Jan Kochanowski Psałterz Dawidów

Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów (pięć wybranych psalmów), oprac. Ziomek

Opracowanie J. Ziomek:




  1. psalm – nazwa zapożyczona z greckiego psalmoi, w hebrajskim tehilim, hymn, pieśń poch-walna.

  2. księga hymnów w oryginale hebrajskim znajduje się w grupie tzw. „Pism” obok Przypowieści, Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Księgi Eklezjastes, Es-ter, Daniela

  3. grupa „Pism”, najbliższa literacko, wpływ na wyobraźnię artysty, odróżniana od grupy „Prawa” („Pięcioksiąg Mojżesza”).

  4. psałterz został nazwany Dawidowym, ale twórcami hymnów są też Asaf, Herman, Etan i inni.

  5. różne datowanie poszczególnych psalmów – zbiór powstał na przestrzeni od XI do III w.p.n.e. (do powstania przekładu „Septuaginty”).


  1. jej zasadą jest paralelizm członów – swoisty układ zdań (wersów):

  1. trudności dla literatury grecko-rzymskiej, np. z punktu widzenia retoryki są błędem.


  1. przez Żydów dla potrzeb gmin żydowskich.

  2. różniły się między sobą, uczony Origines postanowił zestawić tekst hebrajski z 4 przekładami i szóstej wersji – Heksapla.


  1. pierwsze przekłady II/III w.n.e.

  2. św. Hieronim IV/V w. – nowy przekład oparty na tekście hebrajskim – Wulgata, wcześniej Hie-ronim przekładał psalmy.

  1. powstawał stopniowo, przez wieki: stosunek do Boga, nawarstwienie elementów świeckich (historycznych i obyczajowych, świecka pieśń weselna – ps. 45).

  2. trudności w procesie łączenia Starego i Nowego Testamentu, np. złorzeczenia, w których Bóg jakby wciągany jest do wykonywania aktów nienawiści ludzkiej.

  3. „Psałterz” jest dziełem natchnionym.

  4. obrona przed zarzutem niemoralności czy świeckości: tzw. szkoła aleksandryjska (II w.) – treść nastręczająca trudności interpretowana alegorycznie + szkoła antiochańska (III w.) – praca nad sensem dosłownym.

  5. ustalenie się teorii sensów biblijnych, podział na:

  1. humanizm – łączenie naukowego zainteresowania tekstem ze zrozumieniem jego piękna.


  1. podjęcie słów przypisywanych Arystotelesowi – poezja sztuką boską.

  2. poeci pierwszymi teologami, równe prawa.

  3. Petrarca – poezja nie stoi w sprzeczności z teologią, teologia to poezja pochodząca od Boga.



  1. ataki na „Wulgatę” – Valla i reformatorzy.

  2. działacze reformacji – oryginał hebrajski.

  3. w latach 1450-1522 160 nowych przekładów: Santes Pagninus, Campensis, Kochanowski, Flaminius, Buchanan, Marot.

  4. reformacja wobec Biblii: Luter odrzucał poczwórny sens, interpretacja gramatyczna i historyczna.

  5. konieczność znajomości języka oryginalnego.



  1. motywy biblijne w twórczości Reja, Trzycieskiego, Krowickiego.

  2. 1532 r. w Krakowie u Wietora – przekład krakowski; 1539 r. Walentego Wróbla; 1546 r. „Psał-terz” prozą w przekładzie Reja + wierszowana parafraza kilku psalmów; 1558 r. Jakub Lubel-czyk.

  3. poszczególne psalmy: Andrzej Trzycieski, Lubelczyk, anonimowe…

  4. 1561 r. Biblia Jana Leopolity; 1563 r. Biblia brzeska; 1572 r. Biblia nieświeska (Budnego)



  1. wykazuje więcej podobieństw z tekstami hebrajskimi i parafrazami niż z „Wulgatą”, ale jest ona punktem wyjścia: każdy psalm zaopatrzony w motto, czyli początek psalmu z „Wulgaty” (wskazanie tematu parafrazy, modyfikowanie tematu w kierunku sugerowanym przez inne przekłady), odstępstwa od „Wulgaty”: dowód humanistycznej swobody twórczej, nie krępowanej postanowieniami soborowymi.

  2. różnice między „Psałterzem” a „Wulgatą” nie mogą być sprowadzane do niezgodności werbalnych – traktować należy jako różnice ideologii, wyobrażeń artystycznych, środków wyrazu.

  3. widoczna znajomość przekładu Pagnina, Campensisa, Hessa, Marot.

  4. największe wpływy: przekład Buchanana (nie w reminiscencjach, lecz w stylu i topice, bogactwie liryzmu i laickości).

  5. w kształtowaniu koncepcji twórczej Kochanowskiego nie odegrał większej roli żaden z polskich tekstów, ale wyrazy i zwroty zapożyczone przy rozwiązywaniu konkretnych problemów przekładowych.



  1. 2 części:

  1. duże różnice (niektórzy badacze sądzą, że było dwóch autorów).

  2. w przekładzie Kochanowskiego wyczuwalne dwie konwencje stylistyczne, Kochanowski dodał na początku wiersze, których brak w oryginale: uzupełnił utwór poetyckim opisem świata, apelującym do wyobraźni czytelnika.

  3. autoreminiscencja: związana z „Hymnem” – koncepcja Boga-budowniczego świata i jego po-chwała poprzez ukazanie piękna jego dzieła.

  4. motywy biblijne Kochanowski przekształca w duchu antycznych, zaś motywy antyczne koryguje w duchu biblijnym; ta kontaminacja wątków i motywów biblijnych i antycznych jest charakterystyczna dla twórczości Kochanowskiego, który bierze z Biblii i religii grecko-rzymskiej nie ich cechy specyficzne, ale wspólne poglądy.

  5. synkretyzm religijny -łączenie różnych religii, cecha renesansowego poglądu na świat.

  6. doskonałość świata zbudowanego na prawach raz przez Opatrzność ustalonych i poznawalnych.

  7. dążność do wzbogacenia przekładu epitetami, którym brak oryginalności.

  8. w II części psalmu mniej zależny od Buchanana, częściej trzyma się tekstu hebrajskiego i „Wulgaty”.

  9. posługuje się porównaniem przez zaprzeczenie – środek stosowany w poezji antycznej, zale-cany przez Arystotelesa („Miód nie tak słodki”).

  10. metoda twórcza Kochanowskiego – z każdego wzoru bierze poszczególne elementy i składa je na całość przewyższającą pracą poprzedników.

  11. dbałość o opis urody świata, o wzbogacenie licznych walorów psalmów, o zróżnicowanie środków stylistycznych, związane z renesansową tendencją do traktowania „Psałterza” jako dzieła artystycznego.

  12. uzupełnienia wprowadzone przez Kochanowskiego oddalają ten psalm od możliwości inter-pretacji mesjańskiej, tendencja do ujmowania koncepcji Boga i stosunku człowieka do Boga w kategoriach wspólnych pojęciom starotestamentowym, antycznym i chrześcijańskim – cha-rakter ponadwymiarowej parafrazy.

  13. niewielka ilość miejsc antykizujących – epizodyczne urozmaicenia wiersza albo dyskretne stylizacje, zaczerpnięte z utartych zwrotów i skonwencjalizowanych opisów przyrody, nie wprowadzają dysonansów, np.: „różanoręka zorza” – porównanie słońca do oblubieńca w zło-tym wieńcu.



  1. główny motyw psalmów: stosunek człowieka do Boga.

  2. pojęcie Boga w Starym Testamencie nie oznacza pojęć chrześcijańskich, opiera się o kult Jahwe, boga narodu wybranego (henoteizm).

  3. niektórzy badacze uważają, że w Starym Testamencie jest nie monoteizm, ale monolatria (uwielbienie) boga przy równoczesnym uznawaniu istnienia bogów dla innych narodów.

  4. psalmy – kilka nazw Boga, najczęściej „Jahveh” (Bóg narodu wybranego) i „Elohim” (Bóg, którego zwiastuje natura i rozum); chrześcijaństwo nie mogło przyjąć henoteistycznego poglądu, św. Hieronim tłumaczył „Jahveh” = „Dominus” (u Wujka: Pan), a „Elohim” = „Deus”.

  5. Kochanowskiemu obcy był starotestamentowy henoteizm, ale nie przyjął rozróżnienia „Wulgaty” – supremacja czynników lirycznych nad hermenetycznymi wyrażająca się w bogactwie nazw nadawanych Bogu.

  6. troska o szerokie zróżnicowanie uczuć psalmisty; Kochanowskiemu chodzi o atrybuty bóstwa zgodne z zasadą monoteizmu, ale tak ogólne, że dające się zmieścić w różnych systemach religijnych.

  7. nazwy Kochanowskiego podkreślają nieokreśloność i niepojętość Boga.

  8. Stary Testament antropomorfizuje Boga.

  9. w „Psałterzu” Kochanowskiego człowiek jest jakby wyolbrzymiony, poeta mocniej antropomofizuje tekst oryginalny; przypisywanie mu cech ludzkich; nie tylko sugeruje się Starym Testamentem, ale także stosuje topikę antyczną (topos Boga-demiurga).

  10. w psalmie Bóg często objawia się w gniewie, podkreślając konieczność lęku przed Nim (na-wet – psalm o potrzebie miłowania Boga – wpływ hellenizmu).

  11. u Kochanowskiego tendencja do złagodzenia atmosfery lęku (odrodzenie – Bóg ujmowany w kategoriach ponadwymiarowych, miłosierny i bezinteresowny).

  12. zignorowanie interpretacji w duchu mesjańskim, rozumiał psalmy historycznie, jako dzieło związane z Dawidem.



  1. popularność przekładu – neutralność wobec sporów egzegetycznych, ani katolicki, ani protestancki.

  2. laizacja – na przykładzie kwestii eschatologicznej – w oryginale hebrajskim miejsce, dokąd udają się dusze zmarłych to „szeol” (kraina nicości i milczenia, odcięta do świata), św. Hieronim przełożył to jako „infernum” lub „infernus” (w kontekście eschatologii chrześcijańskiej – miejsce kary ostatecznej); Kochanowski: ‘w brzydkiej ziemi”, „wieczna noc”, „upad nieuchroniony”, upadek, grób, dół.

  3. w „Wulgacie” brak pojęcia cnota, Kochanowski posługuje się nim tam, gdzie w „Wulgacie” jest mowa o dobroci, świętości, sprawiedliwości.



  1. tłem porównawczym: „Wulgata”, przekład z hebrajskiego, współczesne przekłady zagranicz-ne i krajowe.

  2. stosunek Kochanowskiego do typowych dla Starego Testamentu środków wyrazu i cech stylu hebrajskiego, np. częsta konstrukcja 2 rzeczowników, z których drugi pełni funkcję przydawki przymiotnikowej; Kochanowski używa ich rzadko.

  3. stosunek do zwrotów biblijnych, np. „Pan zastępów” (Wujek), u Kochanowskiego różne, od-cień znaczeniowy.

  4. superlativus absolutus – zestaw liczby pojedynczej danego rzeczownika z liczbą mnogą, pol-ski odpowiednik: pieśni nad pieśniami (zamiast: pieśń pieśni), król nad królami etc.; podobnie tłumaczył Kochanowski.

  5. z frazeologii biblijnej zachował to, co nie kłóciło się z frazeologią polską lub z przyswojonymi już polszczyźnie elementami frazeologii antycznej; opuszcza zwroty niezrozumiale, które wy-magałyby komentarza.

  6. przysłowia i zwroty przysłowiowe, ale ze względu na podniośle liryczny charakter „Psałterza” udział mowy potocznej musiał być mniejszy niż w innych utworach.


  1. Kochanowski nie unika realiów historycznych i geograficznych związanych ze światem i dzie-jami Izraela, ale o ile są zrozumiałe w ich emocjonalnym ekwiwalencie; zmienia realia, gdy wywołują inne asocjacje lub gdy w kontekście polskich zamierzonych przez oryginał asocjacji wywołać nie mogą.

  2. tendencja Kochanowskiego do porównań rozbudowanych (związanych z tradycją antyczną i poetycką pieśni ludowych, wzbogacenie opisu przeżyć psalmisty i urody świata o elementy obrazowe, np. w oryginale porównanie prześladowanego człowieka do zanikającego cienia, u Kochanowskiego dodane szczegóły: nastrój wieczoru, zachodzącego słońca, czegoś, co się kończy i zapowiada mrok.

  3. porównanie do zwierząt wzbogaca Kochanowski o ładunek emocjonalny, np. dusza pragnie Boga – porównanie do jelenia szukającego wody, Kochanowski rozbudowuje ją o dwa wersy: zamordowana łania szczuta przez psy szukająca w puszczy strumienia.


  1. tendencja do dodawania epitetów.

  2. nierzadko epitet pleonastyczny (łąka zielona).

  3. wzorem dal zasady epitetycznego wzbogacania przekładu jest Buchanan.

  4. epitety przymiotnikowe i imiesłowne złożone (wywodzą się z tradycja poezji antycznej) uży-wane przez Kochanowskiego w miejscach podniosłych, często zamiast niezrozumiałego i ob-cego hebraizmu.

  5. epitety zaprzeczone (światło niezgaszone, nieujęty wiatr) – brak w oryginale, wywodzą się z zalecenia Arystotelesa; u Kochanowskiego odnoszą się one do Boga (podkreślają jego wiel-kość, np. niestworzony, niezmierzony, nieskończony) albo do dzieł Boskich („Twe strzały są nieuchronione”), wpływ różnych koncepcji.


  1. „Psałterz” – najbardziej zróżnicowany pod względem synonimiki utwór Kochanowskiego (cykl 150 utworów dających się sprowadzić do kilkunastu stanów lirycznych, groziłby jednostajnoś-cią, gdyby skali tej nie zróżnicować).

  2. jedna z odmian paralelizmu synonimicznego: w oryginale – powstanie członu w identycznym brzmieniu; u Kochanowski dwie tendencje do urozmaicenia powtarzanych członów + próba oddania charakterystycznej formy poezji hebrajskiej.

  3. bogactwo rodzajów wiersza i strofy: w twórczości Kochanowskiego – 15 rodzajów wiersza (od 5- do 14-zgłoskowca), 32 (lub 41, jeśli uwzględnić parzysto rymowaną i wiersze styczne) ro-dzajów strof.



  1. za życia Kochanowskiego ukazały się dwa wydania „Psałterza”.

  2. przekład ponad wyznaniowy – uczucia miłości do Boga i uwielbienie dlań ujmuje Kochanow-ski w kategoriach wspólnych różnym systemom religijnym i kulturowym (od Starego Testa-mentu przez antyk do chrześcijaństwa) –uniwersalizm chrześcijański.

  3. 1580 r. „Melodie na Psałterz polski” Mikołaj z Gomółki.



Wiersz dedykacyjny:



PSALM 13

Usequeguo, Domine, oblivisceris me in finem”















PSALM 15

Domine, quis habitabit in tabernaculo Tuo”























PSALM 23

„Dominus regit me et nihil mihi deerit” - We współczesnym tłumaczeniu to jest psalm: „Pan jest moim pasterzem/niczego mi nie braknie …”















PSALM 52

quid gloralis in malitia, Gui potens es”















PSALM 54

Deus, in nomie Tuo salvum me fac”
















Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów
15 Jan Kochanowski Psałterz Dawidów, Psalmy 110, 123 i 136 oprac Marta Dziedzicka
14 Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów – dedykacja, psalm 1, 71, oprac Aleksandra Rusinek
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów
Jan Kochanowski Psalterz Dawidów
Kochanowski Psałterz Dawidów, polski, lektura+notatki, Renesans, Notatki
Odprawa posłów greckich (2) , Odprawa posłów greckich - Jan Kochanowski
13.Kochanowski a Sep Szarzynski, Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński o człowieku i jego miejscu
11. J. Kochanowski - Fraszki Ks. Trzecie, oprac. Beata Chęcka, Jan Kochanowski "Fraszki" -
NA ZDROWIE, Wszystko do szkoły, Jan Kochanowski
DO HANNY, Wszystko do szkoły, Jan Kochanowski
NA LIPĘ, Wszystko do szkoły, Jan Kochanowski
Fraszki Kochan (2) , Fraszki - Jan Kochanowski
Prezentacja maturalna, Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce, Jan Kochanowski Pieśń świętojań
O RZYMIE, Wszystko do szkoły, Jan Kochanowski
NA DOM W CZARNOLESIE, Wszystko do szkoły, Jan Kochanowski
Kochanowski psałterz dawidów[1], HLP I rok

więcej podobnych podstron