TRENER - WYCHOWAWCĄ czy WYCHOWAWCA - TRENEREM ?
Na przestrzeni wieków pojęcie wychowania fizycznego podlegało swoistej ewolucji znaczeniowej. Różnice
w wyjaśnieniu tego pojęcia dotyczyły nie tylko jego zasięgu, ale także i treści.
Jedne definicje podkreślają jego kształcące funkcje, ale brak im celów perspektywicznych.
Inne, pełniejsze znaczeniowo traktują (wf) jako specyficzny składnik kultury fizycznej i jako część wychowania.
Na bazie tych definicji obecnie określa się wychowanie fizyczne jako „rodzaj aktywności fizycznej o dominującym kształcącym nastawieniu, w którym za pośrednictwem specyficznych środków - ćwiczeń fizycznych współdziała
(z pozostałymi częściami wychowania) w procesie harmonijnego rozwoju człowieka tak, że zapewnia jego fizyczny, psychiczny i społeczny rozwój reprezentowany przez zdolność przystosowania się do aktywnego życia. Daje to podstawy do realizacji człowieka zgodnie z ogólnospołecznymi i indywidualnymi zainteresowaniami.” [B. Hodan 1985,II,s. 73 i Z. Żukowska 1993,1995]
Tak pojmowane wf stało się nierozłączną częścią przygotowania do życia i pełnienia ról społecznych.
Niemożliwa jest realizacja celów wf bez uwzględnienia związku z pozostałymi elementami wychowania umysłowego, politechnicznego, moralnego i estetycznego. Dopiero te wszystkie czynniki wzajemnie się uzupełniając dają w pełni pożądane wszechstronne efekty edukacyjne. Wynika z tego, że nauczyciel - wychowawca powinien zwracać głównie uwagę na pracę w szkole i na treningach, gdyż inne rodzaje aktywności fizycznej mają charakter poszerzający
i uzupełniający.
Definicje i cele sportu warunkują fakt, że jego więzy ze szkołą będą znacznie trudniejsze do uchwycenia, gdyż w swojej złożoności form i struktur mieści się on w specyficznych rodzajach szkół, tzn. tych o profilu sportowym.
Zadania szkoły w stosunku do sportu trzeba widzieć przede wszystkim w kształtowaniu zainteresowań sportowych i odkrywaniu talentów. Wynika to z planu i treści szkolnego procesu wf. Tam następuje wszechstronny rozwój predyspozycji specjalnych dla poszczególnych czynności ruchowych, później ukierunkowanych na określoną dyscyplinę sportu (w tym przypadku pływanie).
I to właśnie jest płaszczyzna współpracy szkoły z organizacjami (klubami) sportowymi, na której dochodzi do pozytywnego łączenia funkcji trenera i wychowawcy klasy, poprzez zatrudnianie trenerów w przyszkolnym klubie sportowym.
Często działalność organizacyjna szkolno - sportowa ma charakter naboru do sportu wyczynowego. W tym przypadku poprzez zwiększoną liczbę godzin wf w szkole mającej basen odbywa się nabór do klas pływackich i stopniowe włączanie dzieci do coraz intensywniejszego treningu pływackiego. Taki masowy sport pływacki bierze udział we wszechstronnym rozwoju każdego młodego człowieka.
Realizacja tej poszerzonej aktywności fizycznej jest uzależniona od pedagogicznej orientacji nauczyciela, jakości jego pracy i bazy materialnej, jaką dysponuje.
Sport jest nieodłącznym czynnikiem kultury humanistycznej. Posiada wartość perfekcjonistyczną - jest to najwyższy walor wychowawczy. Ci, którzy uprawiają sport na zasadach autotelicznych, podejmują najwyższy wysiłek samoksztalcenia, przezwyciężają siebie, swoje słabości, gorycz porażki. I właśnie w tym znaczeniu sport jest nieodłączną składową wychowania. [S. Wołoszyn „O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie” Warszawa 1988]
Wychowania sportowego nie można wydzielić z całokształtu procesu wychowawczego, który pomimo różnorodności treści, form i metod stanowi jednolitą całość oddziaływania na rozwój jednostki. Wszystkie te elementy są środkami do zrealizowania głównego celu - wychowania i ukształtowania osobowości pełnowartościowych ludzi. Każdy nauczyciel - wychowawca, tak samo jak instruktor lub trener dysponują tymi samymi środkami i sposobami.
Wyrabianie pozytywnych nawyków i przyzwyczajeń, zachęcanie własnym przykładem, dobrą organizacją pracy
i konsekwencją w wymaganiach , wytwarzanie właściwego klimatu - tym wszystkim powinien posługiwać się trener - wychowawca klasy sportowej, aby osiągnąć cel - pożądaną osobowość wychowanka. Do tego potrzeba wielkiej wytrwałości i systematyczności, trudu i odporności, samozaparcia. [S. Wołoszyn „O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie” Warszawa 1988]
Trener to zawód stosunkowo nowy, którego ramy zawodowe zaczęły się krystalizować dopiero w połowie ubiegłego stulecia, w wyniku postępu i rozrostu ruchu sportowego.
Trener to nauczyciel sportu, specjalista od kierowania rozwojem przede wszystkim fizycznym, ale o bardzo dużym oddziaływaniu na sferę psychiczną, duchową i moralną zawodnika.
Zawód ten wymaga gruntownej wiedzy i umiejętności.
Z jednej strony są to wiadomości z bloku nauk biomedycznych (jak anatomia, fizjologia, biochemia, odnowa biologiczna), a z drugiej nauki psycho - socjo - pedagogiczne.
Jednocześnie wymaga się od trenera znajomości wybranej dyscypliny, metodyki, teorii treningu i wykorzystania (zastosowania) tej wiedzy w praktyce.
Praca ta wymaga znajomości praw rządzących rozwojem organizmu i procesem wychowawczym, ale jednocześnie czyni go odpowiedzialnym za zaburzenia w prawidłowości tego rozwoju we wszystkich jego sferach.
Współczesny trener z racji podmiotu swoich oddziaływań (którym jest młody, rozwijający się człowiek), treści pracy, zasad i metod jej realizacji oraz jej charakteru, jest pedagogiem.
Wzór osobowy trenera we wszystkich pracach jest identyfikowany z ideałem pedagoga.
Wg S. Wołoszyna zawód ten jest służbą społeczną i wychowawczą, gdyż kształtuje pożądaną osobowość, postawę etyczną i moralną.
R.L. Kriczewskij potwierdza często tezę, iż autorytet trenera oparty jest na jego wiedzy fachowej, umiejętności kierowania i współpracy z ludźmi.
Z. Żukowska w badaniach opinii zawodników na temat cech dobrego trenera wyodrębniła następujące:
wysokie kwalifikacje = mistrzostwo w zawodzie, właściwości charakteru: wzbudzanie zaufania, szczerość, życzliwość, wyrozumiałość; postawę moralną, inteligencję, a spośród walorów pedagogicznych cenią głównie umiejętność nauczania i sposób przekazywania wiedzy fachowej. Wszystkie te cechy osobowości trenera wpływają na zmaksymalizowanie procesu wychowawczego podczas treningu sportowego.
Do pedagogicznych uwarunkowań efektywności warsztatu pracy trenera zaliczamy także metody poznania
i oddziaływania wychowawczego trenera na zawodnika, warunki przebiegu akcji interpersonalnych, analizę przyczyn niepowodzeń w sporcie.
Analogiczna sytuacja ma miejsce w pracy wychowawcy klasy sportowej, gdy poprzez obserwację, badanie podziałów nieformalnych grupy, można zindywidualizować i zoptymalizować pracę z wychowankami.
Ze wzorca osobowego i faktycznych cech charakteru trenera wynika bezpośrednio jego styl kierowania grupa zawodników.
A. Molak wskazuje na konieczność zmiany stylu w zależności od etapu kształtowania się współpracy i relacji trener - zawodnicy. Na krótkim odcinku czasowym skuteczny może okazać się styl autokratyczny, jednak przedłużający się może wywoływać napięcia, rozdrażnienie i spadek motywacji indywidualnej). Najlepsze efekty wychowawcze uzyskuje się podczas kierowania demokratycznego.
W praktyce pomimo wyboru optymalnej strategii, rzadko współpraca układa się idealnie. Aby zmniejszyć oddźwięk konfliktów trener - wychowawca powinien swoją bogatą osobowością i doskonałą wiedzą teoretyczną ukształtować charakter ucznia - zawodnika w pełni świadomego celów, do których dąży. [R. Żukowski „Zawód i praca trenera” Warszawa 1989]
Wychowanie jest zawsze pielęgnacją i kształtowaniem cech, funkcji i postaw pozytywnych oraz zwalczaniem przejawów negatywnych.
W rozpatrywanym przypadku jest interakcją między uczniem (=zawodnikiem) a wychowawca (=trenerem). Pedagog powinien swoją postawą moralną, wiedzą i autorytetem stanowić przykład do naśladowania dla dorastającej młodzieży. Aby wszystkie te elementy połączyć w pracy wychowawczej w sporcie, trener - wychowawca powinien odznaczać się (poza już wymienionymi) wiedzą teoretyczną, ale przede wszystkim, co chyba jest najtrudniejsze, wyczulonym „sumieniem moralnym” i wyostrzoną „świadomością etyczną”. [S. Wołoszyn „O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie” Materiały szkoleniowe dla trenerów nr 1 Warszawa 1988]
To one powinny mu wskazywać właściwe drogi postępowania wychowawczego.
Bibliografia:
Hodan B., Żukowska Z. „Nauczyciel wychowania fizycznego i jego społeczno - wychowawcze funkcje” Olomouc - Warszawa 1996
Żukowski R. „Zawód i praca trenera” Warszawa 1989
Cieśliński R. „Zawód i praca nauczyciela wychowania fizycznego”
Wołoszyn S. „O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie” Materiały szkoleniowe dla trenerów nr 1 Warszawa 1988