresywne i regresywne zachodzące we wszystkich okresach życia. Powstała psychologia rozwojowa pełnego cyklu życia. Ze zrozumieniem spotkał się fakt, że jednostka nie może w młodości przygotować się do wszystkich przyszłych wyzwań i w każdym wieku napotyka na nowe zadania rozwojowe.
Człowiek dorosły, mimo starzenia się organizmu, ma duży potencjał rozwojowy, ale potencjał ten jest tylko szansą, której wykorzystanie zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest kompetencja w kierowaniu własnym życiem i rozwojem, czyli kompetencja autokreacyjna. Ogromne, intelektualne zasoby człowieka są w zasadzie niewyczerpalne. Należy uruchomić i wykorzystać te zasoby poprzez edukacje i dalsze kształcenie. Każdy człowiek dorosły ma nie wykorzystane możliwości edukacyjne, co idzie w parze z potrzebą rozwoju. Uczenie się czyni człowieka zdolniejszym i pomaga mu w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Każdy wiek jest odpowiedni do poszerzania swojej wiedzy i kwalifikacji. Nigdy nie wiadomo jaka wiedza i jakie umiejętności będą nam jeszcze potrzebne w życiu. Warto przyjrzeć się bliżej powszechnemu i bardzo ważnemu moim zdaniem tematowi edukacji ludzi dorosłych.
Rozwój refleksji naukowej nad edukacją dorosłych doprowadził w drugiej połowie XX wieku do ukształtowania się wśród nauk o wychowaniu samodzielnej dyscypliny określanej mianem andragogiki. Jest ona także nazywana pedagogiką dorosłych. W świetle przebytej drogi rozwojowej dyscyplina ta jawi się nam jako nauka, która obejmuje rozległy krąg faktów i zjawisk związanych z formalnym i nieformalnym kształceniem młodzieży pracującej i dorosłych w systemie szkolnictwa dla pracujących wszystkich stopni oraz w pozaszkolnych placówkachi instytucjach oświaty i kultury dorosłych, a także nieinstytucjonalnej edukacji ustawicznej dorosłych (samoedukacji). Nazwa andragogika pochodzi z greckiego słowa oznaczającego człowieka, a dosłownie tłumacząc oznacza prowadzenie człowieka dorosłego.
Andragogika, zwana też pedagogiką dorosłych, a dawniej oświatą dorosłych, najczęściej traktowana jest jako nauka o celach, treściach, formach, metodach oraz technikach kształcenia, wychowania, uczenia się, samokształcenia i samowychowanai ludzi dorosłych. Punkt wyjścia dla współczesnej myśli andragogicznej stanowi teza, że człowiek rozwija się przez całe życie, co oznacza, że możliwości rozwojowe człowieka są w zasadzie nieograniczone.
Moim zdaniem nie zrozumiemy danej dyscypliny, jeśli nie poznamy jej związku z innymi naukami. Myślę że pozwoli nam to lepiej zrozumieć jakim zasięgiem zajmuję się dana dyscyplina i jak szeroko bada dany problem, którym się
zajmuje. Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych.
Andragogika jest ściśle związana z wieloma dyscyplinami naukowymi, zarówno społecznymi, jak i przyrodniczymi, z których czerpie niezbędne dla siebie przesłanki teoretyczne.(…) Przy formułowaniu celów wychowania dorosłych wykorzystuje ona wyniki badań takich nauk jak: historia, filozofia, a zwłaszcza etyka i estetyka, socjologia, ekonomika, pedagogika. Opiera się głównie na naukach o wychowaniu, filozoficznych, psychologicznych, socjologicznych, historycznych i biomedycznych. Najściślej związana jest z naukami o wychowaniu, mianowicie: z pedagogiką ogólną, pedagogiką pracy, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą, pedagogiką specjalną i pedagogiką opiekuńczą. Andragogika uwzględnia wszystkie specyficzne właściwości dorosłego człowieka. Zwraca uwagę na jego doświadczenie zawodowe i społeczne, możliwości umysłowe, rozwojowe i osobowość ponieważ każdy z nas jest inny. Uważam, że poprzez korzystanie z dorobku tych wszystkich nauk lepiej pozwala nam zrozumieć sytuację człowieka dorosłego i jego potrzeby, które również zmieniają się wraz z upływem czasu.
Do podstawowych zadań pedagogiki dorosłych należą: kompensacja w zakresie wykształcenia i wychowania, rozszerzanie i utrwalanie podstaw wykształcenia ogólnego i zawodowego, wprowadzanie w krąg życia społecznego i kulturalnego oraz regenerowanie sił psychicznych i fizycznych ludzi dorosłych przez organizowanie ich czasu wolnego i wypoczynku.
W następstwie tak nakreślonych zadań pedagogika dorosłych wyróżnia cztery podstawowe grupy form działania: kształcenie systematyczne, samokształcenie, upowszechnianie kultury i rekreację. Andragogika przedmiotem swego zainteresowania czyni człowieka dorosłego i jego działania bezinteresowne.
Na podstawie analizy faktów oświatowych i wychowawczych andragogika ustala zasady kształtowania osobowości ludzi dorosłych według obowiązujących ideowych wzorów wychowawczych, wyjaśnia zasięg oddziaływania i skuteczności używanych treści, środków, form, metod i modeli organizacyjnych.
Andragogikę możemy pojmować jako teorię edukacji dorosłych, która w swym zakresie obejmuje szeroki zakres oświaty dorosłych.
Andragogika bada wszelkie zjawiska wychowawcze dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem jej badań są zarówno procesy planowego i celowego wychowania człowieka, jak i wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe(…). Celem badań andragogicznych jest poszukiwanie zgodnych z faktami odpowiedzi wyjaśniających istotę rzeczywistości edukacji dorosłych, wykrywanie prawidłowości działań i procesów oświaty dorosłych i na tej podstawie ustalanie norm i reguł skutecznego i pożądanego działania edukacyjnego.
Przedmiotem zainteresowania pedagogiki dorosłych jest również analiza funkcjonowania systemów oświaty w kontekście rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa. Zadania andragogiki są więc wielorakie. Dadzą się one ująć w cztery następujące grupy:
szukanie odpowiedzi na pytanie, jak przebiegają procesy wychowawcze w tej fazie życia człowieka;
wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w postaci zdań ogólnych;
dostarczanie wiedzy potrzebnej do racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej przedstawionej w formie zdań wartościujących i normatywnych;
ustalanie celów i zasad edukacji dorosłych w funkcjonalnym związku z rozwojem społeczno-ekonomicznym społeczeństwa, wytyczanie metod realizacji celów wychowania, sprawdzanie skuteczności tych metod w praktyce wychowawczej, wskazywanie możliwości i sposobów rozwiązania problemów wychowawczych w konkretnych środowiskach wychowawczych i w odniesieniu do konkretnej sytuacji życiowej człowieka dorosłego, opracowywanie głównych założeń organizacji edukacji dorosłych, która zapewniałyby optymalną efektywność wysiłków zmierzających do osiągnięcia określonych zmian w osobowości jednostki.
Andragogika nie tylko opisuje wszystko to co wiąże się z edukacją dorosłych, ale również wyjaśnia jak powinna wyglądać organizacja procesu kształcenia aby zaspokoić edukacyjne potrzeby ludzi dorosłych.
Główne współczesne problemy teoretyczne i praktyczne tej nauki dyktowane są przez potrzeby edukacyjne ludzi różnych środowisk oraz międzynarodowy ruch w dziedzinie oświaty dorosłych, porządkowany i scalany przez międzynarodowe konferencje oświaty dorosłych w postaci programów i haseł. Problemem jest również to jak kontaktować się z człowiekiem dorosłym, jak z nim współpracować i jak mu pomagać aby umożliwić dalszy rozwój. Problemem jest także organizacja oraz instytucje, które organizują uczenie się. Bez odpowiednio przygotowanej i zorganizowanej instytucji, uczenie byłoby bardzo utrudnione. Problemy andragogiki obejmują obszary działalności kulturalnej, edukacyjnej, rekreacyjnej. Obszary problemowe andragogiki wiążą się z funkcjami jakie ona spełnia.
T. Wujek w książce pod tytułem „Wprowadzenie do andragogiki” opisał następujące jej działy:
• andragogika ogólna,
• teoria wychowania dorosłych,
• dydaktyka dorosłych,
• andragogika edukacji kulturalnej,
• andragogika porównawcza,
• historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej.
Andragogika ogólna zajmuje się problematyką przedmiotu edukacji dorosłych, ogólną charakterystyką andragogiki, jej strukturą, celami edukacji dorosłych, metodologią badań i filozoficzną problematyką wychowania dorosłych oraz innymi dziedzinami, które się jeszcze nie usamodzielniły. Jej celem jest również uogólnianie wyników pozostałych działów, dostarcza im ogólnej koncepcji teoriopoznawczej i metodologicznej. Ponadto spełnia trzy podstawowe funkcję usługowe na rzecz pozostałych działów: kodyfikacyjną, inspiracyjną i kontrolną . Funkcja kodyfikacyjna odnosi się do zastanej wiedzy, dostarczając ogólnych hipotez, które mogłyby być stosowane w badaniach prowadzonych w ramach innych działów. Ukazuje ona również osiągnięcia innych dziedzin naukowych, mających związek z problematyką badawczą andragogiki.(…) Inspiracyjna rola andragogiki ogólnej polega na ukazywaniu, z punktu widzenia teorii edukacji dorosłych, wzajemnych związków między elementami istniejącej wiedzy o człowieku dorosłym, występującej w rozproszonej i fragmentarycznej formie w różnych dyscyplinach naukowych. Andragogika ogólna ułatwia także kontrolę i ocenę jakościową osiągniętych wyników badawczych. Pozwala to na sformułowanie wniosków i hipotez do dalszych poszukiwań badawczych o charakterze sprawdzającym i pogłębiającym.
Teoria wychowania dorosłych zajmuje się analizą ogólnych doktryn wychowania dorosłych, charakterystyką działalności wychowawczej wśród dorosłych, celami, treścią, metodami, procesami wychowania i samowychowania, wychowaniem do pracy i czasu wolnego oraz środowiskowymi uwarunkowaniami wychowania dorosłych. Także teoria wychowania spełnia trzy podstawowe funkcję: diagnostyczną, organizacyjną i wyjaśniającą. Pierwsza polega na dostarczaniu diagnoz dotyczących potrzeb i możliwości wychowania dorosłych. Druga - na określaniu warunków, w jakich należy organizować i realizować działania wychowawcze, aby były one optymalnie skuteczne. I wreszcie trzecia - na wyjaśnianiu procesów rozwoju i kształtowaniu osobowości człowieka dorosłego, zachowań ludzkich i mechanizmów ról społecznych.
Dydaktyka dorosłych zajmuje się teorią nauczania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. W ramach tej teorii prowadzone są badania w zakresie kształcenia ogólnego i zawodowego, samokształcenia i popularyzacji wiedzy. Przedmiotem badań są: systemy dydaktyczne, teorie doboru treści i metod kształcenia zawodowego, praca i zawód jako główne kategorie kształcenia zawodowego dorosłych, proces doskonalenia zawodowego oraz sylwetka zawodowa nauczyciela dorosłych.
Andragogika edukacji kulturalnej obejmuje stosunkowo rozległą i złożoną problematykę. Zajmuje się charakterystyką i klasyfikacją placówek kulturalno-oświatowych, ruchami społeczno-kulturalnymi, upowszechnianiem czytelnictwa, rozwojem amatorskiego ruchu artystycznego, zawodem pracownika kulturalno-oświatowego, metodyką pracy kulturalno-oświatowej, diagnostyką potrzeb i zainteresowań oświatowo-kulturalnych.
Teoria porównawcza systemów edukacji dorosłych bada i analizuje politykę oświatową i organizację systemów oświaty dorosłych na świecie oraz społeczne i gospodarcze warunki ich rozwoju. Uogólnia i upowszechnia ona także wiedzę stwarzającą podstawy do wypracowania zasad najbardziej odpowiedniej polityki w dziedzinie oświaty dorosłych. Omawia też sposoby organizowania i kierowania działalnością oświaty dorosłych. Spełnia ona, najogólniej biorąc, następujące funkcję: informacyjną, interpretacyjną i syntetyczną. Dzięki funkcji informacyjnej gromadzone są doświadczenia innych krajów w rozwiązywaniu problemów oświaty dorosłych, która ukazują nam, że często istnieje kilka rozwiązań tego samego problemu oświatowego. Służy lepszemu rozumieniu własnej problematyki oświaty dorosłych. Funkcja interpretacyjna polega na analizowaniu zgromadzonych faktów i wyjaśnianiu ich istoty. Przy interpretacji stwierdzonych faktów korzysta się z danych dostarczonych przez inne dyscypliny naukowe, takie na przykład jak: historia, antropologia, geografia, ekonomia. Funkcja syntetyczna znajduje wyrazy w formowaniu obrazu oświaty dorosłych w skali światowej. Sprzyja zbliżaniu różnych punktów widzenia, poszanowania cudzych poglądów i porozumieniu między narodami.(…). Historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej opracowuje dzieje myśli i doktryn, analizuje historyczny rozwój placówek i instytucji oświaty dorosłych.
By człowiek dorosły mógł skutecznie się uczyć, musi być do tego odpowiednio umotywowany. Najczęściej jednak zdarza się tak, że ci, którzy ukończyli wyższe studia, systematycznie biorą udział w dalszym kształceniu, w odróżnieniu od tych, którzy mają niższe wykształcenie. Czytając więc książki, czasopisma, konsultując się z ekspertami, uczestnicząc w kursach dokształcania i doskonalenia organizowanych przez różne placówki oświaty dorosłych. Nowe idee oraz podwyższony poziom kompetencji pozwalają im adaptować się do zmieniających się warunków i sytuacji, rozwijać się, a także rozwiązywać problemy i wykorzystywać nadarzające się możliwości związane z pracą zawodową, organizowaniem sobie wolnego czasu, bardziej aktywnym uczestniczeniem w życiu rodzinnym i społecznym. Dokształcanie i doskonalenie staje się więc istotnym czynnikiem w stylu życia człowieka dorosłego nastawionego na rozwój.
Andragogika to według mnie bardzo ważna dyscyplina naukowa w życiu człowieka i choć często nie jest doceniana, daje ludziom dorosłym ogromne możliwości na poprawienie sytuacji życiowej. Uczenie się, niezależnie od wieku zaspokaja nasze potrzeby i odsłania nowe horyzonty na przyszłość. Dzięki andragogice człowiek dorosły może podnosić swoje kwalifikacje zawodowe oraz zdobywać nowe, które pomogą mu w lepszym życiu. Moim zdaniem kształcenie dorosłych może w znaczny sposób pomóc w rozwiązywaniu problemów jakie stawia przed ludźmi życie. Dostarcza wiedzę i doświadczenie niezbędne do wydobycia się z trudnej sytuacji. Uważam, że kształcić się możemy na każdym etapie naszego życia. Nie jest ważne ile mamy lat. Nauka zaspokaja potrzebę ciekawości i poznania świata oraz mobilizuje nas do dokształcania. Człowiek dorosły jako uczeń znacznie poszerza własne doświadczenie życiowe, zawodowe oraz społeczne.
Bibliografia
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom I, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2003.
Pachociński R., Andragogika w wymiarze międzynarodowym, IBE, Warszawa 1998.
Turos L., Andragogika. Zarys teorii oświaty i wychowania dorosłych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.
Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, Wyd. 4, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005.
Wujek T. (red): Wprowadzenie do andragogiki, Wydawnictwo i Zakład Poligrafii Instytutu Technologii Eksploatacji, Warszawa 1996.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s.13.
Tamże, s.13.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 391.
Tamże, s. 402.
Z. Wiatrowski, Podstawy pedagohiki pracy, Wyd. 4, Bydgoszcz 2005, s.45.
L. Turos, Andragogika. Wyd. 3 rozszerzone, Warszawa 1980, s. 71.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 397.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 399.
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom I, Warszawa 2003, s. 127.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 399-400.
Tamże, s. 400.
T. Wujek, Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 400.
Tamże, s. 400.
Tamże, s. 400-401.
R. Pachociński, Andragogika w wymiarze międzynarodowym, Warszawa 1998, s. 60.
1