Jan Kochanowski – Psałterz Dawidów

Wstęp

- pierwsze wydanie „Psałterza” 08,10,1579 r. – przywilej Batorego zakazujący przedruku

dzieł Kochanowskiego bez jego zgody.

- okoliczności powstania nieznane dokładnie: powstawał stopniowo i obok innych utwórów

oraz przez artystę dojrzałego.

I.

„Psałterz” w ciągu wieków.

- psalm – nazwa zapożyczona z greckiego psalmoi, w hebrajskim tehilim, hymn, pieśń

poch-walna.

- księga hymnów w oryginale hebrajskim znajduje się w grupie tzw. „Pism” obok

Przypowieści, Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Księgi

Eklezjastes, Es-ter, Daniela…

- grupa „Pism”, najbliższa literacko, wplyw na wyobraźnięartysty, odróżniana od grupy

„Prawa” („Pięcioksiąg Mojżesza”).

- psałterz został nazwany Dawidowym, ale twórcami hymnów są też Asaf, Herman, Etan i

inni.

- różne datowanie poszczególnych psalmów – zbiór powstał na przestrzeni od XI do III

w.p.n.e. (do powstania przekładu „Septuaginty”).

Forma poezji hebrajskiej.

- jej zasadą jest paralelizm członów – swoisty układ zdań (wersów):

- paralelizm synonimiczny: 2 człony ułożone tak, że wyrażają tę samą myśl.

- paralelizm antytetyczny: zdanie 2 przeciwstawione 1.

- paralelizm syntetyczny: zdanie 2 uzupełnia 1.

- trudności dla literatury grecko-rzymskiej, np. z punktu widzenia retoryki są błędem.

Greckie przekłady Starego Testamentu.

- przez Żydów dla potrzeb gmin żydowskich.

- różniły się między sobą, uczony Origines postanowił zestawić tekst hebrajski z 4

przekładami i szóstej wersji – Heksapla.

Przekłady na łacinę.

- pierwsze przekłady II/III w.n.e.

- św. Hieronim IV/V w. – nowy przekład oparty na tekście hebrajskim – Wulgata,

wcześniej Hie-ronim przekładał psalmy.

Sprzeczność „Psałterza”.

- powstawał stopniowo, przez wieki: stosunek do Boga, nawarstwienie elementów

świeckich (historycznych i obyczajowych, świecka pieśń weselna – ps. 45).

- trudności w procesie łączenia Starego i Nowego Testamentu, np. złorzeczenia, w których

Bóg jakby wciągany jest do wykonywania aktów nienawiści ludzkiej.

- „Psałterz” jest dziełem natchnionym.

- obrona przed zarzutem niemoralności czy świeckości: tzw. szkoła aleksandryjska (II w.) –

treść nastręczająca trudności interpretowana alegorycznie + szkoła antiochańska (III w.) –

praca nad sensem dosłownym.

- ustalenie się teorii sensów biblijnych, podział na:

- sens dosłowny (sensus litteralis).

- sens duchowy (sensus spiritualis) + sens typiczny.

- sens alegoryczny (podający prawdy wiary, moralny…).

- humanizm – łączenie naukowego zainteresowania tekstem ze zrozumieniem jego piękna.

Poezja a teologia.

- podjęcie słów przypisywanych Arystotelesowi – poezja sztuką boską.

- poeci pierwszymi teologami, równe prawa.

- Petrarca – poezja nie stoi w sprzeczności z teologią, teologia to poezja pochodząca od

Boga.

II.

Przekłady Biblii w renesansie.

- ataki na „Wulgatę” – Valla i reformatorzy.

- działacze reformacji – oryginał hebrajski.

- w latach 1450-1522 160 nowych przekładów: Santes Pagninus, Campensis, Kochanowski,

Flaminius, Buchanan, Marot.

- reformacja wobec Biblii: Luter odrzucał poczwórny sens, interpretacja gramatyczna i

history-czna.

- konieczność znajomości języka oryginalnego.

III.

Psalmy w Polsce w epoce renesansu.

- motywy biblijne w twórczości Reja, Trzycieskiego, Krowickiego.

- 1532 r. w Krakowie u Wietora – przekład krakowski; 1539 r. Walentego Wróbla; 1546 r.

„Psał-terz” prozą w przekładzie Reja + wierszowana parafraza kilku psalmów; 1558 r.

Jakub Lubel-czyk.

- poszczególne psalmy: Andrzej Trzycieski, Lubelczyk, anonimowe…

- 1561 r. Biblia Jana Leopolity; 1563 r. Biblia brzeska; 1572 r. Biblia nieświeska (Budnego)

IV.

Wzory i źródła „Psałterza” Kochanowskiego.

- wykazuje więcej podobieństw z tekstami hebrajskimi i parafrazami niż z „Wulgatą”, ale

jest ona punktem wyjścia: każdy psalm zaopatrzony w motto, czyli początek psalmu z

„Wulgaty” (wskazanie tematu parafrazy, modyfikowanie tematu w kierunku

sugerowanym przez inne przekłady), odstępstwa od „Wulgaty”: dowód humanistycznej

swobody twórczej, nie krępo-wanej postanowieniami soborowymi.

- różnice między „Psałterzem” a „Wulgatą” nie mogą być sprowadzane do niezgodności

wer-balnych – traktować należy jako różnice ideologii, wyobrażeń artystycznych,

środków wyrazu.

- widoczna znajomość przekładu Pagnina, Campensisa, Hessa, Marot.

- największe wpływy: przekład Buchanana (nie w reminiscencjach, lecz w stylu i topice,

bogac-twie liryzmu i laickości).

- w kształtowaniu koncepcji twórczej Kochanowskiego nie odegrał większej roli żaden z

pol-skich tekstów, ale wyrazy i zwroty zapożyczone przy rozwiązywaniu konkretnych

problemów przekładowych.

V.

Psalm 19. Biblia i antyk.

- 2 części:

- I, w. 1-7 – wielkość Boga objawiająca się w naturze.

- II, w. 8-15 – opiewa prawo Boże nadane ludowi na górze Synaj.

- duże różnice (niektórzy badacze sądzą, że było dwóch autorów).

- w przekładzie Kochanowskiego wyczuwalne dwie konwencje stylistyczne, Kochanowski

dodał na początku wiersze, których brak w oryginale: uzupełnił utwór poetyckim opisem

świata, apelującym do wyobraźni czytelnika.

- autoreminiscencja: związana z „Hymnem” – koncepcja Boga-budowniczego świata i jego

po-chwała poprzez ukazanie piękna jego dzieła.

- motywy biblijne Kochanowski przekształca w duchu antycznych, zaś motywy antyczne

kory-guje w duchu biblijnym; ta kontaminacja wątków i motywów biblijnych i

antycznych jest chara-kterystyczna dla twórczości Kochanowskiego, który bierze z Biblii i

religii grecko-rzymskiej nie ich cechy specyficzne, ale wspólne poglądy.

- synkretyzm religijny

1

- cecha renesansowego poglądu na świat.

- doskonałość świata zbudowanego na prawach raz przez Opatrzność ustalonych i

poznawal-nych.

- dążność do wzbogacenia przekładu epitetami, którym brak oryginalności.

- w II części psalmu mniej zależny od Buchanana, częściej trzyma się tekstu hebrajskiego i

„Wulgaty”.

- posługuje się porównaniem przez zaprzeczenie – środek stosowany w poezji antycznej,

zale-cany przez Arystotelesa („Miód nie tak słodki”).

- metoda twórcza Kochanowskiego – z każdego wzoru bierze poszczególne elementy i

składa je na całość przewyższającą pracą poprzedników.

- dbałość o opis urody świata, o wzbogacenie licznych walorów psalmów, o zróżnicowanie

środków stylistycznych, związane z renesansową tendencją do traktowania „Psałterza”

jako dzieła artystycznego.

- uzupełnienia wprowadzone przez Kochanowskiego oddalają ten psalm od możliwości

inter-pretacji mesjańskiej, tendencja do ujmowania koncepcji Boga i stosunku człowieka

do Boga w kategoriach wspólnych pojęciom starotestamentowym, antycznym i

chrześcijańskim – cha-rakter ponadwymiarowej parafrazy.

- niewielka ilość miejsc antykizujących – epizodyczne urozmaicenia wiersza albo dyskretne

stylizacje, zaczerpnięte z utartych zwrotów i skonwencjalizowanych opisów przyrody, nie

wprowadzają dysonansów, np.: „różanoręka zorza” – porównanie słońca do oblubieńca w

zło-tym wieńcu.

VI.

Koncepcja Boga.

- główny motyw psalmów: stosunek człowieka do Boga.

- pojęcie Boga w Starym Testamencie nie oznacza pojęć chrześcijańskich, opiera się o kult

Jahwe, boga narodu wybranego (henoteizm).

- niektórzy badacze uważają, że w Starym Testamencie jest nie monoteizm, ale monolatria

(uwielbienie) boga przy równoczesnym uznawaniu istnienia bogów dla innych narodów.

- psalmy – kilka nazw Boga, najczęściej „Jahveh” (Bóg narodu wybranego) i „Elohim”

(Bóg, którego zwiastuje natura i rozum); chrześcijaństwo nie mogło przyjąć

henoteistycznego po-glądu, św. Hieronim tłumaczył „Jahveh” = „Dominus” (u Wujka:

Pan), a „Elohim” = „Deus”.

1

sposób łączenia różnych systemów religijnych.

- Kochanowskiemu obcy był starotestamentowy henoteizm, ale nie przyjął rozróżnienia

„Wul-gaty” – supremacja czynników lirycznych nad hermenetycznymi wyrażająca się w

bogactwie nazw nadawanych Bogu.

- troska o szerokie zróżnicowanie uczuć psalmisty; Kochanowskiemu chodzi o atrybuty

bóstwa zgodne z zasadą monoteizmu, ale tak ogólne, że dające się zmieścić w różnych

systemach religijnych.

- nazwy Kochanowskiego podkreślają nieokreśloność i niepojętość Boga.

- Stary Testament antropomorfizuje Boga.

- w „Psałterzu” Kochanowskiego człowiek jest jakby wyolbrzymiony, poeta mocniej

antropomo-fizuje tekst oryginalny; przypisywanie mu cech ludzkich; nie tylko sugeruje

się Starym Testa-mentem, ale także stosuje topikę antyczną (topos Boga-demiurga).

- w psalmie Bóg często objawia się w gniewie, podkreślając konieczność lęku przed Nim

(na-wet – psalm o potrzebie miłowania Boga – wpływ hellenizmu).

- u Kochanowskiego tendencja do złagodzenia atmosfery lęku (odrodzenie – Bóg

ujmowany w kategoriach ponadwymiarowych, miłosierny i bezinteresowny).

- zignorowanie interpretacji w duchu mesjańskim, rozumiał psalmy historycznie, jako

dzieło związane z Dawidem.

VII.

Tendencje laickie w parafrazie Kochanowskiego.

- popularność przekładu – neutralność wobec sporów egzegetycznych, ani katolicki, ani

prote-stancki.

- laizacja – na przykładzie kwestii eschatologicznej – w oryginale hebrajskim miejsce,

dokąd udają się dusze zmarłych to „szeol” (kraina nicości i milczenia, odcięta do świata),

św. Hiero-nim przełożył to jako „infernum” lub „infernus” (w kontekście eschatologii

chrześcijańskiej – miejsce kary ostatecznej); Kochanowski: ‘w brzydkiej ziemi”, „wieczna

noc”, „upad nieuchro-niony”, upadek, grób, dół.

- w „Wulgacie” brak pojęcia cnota, Kochanowski posługuje się nim tam, gdzie w

„Wulgacie” jest mowa o dobroci, świętości, sprawiedliwości.

VIII. Styl przekładu Kochanowskiego.

- tłem porównawczym: „Wulgata”, przekład z hebrajskiego, współczesne przekłady

zagranicz-ne i krajowe.

- stosunek Kochanowskiego do typowych dla Starego Testamentu środków wyrazu i cech

stylu hebrajskiego, np. częsta konstrukcja 2 rzeczowników, z których drugi pełni funkcję

przydawki przymiotnikowej; Kochanowski używa ich rzadko.

- stosunek do zwrotów biblijnych, np. „Pan zastępów” (Wujek), u Kochanowskiego różne,

od-cień znaczeniowy.

- superlativus absolutus – zestaw liczby pojedynczej danego rzeczownika z liczbą mnogą,

pol-ski odpowiednik: pieśni nad pieśniami (zamiast: pieśń pieśni), król nad królami etc.;

podobnie tłumaczył Kochanowski.

- z frazeologii biblijnej zachował to, co nie kłóciło się z frazeologią polską lub z

przyswojonymi już polszczyźnie elementami frazeologii antycznej; opuszcza zwroty

niezrozumiale, które wy-magałyby komentarza.

- przysłowia i zwroty przysłowiowe, ale ze względu na podniośle liryczny charakter

„Psałterza” udział mowy potocznej musiał być mniejszy niż w innych utworach.

Stosunek do porównań.

- Kochanowski nie unika realiów historycznych i geograficznych związanych ze światem i

dzie-jami Izraela, ale o ile są zrozumiałe w ich emocjonalnym ekwiwalencie; zmienia

realia, gdy wywołują inne asocjacje lub gdy w kontekście polskich zamierzonych przez

oryginał asocjacji wywołać nie mogą.

- tendencja Kochanowskiego do porównań rozbudowanych (związanych z tradycją

antyczną i poetycką pieśni ludowych, wzbogacenie opisu przeżyć psalmisty i urody świata

o elementy obrazowe, np. w oryginale porównanie prześladowanego człowieka do

zanikającego cienia, u Kochanowskiego dodane szczegóły: nastrój wieczoru,

zachodzącego słońca, czegoś, co się kończy i zapowiada mrok.

- porównanie do zwierząt wzbogaca Kochanowski o ładunek emocjonalny, np. dusza

pragnie Boga – porównanie do jelenia szukającego wody, Kochanowski rozbudowuje ją o

dwa wersy: zamordowana łania szczuta przez psy szukająca w puszczy strumienia.

Epitet.

- tendencja do dodawania epitetów.

- nierzadko epitet pleonastyczny (łąka zielona).

- wzorem dal zasady epitetycznego wzbogacania przekładu jest Buchanan.

- epitety przymiotnikowe i imiesłowne złożone (wywodzą się z tradycja poezji antycznej)

uży-wane przez Kochanowskiego w miejscach podniosłych, często zamiast

niezrozumiałego i ob-cego hebraizmu.

- epitety zaprzeczone (światło niezgaszone, nieujęty wiatr) – brak w oryginale, wywodzą

się z zalecenia Arystotelesa; u Kochanowskiego odnoszą się one do Boga (podkreślają

jego wiel-kość, np. niestworzony, niezmierzony, nieskończony) albo do dzieł Boskich

(„Twe strzały są nieuchronione”), wpływ różnych koncepcji.

Synonimika.

- „Psałterz” – najbardziej zróżnicowany pod względem synonimiki utwór Kochanowskiego

(cykl 150 utworów dających się sprowadzić do kilkunastu stanów lirycznych, groziłby

jednostajnoś-cią, gdyby skali tej nie zróżnicować).

- jedna z odmian paralelizmu synonimicznego: w oryginale – powstanie członu w

identycznym brzmieniu; u Kochanowski dwie tendencje do urozmaicenia powtarzanych

członów + próba oddania charakterystycznej formy poezji hebrajskiej.

- bogactwo rodzajów wiersza i strofy: w twórczości Kochanowskiego – 15 rodzajów

wiersza (od 5- do 14-zgłoskowca), 32 (lub 41, jeśli uwzględnić parzysto rymowaną i

wiersze styczne) ro-dzajów strof.

IX.

Uwagi końcowe.

- za życia Kochanowskiego ukazały się dwa wydania „Psałterza”.

- przekład ponad wyznaniowy – uczucia miłości do Boga i uwielbienie dlań ujmuje

Kochanow-ski w kategoriach wspólnych różnym systemom religijnym i kulturowym (od

Starego Testa-mentu przez antyk do chrześcijaństwa) –uniwersalizm chrześcijański.

- 1580 r. „Melodie na Psałterz polski” Mikołaj z Gomółki.

Treść

- dedykacja Piotrowi Myszkowskiemu, biskupowi krakowskiemu – tylko on godny jest

tych psal-mów, „Wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,/ Gdzie dotychczas nie było

znaku polskiej sto-py”.

I.

część.

1. psalm – szczęśliwy, który zwraca swe myśli ku Bogu, „Pan bowiem

sprawiedliwych na wszelki czas broni,/ A przewrotna, złe ludzi cicha pomsta

goni”.

2. psalm – próżne knowania człowieka przeciw Bogu, od Boga dana królom władza,

ma-ją się bać i szanować Boga.

3. psalm – Dawid zmuszony uciekać przed synem, Absalomem, zawsze, o cokolwiek

Dawid prosił Boga, ten mu to darował, teraz prosi o obronę.

4. psalm – prośba o pomoc, do nieżyczliwych wezwanie do opamiętania się, ważne

czy-ste sumienie (zalecenie robienia rachunku sumienia co wieczór), ono znaczy

więcej niż ofiary, pewność w Bożą opiekę.

5. psalm – prośba o wysłuchanie, wiara w sprawiedliwość i pomoc pobożnym.

6. psalm – prośba o zmiłowanie.

7. psalm – nadzieja w Boga, nikt nie uratuje się z grzechu bez pomocy Boga; jeśli

pod-miot liryczny zgrzeszył, niech będzie potępiony; jeśli będzie uratowany, na

wieki bę-dzie sławił imię Boga.

8. psalm – opiewa wielkość Boga – Stworzyciela świata.

9. psalm – wielkość Boga, sprawiedliwość, moc, litościwość, w Dniu Sądu

Ostatecznego panowie będą na równi z chłopami.

10. psalm – prośba o wsparcie i odwrócenie niełaski, człowiek bez Boga nic nie

znaczy.

11. psalm – ufność w Bogu.

12. psalm – „Panie, Ty nas zachowaj od ludzi zdradliwych”.

13. psalm – jeśli Bóg go nie opuści, będzie Go zawsze sławić.

14. psalm – „Pan każdego broni,/ Kto sie pod Jego cień skłoni”.

15. psalm – u Boga znajdzie mieszkanie człowiek niewinny, uprzejmego serca.

16. psalm – prośba o pomoc i wiara w jej otrzymanie.

17. psalm – prośba o litość i o wymierzenie kary dla okrutnych ludzi.

18. psalm.

19. psalm.

20. psalm – „ocz Go żądamy,/ Wszystko z łaski Jego zawżdy otrzymamy”.

21. psalm – nieprzyjaciel nie uchroni się przed Bogiem.

22. psalm – dlaczego Bóg opuścił go, bez Niego człowiek niczym.

23. psalm – „wiekuisty pasterz” „Wrócił mię z dziwnych obłędliwości/ Na ścieżkę

jawnej sprawiedliwości”.

24. psalm – cała ziemia należy do Pana.

25. psalm – niech poganie będą pohańbieni wiecznie.

26. psalm – on człowiek niewinny, wsławi Jego imię.

27. psalm – „Ufając Pańskiej pomocy,/ Nie boję się żadnej mocy”.

28. psalm – prośba, by nie umierał wśród ludzi nieprawych.

29. psalm – niech wszyscy chwalą imię Boga, On niezwyciężony.

30. psalm – będzie wielbić Boga, póki będzie żyć.

31. psalm – prośba o pomoc.

32. psalm – „Szczęśliwy, komu grzechy odpuszczono”.

33. psalm – niech wszyscy radośnie chwalą Boga.

34. psalm – zawsze będzie chwalić Boga.

35. psalm – Bóg – „Obrońca wieczny ludzi utrapionych”.

36. psalm – dobroć i sprawiedliwość Boga sięgają nieba.

37. psalm – „Miej ty nadzieję w Panu a cnotliwie/ Swój żywot sprawuj”.

38. psalm – prośba, by Bóg nie karał go w gniewie.

39. psalm – „Błąd jest człowiek”, „Próżne jego frasowanie” i starania ziemskie.

40. psalm – czekał z cierpliwością, Bóg go wysłuchał.

41. psalm – ucieka się do Boga, złożony chorobą.

II.

część.

42. psalm – wezwanie do duszy, by się nie lękała, tylko zaufała Bogu.

43. psalm – prośba o wsparcie dla niewinnego.

44. psalm – prośba o wyzwolenie z niewoli.

45. psalm – pieśń weselna.

46. psalm – Bóg „w uciskach nas ratuje,/ Niech nam bojaźń nie panuje”.

47. psalm – wezwanie do czczenia i opiewania Boga.

48. psalm – wielkość Boga, „Ciebie my w swych uciskach, Panie nasz, wzywamy”.

49. psalm – „Jeśli z fortuną rozum sie nie sprzęże,/ Takiejże śmierci, co bydło

podlęże”.

50. psalm – przymierze z Bogiem.

51. psalm – Natan karci Dawida za odebranie Bet-szabe mężowi, prośba o zmiłowanie

i zmycie grzechów.

52. psalm – Bóg potępi niewiernych i niewstydliwych.

53. psalm – patrz psalm 14.

54. psalm – prośba o pomoc i wybawienie od złośliwych ludzi.

55. psalm – „wołam, takem ja dziś z strony/ Nieprzyjaciela swego wielce

zatrwożony”.

56. psalm – „Smiłuj się nade mną, Boże litościwy,/ Bo mię prawie w ziemię wbił

człowiek złośliwy”.

57. psalm – prośba o pomoc, dusza ufa Bogu.

58. psalm – przyjdzie czas sprawiedliwego Sądu.

59. psalm – prośba o wyrwanie z rąk okrutnych nieprzyjaciół.

60. psalm – mowa o jednej z wojen przeciwko sąsiadom.

61. psalm – prośba o spokój i bezpieczeństwo.

62. psalm – „W nieszczęściu i w każdej trwodze/ Nasza ufność zawżdy w Bodze”.

63. psalm – będzie zawsze sławić Boga, z Nim radość i bezpieczeństwo.

64. psalm – prośba o przyjęcie modlitw w czas „nieszcześliwy”.

65. psalm – nadzieja, że Bóg będzie łaskawy mimo ludzi nieprawych.

66. psalm – niech cały świat opiewa Pana.

67. psalm – prośba o błogosławieństwo.

68. psalm – wezwanie do chwalenia Pana.

69. psalm – prośba o pomoc w niebezpieczeństwie.

70. psalm – prośba o wybawienie od nieprzyjaciela.

71. psalm – prośba o wybawienie od nieprzyjaciela, Bóg nadzieją od jego młodości.

72. psalm – prośba o obdarowanie królewicza sprawiedliwością, by jednako cenił

panów i biednych.

III.

część.

73. psalm – źli ludzie nie przejmują się Panem.

74. psalm – prośba o nieopuszczanie wiernych, gniew Pański.

75. psalm – Bóg obiecał Dzień Sądu.

76. psalm – opis skutków gniewu Pańskiego, wezwanie do składania ofiar.

77. psalm – obawa, że został opuszczony przez Boga.

78. psalm – wezwanie do wiernych, by ufali w Boga, plagi egipskie.

79. psalm – prawdopodobnie o zburzeniu Jerozolimy przez Nabuchodonozora.

80. psalm – prośba o pomoc w niewoli.

81. psalm – wezwanie do radowania, dzień święty – wyprowadzenie z niewoli.

82. psalm – nad królami ziemskimi panuje Bóg.

83. psalm – prośba o pokonanie nieprzyjaciół, tych, którzy powstali przeciw Bogu.

84. psalm – „Szczęśliwy w swej radzie,/ Ktokolwiek w Tobie nadzieję kładzie”.

85. psalm – podziękowanie za pomoc i odpuszczenie win.

86. psalm – prośba o pomoc we „frasunku”.

87. psalm – radość, że wszystkie narody, niegdyś wrogie Izraelowi, uznają Jahve za

swe-go Boga.

88. psalm – „Nieszczeście duszę trapi, troski nie masz miary”.

89. psalm – zawsze będzie wysławiać miłosierdzie Pana, prośba o pomoc teraz.

IV.

część.

90. psalm –prośba o błogosławieństwo i oszczędzenie trosk wiernym.

91. psalm – Pan nadzieją wiernych.

92. psalm – należy wysławiać Boga.

93. psalm – Bóg panem świata od początku.

94. psalm – prośba o ukaranie grzeszników.

95. psalm – wezwanie do oddania chwały Bogu.

96. psalm – wezwanie do radości i opiewania Boga.

97. psalm – radość z panowania Boga.

98. psalm – radość z panowania Boga, prawdziwego, Sędziego sprawiedliwego.

99. psalm – Bóg króluje, niech się lękają niewierni.

100.

psalm – wezwanie do radosnego opiewania Boga.

101.

psalm – prośba o zachowanie od grzechu.

102.

psalm – prośba o pomoc i oddalenie gniewu.

103.

psalm – wezwanie, by dusza błogosławiła Pana.

104.

psalm – wezwanie, by dusza śpiewała Panu pieśń.

105.

psalm – wezwanie, aby wszyscy wzywali Pana i Jemu zawierzali wszystkie

spra-wy życia.

106.

psalm – wezwanie, aby wszyscy chwalili dobroć Pana.

V.

część.

107.

psalm – wezwanie do wychwalania dobroci i litości Pana.

108.

psalm – składa się w oryginale z psalmu 57 i 60.

109.

psalm – prośba, by Bóg potępił i ukarał tych, którzy zdradzili go, a którym on

czy-nił tylko dobre rzeczy, teraz jest żebrakiem.

110.

psalm – przyjdzie czas Sądu Ostatecznego.

111.

psalm – zawsze będzie wysławiać Boga.

112.

psalm – szczęśliwy ten, który obawia się Boga, On się odwdzięcza.

113.

psalm – wezwanie do dzieci i panienek, by czciły Boga.

114.

psalm – uwolnienie Żydów z niewoli egipskiej.

115.

psalm – wierni będą zawsze sławić Boga.

116.

psalm – zawsze, gdy zwraca się do Boga, ten mu odpowiada, nie wiem, jak ma

się Jemu odwdzięczyć.

117.

psalm – wezwanie, by czciły Boga wszystkie narody.

118.

psalm – wezwanie, by chwalić Boga za Jego dobroć.

119.

psalm – każda zwrotka to nazwa kolejnych liter alfabetu hebrajskiego:

Aleph: szczęśliwi, którzy wierzą w Boga.

Beth: podmiot wierzy w Boga.

Gimel: prośba o zdrowie.

Daleth: prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze.

He: prośba o nauczenie, jak być dobrym.

Vau: prośba o łaskę.

Zain: prośba o wspomnienie jego ślubów złożonych Bogu.

Heth: oddanie czci Bogu.

Thet: podziękowanie za łaskę.

Iod: zawierzenie Bogu.

Caph: prośba o wyrwanie go z rąk zła.

Lamed: zawsze będzie wierzyć w Boga.

Mem: wierząc w Boga, jest lepszy niż inni ludzie.

Nun: zawsze wyznawał Boga.

Samech: brzydzi się ziemią.

Ain: prośba o zmiłowanie.

Pe: oddanie się Bogu.

Zade: wieczna sprawiedliwość Boga.

Coph: prośba o wysłuchanie.

Res: prośba o wybawienie z ucisku.

Sin: oddaje Bogu wszystkie swoje myśli.

Tau: zawsze będzie chwalić Boga, oby była zawsze ważna dla Boga jego modlitwa.

120.

psalm – zawsze Bóg spełniał jego prośby, musi żyć między złymi ludźmi.

121.

psalm – jest nieszczęśliwy i strapiony, zawsze będzie przy nim Pan.

122.

psalm – dla Boga gotów jest na wszystko.

123.

psalm – Bóg jest jego zbawieniem i nadzieją.

124.

psalm – oddanie w opiekę Bogu narodu izraelskiego.

125.

psalm – wiara, że Bóg nie pozwoli uciskać Izraela przez niewiernych.

126.

psalm – Bóg jest łaskawy dla Izraelitów.

127.

psalm – bez Boga nie ma bezpieczeństwa i spokoju.

128.

psalm – szczęśliwy ten, który się boi Pana.

129.

psalm – dzięki Panu naród izraelicki przetrwał wszystkie niepokoje.

130.

psalm – podziękowanie za dobroć Pańską.

131.

psalm – zaufanie w Bogu.

132.

psalm – pobożność Dawida.

133.

psalm – święta zgoda.

134.

psalm – wezwanie do oddania chwały Bogu.

135.

psalm – wezwanie do wszystkich do oddania chwały Bogu.

136.

psalm – wezwanie do wychwalania dobroci Pańskiej.

137.

psalm – po zdobyciu Jerozolimy przez Nabuchodonora Żydzi zostali

uprowadzeni do Babilonu.

138.

psalm – podziękowanie za łaskę.

139.

psalm – w Bogu nadzieja, bezpieczeństwo i pewność.

140.

psalm – prośba o obronę przed ludźmi złośliwymi.

141.

psalm – prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze.

142.

psalm – prośba o pomoc.

143.

psalm – prośba o wysłuchanie modlitw.

144.

psalm – podziękowanie za sławę i wyższość nad nieprzyjaciółmi, prośba o

obronę i wyrwanie z rąk ludzi „nielutościwych”.

145.

psalm – na wieki będzie chwalić Pana.

146.

psalm – póki będzie żyć, będzie sławić Pana.

147.

psalm – wezwanie do wychwalania Pana.

148.

psalm – wezwanie do duchów nieśmiertelnych, by wychwalały Pana.

149.

psalm – wezwanie do oddanie czci Panu.

150.

psalm – wezwanie do wychwalania Pana śpiewem i tańcem.