Metoda modyfikacji zachowań

Jest to metoda , która składa się z wielu sposobów pozwalających na zmianę zachowania dziecka.

Janet Carr za zachowanie dziecka uważa rzeczy, które u dziecka są możliwe do zaobserwowania, to co ono robi, np. podskok, machanie ręką, powiedzenie „pa pa”.

Wartością, na której opiera się teoria zmiany zachowania jest to, że to co robimy jest kształtowane przez to, co dzieje się bezpośrednio później, tzn: jeśli po zrobieniu czegoś dzieje się rzecz przyjemna dla dziecka, chętniej zrobi ono to ponownie, a jeśli nie, dziecko niechętnie powtórzy tę czynność.

Rola rodziców, opiekunów jest uważna obserwacja dziecka i jego zachowań oraz zwrócenie uwagi na to co dziecko lubi, co je interesuje i jeżeli są to zachowania uważane przez rodziców za pozytywne (pożądane) wtedy należy zrobić coś co sprawi przyjemność dziecku. Natomiast gdy dziecko zachowuje się w sposób nieprawidłowy, wtedy należy nie poświęcać mu żadnej uwagi lecz obserwować z daleka z pozornym znudzeniem.

Celem tej metody jest uwolnienie dziecka od ograniczeń związanych z jego upośledzeniem, oraz pomoc w uzyskaniu większej niezależności i zdolności do podejmowania decyzji dotyczących samego siebie.

Metoda ta ma na celu pomóc dziecku upośledzonemu zrozumieć czego rodzice od niego oczekują. Dzięki tej metodzie rodzice mogą wypracować sobie sygnały, które staja się jasne i proste dla ich dziecka, które dzięki temu że zawsze są takie same dają większą szansą osobie upośledzonej na zrozumienie sygnału i udzielenie odpowiedzi.

Autorka uważa, że metoda modyfikacji zachowań pozwala na znalezienie odpowiedniej dla dziecka metody nauczania.

Metoda modyfikacji zachowań mówi o tym, że by nauczyć dziecko upośledzone jakiejś trudniejszej dla niego pracy należy rozłożyć mu ją na poszczególne czynności ,a dopiero gdy opanuje każdą z nich połączyć je wszystkie w całość. Dzięki temu osoba z zaburzeniami intelektualnymi może doświadczyć rzeczy, których bez tej metody nie mogła by się nauczyć, bądź miała by z tym ogromny problem, np. jazda na rowerze, ubieranie się, jedzenie sztućcami. Należy uczyć dziecko takich czynności, których obecnie jeszcze nie umie wykonać. Metoda ta nie mówi czego trzeba nauczyć dziecka, lecz podpowiada jak nauczyć. To czego dziecko będzie uczone zależy od rodziców.

W całej metodzie najważniejsza jest obserwacja. Od tego co zaobserwujemy zależeć będzie dalsze postępowanie. Rodzice muszą zastanowić się jakie zachowania dziecka uważają za „dobre”, a jakie za „złe”. Na obserwację może wpływać wiele czynników, np. zmęczenie obserwatora, jego nastrój, duma z dziecka, gdy coś mu się uda i chęć pokazania go w jak najlepszym świetle itp. Jeśli to możliwe powinno się robić wykresy, które pozwolą nam stwierdzić, czy ćwiczenia zmieniają zachowanie dziecka.

Według Janet Carr obserwacje należy zapisywać, by lepiej móc zaobserwować skuteczność metody. Prowadzenie zapisów pozwala na bardziej wnikliwe obserwacje.

Autorka wyróżnia 5 rodzajów zapisów obserwacji:

1.zapis ciągły- „pamiętnik”, obserwator zapisuje wszystko co się dzieje

2. zapis zdarzeniowy- obserwator wybiera jeden lub kilka rodzajów zachowania i zapisuje ilekroć się one pojawiły. Jest to prosty, nieskomplikowany sposób postępowania i może być z powodzeniem stosowany w praktyce.

3.zapis czasu trwania-obserwator zapisuje jak długo trwa pewien rodzaj zachowania.

4.zapis przedziałowy-obserwator dzieli cza w którym będzie prowadził obserwacje, na poszczególne przedziały np. pięciominutowe itd.(dowolne przedziały). Następnie zapisuje czy podczas trwania takiego przedziału dane zachowanie zdarza się czy nie.

5.próby czasowe- czas obserwacji podzielony jest na przedziały, ale obserwator zapisuje tylko, czy dane zachowanie zdarza się w określonym momencie, np. w końcu przedziału.

Nie można mówić o metodzie modyfikacji zachowań, jeśli nie bierze się pod uwagę wzmocnień (nagrodzeń). Wzmocnieniem może być cokolwiek, co zwiększa prawdopodobieństwo zdarzenia się jakiegoś elementu zachowania ponownie, np.: dorosły mówi „usiądź.” Dziecko siada. Dorosły mówi „och, jak ślicznie” i całuje je. Następnym razem dziecko usiądzie chętniej gdy się je o to poprosi. Wzmocnienia można podzielić na: pozytywne (po danym zachowaniu następuje zawsze rzecz przyjemna) i negatywne ( usuwamy rzecz nieprzyjemną). W pracy z osoba upośledzoną stosujemy zawsze wzmocnienia pozytywne.

Wyróżniamy 4 główne rodzaje wzmocnień:

1.pierwotne-są to wzmocnienia konieczne do życia (np.: jedzenie, picie)

2.wtórne (uogólnione)- same w sobie nie są użyteczne dla dziecka. Maja jednak tę zaletę, że można za nie otrzymać to czego się pragnie.(np.: pieniądze, żetony, gwiazdki)

3.społeczne(socjalne)- wszystko co jest okazywaniem uwagi (np.: pochwały, uwagi, pocałunki, pieszczoty)

4.stymulujące- dostarczają dziecku interesujących wrażeń, nowych bodźców(np.: zabawki, gry, muzyka)

Janet Carr pisze, że wzmocnienie powinno następować tylko po tych zachowaniach dziecka, które są pożądane i powinny być stosowane bezpośrednio po tym gdy dziecko zachowa się dobrze oraz w sposób wyraźny(szczególnie wzmocnienia społeczne).

Wzmocnienia wtórne to ekwiwalenty. Mimo że same jako takie nie są wzmocnieniami, mogą jednak pełnić tę rolę w parze z tzw. wymiennikami wzmocnień. Zdobywa się je za dobre zachowanie i wymienia później na odpowiednie wzmocnienia. Rodzice wprowadzając system ekwiwalentów muszą zdecydować się na : ustalenie dobrego i złego zachowania, ustalenie wzmocnienia na wymianę za ekwiwalenty, częstotliwość wymian ekwiwalentów na wzmocnienia. Karą za „złe” zachowanie może być odebranie ekwiwalentów.

Ucząc dziecka nowych rzeczy wykorzystywana jest metoda podpowiadania. Polega ona na czynnym wspieraniu dziecka w trakcie wykonywania poleceń, a następnie na stosowaniu wzmocnień, tak aby nabrało ochoty na powtarzanie nagradzanej czynności.

Istnieją 3 rodzaje podpowiadania:

1.Fizyczne- naprowadzamy dziecko na pożądaną czynność poruszając bezpośrednio jego kończynami

2. przez gestykulację-pokazujemy gesty, ruchy które chcemy by dziecko powtórzyło. Podczas mówienia wskazujemy przedmioty o których mówimy (np.: krzesło)

3.werbalne- powiedzenie dziecku co ma zrobić.

Podpowiedzi powinny być minimalne- tylko w takim stopniu, aby zapewnić dziecku wykonanie czynności. Z czasem należy stopniowo redukować podpowiedzi adekwatnie do postępów dziecka.

Dziecko może uczyć się nowych czynności nie tylko przez podpowiadanie, ale również poprzez naśladowanie. Powinno wyglądać to następująco: mówimy dziecku „zrób to”, następnie demonstrujemy czynność, poprzez podpowiadanie dziecku pomagamy mu wykonać tą czynność i nagradzamy odpowiednim wzmocnieniem. Naukę poprzez naśladowanie należy zacząć od nieskomplikowanych ruchów, czynności stopniowo przechodząc do trudniejszych. Gdy nauczymy dziecko jednej czynności, przechodzimy do następnej i powtarzamy je naprzemiennie dla utrwalenia.

Dziecko musi się nauczyć, że dana czynność może być wykonywana w rożnych sytuacjach, miejscach, w towarzystwie różnych osób. W tym celu należy nauczyć dziecko uogólniania zdobytych umiejętności, np.: gdy dziecko nauczy się pić z kubka, ważne by wiedziało, że można pić w różnych miejscach( nie tylko w kuchni) i nie musi to być zawsze ten sam np.: zielony kubek.

Rozróżnianie zaś oznacza, ze dziecko poznaje, iż pewne rzeczy wolno mu robić tylko w określonych sytuacjach, np.: można rzucać piłką, ale nie doniczką czy szklanką; dobrze robi czyszcząc zęby szczoteczką, ale tylko własną.

Rodzice powinni oduczać złe nawyki zachowania swoich dzieci. W tym celu stosowane są dwie metody: odbieranie dziecku czegoś co lubi, co sprawia mu przyjemność, lub obdarowanie go czymś, co nieprzyjemnym. Zarówno jedno jak i drugie postępowanie powinno nastąpić zaraz po złym zachowaniu się dziecka. Jeśli dziecko źle się zachowuje wprowadzamy przerwę w stosowaniu pozytywnych wzmocnień. Zaczynamy od krótkich przerw, lecz jeśli to nie przyniesie pożądanego efektu wydłużamy przerwę od wzmocnień pozytywnych.

Wygaszanie odnosi się do sytuacji, w której dziecko, wzmacniane każdorazowo za wykonanie jakiejś czynności, zda sobie sprawę, że już nie otrzymuje wzmocnienia. Może ono działać osłabiająco zarówno na dobre jak i złe zachowanie. Metody wygaszania nie powinno się stosować w stosunku do zachowań agresywnych lub samookaleczeń.

Stosowanie kar rzeczowych polega na odebraniu dziecku w następstwie złego zachowania czegoś, co ma dla niego wartość. Sposobem oduczania złych nawyków zachowania może być metoda unieruchomienia(chwilowe ograniczenie ruchów dziecka) lub metoda restytucji i nawiązki( dziecko musi odtworzyć sytuację, w której zachowało się źle oraz zrobić jeszcze coś pozytywnego). Osłabienie złego zachowania można również osiągnąć stosując metodę WZA(Wzmacnianie Zachowań Alternatywnych). Odbywa się to poprzez wyrabianie nowych, pożądanych nawyków. Również pomocne w zwalczaniu niepożądanych zachowań może być manipulowanie elementami otoczenia, np.: wyniesienie zabawek na strych.