Ryszard Kapuściński Cesarz

Ryszard Kapuściński, legenda polskiego i światowego reportażu, często określany jest jako „człowiek obdarzony absolutnym wyczuciem informacji, klimatu i wydarzeń”. Posiada niesamowitą zdolność obserwacji i spostrzegania tego, co dla innych jest niewidoczne. Posiada instynkt reportera prowadzący go wszędzie tam, gdzie coś się dzieje. Potrafi doskonale obserwować i analizować otoczenie, szybko staje się częścią obserwowanego środowiska, a dzięki swojej neutralności potrafi w pełni obiektywnie ocenić to, co widzi. Ryszard Kapuściński, zawód – reporter.

Urodził się 4 marca 1932 roku w Pińsku ,na Polesiu (dzisiejsza Białoruś). W latach 1952 – 1956 studiuje na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Po studiach powraca do „Sztandaru Młodych” (pisał tam będąc jeszcze przed maturą). Praca w gazecie była prawdziwą szkołą dla pióra młodego i zdolnego dziennikarza. Już wtedy zauważono jego zdolności reporterskie. Jego reportaże z Nowej Huty bardzo podobały się ówczesnym władzom ( w nagrodę otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi). Wkrótce po tym zostaje wysłany w podróż do Pekinu. Powraca jednak przedwcześnie (zamieszki w 1956), manifestując w ten sposób solidarność z redakcją „Sztandaru Młodych”. Zostaje ukarany wydaleniem ze „Sztandaru”. Wktótce po tym zostaje redaktorem działu krajowego w „Polityce”. Tygodnik zapewnia mu warsztat pracy, Kapuściński dużo podróżuje, pisze. Jego reportaże krajowe zapewniają mu wielką popularność. Prawdziwą sławę przynoszą mu jednak relacje z ogarniętego wojną domową Konga w 1958 roku. Podróż do Afryki prawdziwie rozbudziła zamiłowania reporterskie Kapuścińskiego, zaczął On rozumieć, że to co szczególnie Go interesuje to: ” zafascynowanie krajami budzącymi się do życia, nowymi kontynentami, gdzie wszystko dopiero staje się, gdzie nędza i głód splatają się z nadziejami na lepsze jutro”.

Debiut literacki znanego i cenionego już wówczas reportera to „Busz po polsku” z 1962 roku – czyli cykl reportaży o tematyce krajowej. W tym też roku zostaje pracownikiem Polskiej Agencji Prasowej. To właśnie z ramienia PAP-u zostaje wysłany aż na sześć lat do Afryki. Pobyt na czarnym lądzie był okresem szczególnie intensywnej i ciężkiej pracy reporterskiej. Kontynent podlegał bolesnym transformacjom i ewolucjom, zmieniały się rządy, wybuchały rebelie i powstania. Wszędzie tam , gdzie działo się dużo, był Kapuściński. Potrafił On w doskonały sposób przewidzieć to, co ma się wydarzyć, potrafił przewidzieć i uprzedzić pewne wydarzenia. Ta zdolność wynikała z doskonałej znajomości i rozeznania w sprawach Afryki. Kapuściński potrafił wyczuć wewnętrzne napięcia, posiadał prawdziwy instynkt reportera. Powstała nawet pewna anegdota, w której to pracownicy pewnego przedstawicielstwa dyplomatycznego opowiadali z podziwem, jak to Kapuściński przyjechał i po czterech dniach kręcenia się po mieście wiedział lepiej, co się tam działo niż oni, którzy byli tam od dawna. Był wszędzie tam , gdzie inni bali się być. Już wtedy mówił o sobie, że pisze tylko o tym , co osobiście widział i przeżył. Często ryzykował własnym życiem i zdrowiem. Bez wątpienia było to jednym z powodów ogromnej popularności autora wśród czytelników. Bezpośrednim efektem tej podróży były książki „Czarne gwiazdy” (1963) i „Gdyby cała Afryka” (1969).

W 1968 roku powraca do kraju na rehabilitację po malarycznym zapaleniu opon mózgowych i gruźlicy. Nie może jednak usiedzieć na miejscu, wkrótce wyrusza na Kaukaz podróżuje po południowych republikach ZSRR. Efektem tej podróży jest „Kirgiz schodzi z konia” (1968). W tym samym roku wyjeżdża na pięć lat do Ameryki Południowej, jest kolejno stałym korespondentem w Chile, Brazylii i Meksyku. Tam, podobnie jak w Afryce, staje się świadkiem krwawych zamieszek i zamachów stanu. Owocami tych obserwacji są książki „Chrystus z karabinem na ramieniu” (1975) i „Wojna futbolowa” (1978). Kapuściński jest niezwykle ruchliwy, nie potrafi ustać w miejscu, ciągle szuka tematów. Pobyt w Ameryce Południowej przerywa wyjazdem do Polski, aby po paru miesiącach znowu powrócić do Meksyku. W 1974 odwiedza Azję i Afrykę, w 1975 Bliski Wschód, w latach 1975/1976 – Angolę, co ma wyraz w książce „Jeszcze jeden dzień życia” (1976). Szczególnie ważne książki związane z tym okresem to „Cesarz” (1978) i „Szachinszach” (1982) . W książkach tych, Kapuściński zaskoczył wszystkich sposobem przedstawienia reportażu. Łącząc cechy reportażu z powieścią, dał się poznać jako doskonały pisarz. Książki te odbiły się światowym echem przynosząc laury uznania dla pióra Kapuścińskiego. Szczególnie głośno mówiono o „Cesarzu”, książka ujawniającej kulisy dworu cesarza Hejle Sellasje. Postać cesarza obnaża powszechne mechanizmy porządku totalitarnego. Wysoki poziom książki odzwierciedlony został w trzydziestu przekładach językowych (m.in. na japoński i perski). Adaptacja teatralna z 1979 roku wywołała zachwyt w Toronto, Amsterdamie, Oslo, Budapeszcie.

Lata 80-te to okres odpoczynku i wytchnienia. Kapuściński wydaje się zmęczony relacjonowaniem rewolucji i przewrotów. Z reportera staje się publicystą, pisarzem, poetą i myślicielem. Wyrazem tego jest zbiór wierszy „Notes” (1986) oraz „Lapidarium” (1990) – cykl aforyzmów i refleksji nad życiem. Jednak okres „reporterskiego oddechu” nie trwał długo. Już w 1993 wydaje „Imperium”, książkę będącą relacją z podróży po byłych południowych republikach ZSRR. Książka jest opisem zmian, jakie zaszły po upadku ZSRR. Kapuściński porównuje to z obrazem republik z 1968 roku. „Imperium” doskonale opisuje współczesną Rosję. Przedstawia Gruzję, Afganistan, Kirgizję i inne republiki południowe , jako kraje o bogatej kulturze i tradycji. Kolejną książką Kapuścińskiego jest „Heban” (1998) ksiązka , która powraca do tematu afrykańskiego. W 2000 ukazuje się czwarta część Lapidarów Lapidarium IV . Jesienią 2000 wydany zostaje album fotograficzny Z Afryki zawierający zdjęcia z afrykańskich podróży Kapuścińskiego. Kolejną książką jest Lapidarium V (listopad 2002). W 2003 ukazuje się Autoportret reportera.

W 2004 roku ukazują się Podróże z Herodotem zaś w 2006 tomiki poezji Prawa natury Ten inny

Ryszard Kapuściński zmarł 23 stycznia 2007 roku.

CESARZ

„Cesarz” składa się z trzech części. Pierwszą, zatytułowaną Tron, wypełniają wypowiedzi urzędników i członków świty etiopskiego władcy. Opisują oni rozkład dnia Hajle Sellasje. Wypowiedzi tytułowego bohatera nie ma w książce. Dzień cesarza zaczyna się od pobudki i spaceru po pałacowym ogrodzie, gdzie władca wysłuchuje raportów trzech ważnych urzędników zajmujących się podsłuchami i wykrywaniem spisków. Potem cesarz rozpoczyna urzędowanie – odbywa się godzina nominacji, godzina kasy, godzina ministrów i godzina sprawiedliwości.

Członkowie świty opowiadają o swoich obowiązkach – jeden z nich zajmuje się ścieraniem nieczystości, jakie pies cesarza pozostawia na obuwiu urzędników. Pies jest nietykalny, może brudzić gdzie zechce, stąd konieczność zatrudnienia kogoś, kto po nim sprząta. Zadaniem innego przybocznego jest podkładanie poduszek pod nogi pana, kiedy siedzi. Musi to robić w odpowiednim momencie, by nogi władcy ani przez moment nie zawisły w powietrzu. Kolejny sługa odpowiedzialny jest za otwieranie drzwi, tak, by cesarz wychodząc z sali nie musiał przystawać, ale nie za wcześnie, by nie powstało wrażenie, że boski władca jest wypraszany z komnaty. Jest też posada dla urzędnika, który kłania się, kiedy upływają kolejne godziny, bo cesarz nie patrzy na zegarek i po kilkukrotnym ukłonie swojego dworaka poznaje, że czas skończyć godzinę nominacji a zacząć godzinę kasy. Sporą część aktywności monarchy pochłaniają wizyty w kraju i zagranicą. Specjalna rola przypada wtedy urzędnikowi odpowiedzialnemu za układanie spisu delegacji udającej się razem z Hajle Sellasje. Każdy chce się wepchnąć na listę i to na najlepszym miejscu.

Poddani cesarza wymieniają tytuły, jakie władca sam sobie nadał: „Zwycięski Lew Plemienia Judy”, „Król królów Etiopii”, „Wybraniec Boży”. Z relacji sług wynika niezwykły przepych i próżność władcy – w kraju, gdzie większość obywateli żyje w biedzie, cesarz wozi się luksusowymi autami, karmi mięsem drapieżniki w pałacowym zoo, wydaje wystawne uczty, obsadza najważniejsze stanowiska w państwie krewnymi i ludźmi uzależnionymi od niego.

Hajle Sallasje otacza się ludźmi niewykształconymi i prostymi, zapewne dlatego, że sam nie ma żadnego wykształcenia. Nie potrafi nawet czytać i pisać.

Druga część książki „Idzie, idzie” opowiada o nieudanym zamachu stanu z grudnia 1960 roku. Jego inspiratorem był gubernator Germame Neway, a uczestnikami grupa wojskowych. Neway był absolwentem zagranicznych uczelni, między innymi brytyjskich, który dostrzegł zacofanie i korupcję swego kraju. Kapuściński opisuje, jakie przerażenie wśród świty cesarza wywołało zachowanie Newaya, który otrzymane łapówki przeznaczał na budowę szkół w swojej prowincji. Urzędnicy bali się, że zachowanie gubernatora spowoduje, że i oni swoje łapówki będą musieli oddawać na podobne cele. Jeszcze gorzej było, kiedy Neway zaczął rozdawać ziemię biednym chłopom. Po wielu donosach cesarza przeniósł gubernatora do innej prowincji. Ten zaczął planować odsunięcie despoty od władz. Zbudował siatkę konspiratorów i przejął rządy 13 grudnia 1960 roku. Zamach był źle zorganizowany, nie aresztowano wszystkich popleczników Sellasje, nie odcięto im łączności. Powiadomili oni władcę o wydarzeniach w ojczyźnie – cesarz nie śpieszył się z powrotem do kraju, poczekał aż wierni mu wojskowi uporają się z buntem. Spiskowcy zostali aresztowani i straceni.

Spisek na zawsze zmienił Etiopię. Wprawdzie Hajle Sellasje utrzymał się przy władzy, ale coraz częściej podróżował za granicę, gdzie przyjmowano go z honorami, nawet w państwach zachodnich, widząc w nim demokratę. W 1968 roku w prowincji Godżam wybuchł bunt – niezadowoleni z podwyżki podatków chłopi zaczęli mordować urzędników i palić budynki rządowe. Cesarz nakazał odwołać podatki, ale nie od razu, by nie stwarzać pozorów, że tłum może wpływać na politykę państwa. Kiedy protesty ucichły, podatki zwiększano stopniowo, tak by chłopi nie mieli okazji do buntu.

Trzecia część Cesarza, „Rozpad”, opowiada o wydarzeniach poprzedzających oddanie władzy przez Hajle Sellasje. Zaczęło się od protestów studentów, również państwa zachodnie zauważyły wreszcie nędzę, korupcję i zacofanie Etiopii. Ale trzecia część Cesarza opowiada o tym wszystkim z perspektywy dostojników pałacowych. Żaden z nich nie przeczuwał, że zbliża się kres panowania władcy. Jeden z urzędników z niedowierzaniem opowiada o brytyjskim dziennikarzu, który nakręcił film o głodujących mieszkańcach północnej Etiopii i zestawił to z wystawnym życiem cesarza. Urzędnik dziwi się tej zdradzie, jak określa postępowanie dziennikarza. Za Brytyjczykiem przybywają następni dziennikarze, domagając się cofnięcia pomocy finansowej dla Etiopii. Władze afrykańskiego państwa zaprzeczają informacjom o głodzie, ale zagranicznym dziennikarzom pomagają etiopscy studenci przemycając zdjęcia głodujących i martwych chłopów. Do Etiopii zaczyna płynąć pomoc żywnościowa, ale przywłaszczają ją władze i gubernatorzy regionów. Co więcej, minister finansów Etiopii każe darczyńcom płacić za przekazaną pomoc. Dochodzi do coraz częstszych buntów i manifestacji. Ostatnie miesiące życia Hajle Sellasje spędza jako więzień w pałacu Menelika. Mimo fatalnego położenia rozkład dnia cesarza nie zmienia się. Pilnują go żołnierze, nadal traktując jak prawowitego władcę i otaczając czcią. Władzę w kraju stopniowo przejmuje wojsko, przedstawiciele armii odwiedzają cesarza żądając, by oddał zagrabione pieniądze. Odzyskują dolary, ukryte w pałacowych salach. Hajle Sellasje nie chce podpisać czeku, by można było podjąć setki milionów dolarów, zgromadzone przez niego na kontach w szwajcarskich bankach. Cesarz umiera pod koniec sierpnia 1975 roku.