P. Ricoeur Konflikt Hermeneutyk: Epistemologia interpretacji.
Ricoeur w pierwszej części zarysowuje kilka kroków które zamierza wykonać aby przybliżyć problematykę naukowości interpretacji .
Przegląd dziedziny symboli
Pokazanie konfliktu dwóch stylów interpretacyjnych
Ukazanie pozorności konfliktu i dowiedzenie głębokiego pokrewieństwa tych dwóch przeciwstawnych modeli.
Autor zaznacza zaraz na początku jaki jest punkt dojścia, Mianowicie przedstawić interpretację symboli jako koło hermeneutyczne: niejasność symbolu -> interpretacja poszukiwanie sensów itd. -> milczenie słowa, nigdy nie dokończone wyjaśnienie.
Swoje zainteresowanie symbolami autor wywodzi ze swojej pracy filozoficznej nad źródłami zła. Zastanawia go dlaczego nasz język przenosi w sobie symbole i do nich się odwołuje kiedy chcemy mówić o tematach egzystencjalnych. Uważa że technicyzacja języka naszego świata i czasów w jakich żyjemy (wspominanie i zaznaczane w „Symbol daje do myślenia”) pozbawiła go znaczenia, język stał się narzędziem administracyjno technicznym. Uświadomienie sobie tego procesu (przyznanie się do zapomnienia) degeneracji zwraca refleksję humanistów na ponowne przywrócenie tych znaczeń językowi, na powtórne wypełnienie go utraconymi treściami. Mowa pełna ma mówić do nas (interpretować nas) bardziej niż my ją mówimy.
Ad. do punktu (a): trzy sfery występowania symbolu (dokładnie te same co w „symbol daje …”), symbol zawsze zakorzenia się w mowie, zawsze potrzebne jest słowo aby przełożyć świat :
Fenomenologiia religii – czyli wyłanianie się symbolu poprzez sacrum, sferę symboli kosmicznych którą wyznaczają hierofianie i Teofanie. Człowiek postawiony wewnątrz kosmosu dostrzega przejawy sacrum we wszystkich jego warstwach od nieba po głębię ziemi.
Sfera nocy i marzeń sennych. Archeologia podmiotu, w której objawia się symboliczne tło wspólne dla całej ludzkości, obrazy wykraczające poza osobiste doświadczenie, a mimo to obecne w wyobraźni śniących.
Wyobraźnia poetycka (za Bachelardem) – obraz poetycki przenosi nas do źródła mówiącego bytu (podobnie do definicji granicy sensu u Juszczaka), staje się nowym bytem naszej mowy, wyraża nas tworząc z nas to co wyraża (koło i mocne powiązanie z Juszczakiem, dzieło sztuki sprawia że widz staje się jego materią).
Problem podwójnego znaczenia symbolu. Symbol jest znakiem, ale o złożonej strukturze, nie wskazuje na konkretną rzecz poza sobą ale na bardzo wiele. Symbol to sens który odsyła do sensu. Ta złożoność powoduje, że ciężko wyznaczyć granicę dla symbolu. Dla Ricouera istota symbolu to jego dynamika – „mówienie czegoś innego”, odsyłanie do czegoś innego (np. symbol plamy – nie mówi że ktoś się wybrudził ale że zgrzeszył, przekroczył granicę itd., są to kolejne sensy wymagające interpretacji). Wyznacznikiem tej dynamiki jest analogia nie rozumiana na sposób logiki (jeśli A do B ma się tak jak C do D) ale jako proces przechodzenia pomiędzy sensami. Sens pierwotny ma popychać do sensu wtórnego (to samo co intencjonalność), a przyswajanie sensu nie jest jego rachowaniem ale przeżywaniem. Sens unosi badacza. Problem jest jak ten sens unosi, jak wytłumaczyć ten ruch? Niejednoznaczność symbolu domaga się interpretacji, metody czytania go.
Ad. do punktu (b) – dwa wielkie style interpretacji które zarysowują się w XX wielu
Styl podejrzeń i demistyfikacji – Freud, Nitzsche, Marks. Jest to hermeneutyka demistyfikacji i destrukcji która rozplątując kłębek znaczeń symbolu chce pokazać jego biologiczne, ekonomiczne itd. korzenie. Ta dekonstrukcja ma odkryć co kryje się pod maską symboli, chce pokazać że naddatek znaczeniowy ma tylko mydlić oczy by nie dostrzegać rzeczywistych, konkretnych osadzonych w biologii, psychice, gospodarce itd. faktów. Ricoeur mówi, że jest to bardzo istotny i niepomijalny nurt w myśleniu o oczyszczaniu „słowa”, rozbieraniu symbolu na części.
Styl rekolekcyjny – mający ambicje przywracać znaczenie, na nowo wypełnić słowa pozbawione pierwotnego sensu, przypomnieć sobie to co zostało zapomniane.
Przeciwstawienie sobie tych dwóch stylów zbudowane na opozycji trzech cech. Od Hideggera zapożyczenie rozumienia przywracającego znaczenie (rekolekcyjnego):
Hermeneutyka słuchania, przedmiot rządzi hermeneutyką, przywoływanie sensu a nie prowadzanie go do przyczyn, opisywanie raczej niż wyjaśnianie. – Freud nie interesuje się zupełnie kierunkiem symbolu, kultura poprzez symbole, niezależnie czym one są, ma doprowadzić do przejścia od zasady przyjemności do zasady rzeczywistości, ukrywając pod symbolami (podniosłymi obiektami) nasze popędy.
Fenomenologiczny opis stara się odkryć intuicję przedmiotu (wżyć się w symbol, zawrzeć wspólnotę myśli pomiędzy interpretatorem i przedmiotem), jego wewnętrzną dynamikę, a nie tylko prowadzić zestawienia. – Dla Freuda nie ma intencji przedmiotu, jedyna możliwą do wykrycia funkcją symbolu jest maskowanie. Funkcją marzeń sennych jest figuratywne zaspokajanie pragnienia. Maskowanie to ukazanie pod przejrzystą zasłoną intencji pragnienia. To człowiek ukrywa przed samym sobą intencje, a symbole w jakiś sposób ukrywają - ujawniają mu te intencje.
Postulat mowy związanej z bytem, mowa nie jest tylko rozprawianiem o czymś ale jest częścią bytu. Mowa w takim akcie interpretacyjnym jest raczej ciążeniem ku milczeniu, nadmiar słowa nigdy nie wyjaśni symbolu. – Reminiscencja sacrum, została i Freuda zastąpiona reminiscencją dzieciństwa. Bólem płynącym z poczucia winy.
Ricoeur chce pokazać jak zestawione ze sobą obrazy dziecięce, dawne i archaiczne oraz prorocze i eschatologiczne mogą być zbieżne. Autor na przykładzie mitu o Edypie chce pokazać jak dwie pozornie rozbieżne interpretacje maja zasadniczo ten sam rdzeń.
Zbieżność interpretacji to tak naprawdę ich uzupełnianie się, cofnięcie do czasów dziecinnych, archaicznych, to jedna strona symbolu i profetyzm to druga.