Celowym wydaje się zobrazowaniem skutków przemian społeczno-gospodarczych ostatniego dwudziestolecia. Prezentowana poniżej mapa ukazuje poziom bezrobocia w poszczególnych województwach naszego kraju w/g stanu na 31.12.2006 r. Dobór momentu jest istotny ze względu na to, że w roku 2006 działały już instytucje powołane do rejestracji osób bezrobotnych, programy do walki ze skutkami bezrobocia i obowiązywały ustawy regulujące szczegółowo powyższe zagadnienia.

Mapa 1. Poziom bezrobocia w poszczególnych województwach koniec 2006 r.

Źródło: Opracowanie danych na podstawie informacji udostępnionych na stronach www.up.gov.pl oraz www.wup.gov.pl

Uwidocznione na mapie wskaźniki poziomu bezrobocia w zasadzie odzwierciedlają strukturę gospodarczą poszczególnych województw odziedziczoną po poprzednim ustroju. Najwyższy poziom bezrobocia wystąpił w województwach o charakterze rolniczym. Niższy poziom bezrobocia dotyczył tych regionów, gdzie infrastruktura i uprzemysłowienie były największe.

Posługując się procentowym wskaźnikiem stopy bezrobocia warto zilustrować na wykresie, jak kształtowała się stopa bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn 4 latach 1992-2006.

Wykres 1. Stopa bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn (w%)

Źródło: Opracowanie na podstawie danych kwartalnych zawartych w, Aktywność ekonomiczna ludności…¹

Ponieważ prezentowany wykres obejmuje dość długi, bo aż 15 letni przedział czasowy, można wyciągnąć wniosek, że wyższy poziom bezrobocia wśród kobiet jest zjawiskiem trwałym i to bez względu na koniunkturę gospodarczą i ogólny poziom bezrobocia. Chcąc skonstruować pełniejszy obraz obu grup bezrobotnych, należy pogłębić analizę zjawiska uwzględniając w badaniach także czynniki jak wiek, wykształcenie, środowisko zamieszkania każdej z grup.

Wstąpienie Polski z dniem 1 maja 2005 roku do struktur Unii Europejskiej zaowocowało dostosowaniem przede wszystkim przepisów prawa do norm unijnych i napływem środków finansowych na różnorodne cele min. dopłat do produkcji rolnej środków na rozwój regionów słabiej rozwiniętych i wiele innych przedsięwzięć. Celowym i interesującym więc będzie ukazanie jak na tle państw członków Unii Europejskiej kształtowało się bezrobocie w naszym kraju. Zamieszczona poniżej tabela obejmuje okres pierwszych trzech lat członkowstwa w UE.

Tabela 1. Zharmonizowana stopa bezrobocia w krajach Unii Europejskiej – stan na

końcu okresu

Kraje	2005	2006					2007
	12	03	06	09	12	03		06	09	12
	w %
EU 27	8,5	8,2	7,9	7,97	7,5	7,4		7,2	7,0	6,8
Polska	16,9	15,0	13,9	13,3	12,3	10,5		9,6	8,8	8,1
Austria	5,1	5,1	4,8	4,7	4,5	4,3		4,3	4,2	4,3
Belgia	8,4	8,6	8,4	8,0	7,8	7,7		7,7	7,5	7,2
Bułgaria	b.d	b.d	b.d	9,0	8,2	7,5		6,8	6,3	5,8
Cypr	5,1	5,3	5,0	4,7	4,4	4,0		3,8	3,7	3,9
Czechy	7,8	7,6	7,2	7,1	6,5	5,6		5,5	5,2	4,7
Dania	4,1	4,2	4,1	3,5	3,5	3,9		3,7	3,8	3,1
Estonia	7,0	5,6	5,6	5,5	5,4	5,0		5,2	5,7	5,3
Finlandia	8,3	7,9	7,8	7,97	7,2	7,0		6,9	6,9	6,6
Francja	9,6	9,6	9,1	8,8	9,0	8,9		8,7	8,6	7,8
Hiszpania	8,7	8,78	8,5	8,3	8,3	8,1		8,1	8,0	8,6
Holandia	4,4	4,0	3,9	3,8	3,6	3,4		3,3	3,1	2,9
Irlandia	4,6	4,5	4,5	4,2	4,3	4,3		4,6	4,8	4,5
Litwa	6,7	6,3	5,8	6,2	4,9	4,6		4,2	4,1	3,9
Luksemburg	4,6	4,8	4,7	4,8	4,9	4,9		4,9	4,8	4,8
Łotwa	7,5	7,4	6,9	6,5	6,0	6,2		5,7	5,2	5,4
Malta	7,6	7,67	7,5	7,3	6,9	6,5		6,4	6,3	5,8
Niemcy	9,3	8,6	8,3	8,5	7,8	8,6		8,4	8,1	7,8
Portugalia	7,8	7,6	7,4	7,2	8,0	8,2		8,2	8,3	8,2
Rumunia	b.d	b.d	b.d	7,7	7,3	6,4		6,7	7,2	7,0
Słowacja	15,5	14,2	13,5	13,0	12,0	11,2		11,3	11,1	10,8
Słowenia	6,9	6,4	6,1	5,7	5,1	5,0		4,9	4,7	4,3
Szwecja	b.d	b.d	b.d	b.d	6,5	6,5		5,8	5,8	5,6
W. Brytania	5,0	5,3	5,4	5,4	5,4	5,4		5,3	5,2	b.d
Węgry	7,4	7,3	7,4	7,6	7,8	7,3		7,2	7,3	7,3
Włochy	7,5	7,2	6,8	6,7	6,5	6,2		5,9	6,0	b.d

Zharmonizowana stopa bezrobocia wyrównana sezonowo – obliczana jest jako procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo, (tj. sumy pracujących i bezrobotnych). Zharmonizowana stopa bezrobocia jest wynikiem przyjętej przez Eurostat ujednoliconej metody wyznaczania tego wskaźnika dla każdego z krajów. Dane obliczane są przez Eurostat w oparciu o kwartalne wyniki badania siły roboczej, w Polsce prowadzonego pod nazwą „Badanie aktywności ekonomicznej ludności” (BAEL) oraz miesięczne dane z bezrobocia rejestrowanego.

Źródło: Publikacja Eurostatu „New Release” 13/2008 z 31 stycznia 2007 r².

Analiza danych wyraźnie wskazuje, że na koniec 2005 roku Polska charakteryzowała się najwyższą stopą bezrobocia pośród wszystkich państw Unii Europejskiej. W okresie kolejnych dwóch lat nastąpił znaczny spadek bezrobocia, co było skutkiem dobrej koniunktury gospodarczej. Porównując się jednak z państwami o niskiej stopie bezrobocia widocznym jest jakim dzieli nas dystans i jak wiele jeszcze jest do zrobienia.

Rozdział II

2. Sposoby przeciwdziałania bezrobociu

Jawne bezrobocie, które pojawiło się w Polsce na początku 1990 roku charakteryzowało się od razu wysoką dynamiką wzrostu. Należy podkreślić, że już w pierwszym roku poziom bezrobocia przekroczył granicę bezrobocia frykcyjnego, tzn. bezrobocia nieuniknionego w gospodarce rynkowej. Zdaniem M. Kabaja w Polsce nie powinno ono przekroczyć rozmiarów od 400-600 tyś. osób.³

Lata 1998-2003 charakteryzowały się gwałtownym wzrostem bezrobocia spowodowanym uwarunkowaniami zewnętrznymi, znacznym spowolnieniem tępa wzrostu gospodarczego i procesami restrukturyzacyjnymi w gospodarce. Istotne znaczenie w procesie wzrostu bezrobocia miały również czynniki demograficzne, gdyż w tym czasie na rynek pracy wchodziły osoby urodzone w okresie tzw. drugiego powojennego wyżu demograficznego.

2.1. Rynek pracy, zatrudnienie i bezrobocie.

Praca jako ogólne abstrakcyjne zjawisko jest obiektem wartościowanym przez ludzi. Negatywne sądy o pracy znajdziemy min. w Księdze Rodzaju, w której praca jest traktowana jako przekleństwo, kara za grzechy. Przekonania takie łączą się także z „etyką pieniądza” („etyką mieć”). Ludzie ,którzy się nią kierują uważają, że tylko naiwni dużo i ciężko pracują. Praca jest dla nich tylko środkiem do uzyskania pieniędzy na utrzymanie. Przyznają otwarcie, że nie pracowaliby, gdyby mieli za co żyć. Za cel stawiają sobie uzyskanie wcześniej emerytury lub innego zabezpieczenia materialnego poza pracą.

Pozytywne sądy o pracy związane są min. z protestancką etyką pracy. Wywodzą się z myśli Talmudu, „Praca uszlachetnia – to: życie, szczęście, rozrywka, błogosławieństwo, dobro samoistne i zaszczyt”.

Ludzie, którzy się nią kierują, traktują pracę jako wartość samą w sobie i twierdzą, że niechęć do pracy jest naganna. Idee związane z protestancką etyką pracy determinują wychowanie dzieci ukierunkowane na nauczenie odraczania gratyfikacji, wzmacnianiu niezależności, treningu mistrzostwa, rozwoju silnej motywacji i wartości osiągnięć⁴.

Można więc wysunąć wniosek, że osoby negatywne wartościujące pracę są w niniejszym stopniu w nią zaangażowane i tym samym zajmują słabszą pozycję na rynku. Natomiast osoby traktujące pracę jako jedno ze źródeł szczęścia ludzkiego, nakierowane na uzyskanie maksymalnych efektów są bardziej zadowolone z życia i ich pozycja na rynku pracy jest wyższa.

Rynek pracy w Polsce cechuje się dużą zmiennością. Pierwszy czteroletni okres przemian politycznych, gospodarczych i społecznych to czas spadku zatrudnienia i utrzymującego się wysokiego poziomu bezrobocia. Począwszy od 2003 roku sytuacja na polskim rynku pracy systematycznie się poprawia, co znajduje swoje odbicie w powolnym wzroście zatrudnienia.

Wpływ na korzystne zmiany na rynku pracy ma przede wszystkim wzrost gospodarczy. Dodatkowymi czynnikami wzmacniającymi pozytywne skutki dobrej koniunktury gospodarczej są:

• wykorzystywanie środków z Funduszy Unii Europejskiej,

• wzrost liczby aktywizowanych bezrobotnych,

• poprawa jakości zasobów pracy poprzez zwiększenie się liczby osób posiadających dyplomy wyższych uczelni,

• wzrost zainteresowania podejmowaniem własnej działalności również przez osoby bezrobotne,

• wzrost liczby ofert pracy.

Według danych BAEL z 2005 roku stopa bezrobocia wyniosła 17,8%, natomiast w 2006 roku zmniejszyła się do poziomu 13,8%. Na koniec III kwartału 2007 roku odnotowano dalszy jej spadek do poziomu poniżej 10%. Tak więc po raz pierwszy w III Rzeczypospolitej odnotowano jednocyfrową stopę bezrobocia.

Skalę zmian poziomu bezrobocia w okresie 8 lat począwszy od roku 2000 ukazuje wykres nr. 2, gdzie w czteroletnim przedziale czasowym lat 2004-2007 udało się zmniejszyć bezrobocie o ponad połowę tj. z poziomu ponad 21% w roku 2004 do poniżej 10% na koniec 2007 roku.

Wykres 1. Stopa bezrobocia w Polsce w okresie I kwartału 2000 r. – IV kwartał 2007 r. (w%)

Źródło: GUS, dane BAEL

Zbiorowość osób bezrobotnych na koniec III kwartału 2007 roku wyrażona w liczbach bezwzględnych liczyła 1531 tyś osób. Z pewnością pozytywne zmiany na rynku pracy należy wiązać z obserwowanym wzrostem gospodarczym. Ożywienie gospodarcze nastąpiło już w 2003 roku, kiedy to wzrost PKB w porównaniu z rokiem poprzednim wyniósł 3,8%⁵

Realny wzrost PKB w 2007 roku był najwyższy w ciągu ostatnich lat. Według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego wzrost PKB w 2007 roku wyniósł 6,6 % (wobec 6,2% w 2006 roku).

Korzystne zmiany na rynku pracy obrazuje przede wszystkim znaczny spadek bezrobocia, jak również zmniejszenie się poziomu bezrobocia rejestrowanego. Wyniki badań BAEL pokazują, że liczba pracujących w wieku powyżej 15 lat w 2007 roku ukształtowała się na poziomie 15240 tyś osób.

Odnosząc przeciętny poziom zatrudnienia osiągnięty w 2007 roku do wielkości zatrudnienia w roku 2005 liczba zatrudnionych zwiększyła się o ponad 1,1 mln osób, a w porównaniu z 2006 rokiem wzrosła o ponad 0,6 mln osób. Oznacza to, że proces tworzenia nowych miejsc pracy jest bardzo dynamiczny, a wpływ emigracji zarobkowych nie jest głównym powodem szybkiego spadku bezrobocia. Ponadto zmiana struktury zatrudnienia świadczy o tworzeniu nowych miejsc pracy w sektorach pożądanych dla nowoczesnej gospodarki, czyli w przemyśle i usługach. Znacząco zmniejszył się udział pracujących w sektorze rolniczym i jednocześnie wzrósł odsetek zatrudnionych w sektorze przemysłowym i usług⁶.

Wysoki poziom wzrostu gospodarczego lat 2006-2007, spadek bezrobocia oraz wzrost zatrudnienia były sukcesem i przyczyniły się do poprawy optymizmu społecznego. Warto jednak nasze sukcesy tych lat pokazać na szerszym tle. Obrazuje to tablica nr. 2.

Tablica 7. Zharmonizowana stopa bezrobocia i wskaźnik zatrudnienia według płci w krajach Unii Europejskiej

	Zharmonizowana stopa bezrobocia		Wskaźnik zatrudnienia dla osób w wieku 15-64 lata
	Styczeń 2007		II kwartał 2006
	Kobiety	Mężczyźni		Kobiety	Mężczyźni
UE 27	8,5	6,7		57,1	71,5
Austria	5,1	4,1		63,0	77,0
Belgia	8,7	7,0		53,6	67,0
Bułgaria	8,8	8,2		55,0	63,3
Cypr	5,4	4,1		59,8	79,6
Czechy	8,6	5,1		56,8	73,6
Dania	3,8	2,7		73,2	80,6
Estonia	4,6	3,9		66,4	71,3
Finlandia	7,4	6,7		68,1	71,7
Francja	9,4	7,6		57,7	68,5
Grecja	13,3	5,4		47,5	74,6
Hiszpania	11,9	6,2		53,2	76,0
Holandia	4,1	5,0		67,5	80,8
Irlandia	4,0	4,6		58,8	77,3
Litwa	5,5	6,3		61,1	66,4
Luksemburg	6,9	3,6		53,7	73,3
Łotwa	5,3	6,3		62,9	68,2
Malta	8,4	6,0		34,6	73,8
Niemcy	8,5	7,0		61,4	72,5
Polska	14,2	11,2		47,8	60,2
Portugalia	8,4	6,2		62,4	74,0
Rumunia	6,4	8,4		54,1	65,2
Słowacja	12,3	9,9		51,6	66,9
Słowenia	6,1	4,2		63,3	70,8
Szwecja	-	-		70,6	75,5
Węgry	8,5	7,5		51,1	63,9
Wielka Brytania	5,1	5,7		65,8	77,0
Włochy	8,7	5,3		46,7	71,1

Grecja i Włochy – III kwartał 2006 r., Wielka Brytania – listopad 2006

Źródło: dane Eurostat

Wskaźnik zatrudnienia w tabeli nr.2 obliczany jest jako udział pracujących w liczbie ludności w wieku produkcyjnym.

Dane prezentowane w tabeli pokazują, że zharmonizowana stopa bezrobocia wśród kobiet jak i mężczyzn w Polsce jest najwyższa spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej.

Wskaźnik zatrudnienia kobiet w Polsce jest również bardzo niski i plasuje nas na czwartym miejscu od końca, natomiast dla mężczyzn jest najniższy w całej Unii. Studzi to nieco nasz optymizm.

Niższy wskaźnik zatrudnienia dla kobiet we wszystkich państwach Unii świadczy o podobieństwie uwarunkowań społecznych i kulturowych w Europie.

Pomimo korzystnych zmian jakie się dokonały w Polsce, w dalszym ciągu wysoki pozostaje stopień terytorialnego zróżnicowania bezrobocia. To wynik nierównomiernego rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych regionów, ich położenia geograficznego oraz różnego zaawansowania procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych w gospodarce.

Zamieszczona poniżej tabela ukazuje tendencję spadkowe stopy bezrobocia w latach 2005-2006 i półrocza 2007 roku w całej Polsce i w poszczególnych województwach.

Tabela 3. Zmiany w wysokości stopy bezrobocia w poszczególnych województwach w latach 2005-2007

Województwo	Stopa bezrobocia (% do cywilnej ludności aktywnej zawodowo)			Przyrost/Spadek
	12.2005	12.2006	06.2007		2006-2005	I półrocze 2007
Polska	17,6	14,9	12,4		-2,7	-2,5
Dolnośląskie	20,6	16,8	13,4		-3,8	-3,4
Kujawsko-pomorskie	22,3	19,3	16,2		-3,0	-3,1
Lubelskie	17,0	15,5	13,5		-1,5	-2,0
Lubuskie	23,0	19,3	15,8		-3,7	-3,5
Łódzkie	17,9	14,8	12,6		-3,1	-2,2
Małopolskie	13,8	11,4	9,5		-2,4	-1,9
Mazowieckie	13,8	11,9	10,2		-1,9	-1,7
Opolskie	18,7	16,3	13,1		-2,4	-3,2
Podkarpackie	18,5	16,5	14,2		-2,0	-2,3
Podlaskie	15,6	13,3	11,1		-2,3	-2,2
Pomorskie	19,2	15,5	12,9		-3,7	-2,6
Śląskie	15,5	12,8	10,6		-2,7	-2,2
Świętokrzyskie	20,6	17,8	15,5		-2,8	-2,3
Warmińsko-mazurskie	27,2	23,7	19,6		-3,5	-4,1
Wielkopolskie	14,6	11,8	9,3		-2,8	-2,5
Zachodniopomorskie	25,6	21,7	17,9		-3,9	-3,8

Źródło: Opracowanie na podstawie danych udostępnionych na stronie www.stat.gov.pl

Dane porównawcze z tabeli wskazują, że w roku 2006 i w I półroczu 2007 roku we wszystkich województwach nastąpił spadek stopy bezrobocia. Najwyższa stopa bezrobocia występuje w województwach warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim pomimo, że spadki stóp bezrobocia w tych województwach należą do największych.

Znaczne zróżnicowanie stóp bezrobocia występuje też wewnątrz poszczególnych województw. Przykładem może być stopa bezrobocia dla miasta Sopot wynosząca w roku 2007 2,4% przy średniej dla województwa pomorskiego 12,9%, natomiast w powiecie braniewski odnotowano 33,6 % gdy stopa bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim wyniosła 19,6%.

Oprócz znacznego zróżnicowania terytorialnego innymi cechami polskiego bezrobocia są:

• utrzymywanie się znacznych rozmiarów bezrobocia długotrwałego,

• niska mobilność przestrzenna zasobów pracy spowodowana min. wysokimi kosztami przemieszczeń oraz pewnego rodzaju obyczaj i praktyka społeczna⁷,

• z powodu zmian demograficznych coraz bardziej zauważalny jest proces starzenia się bezrobotnych,

• nasilanie się zjawiska bezrobocia wielokrotnego, które obejmuje osoby kilkakrotnie znajdujące się w rejestrach osób bezrobotnych,

• selektywność charakteru bezrobocia w Polsce polegająca na tym, że trudniejszą sytuację na rynku pracy oraz mniejsze szanse na znalezienie zatrudnienia miały przez cały okres transformacji i nadal mają kobiety, młodzież, osoby o niskich kwalifikacjach, a także osoby będące w wieku przedemerytalnym.

Począwszy od 2002 roku systematycznie wzrasta liczba ofert pracy będących w dyspozycji publicznych służb zatrudnienia.

W okresie 2007 roku pracodawcy zgłosili od Urzędów Pracy 1242,2 tyś ofert tj. o 125 tyś ofert więcej niż w 2006 roku, co oznacza wzrost o 11,2 %. Wzrost liczby ofert pracy i systematyczny spadek liczby bezrobotnych przypadających na I ofertę pracy powoduje, że w 2007 roku na I ofertę przypadało 15 bezrobotnych wobec 23 osób w 2006 roku⁸.

W Polsce pomimo zwiększającej się liczby wolnych miejsc pracy nadal występuje znaczna nadwyżka bezrobotnych w stosunku do ofert pracy. Wysiłki podejmowane przez organy państwa w celu ograniczenia bezrobocia trwać będą jeszcze wiele lat. Pozytywne zmiany na rynku pracy zapewnić mogą:

• utrzymywanie wysokiego wzrostu gospodarczego,

• podejmowanie różnorodnych działań aktywizujących bezrobotnych,

• wysokie zapotrzebowanie na pracowników zgłaszane przez pracodawców

1^ Ibidem … s.83

2^ Ibidem… s. 571

3^ M. Kabaj, Elementy przeciwdziałania bezrobociu, „Polityka społeczna” nr. 1., 1992 r. s. 2

4^ Anna M. Zalewska, Rafał Jaros, Społeczne i psychologiczne uwarunkowania bezrobocia – posiadane przekonania o sytuacji na rynku pracy, EFS, Proxima Sp.z o.o., Łódź 2008 r., s. 234

5^ B. Chromińska, „Rynek pracy w Polsce w 2004 roku”, „Rynek pracy” nr. 3/4, 2005

6^ Informacja w zakresie instytucjonalnej obsługi rynku pracy w 2007 roku , publikacja MPiPS, Departament rynku pracy, Warszawa, Czerwiec 2008, s.6

7^ E. Kryńska K. Leszczewska, Przeciwdziałanie bezrobociu na regionalnych i lokalnych rynkach pracy, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego, Katowice 2001, s.99

8^ Informacja w zakresie instytucjonalnej obsługi… op.cit., s.8