Byli oficerowie wojskowych dyktatur Ameryki Południowej przed sądem w Buenos Aires

Maciej Stasiński

 

18.03.2013 , aktualizacja: 18.03.2013 19:40

Przywódca junty gen. Jorge Videla (w środku) podczas zaprzysiężenia na stanowisko prezydenta po puczu, 24 marca 1976 (Fot. Eduardo Di Baia ASSOCIATED PRESS)

Są oskarżeni o to, że porywali, torturowali i mordowali setki lewicowych przeciwników w ramach wspólnej operacji "Kondor".

Przed sądem w Buenos Aires stanęło 25 dygnitarzy i oficerów argentyńskiej junty wojskowej, m.in. generałowie Jorge Videla i Reynaldo Bignone, oraz jeden z głównych urugwajskich katów Manuel Cordero. Grozi im nawet dożywocie.

Są oskarżeni o systematyczne wyłapywanie, prześladowanie, torturowanie i mordowanie lewicowych latynoskich działaczy, którzy uciekali z kraju do kraju przed prześladowaniami rodzimych dyktatur w nadziei, że za granicą nic im się nie stanie.

Akt oskarżenia mówi o 106 ofiarach, których losy są dobrze udokumentowane, choć ślad po nich urywa się w lochach katowni, a ich ciał nigdy nie odnaleziono.

Katownia w garażu

Tak było w wypadku 19-letniej Marii Claudii Garcii Irurety i 20-letniego Marcelo Gelmana. 25 sierpnia 1976 r. o drugiej w nocy do ich mieszkania w Buenos Aires wtargnęło uzbrojone komando i uprowadziło młode małżeństwo do katowni Orletti mieszczącej się w porzuconym garażu. Zarządzali nią wspólnie urugwajscy i argentyńscy oficerowie. Marcelo Gelman został zabity. Marię Claudię, która była w szóstym miesiącu ciąży, wywiózł do Montevideo samolotem oficer urugwajskiej bezpieki José Nino Gavazzo.

W październiku tego samego roku przewieziono ją do szpitala wojskowego, gdzie urodziła córkę. Wróciła z niemowlęciem do katowni, gdzie przebywała do 22 grudnia. Tam widziano ją wówczas po raz ostatni. Jeden ze strażników zeznał po latach, że oficerowie, rozmawiając ze sobą, mówili: - Czasem człowiek musi robić kurewskie rzeczy.

Po kilku dniach niemowlę z fałszywą metryką oddano do adopcji rodzinie oficerów urugwajskiej policji.

Poszukiwania synowej i wnuczki wszczął już za czasów demokracji Juan Gelman, poeta i ojciec Marcela. Szukał na własną rękę, bo w Urugwaju i Argentynie władze odmawiały pomocy z powodu chroniącej zbrodniarzy amnestii. Pomagali mu intelektualiści i dziennikarze, m.in. sławni pisarze Günter Grass i José Saramago.

Gelman odnalazł jednak tylko wnuczkę Macarenę. Badanie kodu DNA potwierdziło pokrewieństwo. Do spotkania dziadka i 23-letniej wówczas wnuczki doszło w 2000 r. w Montevideo.

Szczątki Marcela Gelmana znaleziono w Buenos Aires w 1989 r. Ciała jego żony Marii Claudii szuka się nadal w Urugwaju.

Dwa lata temu pięciu oficerów, w tym José Nino Gavazzo, zostało skazanych za zabójstwa w katowni w Montevideo, dostali od 20 do 25 lat więzienia. Teraz za to samo odpowie ich szef Manuel Cordero.

Dyktatorzy wprawiają w ruch Kondora

Plan zamknięcia lewicowych zbiegów w potrzasku ponad granicami państwowymi opracowało w połowie lat 70. pięciu dyktatorów Boliwii, Paragwaju, Chile, Argentyny i Urugwaju. Wymyślił go i podpowiedział kolegom najstarszy stażem Alfredo Stroessner, Paragwajczyk, który zagarnął w władzę w zamachu stanu już w 1953 r.

Plan dojrzewał w latach 70., kiedy w Ameryce Łacińskiej padały kolejne chwiejne demokracje, a walka z "lewicową marksistowską zarazą" stała się zasadniczym celem prawicowych oligarchii i latynoskich armii wspieranych i szkolonych przez USA prowadzące zimną wojnę ze Związkiem Sowieckim.

Kiedy w 1973 r. wojskowego puczu dokonał w Urugwaju Juan Maria Bordaberry, a w Chile socjalistycznego prezydenta Salvadora Allende obalił gen. Augusto Pinochet, będąca wciąż demokracją Argentyna stała się schronieniem dla tysięcy lewicowych działaczy stamtąd.

Dyktaturami były już wówczas także Paragwaj, Boliwia i Brazylia. Ostatni klocek domina padł w marcu 1976 r., kiedy pucz przeprowadzili argentyńscy wojskowi pod wodzą generała Jorge Videli. Prześladowani lewicowcy, którzy nie zdołali uciec do Europy, Meksyku czy gdzie indziej, znaleźli się w matni i maszyna Kondora ruszyła.

Przez lata istnienie operacji "Kondor" było publiczną tajemnicą, ale dowodów brakowało. W wielu krajach mimo przywrócenia demokracji amnestie nie pozwalały ścigać sprawców mordów. Jednak w 1992 r. w Asuncion, stolicy Paragwaju, jeden z potomków ofiar znalazł pięć tomów tajnych archiwów Kondora.

Jednym z dowodów na istnienie operacji będzie podczas procesu tajna depesza FBI do ambasady USA w Argentynie z 1976 r. Mówi ona o "wymianie informacji między reżimami latynoskimi na temat lewicowców, komunistów i marksistów mającej na celu ukrócenie ich działalności w drodze wspólnych operacji na terytoriach odpowiednich krajów". Autor depeszy wymienia trzy fazy współpracy: wymianę informacji, lokalizację osoby i egzekucję lub przekazanie jej drugiemu krajowi.

Tysiące zaginionych bez wieści

Szacunki mówią o tysiącach ofiar Kondora. W samej Argentynie organizacje praw człowieka nie mogą się doszukać ok. 20 tys. zaginionych.

Prokuratura oskarżyła oficerów o tzw. ciągłą zbrodnię porwania i zaginięcia bez wieści, której nie może objąć ani amnestia, ani przedawnienie, dopóki ciała ofiar nie zostaną odnalezione.

Śledztwo rozpoczęło się w Argentynie, a po unieważnieniu amnestii dla sprawców zbrodni z czasów dyktatury w 2003 r. ruszyło pełną parą. Z 32 oskarżonych siedmiu zmarło przed rozpoczęciem procesu; liczba ofiar sięga 240. Obecny proces dotyczy 106 najlepiej zbadanych przypadków.

Winowajcy zaczynają odpowiadać za zbrodnie

Wielu głównych winowajców nie dożyło procesu. W 2006 r. w Brazylii zmarł Stroessner, a w Chile Pinochet (we własnym łóżku w Santiago de Chile). W Brazylii i Urugwaju sprawców chronią amnestie.

Szczęścia nie ma za to gen. Jorge Videla. Nie dość, że ma już dwa dożywocia i jeden wyrok 50 lat za inne zbrodnie, teraz grozi mu kolejny. Z więzienia już nie wyjdzie. 

Cały tekst: http://wyborcza.pl/1,75477,13585540,Byli_oficerowie_wojskowych_dyktatur_Ameryki_Poludniowej.html#ixzz2mgJLiAjL

1