Herbert Marcuse

Człowiek Jednowymiarowy

Badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa Przemysłowego

Postęp techniczny stał się przyczyną stanu społeczeństwa w którym pomimo wygody, rozsądku i pozornej demokracji -brak wolności. Indywidualność został stłumiona
i przekształcona w niezbędny społecznie mechanizm. Technologiczny porządek zdominował działania zarówno polityczne jak i intelektualne- zdaniem Marcusego jest to godny pożałowania porządek.

Prawa i swobody, które były motorem napędowym społeczeństwa przemysłowego w jego wczesnej fazie rozwoju, ustąpiły w późniejszych stadiach tego społeczeństwa. Prawo do opozycji politycznej i autonomia, straciły zainteresowanie ponieważ społeczeństwo zajmuje się zaspokajaniem własnych potrzeb w ramach w jakich jest zorganizowane. W warunkach bezustannego wzrostu standardu życia, sprzeciw wobec władzy wydaje się zupełnie niezasadny, tym bardziej jeżeli pociąga za sobą straty ekonomiczne, lub zagraża sprawnemu funkcjonowaniu.

Technologia może stać się przyczyną wolności w której, człowiek nie będzie musiał w ogóle pracować. Dotychczas konieczność działania na rynku powodowała, że społeczeństwo nie zajmowało się polityką. Jeżeli produkcja technologiczna zacznie zaspakajać ludzkie potrzeby, a aparat zarządzający nią zostanie scentralizowany wówczas możliwe będzie uwolnienie indywidualnej autonomii.

Władza polityczna potwierdza się przez panowanie nad przemysłem. Przemysł dominuje
w świecie, a panowanie nad środkami produkcji swoim znaczeniem przewyższa jednostkę. Zdobywanie przewagi politycznej to wyścig ekonomiczny.

Marcuse wyróżnia dwa rodzaje potrzeb:

fałszywe- to takie które są narzucone jednostce w procesie jej represjonowania, przez partykularne interesy społeczne. Ich zaspokojenie prowadzi do zadowolenia jednak służy to zahamowaniu rozwoju zdolności. Potrzeby te są pobudzane przez reklamę. Potrzeby są zdeterminowane przez wewnętrzne siły, nad którymi jednostka nie ma żadnej kontroli.

Potrzeby życiowe- czyli pożywienie, ubranie, mieszkanie. Zaspokojenie tych potrzeb jest wstępnym warunkiem do zrealizowania wszystkich innych potrzeb.

Zadaniem jednostek jest decyzja o tym jakie potrzeby są prawdziwe a jakie fałszywe. Jednak żeby taką decyzję podjąć potrzebna jest swoboda i wolność w udzieleniu odpowiedzi. Społeczeństwo opowiada się za potrzebami fałszywymi. ponieważ realizuje pewne wzorce, dąży do wyznaczonego uniwersum, postępuje za przykładem rozwoju uznanego za słuszny. Istotną rolę w indoktrynowaniu ludzi odgrywają media. Media przez liczne reklamy narzucają potrzeby społeczeństwu. Znaczenie mediów uwidacznia się w ujednoliceniu potrzeb całego społeczeństwa. Ludzie rozpoznają się w swych towarach; odnajdują własną duszę
w samochodzie czy sprzęcie hi fi… Społeczeństwo mające jednolite potrzeby łatwo podlega kontroli i manipulacji. Zmienia się mechanizm wiążący jednostkę ze społeczeństwem,
a społeczna kontrola zakorzenia się w nowych potrzebach, które wytworzyła. Społeczna kontrola ma technologiczną formę i uwidacznia się w podziale pracy.

Introjekcja – zmysł, który odpowiada za przekształcanie zewnętrznych potrzeb
w wewnętrzne, nierzadko nawet sobie antagonistycznych. Zakłada tym samym, że istnieją pewne wewnętrzne potrzeby. Wynikiem introjekcji jest identyfikowanie się jednostki z całym społeczeństwem.

Pojęcie Alienacji jest wątpliwe, gdy jednostka utożsamia się z egzystencją, która jest jej narzucona.

Mogłoby się wydawać, że społeczeństwo przemysłowe wyzbyło się ideologii,
w rzeczywistości jest jednak zupełnie na odwrót. Ideologia kształtuje się poprzez: środki masowego przekazu, przemysł rozrywkowy, wyposażenie mieszkań czy ubranie… Realizowanie ideologii potwierdzają emocjonalne i intelektualne reakcje, wiążące konsumentów z producentami (markami, symbolami, gadżetami itd.) Wytwory ideologii wspierają fałszywą świadomość. W miarę jak produkty stają się dostępne coraz większej liczbie klas społecznych, indoktrynacja przestaje być reklamą a staje się sposobem życia.
W ten sposób wyłania się idea jednowymiarowej myśli i zachowania w którym idee, aspiracje i cele ograniczane są do jednego uniwersum i na jego podstawie są oceniane. Tą tendencję można powiązać z rozwojem metody naukowej: operacjonizmu w fizyce
i behawioryzmu w naukach społecznych. Cechą wspólną jest całkowity empiryzm, w badaniu pojęć.

Rozum jako kryterium oceny i wartościowania został zastąpiony przez zachowania społecznie pożądane. Zachowania społecznie pożądane służą skoordynowaniu celów i idei
z celami wymaganymi. Całość sprowadza się do zapanowania jednowymiarowej rzeczywistości.

Postęp naukowy i techniczny stał się instrumentem panowania politycznego. Postęp stał się też rozumiany jako rozwój w kierunku realizacji swoistych celów, a cele te są określane przez możliwość polepszenia warunków ludzkiego bytowania. Społeczeństwo zbliża się do stanu,
w którym produkcja była by tak zautomatyzowana, że potrzeby ludzkie mogły by być realizowane przy maksymalnym ograniczeniu czasu pracy- stan taki został przewidziany przez Marska i nazwany zniesieniem pracy.

Rozwinięte obszary społeczeństwa przemysłowego wykazują dwie cechy: a) rozwój
w kierunku udoskonalania technologicznej racjonalności, b) utrzymanie go wewnątrz ustanowionych instytucji. Społeczeństwo przemysłowe zorganizowane jest w kierunku coraz większego panowania nad człowiekiem i przyrodą

Technologiczna racjonalność odsłania swój polityczny charakter w miarę, jak staje się wielkim środkiem lepszego panowania, tworzącym prawdziwe totalitarne uniwersum, w którym społeczeństwo i przyroda, umysł i ciało utrzymywane są w stanie ciągłej mobilizacji do obrony tego uniwersum.

Marcuse- reprezentant szkoły Frankfurckiej, krytykuje kulturę masową. Kultura masowa jest kreacją współczesnej wolności.

Jest nam coraz lepiej i nie chcemy tego zmieniać.

Problem współczesności polega na tym, że nie ceni się elit.