Krzysztof Karoń Historia filozofii

Krzysztof Karoń Historia filozofii


























 

Ta strona nikogo nie nauczy historii filozofii, nie taki jest jej cel. Ma ona wprawdzie pewne pojęcia przypomnieć (ale to tylko przy okazji), ale przede wszystkim ma pomóc w posługiwaniu się historią filozofii do zrozumienia historii sztuki i w poruszaniu się w tym (pozornie) nieprzebytym gąszczu pojęć, metod i postaw. Wierzcie mi, historia filozofii jest bardzo prosta, bo, niezależnie od tego, jak pokrętne były drogi różnych filozofów do mądrości, wydeptali oni tylko kilka dość wyraźnych ścieżek w poszukiwaniu Boga, siebie, drugiego człowieka, prawdy i szczęścia. Jedynym czynnikiem, który zakłóca i komplikuje historię filozofii jest polityka, rozumiana jako dążenie do władzy za pomocą wszelkich dostępnych narzędzi, a więc i filozofii.

Filozofia nie jest nauką, chociaż z uporem i wbrew swojej istocie chce nią być. Ta dziecinna pretensja do naukowości jest wynikiem kilkusetletniego wbijania filozofom do głowy kompleksu nauk przyrodniczych. Filozofia  jest umiłowaniem mądrości, a nie ma żadnych podstaw, aby utożsamiać mądrość z usystematyzowaną wiedzą, jaką gromadzi nauka. Mądrość jest wiedzą, ale wiedzą inną gatunkowo niż wiedza naukowa. Gdyby była tym samym, tysiąc lat temu nie byłoby ludzi mądrych, bo wiedza naukowa była wtedy w powijakach, albo jej w ogóle nie było.
Poznanie wiedzy naukowej daje wykształcenie. Przeciwieństwem wiedzy jest niewiedza. Czy z tego należy jednak wyciągać wniosek, że każdy człowiek niewykształcony, a więc nie mający wiedzy naukowej jest głupcem? Czy historia nie zna wykształconych głupców i niewykształconych mędrców? Z punktu widzenia współczesnej wiedzy naukowej Sokrates, Platon, Arystoteles, Tomasz z Akwinu i Kopernik byli głupcami, bo ich wiedza naukowa była mniejsza niż wiedza współczesnego gimnazjalisty.
Mądrość jest więc specyficzną wiedzą, niezależną od sumy wiedzy naukowej, a przeciwieństwem mądrości nie jest niewiedza, ale głupota. Niezależnie od tego, jak zdefiniujemy mądrość i głupotę, przypisujemy im pewną wartość – mądrość jest dobra, głupota jest zła. Ale co to znaczy? A może jest odwrotnie? A właściwie co jest dobre, a co jest złe?
Jak długo ludzie będą stawiać sobie podobne pytania, tak długo będą filozofować i tak długo filozofia będzie próbować odpowiadać na pytania, na które nauka odpowiedzi dać nie może. Filozofia zakończy swoją historię, gdy nauka odpowie już na wszystkie pytania. To nam nie grozi. Ale jest jeszcze jedna metoda zabijania filozofii - przestać zadawać trudne pytania. Trudne pytania, a szczególnie pytania, na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi mają jedną wielka wadę - psują dobre samopoczucie i wiarę we własną mądrość. Po co się przygnębiać - przecież chodzi o to, żeby było fajnie.

Mimo to filozofia zawsze próbowała, a czasami próbuje i teraz, odpowiedzieć na kilka elementarnych pytań i dzieli się na kilka zaledwie działów.

 

GŁÓWNE DZIAŁY FILOZOFII

 

Pierwsze pytanie dotyczy pochodzenia i struktury świata i określa dziedzinę nazywaną ontologią (ontologia = nauka o bycie, albo nauka o byciu). Ontologia próbuje wyjaśnić jak powstała rzeczywistość, czy jest ona jedno- czy różnorodna, z czego jest zbudowana, czy ma charakter materialny czy duchowy, czy duch (jeśli w ogóle istnieje) istniał przed materią, czy też jest wobec niej wtórny, jakie istnieją związki między duchem i materią, czy w związkach tych tkwi jakiś głębszy sens (plan), czy też istnienie takiego planu nie wymaga itp. itd. Ponieważ nie można przesądzać odpowiedzi na te pytania, nie można również przyjmować, że udzielić ich może nauka badająca wyłącznie świat materialny, czyli fizyka (physis = natura). Prawdopodobnie dlatego już arystotelicy nazywali ontologię metafizyką (metafizyka = nad-fizyką).
Sama nazwa metafizyka w mentalności półinteligenckiej jest czymś wstydliwym. Warto więc podkreślić, że nie przesądza ona o wynikach dociekań filozoficznych. Mogą być one nawet skrajnie materialistyczne, ale mają jakąkolwiek wartość tylko wtedy, gdy z góry nie wykluczają któregoś z logicznie możliwych rozwiązań. Dziś trudno sobie wyobrazić, jakiej otwartości umysłu trzeba było, żeby przyjąć do wiadomości wyniki doświadczeń potwierdzających stałą prędkość światła. Przecież z punktu widzenia mechaniki klasycznej teoria względności jest czystą metafizyką...
Najtrudniejszym problemem ontologii jest to, czy pojęcia ogólne (których niematerialny charakter jest niesporny) istnieją obiektywnie, czy też są wyłącznie tworem ludzkiego umysłu (lub języka) i poza kontekstem językowym nie występują. Odpowiedź na to pytanie wiąże ontologię z aksjologią i epistemologią i w zasadniczy sposób "profiluje" całą praktykę filozoficzną.

Druga grupa pytań dotyczy sposobu i możliwości poznawania rzeczywistości, a odpowiedzi na nie szuka epistemologia (gr. episteme = zrozumienie), czyli teoria poznania. Próbuje ona ustalić, czy w ogóle możliwe jest poznanie rzeczywistości, w jaki sposób człowiek odbiera informacje o niej, czy w ogóle umysł potrzebuje "zewnętrznej" informacji o rzeczywistości, aby posiąść o niej pełną wiedzę, czy jest możliwe poznanie bezpośrednie czy tylko pośrednie i czy "pośrednik" wprowadza do informacji jakieś przekłamania, w jaki sposób umysł ludzki porządkuje i weryfikuje informacje, w jaki sposób odkrywa między nimi związki, w jaki sposób związki te uogólnia formułując prawa itp. itd.
Jedną z najważniejszych części epistemologii jest logika (gr. logike techne = sztuka myślenia), czyli sztuka poprawnego wnioskowania. Logika jest najniebezpieczniejszą bronią filozofii, ponieważ bez niej w ogóle nie można mówić o myśleniu. Również poza granicami profesjonalnej filozofii jest ona niebezpieczna, ponieważ uniemożliwia intelektualną i propagandową manipulację, a w każdym razie daje możliwość jej rozpoznania. Należy jednak pamiętać o tym, że logika jest tylko narzędziem służącym do obróbki danych, których sama nie jest w stanie zweryfikować (co jest jej siłą i słabością). Jeśli do prawidłowo działającej obrabiarki wprowadzimy fałszywe dane, to na wyjściu otrzymamy dobrze obrobiony fałsz. Dlatego częścią epistemologii jest teoria prawdy, próbująca na różne sposoby zdefiniować stan "zgodności wiedzy (opisu) z rzeczywistością".

Prawdzie przypisuje się zwykle (przynajmniej w deklaracjach) jakąś pozytywną wartość, nawet jeśli w kategoriach psychologicznych powoduje ona cierpienie (któremu przypisuje się zwykle wartość negatywną). Już to zdanie, z którego wynika, że "dobra" prawda może powodować "złe" cierpienie, nie tracąc przy tym pozytywnej wartości, formułuje problem filozoficzny, który próbuje rozwiązać aksjologia czyli teoria wartości (gr. aksios = godny, cenny), dział filozofii obejmujący m.in. etykę, czyli naukę o moralności (gr. ethikos = moralny) i estetykę, czyli naukę o odczuwaniu piękna (gr. aisthesis = wrażenie).
Etyka próbuje odpowiedzieć na trzecie fundamentalne pytanie - jak żyć? Estetyka z kolei próbuje określić, co to jest piękno i jak to się dzieje, że jedną rzecz uważamy za piękną, a inną za brzydką. Odpowiedzi na wszystkie te pytania zależą od wyboru i hierarchii wartości.

W filozofii zachodniej Europy ontologię i epistemologię nazywa się filozofią teoretyczną, aksjologię zaś z etyką, filozofią społeczeństwa, polityki i prawa oraz estetykę nazywa się za filozofią praktyczną. W Polsce nie ma stosuje się tego - skądinąd zasadnego - podziału, ponieważ filozofii praktycznej nie można sobie wyobrazić bez filozofii teoretycznej.

 

GŁÓWNY TEMAT FILOZOFII

Jak to mówił w Trzech siostrach Wierszynin - pofilozofujmy: pytanie o główne pytanie filozofii jest głównym pytaniem filozofii.

Ktoś zwrócił uwagę na to, że filozofowie zwykle aktywizują się w sytuacjach kryzysowych. Filozofia grecka narodziła się w okresie, gdy polis przeistaczała się w grecką demokrację, nikt nie wiedział, czym zastąpić walące się struktury społeczne (Platon wymyślił szczególnie restrykcyjną formę zamordyzmu), a niepokornych filozofów czekała czarka cykuty. Presja konfliktów epoki powoduje, że o wiele pilniejsze staje się znalezienie odpowiedzi na pytanie jak żyć i co robić, niż pytanie o strukturę wszechświata.
Z drugiej strony na coraz więcej pytań szczegółowych znajdowano odpowiedzi "pewne". Pewność wynikała z powtarzalności wyników eksperymentów, na których podstawie formułowano prawa. Taka jest geneza nauki. Można powiedzieć, że nauka to ta część filozofii, której udało się takie prawa sformułować.
Siłą rzeczy domeną nauki była dziedzina, w której można było opracować metodę pomiaru, stworzyć przyrząd pomiarowy i wykonać eksperyment, a więc dostępna empirycznie rzeczywistość materialna. Mimo, iż początkowy optymizm co do nieograniczonych możliwości nauki został znacznie wyhamowany przez Wernera Heisenberga (zasada nieoznaczoności 1927), filozofia właściwie zupełnie zrezygnowała z badania rzeczywistości materialnej, czyli ograniczyła w znacznym stopniu zakres problematyki ontologicznej.
Jednak pytania: jak żyć i co robić, należą do innej dziedziny filozofii, a ludzie podejmując działanie zawsze kierują się jakimś systemem wartości. Filozoficzna teoria wartości potrafi wartości nazwać, potrafi je porządkować w systemy, ale jej refleksja nakierowana jest zawsze wstecz. Etyka badając zjawisko moralności próbuje formułować pewne wskazówki, ale rzeczywistych skutków ich zastosowania przewidzieć nie potrafi. Żadną pomocą nie jest w tym względzie nauka, ponieważ na podstawie jej wyników można stwierdzić tylko "jak jest", ale nie można formułować sądów o tym "jak być powinno".
Ponieważ historia ludzkości jest historią powtarzających się kryzysów (w tym kryzysów wartości), musi pojawić się pytanie o to, skąd się biorą wartości i co je konstytuuje, a raczej - kto je kounstytuuje. Czy to człowiek wymyśla sobie wartości wg własnych upodobań i pożytków, czy wartości istnieją jako byty niezależne, czy są one zakodowane w jego naturze, czy też istnieje jakiś inny, niezależny od sytuacji i woli, zewnętrzny wobec człowieka system "wzorcowy".
Jednak to "aksjologiczne" pytanie jest pytaniem ontologicznym, bo sprowadza się do poszukiwania w porządku świata jakiejś wartościującej zasady. Okazuje się więc, że im bardziej zawęża się pole problematyki ontologicznej (a to zawężenie zawdzięcza filozofia nauce), tym wyraźniejsza staje się istota ontologii. Nie jest w niej ważne, czy materia jest równoważna energii, czy energia materii, nie ma znaczenia, czy mają one naturę falową, cząsteczkową czy mieszaną, bo odpowiedź na nie będzie jak wyjaśnienie fenomenu życia na podstawie sekcji zwłok. Istotne jest tylko to, czy istnieje Coś, co ustala hierarchię wartości. A jak się to Coś nazwie, to już zupełnie inna sprawa.

Jeśli filozofia jest filozofią, musi stawiać to pytanie, bo na wszystkie inne pytania odpowiadają teorie spinu, krętu, pędu i popędu. Jakakolwiek, nawet najbardziej wyrafinowana aktywność umysłowa, jeśli to pytanie pomija, nie jest już filozofią.
Oczywiście stawianie pytania nie przesądza odpowiedzi. Filozofia zresztą nie może jej udzielić. Odpowiedzi udzielają religie. Jedne wierzą w Boga, inne w niego nie wierzą, co nie znaczy, że nie są religiami.

Wielość kierunków filozoficznych jest pozorna. W poniższej tablicy zgromadzone zostały główne kierunki filozoficzne, oraz różne inne nurty czy postawy intelektualne, które do filozofii nie należą, ale są do niej zaliczane. W tabeli zostały umieszczone "z kronikarskiego obowiązku". Dotyczy to niektórych, należących do nauki, nurtów związanych z językoznawstwem, a szczególnie zjawisk ze świata politycznej propagandy i socjotechniki, jak np. Nowa Lewica czy feminizm.
To, że jakiś nurt potrafi stworzyć skomplikowany aparat pojęciowy i budować z niego skomplikowane struktury - nawet jeśli prowadzi to do istotnych skutków praktycznych - nie oznacza, że jest on świadectwem "umiłowania mądrości".

 

 

TABLICA GŁÓWNYCH NURTÓW FILOZOFICZNYCH

 

 

POJĘCIA

Język potoczny posługuje się skrótami myślowymi utrwalonymi w kulturze. Rozumiemy go (i się nawzajem) nie dlatego, że co chwila analizujemy każde słowo i zdanie, ale dlatego, że w ciągu wieloletniej edukacji nauczyliśmy się pewne pojęcia rozumieć bez słów. Język ten jest sprawy i precyzyjny w granicach jednej kultury.
Człowiek, czytając książkę, nie czyta liter ani nawet całych wyrazów, ale „rozpoznaje wzrokiem” pewne graficzne symbole, pod które mózgowy komputer podkłada zapamiętane w biologicznym RAM-ie znaczenia. Człowiek wykształcony nie robi błędów ortograficznych nie dlatego, że „pamięta” szczegółowe zasady ortografii, ale dlatego, że po tysiąckrotnym przeczytaniu słowa „rzeka” doznaje estetycznego wstrząsu, trafiając w tekście na coś, co wygląda jak „żeka”. Tak działa łamanie każdego utrwalonego wzorca kulturowego.
Filozofia poszukuje uniwersalnych praw rządzących rzeczywistością na poziomie ponadkulturowym. Dlatego jej język musi być specyficzny i musi podlegać nieustannej weryfikacji (tak, jak kalibruje się termometr).
Poznając (szczególnie w wielkim skrócie) historię filozofii nie można posługiwać się profesjonalnym językiem filozoficznym, ale przynajmniej kilka podstawowych pojęć znać trzeba. Słowniczek podstawowych terminów filozoficznych w budowie>.
Poniższe, "nieprofesjonalne" wyjaśnienia kilku pojęć, mają ułatwić klasyfikację nurtów filozoficznych, ale zwracam uwagę na to, że mają one różne znaczenia nie tylko w języku filozofii i w języku potocznym, ale nawet w ramach samej filozofii.

DUCH

Duch to niematerialny byt posiadający samoświadomość i zdolność rozumienia. Greckie słowo nous oznacza również umysł i rozum. Takie rozumienie pojęcia duch zakłada (a przynajmniej nie wyklucza) jego potencjalną aktywność wynikającą z wyboru lub decyzji. Ten właśnie atrybut różni ducha od idei. Pojęcie ducha nie musi mieć znaczenia religijnego, chociaż np. we wczesnym chrześcijaństwie funkcjonowało obok duszy jako jeden ze składników istoty ludzkiej. Od IX wieku to religijne znaczenie przejęło pojęcie duszy. Duch może być jednak rozumiany jako "praprzyczyna" i w tym znaczeniu pojawiał się w filozofii jako logos (Heraklit) czy pneuma (stoicy).
Materialistyczna interpretacja traktuje ducha jako intelekt stanowiącego fizjologiczną funkcję mózgu, nie ma więc związku z pojęciem nous.

MATERIA

Substancja, z której zbudowany jest wszechświat. We wczesnej filozofii przyrody prasubstancją, a jednocześnie praprzyczyną wszechświata była arche. Nie można jej jednak interpretować jako materii, ponieważ ta ostatnia z czasem stała się antytezą ducha. Arche natomiast zawierała w sobie różnie definiowaną siłę sprawczą (ruch, zmienność) i była jednorodna (monizm) dualistyczna (ciało-duch) lub różnorodna (pluralistyczna). Materia jest źródłem doznań zmysłowych. W filozofii Arystotelesa formą materii była idea.

IDEA

Pojęcie idei stworzył Platon i oznacza ono niematerialny, niezmienny, nieruchomy, istniejący poza rzeczywistością materialną i wobec niej pierwotny byt, stanowiący podstawę pojęć powszechnych (uniwersaliów) oraz wzorzec przedmiotów materialnych. Idee porządkuje hierarchia, ma szczycie której znajduje się idea dobra. Idee istnieją, ale nie są aktywne i nie mają samoświadomości. Są surowcem świata. Relacja między ideą a światem materialnym wyraża intuicyjnie stosunek pojęć "projekt" - "realizacja".
W filozofii funkcjonuje również pojęcie idei jako wytworu ludzkiego umysłu, nie mającego autonomicznego bytu.

Jednym z głównych zagadnień filozofii jest ustalenie: (1) czy idee mają byt niezależny, czy też są wyłącznie tworem myśli, (2) w jaki sposób umysł rozpoznaje idee, które istnieją od niego niezależnie, (3) jaka jest relacja między ideą, jej materializacją, a umysłem poznającym rzeczywistość.

IDEALIZM

Idealizm to pogląd, że rzeczywistość ma charakter niematerialny, realnie istnieją tylko idee, a świat materialny jest tych idei nieudolną emanacją. Ta niedoskonałość świata materialnego wynika z faktu, że "emanacja" jest rodzajem przekształcenia (przemiany, zmiany) doskonałej idei, a każda zmiana wprowadza zakłócenie. Z definicji idealizmu nie wynika, aby idea miała charakter nadprzyrodzony, a tylko to, że bazą rzeczywistości nie jest materia. W tym sensie jest on jedynie przeciwieństwem materializmu.
Istnieje wiele definicji idealizmu formułowanych w kategoriach ontologicznych i teoriopoznawczych.
Idealizm ontologiczny zakłada istnienie świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego.
Idealizm poznawczy odrzuca możliwość poznania rzeczywistości zewnętrznej wobec umysłu.
Idealizm obiektywny (absolutny) jest przeciwieństwem materializmu i zakłada, że duch jest pierwotny wobec materii. Zakłada możliwość poznania rzeczywistości przez myślący umysł (Platon, idealiści niemieccy, Hegel).
Idealizm subiektywny twierdzi, że przedmioty materialne istnieją o tyle, o ile są postrzegane (Berkeley) i są one tylko zespołem subiektywnych jakości zmysłowych. W ujęciu Berkeleya rzeczywiste istnienie przedmiotów materialnych wynika z ich nieustannego (absolutnego) i niezmysłowego "postrzegania" przez Boga. Tylko w tym ujęciu idealizm jest sprzeczny z realizmem.

REALIZM

Umysł poznaje rzeczywistość zbierając o niej informacje, ale w gruncie rzeczy pewność można mieć tylko co do tego, że informacje te do niego docierają, natomiast nie ma żadnej pewności, skąd się one biorą.
Realizm zakłada obiektywne istnienie rzeczywistości niezależnej od poznającego ją umysłu. Jeśli więc idealizm zakłada obiektywne istnienie idei, to między pojęciami realizmu i i idealizmu nie ma żadnej sprzeczności.
Realizm ma również szereg definicji szczegółowych. Np. realizm pojęciowy zakłada realne i niezależne od materii istnienie pojęć ogólnych, a przykładem realisty jest Platon i w niczym nie zmienia to faktu, że był on jednocześnie idealistą.
Arystoteles reprezentował realizm umiarkowany twierdząc, że pojęcia-idee istnieją realnie, ale nie samoistnie, ale zawsze w połączeniu z istnieniem przedmiotów materialnych, którym nadają formę.

NATURALIZM

Przeciwieństwem idealizmu jest naturalizm, całkowicie negujący istnienie jakichkolwiek bytów niematerialnych (idei) a także jakiejkolwiek odrębnej od materii, świadomej siły sprawczej. Wszelkie zjawiska, którym nadaje się wymiar duchowy można sprowadzić do przejawów istnienia materii (jak śpiewali Skaldowie: "życie jest formą istnienia białka"). Naturalizm i jego odmiana, materializm, łączone są ostentacyjnie z realizmem, warto więc podkreślić, że realizm zakłada tylko, że rzeczywistość istnieje obiektywnie, niezależnie od poznającego ją umysłu i obejmuje tą definicją również idealizm.

RACJONALIZM

Racjonalizm koncentruje się na możliwościach poznania rzeczywistości, należy zatem do kategorii epistemologicznych. Twierdzi on, że źródłem poznania rzeczywistości nie jest doświadczenie, ale rozum, a wiedzę można przez dedukcję wyprowadzić ze zbioru stwierdzeń nie wymagających dowodzenia - aksjomatów. Rozum nie jest więc rozumiany, jak w filozofii starożytnej, jako pewna siła porządkująca lub wprawiająca w ruch rzeczywistość materialną, ale jako właściwa człowiekowi zdolność do logicznego wnioskowania. Tak zdefiniowany racjonalizm nie ma nic wspólnego z potocznie rozumianym myśleniem "zdroworozsądkowym". Nie wyklucza on również istnienia sprawczej siły nadprzyrodzonej (Boga), a właściwie nawet jego istnienie zakłada, ponieważ poszukiwanie aksjomatu jest w gruncie rzeczy poszukiwaniem doskonałej zasady i absolutu.
Podstawową trudnością racjonalizmu było właśnie sformułowanie tych podstawowych aksjomatów, z których można wyprowadzić całą wiedzę. Klasyk i twórca racjonalizmu, Kartezjusz, uznał, że jedynym pewnikiem jest to, że człowiek myśli, a jego myślenie jest jedynym bezdyskusyjnym dowodem na jego istnienie. Taka jest istota słynnego stwierdzenia "myślę, więc jestem".
Odmianą racjonalizmu jest racjonalizm genetyczny (natywizm), wg którego umysł ludzki ma w sobie zakodowaną pewną wiedzę wyprzedzającą doświadczenie, umożliwiającą mu porządkowanie i weryfikację informacji pochodzących z doświadczenia. Racjonalistami genetycznymi byli i Platon i Kartezjusz. Platon operował zhierarchizowanym system idei, Kartezjusz natomiast przyjmował, że człowiek ma trzy idee wrodzone: ideę Boga, duszy i ciała. Nawet Kant, uważający, że wiedza pochodzi z doświadczenia, twierdził jednocześnie, że doświadczenie nie jest bezładnym strumieniem informacji, ale że porządkowane jest wg jakiejś "matrycy" (nazywanej intuicją zmysłową), będącą wrodzoną cechą umysłu.

EMPIRYZM

Przeciwieństwem racjonalizmu jest empiryzm (gr. empeiria = doświadczenie). Jednym źródłem wiedzy jest doświadczenie wynikające o odbierania bodźców zmysłowych, obserwacji i eksperymentu, a wszelkie idee są tylko wynikiem ich umysłowej "obróbki". Umysł ludzki nie ma sam z siebie żadnej wiedzy, stanowi czystą kartę zapisywaną kolejnymi doświadczeniami. Empiryzm nie odpowiada jednak na pytanie, w jaki sposób i "od kogo" umysł dowiaduje się, że powtarzalność doświadczenia może być podstawą do odnajdywania regularności i formułowania na ich podstawie praw ogólnych, a przede wszystkim, że może istnieć coś takiego, jak ogólne prawo, któremu podlega rzeczywistość.
W odróżnieniu od stosowanej przez racjonalistów dedukcji (wnioskowaniu o pojedynczych zjawiskach na podstawie ogólniejszego prawa), empiryzm stosuje we wnioskowaniu metodę indukcyjną, prowadzącą od obserwacji poszczególnych zjawisk do sformułowania ogólnego prawa.
Empirystami byli stoicy i epikurejczycy (starożytność), Ockham i Roger Bacon w średniowieczu, Galileusz, Campanella i da Vinci w renesansie. Powaliny nowożytnego empiryzmu stworzył Francis Bacon, rozwijali go Hobbes i Locke, a jego wyznawcami byli John Stuart Mill, Comte, Spencer, twórcy pozytywizmu.

 

ONTOLOGIA

 

EPISTEMOLOGIA

 

ETYKA

Moralność to zespół wzorów postępowania, utrwalonych w opartych na tradycji zwyczajach.
Etyka to nauka o moralności, próbującą zrozumieć rodowód i strukturę moralności, oraz świadomie formułować  zasady moralne z punktu widzenia rozumienia tych zasad i przewidywania ich skutków.
Znaczenie etyki jako działu filozofii wzrosło od tzw. zwrotu sokratejskiego, kiedy to filozofowie  zaniechali obserwacji natury i szukania odpowiedzi na pytania ontologiczne (częściowo uznając je za niewłaściwie postawione lub za nierozwiązywalne), a skoncentrowali się na problematyce ludzkiego działania.
Główne pytanie etyki brzmi: jak żyć, jak działać, aby uznać to działanie za dobre.
Etyka dzieli się na kilka dyscyplin: metaetykę, etykę opisową i etykę normatywną.

ETYKA OPISOWA jest rodzajem etycznej inwentaryzacji. Bada i dokumentuje obowiązującą moralność. Ustala np., jaka część ludzi uważa zabijanie za dopuszczalne.

METAETYKA tworzy podstawy dla etyki normatywnej, szukając zrozumienia i uzasadnienia tzw. orzeczników etycznych, czyli ocen podejmowanych w kategoriach dobra i słuszności. Można powiedzieć, że metaetyka bada podstawy wartości, które w praktyce stosuje etyka normatywna. Metaetyka wyjaśnia np., dlaczego zabijanie może być uznane za dobre lub złe.
Wynik ustaleń metaetyki zależy od tego, czy normy etyczne uważa się za sądy, a więc czy podlegają one weryfikacji w kategoriach prawda – fałsz.
Kognitywizm  (kognicja = poznanie, rozpatrywanie) zakłada, że normy etyczne są sądami, można je więc oceniać jako fałszywe lub prawdziwe i wymagają ustalenia podstaw prawdziwości sądu.  Oparciem etyki jest pewien realnie istniejący układ odniesienia, a jego badanie ma charakter ontologiczny. Kognitywizm uważany jest za tzw. etyczny realizm.
Non-kognitywizm twierdzi, że normy etyczne nie są sądami, nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, nie można więc badać ich narzędziami logiki. Nie istnieje więc żaden weryfikujący układ odniesienia. Dlatego non-kognitywizm uważa się za postawę anty-realistyczną.

ETYKA NORMATYWNA tworzy powszechnie obowiązujące normy. Stwierdza np., że zabijanie jest dopuszczalne lub niedopuszczalne.
Etyka normatywna obejmuje kilka różnych teorii, zależnie od tego, co uznaje za najwyższe dobro moralne i w jakiej relacji pozostaje ono do działania i działającego. Istnieją trzy takie teorie:

ETYKA CNOTY to teoria, której centrum stanowi stosowane już przez Sokratesa pojęcie cnoty. Jej zasady sformułował Arystoteles w dziele Etyka nikomachejska. Celem etyki  jest szczęście (eudajmonia).  Na szczęście składają się dobra zewnętrzne, cielesne i duchowe. Do dóbr duchowych należą cnoty.  Cnoty uzewnętrzniają się w postawie i działaniu. Cnoty dianoetyczne opierają się na rozumieniu, ich podstawą jest wiedza, a reprezentacją postawa (poglądy). Cnoty etyczne opanowuje się przez nawyk i określają one etyczne działanie. Cnoty nie są po prostu „darem” (nie są wrodzone), ale raczej „zasługą”. Każdy może opanować cnoty, ale ich przyswojenie wymaga nieustannego ćwiczenia. Tak jak umiejętność gry na instrumencie wymaga ćwiczeń.

ETYKA DEONTOLOGICZNA (deon = obowiązek, to co niezbędne) za podstawę oceny przyjmuje przyczynę działania, która działanie poprzedza. Taką przyczyną może być zgodność z zasadami, obowiązek wynikający z nakazu lub realizacji praw innych ludzi. W każdym przypadku działanie jest wynikiem rak czy inaczej motywowanego obowiązku określonego działania.
Najstarszą teorią deontologiczną jest „teoria przykazania Bożego”, w której pozytywna ocena działania wynika z boskiego nakazu. – miłosierdzie jest dobre, bo Bóg nakazuje być miłosiernym”.
Przykładem deontologicznej etyki jest kantiański imperatyw kategoryczny, który zakłada, że działanie jest wynikiem obowiązku (wewnętrznego) a o jego wartości decyduje motywacja. (teoria Kanta jest odmianą etyki cnoty.
Do teorii deontologicznych należą również motywacje wynikające z obowiązku rozumianego jako realizacja praw innych ludzi, np. zasada nieagresji uznająca podjęcie każdego działania opartego na sile jako sprzeczne z Rawami naturalnymi innych ludzi.

ETYKA TELEOLOGICZNA (telos = cel) czyli KONSEKWENCJALIZM to pogląd uzależniający ocenę moralną od skutków działania. Ma ona wiele odmian, ponieważ ocena ta zależy od tego, jaki skutek uznamy za dobry w konkretnym systemie wartości. Przykładami są:
utylitarianizm – działanie jest dobre, jeśli prowadzi do szczęścia jak największej ilości ludzi,
konsekwencjalizm państwowy – prowadzi do stabilności państwa przez porządek, dobrobyt i przyrost naturalny,
egoizm – moralne jest działanie nastawione na własny pożytek,
sytuacjonizm etyczny – uzależnia wybór działania od konkretnych warunków. Jego definicja odwołuje się do pojęcia miłości jako celu, ale w praktyce sprowadza się do definiowania większego dobra jako mniejszego zła.
intelektualizm – modelowa postawa Sokratesa uznającego cnotę za wynikiem „rozumienia” tego, co jest dobre a co złe. Rozumienie wyłącza afektację, dlatego intelektualizm był podstawą stoicyzmu i zwykle kojarzony jest z emocjonalnym chłodem.
welfaryzm – ma na celu powszechny dobrobyt rozumiany wprawdzie szerzej, ale w praktyce interpretowany jako dobrobyt ekonomiczny
utylitarianizm preferencyjny – w odróżnieniu od tradycyjnego utylitarianizmu, proponującego zwiększenie przyjemności i zmniejszenie bólu, utylitarianizm preferencyjny uwzględnia inne kategorie statystycznie akceptowanych w konkretnym społeczeństwie, a będące źródłem satysfakcji,
pragmatycyzm – uznaje za kryterium moralnej oceny  zgodność z prawdą, która na gruncie etyki jest trafnością wyboru działania pod względem jego skuteczności. Słuszne jest to, co skuteczne, ponieważ skuteczne jest prawdziwe.
Konsekwencjonizm stał się szczególnie popularny współcześnie, ponieważ odrzuca wszelkie wstępne założenia mogące być wynikiem działania transcendencji, ale w filozofii istniał niemal od samych jej początków, czego świadectwem są:
stoicyzm - zadowolenie i spokój
epikureizm - jest odmianą umiarkowanego hedonizmu, w którym dążenie do przyjemność ogranicza roztropność.
hedonizm - za cel przyjmuje maksymalizację przyjemności i minimalizacja bólu.
cyrenaizm - jest skrajną postacią hedonizmu, zgodną z hasłem: jedz, pij, żeń się, jutro umrzesz.

 

ESTETYKA



cdn...

 

KRÓTKI PRZEGLĄD KIERUNKÓW FILOZOFICZNYCH
/w opracowaniu/

STAROŻYTNOŚĆ

Filozofia europejska narodziła się w starożytnej Grecji jako alternatywna dla homeryckiej mitologii próba wyjaśnienie zasad rządzących światem. Skomplikowany świat bogów i herosów rządził się emocjami i był zupełnie nieprzewidywalny. Być może dlatego wyjątkowe, dociekliwe jednostki żyjące w formującej się dopiero greckiej kulturze poszukiwały harmonii i sensu w świecie przyrody.
Zanim grecka myśl osiągnęła szczyty finezji w epoce klasycznej, filozofowie postawili po raz pierwszy pytania, na jakie próbują odpowiedzieć uczeni, filozofowie i teolodzy współcześni. Czym jest materia, skąd się wzięła, z czego jest zbudowana, co ją ożywia, - a przede wszystkim - co to jest prawda, czy możliwe jest jej poznanie.

 

FILOZOFIA PRZEDSOKRATEJSKA 600-400 BC

Filozofia przedsokratejska rozwijała się w okresie VII – V w. BC, obejmuje dorobek filozofów tworzących przed Sokratesem i jemu współczesnych, ale pozostających poza jego wpływem. Chronologicznie odpowiada ona epoce Grecji archaicznej. Filozofia tego okresu określiła pole zainteresowań filozofii w ogóle, odrzucając mitologiczne i formułując racjonalne wyjaśnienie fenomenu rzeczywistości. Podstawowe pytania dotyczyły pochodzenia i struktury materii, struktury wszechświata, wielopostaciowości świata materialnego i metody naukowego opisu rzeczywistości.
Filozofów tego okresu nazywano physiologoi, co oznacza badaczami natury (physis).
Filozofia przedsokratejska powstawała na geograficznych peryferiach kultury greckiej: w świecie jońskim (na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego) i italiockim (w greckich koloniach powstających na południu Półwyspu Apenińskiego, między Sycylią i Neapolem).
Stworzyli oni pojęcia arché, czyli praprzyczynę wszystkich bytów oraz ich zasadnicze tworzywo, wskazując przy tym (w zależności od szkoły) obserwowalne żywioły (ziemia, powietrze, woda, ogień), liczby (Pitagoras) lub tworząc koncepcję elementy niewidzialnego i bezkresnego (apeiron Anaksymendera).
Z powody braku zachowanych materiałów źródłowych poglądy przedsokrateików znamy z relacji ich następców.
Pojęcie filozofii przedsokratejskiej powstało w XIX wieku, podobnie jak podziały na odrębne szkoły filozoficzne.

 

SZKOŁA MILEZYJSKA

Za pierwszego filozofa uważa się Talesa z Miletu, twórcę tzw. szkoły malezyjskiej, traktującego wodę jako praźródło rzeczywistości oraz medium, w którym unosi się ziemia. Jego następca Anaksymander wprowadził pojęcie nieograniczonego pierwiastka apeiron, z którego przez zróżnicowanie powstają opozycję: zimne-gorące, mokre-suche, itd. On również stworzył koncepcję Ziemi jako centrum kosmosu zbudowanego z koncentrycznych, kulistych sfer wypełnionych ogniem, w którym istnieją „dziury” w postaci słońca i księżyca. Z kolei Anaksymenes za prapierwiastek uważał powietrze, z którego przez rozrzedzenie lub kondensację powstają woda, ogień, ziemia, wiatr, chmury itd. (jest to koncepcja zasadniczo zbieżna ze współczesną definicją energii).

624–546 Tales z Miletu
610-546 Anaksymander
585-525 Anaksymenes
499-428 Diogenes z Apollonii

 

621 prawa Drakona
594 reformy Solona
560 Tyrania Pezystrata
550 Związek Peloponeski

 

PITAGOREJCZYCY

W 529 r. BC filozof i matematyk Pitagoras z Samos założył w Krotonie (na południu Italii) szkołę (a właściwie wspólnotę) filozoficzną, której członkowie zajmowali się szeroką problematyką obejmująca matematykę, astronomię, muzykę a także teorię polityki i społeczeństwa. Pitagoras posługiwał się pojęciem harmonii jako specjalnego stosunku liczb (proporcji), mającego walor moralny.
Istotą poglądów pitagorejczyków sprowadza się do tego, że dostępna zmysłom rzeczywistość powstaje z elementarnego pierwiastka (odpowiednik apeironu), a jego formę określają proporcje liczbowe podlegające prawom formułowanym w języku geometrii i matematyki. Niezależnie więc od charakteru materii pierwotnej, istotę rzeczywistości określają stosunku liczbowe.
Filolaos z Tarentu stworzył teorię podobną w istocie do kopernikańskiej teorii heliocentrycznej, chociaż w jego ujęciu centrum kosmosu stanowi „ogień centralny”, a Słońce jest jednym z ciał poruszających się wokół tego centrum.

580-500 Pitagoras z Samos
500 Alkmeon z Krotonu
500 Hippasos z Metapontu
480-400 Poliklet Starszy
470-399 Filolaos z Krotonu
428-347 Archytas z Tarentu
400-355 Hikates z Syrakuz

 


 

ELEACI

Filozoficzna szkoła powstała w Elei (miasto na południu Italii) wypracowała koncepcję Jedności. Wg Kseofanesa z Kolofonu Bóg jest wieczną jednością, poprzedza świat materialny i rządzi nim siła swej myśli. Twórca szkoły, Zenon z Elei polemizował z konkurencyjnymi poglądami filozoficznymi zakładającymi różnorodności i przemianę, tworząc słynne paradoksy prowadzące koncepcję ruchu i zmiany do sprzeczności.

570-470 Ksenofanes
515-445 Parmenides
490-430 Zenon z Elei
490-430 Melissos z Samos

 

525-456 Ajschylos
509-507 reformy Klejstenesa
518-446 Pindar
497-406 Sofokles

 

SZKOŁA EFESKA

Również dla Heraklita z Efezu ogień był prapierwiastkiem, z którego pochodzi i do którego wraca wszelka materia w procesie nieustannych przekształceń. Heraklit jest twórcą pojęcia zmiany (przemiany) regulowanej zasadą zwaną logos i autorem słynnego powiedzenia panta rhei (wszystko płynie).

540-480 Heraklit z Efezu

 

500 początek wojen perskich

 

PLURALIŚCI

Przedstawiciele pluralizmu, w przeciwieństwie do filozofów z Elei, uważali że świat zbudowany jest z czterech wiecznych, odmiennych elementów – ziemi, wody, powietrza i ognia. Empedokles z Akragas (Agrygent na Sycylii) uważał, że siłami łączącymi lub rozdzielającymi te elementy są miłość i nienawiść. Elementarnym pierwiastkom odpowiadały cztery kolory palety którymi Grecy zdobili świątynie. (np. świątynia Apollina w Thermon). Pochodzący z azjatyckiego Klazomenaj Anaksagoras twierdził, że pierwiastków jest nieskończenie wiele (nazywał je zarodkami wszystkich rzeczy), a łączą się one tworząc rzeczywistość pod wpływem transcendentnej wobec świata myśli. Stworzył on również kategorię pojęcie nous – siły porządkującej wszechświat. Koncepcje Anaksagorasa rozwinęli atomiści.

499-428 Anaksagoras z Klazomenaj
494-434 Empedokles z Agrygentu

 

490 Bitwa pod Maratonem493-429 Perykles

 

ATOMIŚCI

Leucyp z Miletu i Demokryt z Abdery byli twórcami atomizmu, zgodnie z którym rzeczywistość jest zbudowana z nieciągłych drobin zwanych atomami, a cechy przedmiotów wynikają z cech atomów i gęstości ich rozmieszczenia. Atomizm był pierwszym przykładem determinizmu materialistycznego, ponieważ nawet dusza zbudowana jest jak materia, chociaż z drobniejszych i gładszych atomów. a „nic nie dzieje się bez przyczyny”.

V w. Leucyp z Miletu
460-371 Demokryt z Abdery
V/IV w. Metrodoros z Keos
360-320 Anaksarch

 





 

SOFIŚCI

W odróżnieniu od wczesnej filozofii zajmującej się badaniem przyrody, filozofia wędrownych nauczycieli zwanych sofistami nastawiona była na poznanie człowieka i umożliwienie mu funkcjonowania w systemie greckiej demokracji. Sofiści uważali, że wszelka wiedza opiera się na indywidualnym wrażeniu, nie ma więc podstaw do formułowania sądów obiektywnych. Zajmowali się przede wszystkim nauczaniem retoryki, a także polityką, etyką, teorią państwa i prawa, tworząc rodzaj subiektywistycznego relatywizmu podsumowanego w aforyzmie Protagorasa „człowiek jest miarą wszechrzeczy”.

490-411 Protagoras z Abdery
480-411 Antyfon
480-380 Gorgiasz z Leontinoi
480-380 Hippiasz
465-399 Prodikos z Keos
V w. Kseniades
V w. Archelaos
460-403 Krycjasz z Aten
450 Trazymachos
436-338 Isokrates
375 Alkidamas
400-350 Likofron


480 Bitwa pod Salamis
477 Pierwszy Morski Związek Attycki
484-425 Herodot
449 Pokój Kalliasa

 

KLASYCZNA FILOZOFIA GRECKA 450-300 BC


469–399 Sokrates


Tukidydes (460–396)
431–404 Wojna peloponeska
404–403 rządy Trzydziestu

Sokrates jest symbolem filozofii greckiej, ale więcej wiemy o jego życiu niż o poglądach, przekazanych przede wszystkim przez Platona.
Sokrates uważał, że cnota jest pojęciem bezwzględnym i dobrem najwyższym, wierzył w nieśmiertelność duszy i wpływ moralnego postępowania na życie wieczne, ale jego zasługi polegają przede wszystkim na prezentowaniu życiowej i filozoficznej postawy wymagającej wierności sobie, bezwzględnego dociekania prawdy i jej obrony, ponieważ to wiedza jest synonimem dobra i cnoty.
Sokrates był właściwie sofistą, który zerwał z dociekaniami jońskiej szkoły przyrodniczej na rzecz badania zasad dobrego życia (etyka). Wypracował on własną metodę badawczą (będącą jednocześnie metodą nauczania) nazywaną majeutyką, polegającą na rozbijaniu (za pomocą prostych pytań) złożonego problemu na szereg zagadnień szczegółowych i skłanianiu rozmówcy do samodzielnego formułowania odpowiedzi i wniosków ogólnych. Metoda ta zakładała (i był to jeden z najważniejszych poglądów Sokratesa), że nawet człowiek prosty posiada prawdziwą wiedzę o świecie, a zadaniem nauczyciela (i filozofa) jest umożliwienie mu uświadomienia sobie i ujawnienia tej prawdy.
Postawa badawcza, której wynikiem była jego metoda, doprowadziła Sokratesa do śmierci i to jest najważniejsza nauka z jego historii.
Sokrates korzystał w pełni z dobrodziejstw ateńskiej demokracji i z wolności słowa i wywierał znaczny wpływ na ludzi prowadzących ateńską politykę, rządzącą się innymi prawami niż filozofia. Jego metoda stawała się niebezpieczna, ponieważ uczyła Greków szczegółowej analizy skomplikowanych zjawisk - czyniła ich zatem odpornymi na polityczną manipulację. Z tego właśnie powodu filozofowi postawiono - stosowany skutecznie do dzisiaj - zarzut obrazy oficjalnie czczonych bogów i demoralizacji młodzieży.
Sokrates pozostawił wielu uczniów, którzy zapoczątkowali kilka filozoficznych szkół (cyników i megarejczyków), ale jego najwybitniejszym następcą był Platon.

 

427–347 Platon

 


Ksenofon (430–354)
Dominacja Sparty
Eudoksos z Knidos (410/408 – 355/347)

Platon, uczeń Sokratesa, stworzył wyrafinowany system filozoficzny nazywany idealizmem obiektywnym, odwracający całkowicie wcześniejsze wyobrażenie Greków na temat rzeczywistości, zgodnie z którym świat materialny istnieje wiecznie, a byt ma charakter absolutny.
Platon twierdził, że wiecznie istnieją tylko idee, a świat materialny jest ich nieudolnym odbiciem. Niedoskonałość rzeczy materialnych wynika z niedoskonałości transformacji (emanacji) idei w jednostkowy, materialny przedmiot. Idee obejmują przedmiotu świata materialnego i pojęcia ogólne, nie są równocenne, istnieje ich precyzyjna hierarchia. W hierarchii tej ideami naczelnymi są dobro, piękno i prawda, a najwyżej stoi dobro, które innym ideom nadaje atrybuty bytu i poznawalności.
Światy idei i materii są całkowicie rozłączne. Jedyny wyjątek stanowi dusza, która, należąc do świata idei, może łączyć się z ciałem (a właściwie zostaje w nim uwięziona na okres życia doczesnego), po czym przez śmierć uwalnia się od ciała powracając do świata idei.
Siła sprawczą wszechrzeczy jest Demiurg - boski architekt świata.
Prawdziwa wiedza o świecie jest wiedzą o ideach. Dusza, należąc do świata idei, posiada pełną wiedzę o świecie, ale wiedza ta uległa zatraceniu na drodze kolejnych przemian (emanacji duszy do ciała). Poznanie jest możliwe na drodze "przypomnienia" przez duszę utraconej wiedzy o ideach. Świat idei jest światem doskonałym. Wiedza o tym świecie jest więc znajomością doskonałości, a więc dobrem. Brak wiedzy - niewiedza - jest złem. W tym znaczeniu Platon jest kontynuatorem intelektualizmu etycznego Sokratesa.
Na takiej podstawie Platon stworzył rozbudowaną teorię państwa (politeia), klasyfikację ustrojów państwowych, wskazówki dotyczące systemu edukacji, a nawet pogląd na to, które skale muzyczne sprzyjają doskonaleniu duszy, a które działają na nią destrukcyjnie.
Platońska teoria sztuki w zasadzie odrzucała sztuki plastyczne i przedstawiające, ponieważ każde materialne przedstawienie może być tylko nieudolnym naśladownictwem niematerialnej idei i odwraca uwagę od doskonałości. Paradoksalnie można uznać Platona za prekursora abstrakcjonizmu geometrycznego i konceptualizmu.
Szerokiemu oddziaływaniu Platona sprzyjała działalność szkoły, założonej w 397 r. BC w gaju oliwnym poświęconym attyckiemu herosowi Akademosowi i nazwanej Akademią. Po śmierci Platona Akademię (po Platonie) prowadzili m.in. Speuzyp (348-339), Ksenokrates z CHalkedonu (339-314), Polemon z Aten (270-265), przez wiele lat współpracował z nią Arystoteles.
Po objęciu kierownictwa przez Arkesilaosa (267-264) Akademia stała się ośrodkiem rozwoju sceptycyzmu.

 

384–322 Aristoteles


Aleksander Wielki
Euklides (365-300)

Trzecim wielkim filozofem greckim, obok Sokratesa i Platona, a drugim twórcą kompletnego systemu filozoficznego, był uczeń Platona (i nauczyciel Aleksandra Wielkiego) Arystoteles. Stworzył ok filozofię przeciwstawiającą się platońskiemu idealizmowi i propagował ją w założonej w 334 r. BC szkole zwanej Lyceum. 
Opierając się na doświadczeniach w nauczaniu dzieci Arystoteles stwierdził, że nie istnieje postulowana przez Platona pierwotna, zapomniana wiedza o ideach, a ludzki umysł stanowi tabula rasa, zapisywana w wyniku doświadczenia. Człowiek gromadzi wiedzę stosując dwa sposoby wnioskowania: dedukcyjne (o przypadkach szczegółowych na podstawie zasady ogólnej) lub indukcyjne (formułując zasadę ogólną na podstawie przypadków szczegółowych). Na użytek prawidłowego wnioskowania Arystoteles stworzył aparat pojęciowy logiki (którą nazywał analityką) i teorię sylogizmu.
Dokonał również hierarchizacji nauk, stawiając na ich szczycie metafizykę, zajmującą się - zgodnie z nazwą - badaniem struktury rzeczywistości, istoty substancji, bytu oraz istotą Boga jako bytu transcendentnego.
W miejsce platońskiego dualizmu idei i materii wprowadził pojęcia materii i formy, traktując formę nie jako odrębny byt, ale jako zasadę kształtującą materię i uzewnętrzniającą się wyłącznie przez tę materię. Materia bez formy jest chaosem, forma bez materii nie istnieje, ponieważ nie ma sie przez co uzewnętrznić.
Dusza jest najdoskonalszą formą życia organicznego, ma zdolność rozumienia i samoświadomość. Istnieje jednak tylko jako atrybut ciała - materii. Dusza i cało są więc nierozdzielne.
Dzieło Arystotelesa kontynuowane było po jego śmierci przez Teofrasta z Eresos (370-287), a kierowane przez niego Lyceum nazywane jest szkołą perypatetyków (co oznacza prowadzenie dyskursu filozoficznego połączonego z aktywnością fizyczną - spacerem).
Metafizykę Arystotelesa rozwinął św. Tomasz z Akwinu, stosując ją do wyjaśnienia sprzeczności między zasadami wiary i poznaniem naukowym.

 

SOKRATEJCZYCY I MEGAREJCZYCY

Do następców Sokratesa zalicza się m.in.:
- cyników Antystenesa (440-365) i Diogenesa z Synopy.
- Euklidesa z Megary (435-356) i szkołę megaryjską (sokratejska koncepcja jedności dobra),
- pochodzącego z Megary Stilpona (360-280) (podkreślał znaczenie cenionego przez stoików opanowania emocjonalności jako warunku cnoty,
- megarejczyków Diodorosa Kronosa (350-) i Filona (logika formułowania sądów),
- Arystypa z Cyreny (zajmował się negatywną definicją szczęścia jako brakiem bólu i dał początki wczesnemu hedonizmowi, formułując główny problem filozofii Epikura (341-270).
Najważniejszą kontynuacją myśli sokratejskiej była jednak Akademia Platona (428-348) i szkoła Arystotelesa (384-322) nazywana Peripatos.

465-395 Kriton
450-380 Euklides z Megary
400 Phaidon z Elis
400 Eubulides z Miletu
360-280 Stilpon
350-278 Menedemos z Erytrei
300 Diodor Kronos
300 Filon z Megary 

 

Hippokrates z Kos (460–370)


 

CYNICY

Cynizm to wywodząca się z filozoficznej szkoły Sokratesa postawa przyjmująca za jedyny cel życia i istotny przedmiot rozważań cnotę, a marginalizująca znaczenie zarówno teorii poznania jak i teorii bytu. Jego twórcą był Antystenes z Aten (440-365), a kontynuatorami Diogenes z Synopy (413-323) i Krates z Teb (365-285). Cnota w ujęciu cynickim nie ma precyzyjnej definicji. Jest raczej stanem całkowitej obojętności na wszystko, co cnotą nie jest, a nie jest nią wszystko poza nią samą. Brzmi to dość pokrętnie, ale wyjaśnia obojętność cyników zarówno na gromadzenie dóbr doczesnych, jak i negowanie sensu wszelkich instytucji organizujących życie społeczne. Można powiedzieć, że każde dążenie do jakiegokolwiek konkretnego celu, wymagające organizacji i wysiłku, prowadzi do rozproszenia uwagi, dekoncentracji i wytrącenia człowieka ze stanu równowagi. Właśnie ten stan obojętnej równowagi jest istotą cynickiej cnoty. Warunkiem jej osiągnięcia stało się więc nieuchronnie - minimalizacja potrzeb życiowych, zerwanie z jakąkolwiek tradycją i ignorowanie wszelkich struktur społecznych.
Taka postawa musiała prowadzić do uznania, że jedynym źródłem wiedzy jest wrażenie zmysłowe, a jego przedmiotem mogą być jedynie jednostkowe byty materialne. Pojęcia ogólne - idee - są tylko tworem spekulacji.
Cynizm całkowicie zerwał z typowym dla wczesnej filozofii greckiej poszukiwaniem obiektywnej prawdy na temat struktury świata. Koncentrował się niemal wyłącznie na zagadnieniach etycznych.
Krates z Teb był nauczycielem Zenona z Kition, twórcy stoicyzmu.

440–365 Antisthenes
399–323 Diogenes
368–285 Krates z TebMonimos
335–245 Bion z Borysthenes
330–260 Menippos z Gadara

 








 

HEDONIZM - CYRENAJCZYCY

Filozofia cyrenaików, czyli zwolenników ucznia Sokratesa, Arystypa z Cyreny (435-355), była wczesną formą hedonizmu i poprzedniczką utylitaryzmu. Cyrenaicy uważali, że najwyższym dobrem i celem człowieka jest przyjemność i to przyjemność fizyczna, odczuwalna intensywniej od satysfakcji intelektualnej. Przyjemność ma przy tym pozytywną wartość moralną.
Przyjemność definiowano "negatywnie", jako brak cierpienia, albo "pozytywnie", jako samoistne, wynikające ze specyficznego ruchu, indywidualne doznanie. Podobne poglądy głosili Teodoros z Cyreny (340-250) i Hegezjasz.
Również Epikur uważał przyjemność (rozkosz) jako warunek udanego życia. Od wczesnych hedonistów różniło go uznanie za najwyższy stopień przyjemności ataraksji, czyli stanu równowagi ducha, wewnętrznego spokoju i obojętności na zmienne koleje losu.
Konsekwencją postawy była sceptyczna teoria poznania mówiąca, że możemy określić jedynie, jakie odnosimy chwilowe wrażenie, nie mamy natomiast podstaw do wypowiadania się na temat istoty rzeczy. Ponieważ miarą wszystkiego jest indywidualne odczuwanie szczęścia, wiedza o rzeczywistości nie może być dobrem wspólnym, ale jest indywidualnym doświadczeniem jednostki.
Elementy hedonizmu występują w wielu nurtach filozoficznych, od cyrenaizmu, przez epikureizm do utylitaryzmu Benthama i Johna S. Milla, ale wbrew potocznemu mniemaniu nie musi się on wiązać z negacją moralności. W utylitaryzmie wyznaczającym jako cel mnożenie szczęścia wszystkich ludzi ma on cechy altruistyczne i nie jest tożsamy z egoizmem.
W gruncie rzeczy sama definicja hedonizmu jako dążenia do przyjemności nie zawiera żądnego wartościowania moralnego, a o istocie odmian decyduje definicja przyjemności, którą można rozumieć jako nieograniczoną i pozbawioną hamulców intensyfikację przyjemności fizycznej albo jako zorientowaną na wspólne dobro satysfakcję moralną.

435–355 Arystyp z Cyreny
400–330 Arete z Cyreny
Arystyp Młodszy
Annikeris
340–250 Teodoros z Cyreny
340–260 Euhemeros
300 Hegezjasz














 

 

HELLENIZM / PÓŹNY ANTYK 300 BC – 300 AD

 

AKADEMIA PLATOŃSKA

408–339 Speuzyp
396–314 Ksenokrates
390 –322 Herakleides Pontikos
† 276 275 Krantor z Soloi
350 - 270/269 Polemon z Athen
† 268-264 Krates z Athen
316–241 Arkesilaos
† 207 Lakides
214–129 Karneades
185 – 110 Kleitomachos
† 84/83 Philon z Larissy
140/125–68 Antioch z Askalon
116–27Marcus Terentius Varro

323–280 wojny diadochów


 

PERYPATETYCY I ARYSTOTELICY

371–287 TheophrastosEudememos
350 Aristoxenos
340 Klearchos z Soloi
Dikaiarchos
Kritolaos
340–269 Straton z Lampsakos
310–230 Aristarchos z Samos
III w. BC Lykon z Troas
I w. BC Andronikos z Rhodos
II w. BC Sosigenes Peripatetyk
II/III w. BC Alexander z Aphrodisias
V w. Martianus Capella



 

EPIKUREJCZYCY

341–270 Epikur
340 –260 Hermarchos
330–277 Metrodoros z Lampsakos
II w. BC. Demetrios Lakon
150–70 Zenon z Sidon
110–35 Philodemos z Gadara
97–55 Lukrez



 

STOICYZM

Filozofię stoicką zapoczątkował uczeń Kratesa z Teb (cynika), Zenon z Kition (335-263), a rozwinął Chryzyp z Soloi (297-205).
W odróżnieniu od cynizmu, stoicyzm był kompletnym systemem filozoficznym obejmującym teorię poznania (logika), teorię bytu (fizyka) i teorię moralności (etyka). Stoicy uważali, że świat zbudowany jest z materii stanowiącej mieszaninę żywiołów, dzielącą się na materię czynną i bierną. Materia czynna (pneuma utożsamiana z logosem) oddziaływa na materię bierną "napinając ją", wprawiając w ruch i zapoczątkowując wszelkie procesy. Pneuma nie ma charakteru nadprzyrodzonego - w tym sensie stoicy byli materialistami, ale przypisywali jej świadomość celu (a więc atrybut boski), który jest nieuchronny. Stoicyzm był więc odmianą determinizmu.
Głównym elementem stoicyzmu jest etyka, której determinizm skłania do podporządkowania się prawom natury (pneuma), co wymaga jednak poznania i zrozumienia jej praw. Stan takiego rozumienia, polegający na całkowitej obojętności, braku pragnień ale i strachu, stoicy określali jako apateja i uważali za warunek cnoty.
W praktyce stoicy postulowali czynny udział w życiu zawodowym i społecznym, ale jednocześnie unikanie wszelkich działań wymagających intensywnego starania oraz tworzących konflikty. We współczesnym języku potocznym można stoicyzm określić jako starożytną odmianę mentalności drobnomieszczańskiej.
Nazwa kierunku pochodzi od stoa poikile (stoa malowana), krytego portyku wzniesionego w pobliżu ateńskiej agory, pod którym nauczał Zenon z Kition.
Należący do filozofii hellenistycznej stoicyzm stał się dominująca filozofią starożytnego Rzymu, a jego przedstawicielami byli Lucjusz Seneka (4 BC-65 AD) i Marek Aureliusz (121-180).

336-264 Zenon z Kition 
331-251 Kleanthes
276-204 Chrysippos
250 Ariston z Chios
III/II w. BC Zenon z Tarsos
240-150 Diogenes z Babylon
201-120 Polybios
† 137 Antipatros z Tarsos
180 Panaitios z Rhodos
135-51 Poseidonios
106-43 Cicero
I w. BC / I w. AD Sotion
4 BC-65 Seneca
30-80 Gaius Musonius Rufus
50-138 Epiktet
121-180 Mark Aurel

300 Euklides
Archimedes (280–212)
Eratostenes (276/273–194)
146 zdobuycie Kartaginy
133–121 Reformy Grakchów
82–79 Dyktatura Sulli
70 Konsulat Pompejusza i Krassusa
44 zmordowanie Cezara
Sallust (86-35)
I w. BC  Diodor
Horacy (65-8)
12 BC Augustus Pontifex Maximus
Liviusz (59-17 AD)
54–68 Neron
79 zniszczenie Pompejów
Tacyt (58-120)




 

SCEPTYCY

Sceptycyzm to postawa negująca możliwość obiektywnego poznania rzeczywistości. Od cyników, którzy całkowicie negowali sens tworzenia teorii poznania i badania struktury rzeczywistości, zakładali istnienie obiektywnych kryteriów odróżniania prawdy od fałszu. Twórca kierunku i założyciel szkoły filozoficznej, Pyrron z Elidy twierdził, że ponieważ nie jest możliwe dotarcie do istoty rzeczy, należy powstrzymać się od wydawania sądów, osiągając w ten sposób psychiczną harmonię. Poglądy bliskie stanowisku Pyrrona rozwijane były równocześnie w Akademii Platońskiej.

360–270 Pyrron z Elidy
320–230 Timon z Phleius
I w. BC Ainesidemos Agrippa
200–250 Sextus Empiricus
220 Diogenes Laertios  





 

43 BC–17 AD Owidiusz


 

NEOPLATONICY

Neoplatonizm to bardzo szeroki nurt filozofii rozwijający się w okresie schyłkowym starożytnego Rzymu, łączący filozofię Platona i elementy religii pogańskiej. Rozwijał się w kilku szkołach - w Aleksandrii, Rzymie, Syrii, Atenach i Pergamonie, a jego główną cechą było filozoficzne podbudowanie odrodzenia politeizmu w okresie nasilającej się konfrontacji z rodzącym się chrześcijaństwem. Główny teoretyk kierunku, Plotyn, sformułował teorię hierarchii wywodzących się z niepoznawalnego absolutu bytów nazywanych hipostazami - ducha, duszy i materii. Przedstawiciel szkoły syryjskiej, Jamblich, rozszerzył listę hipostaz o mitologicznych bogów, anioły, demony i herosów.
W przekonaniu neoplatoników reguły rządzące światami hipostaz można poznać za pomocą astrologii, a dzięki magii można mieć na nie wpływ.

15 / 10 BC-40 Filon z Alekaandrii
45-125 Plutarch
87-150 Klaudiusz Ptolemeusz
II w. Albinos
II w. Alkinoos
II w. Numenios z Apameia
125-170 Apuleius
150-200 Celsus
150-215 Klemens
185-253/254 Origenes
180-242 Ammonios Sakkas
205-270 Plotyn
212-272 Kassios Longinos
234-304 Porphyrios
250-330 Jamblich
350 Deksippos
† 355 Aidesios
† 372 Maksimos z Efezu
350-431/433 Plutarch z Athen
370-416 Hypatia
V w. Hierokles
† 437 Syrianos
410-485 Proklos
458-540 Damaskios
490-570 Johannes Philoponos
VI w. Simplikios





















 





337 chrzest Konstantyna
331–363 cesarz Julian
476 koniec Cesarstwa Zachodniego

 

 

 

 

 

ŚREDNIOWIECZE

 

PATRYSTYKA

50-97 Klemens z Rzymu
150 Hermas
† 107 Ignatius
69-155 Polikarp




64 pożar Rzymu za Nerona
Męczeństwo św. Piotra i Pawła
70 Ewangelia św. Marka

 

 

HERETYCY I GNOSTYCY

125 Basilides
150 Valentinus
85–160 Marcion z Sinope
216–276 Mani






 

APOLOGECI

100–163 Justin Męczennik
130–190 AthenagorasTatian
120–200 Irenäus
160–225 Tertullian
200–258 Cyprian


132–135 powstanie Bar Kochba
zniszczenie żwiątyni w Jerozolimie
200 Początek papiestwa
200 pierwsza łacińska Biblia

 

 

SYSTEMATYZACJA TEOLOGICZNA

260–336 Arius z Alexandria
264–340 Eusebius z Caesarea
298–373 Athanasius
315–367 Hilarius z Poitiers
335–394 Gregor z Nyssa
340–397 Ambrosius z Mailand
354–430 Augustinus
480–524 Boëthius
500 Dionysius Areopagita

 

311 edykt tolerancyjny w Mediolanie
325 sobór w Nicei przeklina arianizm
330 Konstantynopol stolicą cesarstwa
391 chrześcijaństwo religią państwową za Teodeozjusza
395 Podział Cesarstwa Rzymskiego
410 zdobycie Rzymu przez Wizygotów
429 Wandale w Afryce Północnej
476 koniec Cesarstwa Zachodniego
600 koniec wędrówek ludów

 

 



 

WCZESNE ŚREDNIOWIECZE

† 636 Isidor z Sevilla
† 662 Maximus Confessor
673–735 Beda Venerabilis
675–750 Johannes z Damaskus
730–804 Alkuin
780–856 Rabanus Maurus
810–877 Eriugena
950–1028 Fulbert z Chartres
950–1022 Notker Teutonicus


507 chrzest Chlodwiga I, początek państwa Franków
568 Langobardowie pokonują Ostrogotów w Italii
630 zdobycie Mekki przez Mahometa
711 Maurowie w Hiszpanii
751 Pepin Młodszy tworzy państwo Karolingów
800 Karol Wielki cesarzem
862 Ruryk w Nowogrodzie
871–899 Alfred Wielki w Anglii
936–973 Otto I cesarzem (962)

 

 



 

FILOZOFIA ISLAMU

800–870 Alkindus (Al-Kindi)
864–925 Rhazes (Al-Razi)
870–950 Alpharabius (Al-Farabi)
980–1037 Avicenna (Ibn Sina)
1058–1111 Algazel (Al-Ghazali)
1126–1198 Averroës (Ibn Ruschd)
1332–1406 Ibn Chaldun


570–632 Mahomet
749 początek rządów Abbasydów
976–1025 cesarz Bazileus
998–1030 Mahmud z Ghazni sprowadza islam do Indii
1071 Seldżukowie zdobywają Jerozolimę
1085 chrześcijanie zdobywają Toledo 
1187 zwycięstwo Saladyna nad Krzyżowcami
1326 Orfan I zdobywa Bursę

 

 



 

WCZESNA SCHOLASTYKA

Scholastyka to zjawisko, na którym dokonano (w raczej dokonuje się stale) największej propagandowej manipulacji.
W historii filozofii był to nurt stosujący arystotelesowską teorię poznania do interpretacji wiary chrześcijańskiej i badania jej zgodności z zasadami racjonalnego myślenia. W tym sensie jest ona zjawiskiem historycznym. W istocie jest ona przeciwieństwem dialektyki (czyli metody opartej na konfrontacji przeciwieństw) i polega na poszukiwaniu prawdy na drodze badania sprzecznych argumentów z rygorystycznym zastosowaniem praw logiki.
Intensywne ataki na scholastykę wynikały nie z niej samej jako metody poznawczej (scholastyka sama podlegała w ciągu kilku stuleci radykalnym przemianom) ani nawet z ww. związków ze średniowieczną myślą chrześcijańską, ale z faktu, że zakładała ona konieczność rygorystycznego przestrzegania przyjętej metody i zasad logicznego rozumowania. Jest zupełnie oczywiste, że takie założenie musi budzić wrogość we wszystkich nurtach operujących nowożytną nowo-mową.
W historycznym rozwoju scholastyka przeszła trzy etapy:
- scholastyki wczesnej, rozwijającej się na przełomie XI i XI wieku, obejmującej koncepcje Jana Szkota Eriugeny (810-877), oraz Piotra Abelarda (1079-1142), Lanfranka z Bec (1010-1089) i Anzelma z Canterbury (1033-1109),
- scholastyki dojrzałej, tworzonej w XII i XIV wieku przez Franciszkanów i Tomasza z Akwinu (tomizm),
- scholastyki późnej, związanej z działalnością Zakonu Jezuitów, oraz
- neoscholastyki zwanej neotomizmem, rozwijającej się w drugiej połowie XIX wieku.
cdn...

† 1088 Berengar z Tours
1005–1089 Lanfrank z Bec
1006–1072 Petrus Damiani
1033–1109 Anselm z Canterbury
1050–1120 Roscelinus
† 1121 Wilhelm z Champeaux
† nach 1124 Bernard z Chartres
12. W. Bernardus Silvestris
1079–1142 Peter Abaelard
1080–1145 Gilbert z Poitiers
1097–1147 Hugo z Sankt Viktor
† 1150 Wilhelm z Conches
† 1151 Thierry z Chartres
1090–1160 Adelard z Bath
1100–1160 Petrus Lombardus
1100–1160 Hermann z Carinthia
1115–1180 John z Salisbury
1120–1202 Alanus od Insulis
1130–1202 Joachim z Fiore


987–1328 Kapetyngwie we Francji
1024–1125 dynastia salicka w Niemczech
1046 Synod w Sutri
1054 Schizma
1066 Wilhelm Zdobywca pod Hastings (król Anglii)
1074 wprowadzenie celibatu przez Grzegorza VII
1077 Canossa
1096–1099 pierwsza wyparawa krzyżowa
1100 powstanie uniwersytetu w Bolonii
1119 powstanie Zakonu Templariuszy
1122 konkordat w Wormacji kończy spór o inwestyturę
1138–1152 Konrad III
1152–1190 Fryderyk I Barbarossa
1147–1149 druga wyprawa krzyżowa (klęska)
1154–1189 Henryk II Angielski
1170 zamordowanie Thomasa Becketa
Potop (sztorm) niszczy Holandię
1189–1192 trzecia wyprawa krzyżowa

 

 

SCHOLASTYKA DOJRZAŁA

1170–1253 Robert Grosseteste
1182–1226 Franciszek z Asyżu
1170–1245 Aleksander z Hales
1175–1245 Alfred z Sareshel
1221–1274 Bonaventura
1200–1280 Albertus Magnus
1225–1274 Tomasz z Akwinu
† 1284 Siger z Brabant
† 1286 Boecjusz z Dacji
† 1290 Wilhelm de la Mare
1214–1294 Roger Bacon
1226–1277 Petrus Hispanus
1217–1293 Henryk z Gandawy
1243–1316 Aegidius Romanus




1190 założenie Zakonu Niemieckiego (Krzyżacy)
1200 założenie uniwesytetu w Cambridge
1204 czwarta wyprawa krzyżowa zdobywa Bizancjum
1206 Dżingis-Han jednoczy Mongołów
1212 krucjata dziecięca
1215 Magna Carta
1228/29 piąta wyprawa krzyżowa
1273–1291 Rudolf I Habsburg
1290 wygnanie Żydów z Anglii
1282 Edward I zdobywa Walię
1291 Akkon zdobyty przez Mameluków
1298 Raport Marco Polo
1294 powstanie Hansy

 

 

SCHOLASTYKA PÓŹNA

1250 –1305 Gottfried z Fontaines
1266–1308 Johannes Duns Scotus
1265–1321 Dante Alighieri 
1275–1344 Walter Burley
1280–1342 Marsilius z Padua
1280–1347 Wilhelm z Ockham
1280–1322 Petrus Aureoli 
1289–1328 Johann z Jandun 
1300 –1350 Nicolaus z Autrecourt 
1300–1358 Johannes Buridan
1316–1390 Albert z Rickmersdorf 
1330–1382 Nikolaus z Oresme
1335–1396 Marsilius z Inghen
–1420 William Penbygull
1340–1420 Pierre d’Ailly




1303 początek sekularyzacji Francji
1309 Klemens V przenosi papiestwo do Awinionu
1310 początek małej epoki lodowej, głód 
1328–1589 Walezjusze we Francji Frankreich
1339–1253 początek wojne stuletniej
1348 założenie uniwersytetu w Pradze
1348–1350 dżuma
1356 Złota Bulla cesarza Karola IV
1381 angielskie powstanie chłopskie
1396 Turcy pokonują Krzyżowców pod Nikopolis
1400 Medyceusze we Florencji














 

 

ŚREDNIOWIECZNA MISTYKA

1090–1153 Bernhard z Clairvaux
1098–1179 Hildegard z Bingen
1135–1202 Joachim z Fiore
† 1206 Amalrich z Bena
1232–1316 Raimundus Lullus
1250–1320 Dietrich z Freiberg
1260–1328 Meister Eckhart
1295–1366 Heinrich Seuse
1300–1366 Johannes Tauler







 








 

NOWOŻYTNOŚĆ

 

 



HUMANIŚCI

1369–1444 Leonardo Bruni 
1396–1459 Giannozzo Manetti 
1406–1457 Lorenzo Valla 
1444–1485 Rudolf Agricola 
1450–1536 Faber Stapulensis
1454–1494 Angelo Poliziano
1455–1522 Johannes Reuchlin
1459–1508 Conrad Celtis
1461–1535 Ulrich Zasius
1466–1536 Erazm z Rotterdamu
1486–1535 Agrippa z Nettesheim
1492–1540 Juan Luis Vives
1497–1560 Philipp Melanchthon
1515–1563 Sebastian Castellio 
1517–1572 Petrus Ramus 
1547–1606 Justus Lipsius
1553–1592 Michel de Montaigne


1361 Turcy zdobywają Adrianopol
1410 bitwa pod Tannenbergiem
1431 spalenie Joanny d’Arcs
1453 koniec wojny stuletniej
1453 zdobycie Bizancjum przez Mehmeda II
1485 Henryk VII, pierwszy Tudor
1492 kapitulacja Grenady
1529 pierwsze oblężenie Wiednia przez Turków
1556 Podział Habsburgów na hiszpańskich i austriackich
1581 Unia w Utrechcie

 

 



 

FILOZOFOWIE RENESANSU

1355–1450 Georgios Gemistos Plethon
1394–1476 John Fortescue
1395–1484 Georg z Trapezunt
1401–1464 Nikolaus z Kues
1403–1472 Basilius Bessarion
1433–1499 Marsilio Ficino
1462–1524 Pietro Pomponazzi
1463–1494 Giovanni Pico della Mirandola
1469–1527 Niccolo Machiavelli
1 473–1538 Agostino Nifo
1478–1535 Thomas Morus
1498–1576 Mario Nizolio
1506–1582 George Buchanan
1529–1597 Francesco Patrizi
1530–1596 Jean Bodin
1533–1589 Jacopo Zabarella
1541–1603 Pierre Charron
1548–1617 Francisco Suárez
1583–1640 Uriel Acosta
1585–1619 Lucilio Vanini 




























1521 śmierć Magellana podczas rejsu dookoła świata







 

 



 

REFORMACJA

1330–1384 John Wyclif
1369–1415 Jan Hus
1483–1556 Martin Luther
1484–1531 Ulrich Zwingli
1493–1573 Johann Pfeffinger
1499–1560 Johannes a Lasco Łaski
1509–1564 Johannes Calvin


1377 powrót papiestwa do Rzymu (Grzegorz XI)
1378 Wielka Schizma Zachodnia
1415–1436 wojny husyckie
1414–1418 sobór w Konstancy kończy schizmę
1524–1526 niemiecka wojna chłopska
1484 papieska bulla o czarownicach
1525 państwo Krzyżaków przekształcone w Prusy
1540 założenie Zakony Jezuitów
1607 osiedlenie protestantów w Ulsterze







 

 



 

UCZENI

1473–1543 Mikołaj Kopernik
1493–1541 Paracelsus
1501–1576 Gerolamo Cardano
1509–1588 Bernardino Telesio
1519–1603 Andrea Cesalpino
1548–1600 Giordano Bruno
1564–1642 Galileo Galilei
1568–1639 Tommaso Campanella 
1571–1630 Jan Kepler
1592–1655 Pierre Gassendi


1492 Kolumb odkrywa Amerykę
1497–99 Vasco da Gama odkrywa drogę do Indii
1499 Amerigo Vespucci u brzegów Ameryki Południowej
1543 hiszpańskie vicekrólestwo Peru
1602 holenderska Kompania Wschodnioindyjska








 



 

RACJONALIZM

Racjonalizm zakłada, że umysł ludzki posiada specyficzną konstrukcję i pewną wiedzę poprzedzającą doświadczenie zmysłowe. Ta przed-doświadczalna wiedza była różnie definiowana przez różnych filozofów, co prowadzi nawet do nieporozumień klasyfikacyjnych.
Pierwszym racjonalistą był Platon, a wiedza przed-doświadczalna miała postać idei. W XVII i XVIII w. powstał racjonalizm nowożytny, którego przedstawiciel, Kartezjusz (1596-1650) sformułował koncepcję idei wrodzonych: ideę Boga, ideę duszy i ideę ciała. Jego przeciwieństwem był empiryzm nowożytny Hume'a.
Wg Immanuela Kanta (1724-1804) poznanie wynika z doświadczenia, ale doświadczenie gromadzone jest według pewnej zasady (nie jest śmietniskiem), która to zasada poprzedza empirię i jest aprioryczną intuicją zmysłową.
Jak widać definicja racjonalizmu jest bardzo odległa od jego potocznego rozumienia jako metody uznającej rozum jako podstawowe narzędzie poznania rzeczywistości.

1596-1650 René Descartes
1623-1662 Blaise Pascal
1632-1677 Baruch de Spinoza
1646-1716 Leibniz


1618 praska defenestracja
1618–48 Wojna Trzydziestoletnia
1630 Szwecja przystęuje do wojny1634 zabójstwo Wallensteina
1648 pokój wstfalski
1648 uznanie HolandiiIzaak Newton (1643–1727)


 



 

OKAZJONALIZM

Okazjonalizm jest próbą obejścia sformułowanej przez Kartezjusza teorii rozłączności świata materialnego i świata idei, które nie mogą na siebie bezpośrednio oddziaływać. Pogląd ten utrzymuje kartezjański podział, ale zakłada, że między światem idei i światem materialnym istnieje współbieżność czasowa, dzięki której każdorazowemu wrażeniu powstającemu w naszym umyśle na podstawie idei, odpowiada odpowiednik w rzeczywistości materialnej. Ta współbieżność nie jest przypadkowa, ale wynika z wcześniej podjętego planu. Zróżnicowanie w ramach okazjonalizmu sprowadza się do źródła i charakteru tego planu.
Współtwórcy okazjonalizmu, Arnold Geulincx (1624-1669) i Nicolas Malebranche (1638-1715) uważali, że to Bóg stworzył i nadzoruje realizację planu istnienia. Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) twierdził, że Bóg "skoordynował" obydwie rzeczywistości w akcie stworzenia, natomiast Benedykt (Baruch) Spinoza (1632-1677) uznawał światy idei i materii za dwa nierozłączne, a więc "zsynchronizowane" aspekty pierwotnej substancji nazywanej naturą lub Bogiem.

1625–1699 Arnold Geulincx
1626–1684 Géraud de Cordemoy 
1638–1715 Nicolas Malebranche


1648–53 Fronda

 

INNI FILOZOFOWIE

1557–1638 Johannes Althusius
1575–1624 Jakob Böhme
1583–1645 Hugo Grotius
1614-1687 Henry More
1624-1677 Angelus Silesius
1632–1694 Samuel von Pufendorf
1668–1744 Giambattista Vico 
















 



 

EMPIRYZM

Empiryzm zakłada, że źródłem wszelkiej wiedzy jest doświadczenie zmysłowe, umysł ludzki bez informacji powstającej w wyniku doświadczenia stanowi tabula rasa i dopiero na podstawie doświadczenia tworzy pojęcia, a wszelka systematyczna wiedza jest wynikiem porządkowania wyników pojedynczych doświadczeń. Jest on przeciwieństwem racjonalizmu filozoficznego, zakładającego prymat idei i drugorzędność doświadczenia bezpośredniego. Twórcą empiryzmu był Francis Bacon (1561-1626), a rozwinęli go John Locke (1632-1704), George Berkeley (1685-1753) i David Hume (1711-1776). Empiryzm stał się podstawą kantyzmu, pozytywizmu logicznego i fenomenologii.

1561–1626 Francis Bacon
1588–1679 Thomas Hobbes
1611–1677 James Harrington
1632–1704 John Locke
1685–1753 George Berkeley
1694–1746 Francis Hutcheson
1711–1776 David Hume
1723–1790 Adam Smith


1599–1658 Oliver Cromwell
1642–1649 angielska wojna domowa
1660 restauracja monarchii angielskiej
1679 Habeas Corpus Act
1688 Glorious Revolution
1689 Bill of Rights
1707 Unia realna Anglii i Szkocji
1757 początek panowania brytyjskiego w Indiach
1759/60 Anglia zdobywa Quebec i Montreal
1773 Boston Tea Party
1783 koniec amerykańskiej wojny niepodległościowej
1759–1806 William Pitt Młodszy

 

INNI BRYTYJSCY FILOZOFOWIE OŚWIECENIA

1671–1713 Lord Shaftesbury
1678–1751 Lord Bolingbroke
1721–1793 William Robertson
1723–1816 Adam Ferguson
1728–1777 Thomas Reid
1729–1797 Edmund Burke
1737–1794 Edward Gibbon











 




 



 

OŚWIECENIE FRANCUSKIE

1612–1694 Arnauld
1647–1706 Bayle
1689–1755 Montesquieu
1694–1778 Voltaire
1698–1759 Maupertuis
1709–1751 La Mettrie
1712–1778 Rousseau
1713–1784 Diderot
1715–1771 Helvétius
1715–1780 Condillac
1717–1783 d’Alembert
1723–1789 d'Holbach
1735–1820 Robinet
1740–1814 de Sade
1743–1794 Condorcet
1748–1836 Sieyes
1760–1797 Babeuf


1661 Ludwig XIV obejmuje rządy absolutne
1618–1693 Colbert tworzy merkantylizm
1667/68 wojna dewolucyjna
1768 Francja kupuje Korsykę od Genui
1673–78 wojna holenderska 
1701–1713 hiszpańska wojna sukcesyjna
1717–1780 Maria Teresa
1729–1796 Katarzyna Wielka
1789 Rewolucja Francuska
1792 Wojna Francji przeciw Prusom i Austrii
1793 egzekucja Ludwika XVI
1794 Terror Robespierre'a
1796 Napoleon dowódcą armii francuskiej


 



 

OŚWIECENIE NIEMIECKIE

1655–1728 Christian Thomasius
1679–1754 Christian Wolff
1700–1766 Johann Christoph Gottsched 
1712–1775 Christian August Crusius 
1714–1762 Alexander Gottlieb Baumgarten
1724–1804 Immanuel Kant
1728–1777 Johann Heinrich Lambert
1729–1781 Lessing
1729–1786 Moses Mendelssohn
1736–1805 Johannes Nikolaus Tetens
1742–1798 Christian Garve


1701 Fryderyk I Pruski
1703 założenie Petersburga prze Piotra Wielkiego
1740–1786 Fryderyk II Wielki
1756–63 Wojna Siedmioletnia
1772 pierwszy rozbiór Polski
1786–1797 Fryderyk WIlhelm II
1797–1840 Fryderyk WIlhelm III

 

 



XIX WIEK

 

ROMANTYZM

1730–1788 Johann Georg Hamann
1743–1819 Friedrich Heinrich Jacobi
1744–1803 Johann Gottfried Herder
1759–1805 Friedrich Schiller
1765–1841 Franz von Baader
1772–1829 Friedrich Schlegel
1768–1834 Schleiermacher


Novalis (1772–1801)
Caspar David Friedrich (1774–1840)
William Turner (1775–1851)
Ludwig van Beethoven (1770–1827)
Carl Maria von Weber (1786–1826)
Franz Schubert (1797–1828)
Robert Schumann (1810–1856)
Frydery Chopin (1810–1849)
Karl Friedrich Schinkel (1781–1841)
Ludwig Tieck (1773–1853)
E. T. A. Hoffmann (1776–1822)
Heinrich Heine (1797–1856)


 



 

IDEALIZM

1762–1814 Fichte
1775–1854 Schelling
1770–1831 Hegel


1805 bitwa pod Trafalgarem
1805 bitwa pod Austerlitz
1804 Code civil1806 Związek Reński
1806 blokada kontynentalna
1807 zakaz handlu niewollnikami w Anglii i USA
1807 wyzwolenie chłopów w Prusach
1808 Rosja anektuje Finlandię


 



 

HEGLIZM

PRAWICOWI

 



1780–1846 Philipp Konrad Marheineke
1781–1861 Carl Friedrich Göschel
1786–1869 Johannes Schulze
1786–1853 Georg Andreas Gabler
1798–1839 Eduard Gans
1791–1866 Leopold von Henning
1801–1893 Karl Ludwig Michelet
1801–1871 Ludwig Boumann
1802–1873 Heinrich Gustav Hotho
1805–1873 Karl Rosenkranz
1805–1892 Johann Eduard Erdmann


1809 reforna szkolnictwa w Prusach
1810 wolność rzemiosła w Prusach
1811 luddyzm w Anglii
1812 emancypacja Żydów w Prusach
1813 bitwa ludów pod Lipskiem
1814 Napoleon na Elbie
1815 Kongres Wiedeński
1815 bitwa pod Waterloo
1815 Ceylon kolonią brytyjską










LEWICOWI

 



1808–1874 David Friedrich Strauß
1804–1872 Ludwig Feuerbach
1806–1856 Max Stirner
1814–1876 Bakunin
1818–1883 Karl Marx
1820–1895 Friedrich Engels 
1809–1882 Bruno Bauer 
1802–1880 Arnold Ruge
1807–1887 Friedrich Theodor Vischer
1792–1867 Victor Cousin
1817–1883 Bertrando Spaventa


1816 wojna niepodległościowa w Argentynie 
1839–42 wojna opiumowa Hongkong
1839 zakaz pracy dzieci w Prusach
1844 powstanie tkaczy
1846 przyłączenie Teksasu do USA
1846–47 nieurodzaj - klęska głodu w Europie
1848 Revolucja
1851 Wystawa Światowa w Londynie
1854–56 wojna krymska
1818 niepodległość Chile


 



 

HISTORYZM

Historyzm to nurt filozoficzny podkreślający historyczność człowieka, jego zakorzenienie w tradycji i świadomości ukształtowanej w przeszłości. Idee i instytucje nie są wynikiem racjonalnego planu człowieka, ale procesu organicznego, w którym kolejne formy powstają z form wcześniejszych. Zgodnie z tą teorią np. specyficznych cech narodowych nie można wyjaśnić żadnymi innymi względami, jak tylko historycznym doświadczeniem konkretnej zbiorowości.
Historyzm odrzuca oświeceniową, immanentnie wartościującą koncepcję postępu, która zakłada przejście od form niższych do wyższych, ale również wizję, zgodnie z którą istnieją ogólne prawa historycznej konieczności, którym podlegają wszystkie społeczeństwa i sam człowiek. Można powiedzieć, że wg historystów nie istnieje historia jako taka, ale historyczne procesy indywidualne.
Zasady historyzmu sformułowali Leopold von Rancke (1795–1886), Johann Gustav Droysen (1808–1884), a rozwinęli m.in. Wilhelm Dilthey (1833-1911), Friedrich Meinecke (1862–1954), Benedetto Croce (1866–1952). Pod jego wpływem powstała tzw. Niemiecka Historyczna Szkoła Prawa Friedricha Carla von Savigny (1779–1861). Historyzm wpłynął na twórczość takich myślicieli, jak np. Hiszpan José Ortega y Gasset (1883–1953).
Odmianą (i zaprzeczeniem) historyzmu jest historycyzm reprezentowany przez Hegla i Marksa, wg którego historią rządzą obiektywne prawa i jej bieg zmierza do nieuchronnego celu.

1776–1831 Barthold Georg Niebuhr
1778–1841 Friedrich Ast
1795–1886 Leopold von Ranke
1805–1859 Alexis de Tocqueville
1808–1884 Johann Gustav Droysen
1834–1896 Heinrich von Treitschke
1817–1903 Theodor Mommsen
1818–1897 Jacob Burckhardt
1826–1871 Friedrich Ueberweg
1862–1954 Friedrich Meinecke
1866–1952 Benedetto Croce

 

1819 USA kupuje Florydę od Hiszpanii
1821 Risorgimento
1821 niepodległość Meksyku
1829 emancypacja katolików w Anglii
1929 niepodległość Grecji
1834 niemiecki Związek Celny 
1835 kolej żelazna w Niemczech


 



 

POZYTYWIZM

Przykładem rozdarcia ducha XIX wieku jest pozytywizm - filozofia sformułowana przez Augueste Comte'a (1798-1857). Comte uważał, że po epoce teologicznej, wyjaśniającej zasadę świata działaniem sił nadprzyrodzonych i epoce metafizycznej, wyjaśniającej rzeczywistość przez spekulacyjne konstrukcje budowane z abstrakcyjnych pojęć, nastała epoka filozofii pozytywnej, wnioskującej na podstawie empirycznie poznawalnych faktów i łączących je związków przyczynowo-skutkowych. Tylko na podstawie faktów dostępnych naukowemu poznaniu można stworzyć pozytywną wiedzę. Jednak Comte, zawdzięczający wiele empiryzmowi Hume'a, zakreślając rejon dostępny poznaniu naukowemu, nie wykluczał istnienia rejonów niedostępnych nauce i rządzących się nie tyle innymi, co własnymi prawami. Pod koniec życia, powodowany osobistymi doświadczeniami, stworzył koncepcję "religii ludzkości", będącej formą pozbawionego Boga katolicyzmu.
Doświadczenia Comte'a obejmowały wychowanie w monarchistyczno-katolickiej rodzinie (z którą w młodości zerwał kontakt), pracę w charakterze sekretarza i utopijnego socjalisty Saint-Simona, oraz lektury obejmujące fizjokratów (Turgot, Condorset, Monteskiusz), klasyków oświecenia (Hume, Kant) i konserwatystów (de Maistre). Zapewne ta różnorodność inspiracji uniemożliwiła Comte'owi ograniczenie się do ściśle materialistycznego "matematyzmu" i spowodowała, w miarę narastania osobistych konfliktów, poszerzenie koncepcji świata jako tworu wykraczającego poza ramy poznania ściśle naukowego.

1775-1836 André-Marie Ampere
1798-1857 Auguste Comte
1748-1832 Jeremy Bentham
1794-1866 William Whewell
1806-1873 John Stuart Mill
1825-1895 Thomas Henry Huxley
1820-1903 Herbert Spencer
1773-1843 Jakob Friedrich Fries
1776-1841 Johann Friedrich Herbart
1781-1848 Bernard Bolzano
1808-1896 Ernst Kapp
1817-1895 Carl Vogt
1822-1893 Jakob Moleschott
1824-1899 Ludwig Büchner
1818-1896 Emil Heinrich Du Bois-Reymond
1836-1913 Wilhelm Schuppe
1837-1885 Ernst Laas
1838-1916 Ernst Mach
1843-1896 Richard Avenarius
1834-1919 Ernst Haeckel
1817-1881 Rudolf Hermann Lotze
1873-1942 Heinrich Gomperz



 

Jöns Jakob Berzelius (1779–1848)
Friedrich Fröbel (1782–1852)
Louis Daguerre (1787–1851)
Michael Faraday (1791–1867)
Charles Lyell (1797–1875)
Justus von Liebig (1803–1873)
Karol Darwin (1809–1882)
Robert Wilhelm Bunsen (1811–1899)
Werner von Siemens (1816–1892)
1861–65 wojna secesyjna
James Prescott Joule (1818–1889)
William Thomson, 1. Baron Kelvin (1824–1907)
James Clerk Maxwell (1831–1879)
Alfred Nobel (1833–1896)
Robert Koch (1843–1910)
Alexander Graham Bell (1847–1922)
Thomas Alva Edison (1847–1931)


 



 

UTYLITARYZM

Utylitaryzm głosi, że celem działania powinno być "największe szczęście największej liczby ludzi" i nazywany jest filozofią zdrowego rozsądku. Zasadę tę głosił Francis Hutcheson (1694-1746), a stanowisko sformułowali i rozwinęli Jeremy Bentham (1748-1832), James Mill (1773-1836), John Stuart Mill (1806-1873) i Henry Sidgwick (1834-1900). Nieporozumienia budzi różne rozumienie łacińskiego pojęcia utilitas - jako pożytek, albo jako użyteczność, co może prowadzić do trywializacji założeń utylitaryzmu.
Właśnie w wersji strywializowanej jest on traktowany jako dążenie do szczęścia rozumianego w kategoriach hedonistycznych. Tymczasem z cytowanego, "aforystycznego" sformułowania programu wynika logicznie, że chociaż (zdaniem utylitarystów) szczęście ogółu jest sumą szczęścia jednostek, to szczęście jednostki musi być podporządkowane szczęściu ogółu. Jednym słowem - partykularny interes możliwy jest do zrealizowania, jeśli nie stoi on w sprzeczności z interesem innych jednostek, w przeciwnym razie musi ustąpić zasadzie prymatu ogólniejszego interesu zapewniającego szczęście większości. Oczywiście szczęścia nie należy tu rozumieć wyłącznie jako indywidualnego stanu emocjonalnego, ale sumę pożytku.
Ponieważ istotę utylitaryzmu określa cel, ocena moralna motywów ma mniejsze znaczenie. Właściwie każde działanie, które przynosi powszechny pożytek jest oceniane pozytywnie, a przynajmniej nie jest oceniane negatywnie, nawet, jeśli poza kontekstem wydaje się być naganne. Nie oznacza to, że utylitaryzm całkowicie neguje ocenę moralną, ponieważ działanie niemoralne deprecjonuje istotę człowieczeństwa, nie może więc prowadzić do pozytywnych skutków, niszcząc szczęście indywidualne stanowiące składnik szczęścia ogólnego.

 

 



 

INNI FILOZOFOWIE XIX WIEKU

1767-1835 Wilhelm von Humboldt
1788-1860 Arthur Schopenhauer
1802-1872 Friedrich Adolf Trendelenburg
1813-1855 Soren Kierkegaard
1840-1912 Gideon Spicker
1844-1900 Friedrich Nietzsche

 

1862 Bismarck premierem Prus
1864 powstanie Czerwonego Krzyża
1864 wojna niemiecko-duńska
1865 zabójstwo Lincolna
1867 USA kupują Alaskę od Rosji
1869 otwarcie kanału sueskiego
1869 połączenie kolejowe wybrzeży USA

 

 




NEOKANTYZM

1814–1908 Eduard Zeller
1824–1907 Kuno Fischer
1828–1878 Friedrich Albert Lange
1840–1912 Otto Liebmann
1842–1918 Hermann Cohen
1844–1924 Alois Riehl
1848–1915 Wilhelm Windelband
1849–1921 Franz Staudinger
1852–1933 Hans Vaihinger
1854–1924 Paul Natorp
1856–1938 Rudolf Stammler
1860–1928 Karl Vorländer
1863–1936 Heinrich Rickert
1869–1947 Jonas Cohn
1869–1955 Robert Reininger
1875–1915 Emil Lask
1874–1945 Ernst Cassirer
1875–1947 Richard Hönigswald
1877–1942 Bruno Bauch
1878–1946 Arthur Liebert

 

1869 powstanie SPD
1870 pierwszy sobór watykański
1870 początek wykopalisk w Troi
1870 bitwa pod Sedanem
1871 Wilhelm I cesarzem niemieckim
1873 krach giełdowy w Wiedniu
1875 trzecia republika francuska

 

 




PSYCHOLOGIZM

1798–1854 Friedrich Eduard Beneke
1801–1887 Gustav Theodor Fechner
1818–1903 Alexander Bain
1832–1920 Wilhelm Wundt
1838–1917 Franz Brentano
1842–1906 Eduard von Hartmann
1847–1914 Anton Marty
1848–1936 Carl Stumpf
1851–1914 Theodor Lipps
1853–1920 Alexius Meinong
1859–1932 Christian von Ehrenfels
1861–1934 James Mark Baldwin
1873–1926 Rudolf Eisler









 

1886 gorączka złota w Afryce
1886 pierwszy samochód Benza

 

 




PRAGMATYZM

1839–1914 Charles S. Peirce
1842–1910 William James
1859–1952 John Dewey
1863–1931 George Herbert Mead
1864–1937 F.C.S. Schiller


 

 

 




FILOZOFIA ŻYCIA

1833–1911 Wilhelm Dilthey
1846–1926 Rudolf Eucken
1849–1951 Henri Bergson
1858–1918 Georg Simmel
1867–1941 Hans Driesch
1872–1956 Ludwig Klages
1878–1965 Georg Misch
1882–1929 Erich Becher






1896 pierwsza olimpiada nowożytna
1896 Theodor Herzl: Der Judenstaat
1897 Korea odłącza się od Chin




 

XX WIEK

UCZENI

1858–1947 Max Planck
1879–1955 Albert Einstein
1885–1962 Niels Bohr
1887–1961 Erwin Schrödinger
1900–1958 Wolfgang Pauli
1901–1976 Werner Heisenberg
1912–2007 Carl Friedrich von Weizsäcker
1856–1939 Zygmunt Freud
1870–1937 Alfred Adler
1875–1961 Carl Gustav Jung
1875–1965 Albert Schweitzer
1879–1963 Karl Bühler
1882–1961 Percy Williams Bridgman
1894–1964 Norbert Wiener
1901–1972 Ludwig von Bertalanffy
1903-1989 Konrad Lorenz
1923–2007 Stephen Mason
1925-2005 Rupert Riedl
1856–1915 Karl Lamprecht
1880–1936 Oswald Spengler
1872–1933 Theodor Lessing
1879–1960 Herman Nohl
1880–1962 Theodor Litt
1880–1948 Ernst von Aster
1882–1963 Eduard Spranger
1883–1953 José Ortega y Gasset
1885–1981 William James Durant
1889–1975 Arnold J. Toynbee
1892–1964 Alexandre Koyré
1903–1974 Joachim Ritter
1904–1965 Hans Barth
1907–1981 Othmar Anderle
1911-1995 Emil Cioran
1920–1996 Hans Blumenberg
1926 Hermann Lübbe
1927 Robert Spaemann
1928 Odo Marquard
1943–1998 Panajotis Kondylis








1904 Entente Cordiale
1905 Norwegen odłącza się od Szwecji
1908 Ford T-Modell
1911 niepodległość Mongolii od Chin
1914 otwarcie kanału panamskiego
1914 wojna światowa
1917 rewolucja bolszewicka
1918 powstanie marynarzy w Kilonii
1918–1920 rosyjska wojna domowa
1919 śmierć Luksemburg i Libknechta


 



 

FENOMENOLOGIA

Fenomenologia jest metodą badawczą nazwaną od greckiego słowa phainomenon, oznaczającego zjawisko, to, co się jawi i to w sposób bezpośredni. Badanie i opis fenomenów wymaga pozbycia się jakichkolwiek wstępnych założeń (przydatnych w życiu codziennym) i skoncentrowania się na obserwacji świata takim, jakim on się jawi.
Fenomenologia czyni więc pewne założenie wstępne, że pozbycie się założeń wstępnych jest w ogóle możliwe. Operuje przy tym kategorią oczywistości, którą można rozumieć jako pełną i bezpośrednią prezentację cech przez fenomen, będące jednym z kryteriów prawdy oraz sądów podejmowanych na gruncie etyki.
W tym ujęciu pojęcie oczywistości można rozumieć jako narzucająca się badaczowi zgodność objawianych przez fenomen cech z jakimś wcześniej istniejącym schematem, podczas gdy nieoczywistość zakłada konieczność rozpoznania tych cech na drodze pracy intelektualnej. Ten wzorzec, wobec którego cechy fenomenu stają się oczywiste nie jest zdefiniowany. Natomiast z logicznego punktu widzenia odrzucenie wszelkich założeń wstępnych może dotyczyć tylko takich założeń, które badacz potrafi sformułować i nazwać (założeń, których badacz jest nieświadomy pozbyć się jest dość trudno). Nietrudno stwierdzić, że jedynymi założeniami wstępnymi, jakie filozof może świadomie odrzucić, są "nawyki myślowe" uformowane przez kulturę, w której ten filozof się kształtował (nie ma filozofów wzrosłych poza jakąkolwiek kulturą). Taki jest również istotny postulat fenomenologii, przy czym jako metoda nie neguje on wartości kultury, ale twierdzi, że kultura może "profilować" wynik badania fenomenu, a zatem uniemożliwiać opisanie go takim, jakim on się jawi.
Nieuchronną konsekwencją postawy fenomenologicznej jest (postulowane) bezpośrednia konfrontacja badacza z fenomenem, w której kultura nie tylko nie jest pomocna, ale jest czynnikiem zakłócającym proces poznania. Drugą konsekwencją jest uznanie, że człowiek może żyć w kulturze, ale nie może być w niej filozofem. Jeśli jednak kulturę rozumieć jako wspólną domenę doświadczeń wielu odrębnych jednostek, to pozbycie się kultury jako "założenia wstępnego" skazuje człowieka na własne doświadczenie egzystencjalne jako jedyny punkt odniesienia dla procesu poznania rzeczywistości (odrzucenia kultury jako elementu zakłócającego proces poznawczy nie należy rozumieć jako jej negacji w ogóle). Dlatego właśnie fenomenologia jest podstawą filozofii egzystencji - egzystencjalizmu.
U podstaw fenomenologii legły poglądy Franza Brentano (1838-1917), które rozwinął jego uczeń Edmund Husserl (1859-1938), a filozofię egzystencjalistyczną sformułował uczeń Husserla, Martin Heidegger (1889-1976).

1859–1938 Edmund Husserl
1870–1941 Alexander Pfänder
1880–1937 Moritz Geiger
1881–1966 Ludwig Binswanger
1883–1917 Adolf Reinach
1886–1957 Antonio Banfi
1888–1966 Hedwig Conrad-Martius
1889–1977 Dietrich von Hildebrand
1889–1964 Oskar Becker
1891–1942 Edith Stein
1893–1970 Roman Ingarden
1896–1991 Hans Reiner
1899–1959 Alfred Schütz
1900–1973 Aurel Kolnai
1902–1991 Ludwig Landgrebe
1905–1975 Eugen Fink
1903–1991 Otto Friedrich Bollnow
1906–1995 Emmanuel Levinas
1907–1977 Jan Patočka
1908–1961 Maurice Merleau-Ponty
1918 Walter Biemel
1923–2004 Heinrich Rombach
1928 Hermann Schmitz
1934 Bernhard Waldenfels

 

1919 Traktar wersalski
1920 pucz Kappa
1922 powstanie ZSRR, Marsz Mussoliniego na Rzym
1926 przewrót majowy Piłsudskiego
1928 "Czarodziejska góra" Manna

 

 




NEOHEGLIZM

1832–1917 Adolf Lasson
1846–1924 Francis Herbert Bradley
1848–1923 Bernard Bosanquet
1949–1919 Josef Kohler
1854–1924 G.J.P.J. Bolland
1855–1916 Josiah Royce
1862–1932 Georg Lasson
1866–1925 John McTaggart Ellis McTaggart
1866–1952 Benedetto Croce
1869–1944 Léon Brunschvicg
1874–1944 Giovanni Gentile
1884–1974 Richard Kroner
1884–1964 Theodor Haering
1887–1969 Hans Freyer
1902–1968 Alexandre Kojeve
1903–1993 Karl Larenz
1907–1968 Jean Hyppolite
1952 Pirmin Stekeler-Weithofer
1960 Vittorio Hösle





































 


 

 




REALIZM KRYTYCZNY

1854–1923 Wilhelm Jerusalem
1859–1938 Samuel Alexander
1861–1947 Alfred North Whitehead
1862–1915 Oswald Külpe
1863–1952 George Santayana
1873–1922 Arthur O. Lovejoy
1882–1950 Nicolai Hartmann
1888–1967 Aloys Wenzl

















 

 




ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA

1864–1944 Jakob Johann von Uexküll
1874–1928 Max Scheler
1888–1965 Erich Rothacker
1892–1985 Helmuth Plessner
1904–1976 Arnold Gehlen
1913–1994 Michael Landmann
1928 Helmut Fahrenbach
1943 Karl-Siegbert Rehberg

















 

 




FILOZOFIA EGZYSTENCJI

1874–1948 Nikolai Alexandrowitsch Berdjajew
1878–1960 Paul Häberlin
1883–1969 Karl Jaspers
1883–1951 Louis Lavelle
1889–1941 Hans Lipps
1889–1976 Martin Heidegger
1888–1974 Jean Wahl
1890–1965 Heinrich Barth
1898–1983 Xavier Zubiri
1901–1990 Nicola Abbagnano
1897–1973 Karl Löwith
1902–1968 Alexandre Kojeve
1902–1991 Ernesto Grassi
1903–1993 Hans Jonas
1905–1950 Emmanuel Mounier
1905–1980 Jean-Paul Sartre
1905–1975 Wilhelm Weischedel
1913–1960 Albert Camus



 


















 

 




KYOTO

1870–1945 Nishida Kitaro
1885–1962 Tanabe Hajime
1900–1990 Nishitani Keiji
1944 Ryosuke Ohashi









 

 




FILOZOFIA SPOŁECZNA

1855–1936 Ferdinand Tönnies
1858–1917 Émile Durkheim
1864–1920 Max Weber
1893–1947 Karl Mannheim
1897–1990 Norbert Elias
1900–1980 Erich Fromm
1925–1986 Michel de Certeau
1927–1998 Niklas Luhmann
1934 Oskar Negt



 









 

 




LOGICZNY EMPIRYZM

1882–1936 Moritz Schlick
1879–1934 Hans Hahn
1880–1975 Victor Kraft
1882–1945 Otto Neurath
1884–1966 Philipp Frank
1891–1970 Rudolf Carnap
1891–1953 Hans Reichenbach
1895–1945 Felix Kaufmann
1895–1945 Friedrich Waismann
1902–1988 Herbert Feigl
1902–1985 Karl Menger 
1905–1997 Carl Gustav Hempel
1906–1978 Kurt Gödel
1910–1989 Alfred Jules Ayer
1916–2003 Georg Henrik von Wright





























 



FILOZOFIA ANALITYCZNA

1848–1925 Gottlob Frege
1872–1970 Bertrand Russell
1873–1958 George Edward Moore
1889–1951 Ludwig Wittgenstein
1889–1957 Charles Kay Ogden
1900–1976 Gilbert Ryle
1909–1988 Max Black
1911–1960 John Langshaw Austin
1913–1988 Paul Grice
1917–2003 Donald Davidson
1925–2011 Michael Dummett
1929 Noam Chomsky   
1930–1971 Richard Montague
1931 Keith Donnellan
1932 Dagfinn Follesdal
1932 John Searle
1933 David Kaplan
1938 Gilbert Harman
1940 Saul Aaron Kripke
1941 Eike von Savigny
1946 Scott Soames
1946 Tyler Burge
1958 Stephen Neale
1858–1932 Giuseppe Peano
1862–1943 David Hilbert
1878–1956 Jan Łukasiewicz
1901–1983 Alfred Tarski
1902–1995 Joseph Maria Bocheński
1903–1930 Frank Plumpton Ramsey
1903–1995 Alonzo Church
1919 Raymond Smullyan
1929 Jaakko Hintikka
1930 Nuel Belnap
1949 Johan van Benthem
1908–2000 Willard Van Orman Quine
1916 Peter Geach
1919–2006 Peter Strawson
1926 David Armstrong
1932 Franz von Kutschera
1942 Peter van Inwagen
1951 Kevin Mulligan
1952 Edward N. Zalta
1877–1971 W. D. Ross
1908–1994 William Frankena
1908–1979 Charles L. Stevenson
1912–2004 Alan Gewirth
1917–1981 John Leslie Mackie
1919–2002 Richard Mervyn Hare
1919–2001 Elizabeth Anscombe
1920–2010 Philippa Foot
1929–2003 Bernard Williams
1930 Ernst Tugendhat
1940 Thomas M. Scanlon
1942 Derek Parfit
1946 Peter Singer
1946 Dieter Birnbacher
1947 Martha Nussbaum
1952 Susan Wolf
1952 Christine Korsgaard
1887–1971 Charlie Dunbar Broad
1903–1997 John Carew Eccles
1912–1989 Wilfrid Sellars
1916–1999 Roderick Chisholm
192 0J.J.C. Smart
1929 Harry Frankfurt
1932 Fred Dretske
1933 Joseph Levine
1933 Ruth Millikan
1934 Jaegwon Kim
1935 Jerry Fodor
1937 Thomas Nagel
1941–2001 David Lewis
1942 Daniel Dennett
1942 Ned Block
1942 Paul Churchland
1943 John Perry
1943 Frank Cameron Jackson
1944 Peter Bieri
1945 Ansgar Beckermann
1952 Joseph Levine
1956 Michael Pauen
1958 Thomas Metzinger
1966 David Chalmers
1927 Edmund Gettier
1936 Keith Lehrer
1940 Ernest Sosa
1941 Robert Audi
1943 Laurence Bonjour
1945 Susan Haack
1906–1998 Nelson Goodman
1931–2007 Richard Rorty
1926 Hilary Putnam
1928 Nicholas Rescher
1942 John McDowell
1950 Robert Brandom











































 











































































 

SŁOWNICZEK FILOZOFICZNY

Nazwa

wyrażenie oznaczające desygnat

Desygnat

każda rzecz oznaczona nazwą

Pojęcie ogólne

nazwa mająca przynajmniej dwa desygnaty

Denotacja

zbiór wszystkich desygnatów nazwy

Wartość

pożądany przedmiot , cecha, sąd lub postawa. Wartość zaspokaja potrzebę i jest celem działania.

System wartości

zbiór zhierarchizowanych wartości

Aksjologia

nauka o wartościach

Eschatologia

nauka o śmierci i losie pośmiertnym

Hermeneutyka

interpretacja tekstów, w chrześcijańskiej teologii – Biblii.

Egzegeza

badanie i objaśnianie tekstów świętych i hagiograficznych

Hagiografia

piśmiennictwo dotyczące żywotów świętych

Absolut

pierwotny, nieograniczony, doskonały byt

Byt

to co istnieje

Bycie

istnienie (bytu)

Istota, esencja

sedno, prawdziwa natura rzeczy

Egzystencja

istnienie, bycie czegokolwiek, w egzystencjalizmie – istnienie człowieka.

Monizm

pogląd uznający, że prasubstancja jest jednorodna

Dualizm

istnieją dwie prasubstancje: materialna (ciało) i niematerialna (duch)

Pluralizm

zakłada różnorodność prasubstancji




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Brzechczyn, Krzysztof W obronie metanarracji w filozofii historii (2006)
To co udalo sie zapamietac z egzaminu Historii Filozofii
Historia filozofii (1)
Historia filozofii nowożytnej ćwiczenia nr 5
notatek pl Historia Filozofii ( Nieznany
historia filozofii notatki
Historia Filozofii Materiały do egzaminu sciaga 74152
Historia Filozofii Tom III
Tatarkiewicz Historia Filozofii 1
Historia filozofii nowożytnej, 07. Descartes - discours de la methode, Rene Descartes - „Rozpr
Historia filozofii nowożytnej, 24. Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph
Historia filozofii starożytnej, Ostatnie świadectwa zwolenników filozofii Ogrodu i przesłanie Epikur
Historia filozofii nowożytnej, 04. Luther - de libertate christiana, de servo arbitrio, Marcin Luter
Historia filozofii starożytnej, Położenie podwalin pod logikę; retoryka i poetyka, Położenie podwali
Historia filozofii, Anaksymander z Miletu, Historia filozofii
Historia filozofii nowożytnej, 16. David Hume, David Hume (1711-1776)
Historia filozofii starożytnej, Sokrates - odkrycie istoty człowieka, Sokrates - odkrycie istoty czł
Historia filozofii nowożytnej, 03. renesansowa filozofia przyrody, renesansowa filozofia przyrody -
Historia filozofii, Wolfgang Leibniz, Historia filozofii

więcej podobnych podstron