MENERDŻER ZESPOŁU PIŁKI NOŻNEJ
CZYLI ZARZĄDZAJĄCY ZESPOŁEM, JEGO PRACĄ I WYNIKAMI
Trenerzy są przede wszystkim mistrzami coachingu / trenowania. Natomiast duże rezerwy mają jeszcze w temacie managementu / zarządzania. Wynika to przede wszystkim ze zmian polityczno-ustrojowych jakie nastąpiły w Polsce w latach dziwięćdziesiątych. W poprzednim ustroju menedżerowie nie byli potrzebni a każda firma, instytucja czy klub znakomicie radziły sobie mając nad sobą mecenat państwowy czy resortowy, w którym menedżerowie nie mieli racji bytu. Dzisiaj żaden klub nie może działać skutecznie bez zatrudnienia osób ds marketingu sportowego, zarządzania ekonomicznego, wizerunku klubu, współpracy z kibcami, nadzoru nad sponsoringiem, produkcji i dystrybucji gadżetów czy menedżmentu w prowadzeniu polityki finansowej, kadrowej czy szkoleniowych drużyny piłki nożnej. Menedżment szkoleniowy, czyli zarządzanie wszystkim, co może mieć wpływ na pracę, wizerunek, politykę kadrową a przede wszystkim na wyniki zespołu. Menedżer dobiera sobie grupę trenerów pracujących bezpośrednio przy zespole. Są to tak zwany Head Coach, czyli główny asystent menedżera zespołu oraz dowolna liczba Coachów, którzy współpracują w codziennej pracy treningowej i realizują program szkolenia zespołu wspólnie z Head Coachem, nakreślony przez menedżera zespołu.W pracy z zespołem piłki nożnej, szkoleniowiec spotyka się z różnymi formami zarządzania, z których podstawowe to :
Zarządzane czasem.
Zarządzanie przestrzenią.
Zarządzanie ludźmi.
Zarządzanie budżetem klubowym.
Zarządzanie własnym wizerunkiem.
1) ZARZĄDZANIE CZASEM
Zarządzanie czasem, to podstawowy element w planowaniu pracy trenerskiej na każdym poziomie szkolenia. W futbolu zawodowym czas pracy trenera, liczony jest przede wszystkim datami wpisanymi w zawodowym kontrakcie. Gdyby ten okres rozbić na lata, miesiące, tygodnie, dni i godziny pracy z zespołem, to powstanie program pracy, w trakcie której trener dostaje od pracodawcy czas na zaprogramowanie swojej pracy i osiągnięcie celów stawianych przed drużyną. Dobrze przygotowany program pracy jest podłożem przyszłych sukcesów. Umiejętność rozłożenia akcentów i obciążeń treningowych w okresie przygotowawczym, który może trwać kilka miesięcy, po rundzie jesiennej, a takim który może trwać tylko kilka tygodni, po zakończeniu sezonu to ważna umiejętność szkoleniowca albowiem oba te okresy, mimo, że nazywają się tak samo w Polsce zasadniczo różnią się od siebie. Wiele polskich drużyn zapłaciło słony rachunek za słabe przygotowanie się do meczów kwalifikujących do grup w Lidze Mistrzów czy Lidze Europejskiej. Podłoża słabej postawy zespołów należy szukać w błędach, które wyniknęły z zarządzania ludźmi, zbyt późno robioną lub wręcz nietrafioną selekcją nowych piłkarzy do zespołu, gdzie w procesie decyzyjnym najczęściej nie brali udziału menedżerowie prowadzący zespół, źle przygotowaną oceną wartości przeciwnika oraz w błędach, które wyniknęły z nieumiejętności zarządzania czasem i sterowaniem obciążeniami treningowymi. Wszystkie wyżej wymienione rodzaje zarządzania są częścią codziennej pracy menedżera i są wyłącznie od niego zależne. Skuteczne sterowanie treningiem indywidualnym i zespołowym zawodników oraz opracowanie planu organizacji szkolenia, w doprowadzaniu pojedynczych piłkarzy, jak również zespołów do osiągania najlepszych wyników na danym poziomie szkolenia, to ważna umiejętność, z którą menedżerowie radzą sobie bardzo dobrze. Niestety wciąż nie ma etosu pracy dla pojedynczego piłkarza jako podmiotu szkolenia. Rzadkość szkolenia indywidualnego, powoduje że progresja w wyszkoleniu młodego piłkarza jest spowolniona. Menedżerowie usprawiedliwiają się brakiem infrastruktury do takich zajęć w klubie albowiem boiska są w większości klubów wynajmowane od godziny do godziny i nie ma jak prowadzić na nich szkolenia indywidualnego. Drugą ważną składową wpływającą na niewielkią liczbę zajęć poświęconych na szkolenie idywidualne, szczególnie w grupach juniorskich, jest niska płaca dla szkoleniowców pracujących z młodzieżą. To z pewnością są ważne powody wstrzymujące planowy rozwój utelntowanego zawodnika. Pracę jaka powinna zostać wykonana pod kątem rozwoju indywidualnego piłkarza zamienia się na zajęcia wyrównawcze, jednakowe dla wszystkich ćwiczących, bez podziału na grupy zawodników, którzy umieją już więcej i na tych, którzy potrzebują więcej czasu, aby nauczyć się elementów techniki czy taktyki gry w piłkę nożną. Największym jednak problemem w realizacji planu pracy i ciągłości szkolenia jest niecierpliwość osób zarządzających klubami oraz ich właścicieli. Olbrzymia rotacja menedżerów zatrudnianych w klubach nie sprzyja planowości nauczania gry w piłkę nożną a co za tym idzie wynikom zespołu. Bardzo rzadko się zdarza, że czas pracy zawarty w kontrakcie szkoleniowca, jest przez pracodawców dotrzymywany. Dlatego menedżerowie często, śpieszą się aby szybko osiągnąć w miarę pozytywny wynik sportowy i starają się iść w swojej pracy szkoleniowej na skróty, komasując w krótkim czasie pracę, jaka powinna być rozłożona na dłuższy okres. Tego typu sposób pracy jest często zabójczy dla dalszej kariery i rozwoju szczególnie młodych zawodników albowiem przyśpiesza ich sportowe dojrzewanie, które powinno być dostosowane do harmonijnego rozwoju młodego organizmu. Daje to specyficzne efekty szkoleniowe, bo pozwala osiągnąć z zespołem korzystny wynik zespołowy ale w wielu przypadkach prowadzi do zahamowania rozwoju, a co za tym idzie kariery pojedynczych młodych piłkarzy. Howard Wilkinson prowadząc badania skuteczności pracy menedżerów w zawodowych klubach angielskich, stwierdził, że szkoleniowiec ma najlepsze osiągnięcia w pracy z zespołem po przepracowaniu okresu, w którym rozegra minimum 300 meczów z prowadzoną przez siebie drużyną. Przeliczając to na czas pracy w klubie, wychodzi średnio około pięciu lat pracy z tym samym zespołem. Ale tak było dawniej i dzisiaj tylko niektóre kluby angielskie pracują w ten sposób. Zgodnie z jego obawami, z biegiem czasu ten okres szkolenia, prowadzonego przez tego samego menedżera w jednym klubie regularnie się zmniejsza i dzisiaj średnia pracy w klubach angielskich wynosi około 170 meczów. W futbolu, podobnie jak w naszym codziennym życiu wszystko się zmienia, ewaluuje, wprowadzane są nowe technologie, włącznie ze specjalistycznymi programami komputerowymi mogącymi dać błyskawiczne odpowiedzi na dziesiątki pytań, jakie również dawniej zadawał sobie menedżer, ale odpowiedzi na te wątpliwości szukał sam na zasadzie prób i błędów w codziennej pracy z zespołem. Dzisiaj menedżer zarządza sztabem ludzi, w tym grupą trenerów, których sam sobie dobiera. Ich zadaniem jest bezpośrednie trenowanie zespołu, z godnie z programem nakreślonym przez menedżera oraz dawanie natychmiastowych odpowiedzi na wszelkie niewiadome dotyczące pracy z zespołem. Ta umiejętność wyselekcjonowania współpracowników a następnie zarządzania nimi jest dzisiaj kluczowa w pracy szkoleniowej menedżera z zespołem. Obecna wiedza i technologie z najróżniejszych dziedzin pozwalają menedżerowi zmniejszać do minimum prawdopodobieństwo popełnienia błędów selekcyjnych, koncepcyjnych czy w dozowaniu obciążeń treningowych. Przyśpiesza też naukę taktyki gry jej analizę jakościową czy statystyczną jak również informację o grze każdego z piłkarzy. Zarządzanie tą wielokierunową wiedzą przez menedżera jest w dzisiejszym futbolu podstawą w sterowaniu pracą zespołu, a jest to temat rzadko poruszany na kursach szkolenowych czy na uczelniach sportowych przygotowujących rzesze nowych adeptów sztuki trenerskiej. Zawód menedżera jest zawodem twórczym i jak mówił na konferencji szkoleniowej w Madrycie po MŚ 2010 aktualny mistrz świata Vicente del Bosque, tylko inteligentny człowiek, mający wielokierunkową wiedzę może zostać menedżerem wybitnym. Sama wiedza o piłce nożnej dzisiaj już nie wystarcza a przygotowanie mistrzowskiego zespołu wychodzi szeroko poza kanony czysto piłkarskie. Półfinalista mistrzostw świata 2010 selekcjoner reprezentacji Niemiec Joachim Loew zabrał ze sobą do Afryki trzydziestu ośmiu współpracowników, których zadaniem było przygotowywanie codziennie wszystkich informacji, jakie mogą mieć wpływ na pracę i wynik zespołu. Joachim Loew korzystał z tej wiedzy w sposób mistrzowski a reprezentacja Niemiec uznana została za jedną z najciekawiej grających drużyn oprócz oczywiście mistrzów świata, reprezentacji Hiszpanii.
W nauczaniu i szkoleniu młodych piłkarzy wynik zespołowy nie jest sprawą najważniejszą i musi zejść na dalszy plan. Wszelkie turnieje czy rozgrywki młodzieżowe służyć mają jedynie selekcji i szkoleniu młodych piłkarzy. Na bazie takich rywalizacji można porównywać aktualny poziom wyszkolenia poszczególnych zawodników i określać dalszy program ich rozwoju. Najważniejsza jest planowa, systematyczna edukacja piłkarska i pozasportowa młodego piłkarza. Czas w piłce nożnej dziecięcej i młodzieżowej, liczy się okresem nauczania, szkolenia, doskonalenia i treningu ale przede wszystkim musi być połączony z kontrolowaniem wieku biologicznego młodego zawodnika. Droga szkoleniowa juniora, jest na tyle długa, że można zaplanować i ułożyć w sposób metodyczny program nauczania i doskonalenia wszelkich elementów techniki gry oraz dokładnie zaplanować czas na naukę taktyki gry indywidualnej i zespołowej, kształtowanie poszczególnych cech motorycznych i charakteru młodego piłkarza.
Planowa praca nad kształtowaniem budowy somatycznej i kształtowaniem poszczególnych cech motorycznych, oparta o stałe monitorowanie wieku i rozwoju biologicznego piłkarza, rozłożona musi być na cały okres junorskiej edukacji, a nie na przyśpieszenie kształtowania piłkarskiego dojrzewania.
Rozpoczynanie regularnych zajęć piłkarskich rozpoczyna się coraz wcześniej. O ile dawniej nabory do klubów i zajęcia szkoleniowe rozpoczynały się w wieku 10 lat to dzisiaj już nikogo nie dziwią sześciolatkowie a pierwsze turnieje odbywają się nawet w wieku przedszkolnym. Jeśli jednak przyjąć, że młody adept futbolu rozpoczyna swoją przygodę z piłką od wieku siedmiu lat, to do dziewiętnastolatka, kończącego wiek juniora, mamy dwanaście lat pracy szkoleniowej. W ciągu dwunastu lat nauczania gry w piłkę nożną należy rozłożyć akcenty szkoleniowe w sposób metodyczny, krok po kroku, aby młody piłkarz kończący wiek juniora, był przygotowany pod każdym względem, wyszkolenia technicznego, taktycznego, fizycznego i psychicznego, do wszelkich wymogów nowoczesnego futbolu. Najważniejsze jest aby nauczanie piłki nożnej i przygotowywanie młodego piłkarza do zawodu nie wpłynęło na deformację układów kostnego, stawowo – mięśniowego, krążeniowego, oddechowego czy nerwowego młodego sportowca, co ma często wielki wpływ na jego dalszą karierę.
Wyuczenie, przyswojenie i wdrożenie do gry, każdego elementu techniki czy taktyki gry w piłkę nożną wymaga czasu. Dozując obciążenia treningowe i wiedzę techniczno-taktyczną menedżer musi dozować je jak w kroplówce, kropelka po kropelce. Obserwować należy dokładnie reakcję organizmu na stosowane obciążenia treningowe, oraz sprawdzać jak każdy z zawodników przyswaja i zapamiętuje elementy których się uczy. Przyśpieszenie czasu piłkarskiego dorastania skutkuje z reguły niepełnym wyszkoleniem piłkarskim juniora, co wyjdzie dopiero w wieku późniejszym na poziomie dorosłej piłki nożnej. Zgodnie z przypowieścią ‘’czego Jaś się nie nauczy tego Jan umieć nie będzie’’.
Dlatego zarządzanie czasem w szkoleniu piłkarzy, jest niezmiernie trudnym i odpowiedzialnym działem unifikacyjnym, podejmowanym po raz pierwszy w historii polskiej piłki nożnej. Opracowanie programu szkolenia indywidualnego i zespołowego dla młodych piłkarzy, oraz permanentna jego kontrola, pozwalająca na nanoszenie regularnych korekt przez menedżera, jest podstawową częścią pracy na drodze do wyszkolenia przyszłych mistrzów.
Sterując bodźcami treningowymi, mamy kluczowy wpływ na kształtowanie przyszłego mistrza, pod warunkiem, że pracujemy z właściwym zawodnikiem po przeprowadzeniu prawidłowej selekcji.
Dwuletni czas nauczania podstawowego dzieci, w wieku 7/8 lat należy wykorzystać przede wszystkim, na rozbudzenie entuzjazmu do uprawiania sportu, przygotowanie dziecka do regularnych zajęć sportowych, nauki dyscypliny indywidualnej i grupowej, zachęty do gry w piłkę nożną, zajęć z rytmiki i korektywy oraz wdrożenia zasad higieny, dbania o ubiór, sprzęt i odżywianie oraz rozwoj koordynacji ruchowej bez piłki i z piłką. Naukę bezpiecznego kontaktu z podłożem trawiastym i sztucznym, umiejętności padania i przewracania się po wyskoku, w truchcie i biegu. Na naukę podstawowych zadań gimnastycznych z przewrotami w tył, w przód i przez bark. Na nabywanie pozytywnych nawyków zachowania się młodego piłkarza w trakcie zajęć grupowych, w stosunku do kolegów z zespołu i przeciwnika, a przede wszystkim szkoleniowca prowadzącego zespół, oraz do sędziego. Na zapoznanie się z piłką aby stała się przyjazna dla ćwiczącego. Nauka przepisów gry i zasad obowiązujących w sporcie z zasadą fair play na czele, wewnętrznych regulaminów oraz tak zwanego kodeksu postępowania małego sportowca, jest uzupełnieniem zajęć o charakterze koordynacji ruchowej, przestrzennego postrzegania i nauki techniki gry. Paradoksalnie, hasło „w treningu jak w grze,, jest najbardziej charakterystyczne dla najmłodszych grup wiekowych. Właśnie poprzez gry na małych boiskach w ograniczonych liczbowo drużynach, nie większych aniżeli 3 x 3 do 7 x 7, powinna być prowadzona nauka wszystkiego, co jest konieczną wiedzą i podstawową umiejętnością piłkarską dzieci do lat dwunastu. Nauka poprzez gry jest najłatwiej przyswajalnym sposobem nauczania przepisów gry, zachowań na boisku, elementarnych elementów techniki i taktyki indywidualnej gry w piłkę nożną. U najmłodszych metoda ścisła, może być stosowana krótkotrwale i jest źle asymilowana. Szybkie znużenie, powtarzaniem tego samego ćwiczenia, jest naturalnym symptomem u dzieci i musi być to brane pod uwagę w programie szkoleniowym.
Budowa bazy czasowej, w oparciu o podział makrocykliczny, rozłożony na pracę wieloletnią, mezocykliczny, rozłożony na pracę wielomiesięczną, mikrocykliczny rozłożony na tygodnie i dni, są podstawowym programem pracy każdego szkoleniowca. Idąc dalej tym tokiem myślenia są momenty wieku graniczne, które określają co dziecko w danym wieku powinno już umieć z zakresu techniki piłki nożnej, wiedzy i umiejętności taktycznych i jakie osiągi motoryczne powinno uzyskiwać.
Literatura ....................................................................................................................................
Rozłożenie szkolenia w makrocyklu szkoleniowym.
Planowanie wieloletniego procesu szkoleniowego nie jest sprawą prostą. Ewolucyjna dynamika zmian w futbolu, nie pozwala przewidzieć wszystkich przeciwności i zagrożeń wpływających na szkolenie i ogólno piłkarski rozwój zawodnika, aby być pewnym, że piłkarz będzie wszechstronnie przygotowany do wykonywania swojej pracy na oczekiwanym poziomie. Są stałe elementy szkolenia techniki i taktyki gry indywidualnej i zespołowej oraz kształtowania cech psycho - fizycznych zawodnika, których naukę i kształtowanie należy zaplanować i zaprogramować w wieloletnim programie szkolenia. Biorąc pod uwagę około dwunastoletni czas edukacji i szkolenia młodego zawodnika do zakończenia wieku juniora wyznaczane są czasowe, określone wiekiem biologicznym określanym głównie na podstawie oceny prześwietlenia rentgenowskiego nadgarstka zawodnika, poziomy graniczne, które mają swoje sprawdzalne i porównywalne wartości kontrolne.
Testy i sprawdziany dla poszczególnych grup wiekowych podane są w podręczniku …………
Pierwsze testy oraz sprawdziany umiejętności piłkarskich odbywać się powinny w wieku
12 lat. Kolejne sprawdziany w wieku 15, 17 i 19 lat. Oczywiście dla własnych potrzeb trenerzy mogą kontrolować rozwój możliwości i umiejętności piłkarskich zawodnika w każdym wieku. Podane powyżej systematyczne kontrolowanie zawodnika pozwala ułożyć jego profil progresji poszczególnych cech motorycznych i umiejętności ogólnopiłkarskich.
Trenerzy pracujący w gimnazjach i liceach o profilu piłki nożnej, pod patronatem PZPN zobowiązani są do przeprowadzania sprawdzianów zgodnie z międzynarodowym testem sprawnościowym obowiązującym w tych szkołach. Unifikacja testów, sprawdzianów i wszelkich cech sprawdzalnych dotyczących rozwoju zawodników, jest częścią niniejszego opracowania i obowiązuje, jako oficjalne testy zaakceptowane przez Ministerstwo Sportu.
Czas pracy trenera z zespołem jest ważny z powodu programowania rozłożonej na etapy treści treningowej. Okres przygotowawczy, okres startowy i okres przejściowy zasadniczo się różnią. Chociaż są ujęte jednolicie w okresie makrocyklicznym czy mezocyklicznym to jednak bardzo się różnią się od siebie treścią treningową. Najkrótszy jest okres przejściowy. W Polsce do niedawna nie było podgrzewanych boisk, co powodowało, że czasowość poszczególnych okresów była w znacznym stopniu podyktowana uwarunkowaniami klimatycznymi. Problem ujednolicenia terminów rozpoczęcia i kończenia okresu startowego w poszczególnych ligach wkracza UEFA i już niebawem będą uregulowane dla wszystkich federacji daty rozpoczynania i kończenia rozgrywek ligowych. Niebawem zunifikowany zostanie czas na przygotowania, czas na okresy startowe i okres przejściowy. Coraz większa liczba meczów rozgrywana przez najlepszych piłkarzy powoduje, że należy zacząć bardzo dokładnie planować grę szczególnie najlepszych zawodników, którzy poddawani są obciążenią gry w klubie i reprezentacji. Najlepsi piłkarze rozgrywają około 70 meczów w sezonie, co bez względu na okresowe podziały planu pracy wyznacza co pięć dni grę i maksymalne obciążenie dla organizmu. A zawodnicy nie grają regularnie co pięć dni w roku. Intensywność rozgrywania meczów o dużym ciężarze gatunkowym kumuluje się w miesiącach, kiedy zawodnik gra w klubie mecze ligowe, pucharowe, mecze w pucharach europejskich oraz w reprezentacji kraju. Dlatego temat skutecznego zarządzania czasem pracy zawodnika podzielonym na trening, wypoczynek i gry nabiera szczególnie ważnego znaczenia. Co ważne ten problem dotyka nie tylko piłkarzy zawodowych ale również zawodników w wieku juniora, albowiem najlepsi juniorzy są eksploatowani zdecydowanie zbyt intensywnie poprzez grę w drużynie klubowej, szkolnej, reprezentacji okręgu, województwa, reprezentacji Polski i różnego rodzaju turniejach organizowanych przez firmy sportowe i organizacje pozasportowe. Rzadko który zdolny piłkarz ma komfort przejść cały proces nauczania piłki nożnej w sposób metodyczny, zaplanowany od najmłodszego wieku, kiedy rozpoczyna przygodę z futbolem do momentu kiedy kończy wiek juniora. Z reguły najzdolniejsi są szybko wyrywani spod opieki pierwszych opiekunów i trafiają do zespołów seniorskich, gdzie na nauczanie już nie poświęca się tyle czasu co w zespołach młodzieżowych. Zdolnych młodych piłkarzy traktuje się jak zawodników już ukształtowanych, gotowych do gry na oczekiwanym poziomie. Jest to jeden z kluczowych powodów z jakich młodzi zdolni piłkarze zmieniając, drużynę, środowisko a często również kraj, nie robią oczekiwanych karier sportowych. Tylko nielicznym się to uda, jeśli trafią na szkoleniowców, którzy tak jak w macierzystym klubie otoczą ich szczególną opieką i potarfią dokładnie ocenić na jakim poziomie edukacji sportowej znajduje się piłkarz. Oceniając zarządzanie czasem szkolenia piłkarzy, należy stwierdzić, że czas jest częściej sprzymerzeńcem a tylko czasem przeciwnikiem szkoleniowca, ale jego umiejętne zagospodarowanie jest ważną umiejętnością planowania procesu treningowego na drodze do budowy zawodnika / mistrza i zespołu mistrzowskiego.
2) ZARZĄDZANIE PRZESTRZENIĄ
Każda jednostka treningowa jest przygotowywana przez szkoleniowca w oparciu o przestrzeń, jaką dysponuje do przeprowadzania zajęć. Zajęcia są prowadzone na różnych wymiarowo boiskach, bardzo często, zmniejszanych, zawężanych lub rozszerzanych w sposób zaplanowany przez szkoleniowców. W dzisiejszym futbolu proporcjonalnie do wzrostu szybkości prowadzonej gry zmienia się przestrzeń na której skutecznie muszą poruszać się piłkarze. Bardzo zacieśnia się strefa obrony a co za tym idzie przestrzeń, w której trzeba umieć skutecznie prowadzić akcje w grze ofensywnej. Dlatego wszystkie zajęcia mają na celu przygotować piłkarzy pod każdym względem do warunków, z jakimi spotkają się w trakcie rywalizacji na boisku. Poniżej podane są wymiary boisk, na jakich powinni grać piłkarze w poszczególnych kategoriach wiekowych:
Od 7-10 lat boiska o wymiarach 40m x 20m.
Od 11-12 lat boiska o wymiarach 60m x 40m.
Od 13 lat boiska o wymiarach 105m x 68m.
Prowadzenie zajęć na różnych wymiarowo boiskach, ma oczywiście najróżniejsze cele szkoleniowe. Biorąc pod uwagę, że najważniejszym małym fragmentem gry w piłce nożnej, jest umiejętność działań w obronie i ataku w sytuacjach 1 x 1, to tego typu pojedynki odbywają się na bardzo ograniczonym polu. Rozszerzając krok po kroku naukę gry w piłkę nożną i umiejętność współpracy piłkarzy we fragmentach gry 2 x 1, 2 x 2 i tak dalej aż do
11 x 11, powoli w miarę samoczynnie będzie zwiększać się przestrzeń, na jakiej poruszać się będą poszczególni współpracujący z sobą piłkarze. Nauka umiejętności poruszania się i rozwiązywania poszczególnych, małych fragmentów gry jest podstawową wiedzą przekazywaną młodemu adeptowi sztuki piłkarskiej z zakresu taktyki gry indywidualnej i zespołowej.
Jednostka treningowa musi być przygotowana skrupulatnie w oparciu o przemyślane, maksymalne zagospodarowanie przestrzeni w miejscu przeznaczonym do zajęć szkoleniowych. Nie jest jednocześnie regułą, że im młodszy zespół, tym mniejsza powierzchnia boiskowa konieczna dla skutecznej realizacji programu szkolenia. W każdej kategorii wiekowej zajęcia prowadzone są na boiskach pełnowymiarowych i zmniejszonych, a w szczególnych przypadkach klubów posiadających kilka boisk treningowych, wykorzystywane są dwa lub więcej boisk do realizacji celów szkoleniowych i programu zajęć. Dlatego zarządzanie przestrzenią podczas zajęć szkoleniowych jest jedną z podstawowych umiejętności trenera. Optymalne wykorzystanie przestrzeni przeznaczonej na zajęcia jest podstawą płynnie i skutecznie przeprowadzonego treningu.
Równie ważna jest umiejętność zarządzania przestrzenią podczas meczów piłki nożnej. Zacieśnianie lub zwiększanie przestrzeni, na jakiej prowadzi swoje działania zespół w trakcie meczu jest kluczowe dla realizacji taktyki gry bronienia i atakowania. W zależności od zadań jakie mają do wykonania piłkarze na poszczególnych pozycjach, oraz całe formacje i zespół, wykorzystywana będzie przestrzeń boiskowa. Przestrzeń boiskowa musi być sprzymierzeńcem zespołu. W grze defensywnej, kiedy cała drużyna koncentrować się będzie na bardzo wąskiej strefie boiska, zdecydowanie skuteczniej można realizować obronę strefową, która jest tym skuteczniejsza im węższa jest jej strefa obrony. Dlatego restrukturyzacja ustawienia zespołu, który był w ofensywie i jego błyskawiczne przejście do gry obronnej po stracie piłki uznano po mistrzostwach Europy 2008, jednym z najważniejszych elementów taktycznych. Szybkość restrukturyzowania się, zmiany ustawienia zespołu i umiejętność poruszania się i gry w różnych ustawieniach na boisku oraz błyskawiczne ale płynne przechodzenie z obrony do ataku i z ataku do obrony, to podstawowe elementy zagospodarowujące w sposób automatyczny i planowy przestrzeń boiska. W dobie zawężania strefy obrony i coraz bliższego ustawienia względem siebie poszczególnych formacji, znalezienie lub wyrobienie sobie miejsca do gry ofensywnej staje się kluczowym elementem taktyki gry zespołowej. Wykorzystywanie przestrzeni pomiędzy formacją obrony i pomocy przez napastników ustawianych w systemie gry 1 x 4 x 4 x 2 lub 1 x 4 x 3 x 3 spowodowało konieczność wprowadzenia w tę strefę piłkarza z zadaniami obronnymi, zawodnika ustawionego w strefie przed środkowymi obrońcami, z zadaniami asekuracyjno-defensywnymi, tak zwanego ‘’skreening man’’, którego zadaniem jest niedopuszczenie do organizowania ostatniej fazy ataku poprzez rozegranie piłki w tej właśnie trefie boiska. Niemniej najlepsze reprezentacje w Europie znakomicie potrafią wykorzystywać wciąż zbyt luźne krycie w w/w strefie i stamtąd kierowana jest większość ostatnich podań lub uderzeń na bramkę drużyn przeciwnych. Wykorzystywane są dla przygotowania ataku szybkiego, odkryte strefy boiska za plecami broniących, zespołów wykonujących stałe fragmenty gry / rzuty rożne, rzuty wolne /. Mistrzostwa Europy 2008, Mistrzostwa Europy U-21 2009, Puchar Konfederacji 2009 oraz Mistrzostwa Świata 2010 pokazały skuteczne rozgrywanie, przez drużyny reprezentacyjne ataku szybkiego rozpoczynanego przechwytem po w/w stałych fragmentach gry i wykorzystanie dużych, odkrytych stref boiska za plecami broniących. Wykorzystanie wolnych stref boiska, słabo w takim momencie asekurowanych za plecami broniących, kiedy obydwie drużyny ustawione są w pobliżu jednej bramki, wyznacza kolejne tendencje zagospodarowywania przestrzeni boiska podczas szybkich akcji ofensywnych. Bramki zdobywane po takich akcjach, po przechwycie piłki na skutek niedokładnie rozegranego rzutu rożnego zdobywały, Hiszpania w meczu z Rosją ME/2008, Holandia w meczu z Włochami ME/2008, Brazylia meczu z USA w finale Pucharu Konfederacji 2009, USA w meczu z Brazylią w finale Pucharu Konfederacji 2009,Niemcy w meczu z Anglią w MŚ 2010, a próbowało wykorzastania takich pułapek taktycznych wiele innych drużyn. Przeniosły ten element gry do swoich reprertuarów również czołowe europejskie drużyny klubowe. Łatwość rozgrywania akcji ofensywnych w oparciu o wolne przestrzenie, brak ryzyka utraty bramki przy ewentualnej stracie piłki , wykorzystanie naturalnych predyspozycji szybkościowych zawodników oraz momentu zaskoczenia, w którym pod bramkę przeciwnika przemieszczają się obrońcy a zadania obronne przejmują zawodnicy, którzy zwykle takich zadań nie mają, to wszystko pozwala na wykorzystanie wolnej przestrzeni boiska w sposób skuteczny i zaskakujący rywala. Zespół musi wiedzieć w jakim momecie gry, która strefa boiska jest jego sprzymierzeńcem, a przeniesienia ciężaru gry, w którą strefę musi się obawiać. Rozmieszczenie ustawienia zespołu na jak największej przestrzeni boiska w momencie rozpoczynania ataku pozycyjnego i powolne jej zawężanie w trakcie trwania ataku, to podstawowy element zespołowej taktyki gry ofensywnej. Z kolei ciasne ustawienie formacji wobec siebie po stracie piłki, pozwalające na skuteczną walkę o odbiór piłki i wzajemną asekurację zawodników to zagospodarowanie przestrzeni boiska w ustawieniu obronnym. Ruch zawodników utrzymujących bliską odległość względem siebie w formacjach, szybka zmiana ustawień piłkarzy oraz błyskawiczne przemieszczanie się i zmiana zagospodarowania przestrzeni boiskowej to elementy zależne od indywidualnej filozofii futbolu prezentowanej przez poszczególnych szkoleniowców. Akcje ofensywne rozpoczyna się w jednym ustawieniu i ustawienie to zmienia się w trakcie trwania akcji. Podobnie po stracie piłki ustawienie natychmiast zmienia się w zależności od założeń szkoleniowych i filozofii piłki nożnej menedżera. Marcello Lippi selekcjoner mistrzów świata 2006 reprezentacji Włoch oraz zdobywca pucharu Ligi Mistrzów z zespołem klubowym udowadniał, że rozpoczyna się jednym ustawieniem i selekcją piłkarzy a następnie to wyjściowe ustawienie w trakcie meczu się zmienia z różnych powodów takich jak wynik meczu, kontuzje, decyzje sędziów, zmiana koncepcji gry czy decyzje szkoleniowca i mecz kończony jest w zupełnie innym ustawieniu zespołu i składzie osobowym. Dlatego każde z wymienionych działań musi być świadome, wyuczone, wypracowane i przygotowane przez zespół podczas procesu treningowego. W dzisiejszym futbolu selekcja zawodników jest w swojej podstawowej części oparta o zawodników z predyspozycjami szybkościowymi, którzy są w stanie błyskawicznie pokonywać przestrzeń konieczną do tego aby w sposób skuteczny przygotować sobie możliwośc zdobycia bramki lub zabezpieczyć własną strefę obrony po stracie piłki. Przesuwanie się zawodników oraz całych formacji i zespołu ze strefy do strefy wzdłóż i w szerz boiska, jest związane z założeniami taktycznymi wytyczonymi przez szkoleniowca. Świadome pozostawianie wolnych, odkrytych stref boiska musi wynikać z koncepcji walki w ataku i obronie. Zarządzanie przestrzenią, na której ustawiony jest zespół lub celowe pozostawianie wolnych przestrzeni, przygotowanych do zaskoczenia przeciwnika lub wynikajacych ze zgrupowania zawodników w strefie zgodnie z założeniami szkoleniowymi, to elementy prowadzące do sukcesu, które są ważną bronią i umiejętnością szkoleniowca przygotowującego strategię zwyciężania. Boisko to przestrzeń o wymiarach 105 x 68 m i tylko od filozofii futbolu menedżera zależy jak zostanie ona zagospodarowana.
3) ZARZĄDZANIE LUDŹMI
Umiejętność zarządzania ludźmi to najważniejsza z cech, jaką musi posiadać szkoleniowiec. Każda osoba dobrana do sztabu trenerskiego czy do drużyny musi być wyselekcjonowana w sposób przemyślany i analityczny.
‘’Pracuj tylko z najlepszymi bo w przecinym razie niekompetencja któregokolwiek z twoich ludzi wcześniej czy później zaważy na twoich wynikach’’, takie motto powinno przyświecać każdej selekcji jaką robisz dobierając ludzi do swojego zespołu.
Menedżer zarządza pracą każdej osoby w swoim sztabie i zespole. To że ma on wokół siebie specjalistów z różnych dziedzin, nie zwalnia go od znajomości tematów, którymi się zajmują.
Filmowiec ma wiedzieć na jakie fragmenty gry ma zwrócić uwagę przygotowując materiały filmowe z pracy własnego zespołu czy gry drużyny przeciwnej.
Lekarz ma wiedzieć kiedy są planowane większe obciążenia treningowe a kiedy bardziej zwracać się będzie uwagę na regenerację sił, bo musi do tego przygotować swój program ingerencji suplementacyjnej i wspomagania medycznego.
Kierownik drużyny musi znać plan pracy, żeby dobrze przygotować logistykę podróży i.t.p. Każdy współpracownik menedżera czeka na instrukcje i chce być za to co robi również rzetelnie rozliczany. Ale przede wszystkim wszyscy razem muszą tworzyć jeden zgrany zespół, być jednym organizmem, w którym jest jedna głowa, serce i płuca.
Praca menedżera jest bardzo trudna, stresująca, wymagająca całkowitego poświęcenia się zespołowi i tego samego należy wymagać od każdego członka sztabu szkoleniowo-medyczno-organizacyjnego.
Zupełnie odrębną sprawą jest selekcja zespołu piłkarskiego. Popisując kontrakt menedżer podejmuje się osiągać oczekiwane przez pracodawców wyniki w większości z piłkarzami, którzy już są w klubie. Nie da się wymienić wszystkich piłkarzy. Dlatego wprowadzanie do zespołu nowych piłkarzy jest bardzo delikatnym i złożonym procesem. Zarządzanie selekcją musi odbywać całkowicie pod kontrolą menedżera i tylko przy jego pełnej akceptacji.
‘’Zawodnicy są jedyną bronią jaką dysponuje menedżer’’, mówi Arsene Wenger trener F.C. Arsenal Londyn i nie pozwala aby ktokolwiek selekcjonował piłkarzy do zespołu bez jego akceptacji. Menedżer ma zwykle ponad dwudziestu piłkarzy, którymi na codzień zarządza. Im wyższej klasy klub tym większa w nim liczba piłkarzy dobrej klasy. Dlatego sterowanie składem, takie jak choćby wyznacznie jedenastki na mecz, osiemnastki do kadry zespołu i odesłanie pozostałych na trybuny to elementy składowe zarządzania składem, które przy niemiejętności zarządzania nimi mogą całkowicie popsuć atmosferę w zespole i doprowadzić do kryzysu w drużynie. Podobnie jak zarządzanie składem i zmianami w czasie trwania meczu. Ta umiejętność prowadzenia zespołu, ‘’czytania gry’’ i podejmowania trafnych decyzji w momencie ogromnego stresu i często pod kolosalną presją to umiejętności, które nabywa się z czasem prowadząc zespoły na różnych poziomach szkolenia.
Inaczej reaguje szkoleniowiec kiedy drużyna prowadzi a inaczej kiedy przegrywa. Decyduje o wprowadzeniu na boisko zawodników, którzy w konkretnym momencie są wg. menedżera najbardziej potrzebni drużynie.
Gerard Houllier mówił podczas konferencji trenerów, że :
‘’ decyzje jakie czasem musi podjąć szkoleniowiec w ułamku sekundy, będąc pod wielką presją wyniku meczowego, mogą zaważyć na całej jego menedżerskiej karierze.’’ To stwierdzenie najlepiej oddaje trudności z jakimi musi zmierzyć się szkoleniowiec w trakcie meczów. Dlatego zarządzanie ludźmi, którego podłożem są trafne decyzje kadrowe jest ważnym elementem pracy menedżerów. Pomagają w tym również stosunki interpersonalne w drużynie i klubie, które są elementem budowania kultury sukcesu w zespole i wokół niego, poparte właściwą komunikacją między menedżerem, jego sztabem a zawodnikami. Wszystko co może pomóc w podejmowaniu trafnych decyzji w skutecznym zarządzaniu ludźmi jest dla menedżera ważne.
‘’Jeśli żle wyselekcjonowałeś to sam sobie przygotowałeś porażkę’’ mówi kolejna trenerska przypowieść i całkowicie oddaje, co autorzy tego rozdziału mają na celu mówiąc o prawidłowym zarządzaniu ludźmi w drodze do kreowania kultury sukcesu.
4) ZARZĄDZANIE KLUBOWYM BUDŻETEM
Zarządzanie budżetem klubowym przez menedżera jest profesjonalną umiejętnością poruszania się w zawodowym biznesie futbolowym, z odpowiedzialnością za prowadzenie polityki kadrowej klubu i jego codziennego funkcjonowania. Wydawanie pieniędzy w sposób niekontrolowany, życie ponad stan klubowych możliwości prowadzi do załamania płynności finansowej klubu i w konsekwencji do bankructwa. Wiedza o tym jak pracuje klub i z jakich składowych zbudowany jest budżet to podstawowa edukacja menedżera, który prowadząc politykę kadrową zespołu i planowanie całosezonowej pracy, musi umieć tym budżetem zarządzać. Wpływy jakie są przewidywane do budżetu ze sprzedaży biletów, karnetów i vip boksów, wpływy z praw transmisyjnych płacone przez telewizję pokazującą rozgrywki, wpływy z działalności marketingowej klubu, wpływy od firm wypełniajacych trójkąt sponsorski klubu, wpływy z udziału zespołu w pucharach europejskich, wpływy z transferów, wpływy z zarządzania kapitałem spółki to wszystko jest bazą finansową klubu oddaną w zarządzanie menedżerowi. Klub nie będzie miał problemów jeśli wydatki na zatrudnienie nie przekroczą 50% budżetu klubowego przeznaczonego na szkolenie. Menedżer zarządza tylko działem szkolenia i organizacji szkolenia i wyłącznie na te cele musi mieć wydzieloną część klubowego budżetu. Kwota wydzielona przez władze klubu jest tą, w ramach której porusza się menedżer tworząc zespół, trenując go i planując jego rozwój. Dlatego umiejętność zarządzania środkami finansowymi przeznaczonymi na pracę zespołu, wyznacza politykę kadrową drużyny i wpływa na planowe sterowanie składem zespołu. Nikt inny prócz doświadczonego menedżera nie jest w stanie selekcjonować piłkarzy do zespołu i przewidzieć jaki poziom będzie prezentował zespół. Wiąże się to z jednej strony z filozofią futbolu prezentowaną przez menedżera a z drugiej strony z aktualnymi możliwościami klubu. Umiejętność połączenia tych dwóch umiejętności razem z profesjonalnym zarządzaniem pracy drużyny może dać dopiero pozytywne efekty pracy. Menedżer jest łącznikiem między władzami klubu a zespołem ale przede wszystkim odpowiada jednoosobowo za utrzymanie płynności finansowej związanej z pracą zespołu, polityką kadrową drużyny i wynikami zespołu. Dlatego w przypadku złego zarządzania którymkolwiek z w/w działów swojej pracy jest w pierwszej kolejności zwalniany.
5) ZARZĄDZANIE WŁASNYM WIZERUNKIEM
Magia mediów a w szczególności telewizji, której kamery są dzisiaj przystawiane trenerom do twarzy, przed meczem, podczas meczu, w przerwie i po zakończeniu spotkania, powodują, że szkoleniowcy stali się bardziej rozpoznawalni dla milionów ludzi śledzących zmagania zespołów w piłce nożnej, aniżeli największe gwiazdy piłki nożnej. Regularność pokazywania meczów na ekranach telewizorów, spowodowała niebywałą popularność trenerów, których zbliżenia są nieodłączną częścią każdego meczu. O najlepszych szkoleniowcach, ich decyzjach, wypowiedziach, zachowaniach, strategiach i planach media spekulują częściej aniżeli o jakimkolwiek zawodniku. Popularność szkoleniowców, ich ekscentryczność, silna osobowość a czasem kontrowersyjny charakter jest wykorzystywana przez speców od marketingu pracujących dla dużych firm. Trenerzy podobnie jak największe gwiazdy futbolu stali się towarem marketingowym i w tym nowym wcieleniu należy umieć się dzisiaj szybko odnaleźć. Mediów nie wolno się bać, należy je traktować jako nośnik wszelkich informacji jakie chciałby szkoleniowiec przekazać kibicom.
‘’ Pamiętaj, że odpowiadając dziennikarzowi na jakiekolwiek pytanie, nie rozmawiasz z jednym człowiekiem ale przekazujesz informacje do milionów ludzi, którzy ciebie słuchają lub czytają’’.
Każda wypowiedź szkoleniowca jest dokładnie analizowana publicznie. Słuchają i czytają wypowiedzi trenera piłkarze. Dlatego każdy artykuł czy wywiad należy dokładnie adiustować zanim się ukaże. Bardzo często kłopoty w szatni zaczynają się kiedy w mediach ukaże się kontrowersyjna wypowiedź szkoleniowca.
‘’ Nie płacą mi za to abym krytykował publicznie moich piłkarzy’’ mówił w miesięczniku ‘’ Technician ‘’ Sir Alex Ferguson. To daje pewność zawodnikom, że jeśli w mediach ukaże się coś co zostanie menedżerowi ‘’ wsadzone w usta’’, piłkarze wiedzą, że nie jest prawdą. Ubiór szkoleniowca, sposób zachowania i reagowania w trakcie meczu, wystąpienia podczas konferencji prasowych po meczach oraz organizowanych przez dział medialny klubu, wizyty w programach telewizyjnych, udział w reklamówkach, to wszystko wpływa na wizerunek szkoleniowca i pierwszą opinię o menedżerze jaką wyrabia sobie kibic. Szkoleniowcowi przyglądają się dokładnie również właściciele klubów ich zarządy i osoby decydujące o polityce kadrowej zespołów. Wielu menedżerów dostaje pracę, bo ich wizerunek medialny przypada do gustu pracodawcom, bez sprawdzania ich wartości profesjonalnej. Co ciekawe łatwiej jest znaleźć pracę szkoleniowcom o surowym wyglądzie, twardym charakterze, kontrowersyjnie zachowującym się w stosunku do zawodników i mediów. Łatwiej jest równiez szkoleniowcom znanym z twardej ręki i dającym medialne przesłanie, że umieją utrzymać żelazną dyscyplinę w zespole. Jednak charakter szkoleniowca nie ma decydującego znaczenia w osiąganiu największych sukcesów drużyn. Znany z ekstrawagancji Jose Mourinho osiągał znakomite wyniki w piłce nożnej klubowej. Wyglądający na szkoleniowca o łabędzim sercu selekcjoner Luis Aragones zdobył ME 2008 z reprezentacją Hiszpanii. Przystojny i opanowany w prowadzeniu zespołu Marcello Lippi z nieodłączną cygaretką w dłoni oraz jowialny wyglądający jak dobry wujaszek Vicente del Bosque to dwaj bardzo różni w zachowaniach, wyglądzie i usposobieniu szkoleniowcy, którzy jako jedyni na świecie zdobyli z drużynami klubowymi Puchar Ligi Mistrzów oraz z prowadzonymi przez nich reprezentacjami mistrzostwo świata. Najlepsi wyznaczają zwykle trendy i kierunki rozwoju dyscypliny. Gdyby śledzić sposób prowadzenia drużyn przez w/w trenerów i ich zachowanie w czasie meczów, należy stwierdzić, że zarządzają swoim wizerunkiem po mistrzowsku. Trudno byłoby zobaczyć ich zachowujących się nerwowo na ławce rezerwowych. Opanowanie, cierpliwość, umiejętność rozwiązywania problemów interpersonalnych w zespole. Trener jest twórcą kultury sukcesu w zespole i w klubie. Dlatego musi być wzorem dla wszystkich w klubie a w szczególności dla ludzi, którymi zarządza. Wygląd, sposób zachowania, ubiór, osobowość a przede wszystkim charyzma, charakter lidera i profesjonalizm to elementy wizerunku, które dają podstawy osiągnięcia sukcesu w pracy z drużyną. Nienaganny wizerunek trenera i chęć bycia dobrze postrzeganym w środowisku, powoduje, że szkoleniowcy często korzystają z usług wizjarzystów, specjalistów od marketingu oraz często podpisując kontrakty zabezpieczają sobie środki na współpracę z mediami i specjalistami od własnego wizerunku. Dlatego często się zdarza, że właściciele klubów, posiłkując się opinią mediów wyrabiają sobie medialną opinię o menedżerze, którego chcą zatrudnić. Dopiero po podpisaniu kontraktu i zaczęciu współpracy często okazuje się, że wyobrażenie o człowieku bardzo się różni od jego rzeczywistych umiejętności. Najważniejszą oceną pracy w największym stopniu wpływającą na wizerunek szkoleniowca są wyniki osiągane przez zespoły przez niego prowadzone. Należy pamiętać, że im wyższy poziom na jakim się pracuje tym wyższą klasę, wiedzę, inteligencję i dbałość o wizerunek musi reprezentować menedżer.
‘’ Nie można zostać najwyższej klasy szkoleniowcem nie będąc inteligentnym i wszechstronnie edukowanym człowiekiem’’ powiedział na konferencji trenerów selekcjonerów i dyrektorów sportowych w Madrycie selekcjoner reprezentacji Hiszpanii Vicente del Bosque. Mówiąc to ze sceny hotelu Eurostar w Madrycie był tak samo nienagannie ubrany jak podczas każdego z meczów podczas mistrzostw świata 2010 roku w Afryce Południowej gdzie razem z prowadzoną przez siebie reprezentacją Hiszpanii zdobywał mistrzostwo świata.
Jerzy Engel