20. MIEJSCE NOWEJ FALI PO 1989r.

Nowa Fala – formacja poetycka obecna w polskim życiu literackim w latach 1968-1976.

Nowa Fala skupiała poetów debiutujących w połowie lat 60., dla których przeżyciem pokoleniowym był Marzec 1968 i Grudzień 1970. Czasami bywa nazywana także Pokoleniem '68, chociaż niektórzy krytycy literatury uważają pojęcie Pokolenia '68 za pojęcie szersze, obejmując nim także tak odrębne w stosunku do Nowej Fali grupy, jak Konfederacja Nowego Romantyzmu, grupa "Tylicz", grupa "Kontekst", Grupa 848 i inne, aktywne w tym samym okresie.

Ośrodkiem, wokół którego zaczęło się skupiać środowisko nazwane później Nową Falą, była krakowska grupa "Teraz", do której należeli Wit Jaworski, Julian Kornhauser, Jerzy Kronhold, Stanisław Stabro, Adam Zagajewski. Dołączyli do niej z czasem poeci z innych ośrodków: poznańska grupa "Próby" – Stanisław Barańczak i Ryszard Krynicki, z Warszawy – Krzysztof Karasek, Jarosław Markiewicz i Leszek Szaruga, z Łodzi – Jacek Bierezin, Zdzisław Jaskuła, Witold Sułkowski, z Wrocławia – Lothar Herbst i Marianna Bocian. Główną trybuną nowej formacji stało się założone w 1967 r. krakowskie pismo "Student", ale wypowiedzi programowe jej członków ukazywały się w całej prasie literackiej, m.in. we "Współczesności", "Życiu Literackim", "Nurcie", "Miesięczniku Literackim". Do uformowania się Nowej Fali doprowadziły organizowane staraniem grupy krakowskiej zjazdy w Cieszynie. Pierwszy odbył się w 1971, ostatni, nieformalny, w 1973 r.

Za datę graniczną istnienia Nowej Fali jako formacji, przyjmuje się rok 1976, uznawany także za początek funkcjonowania drugiego obiegu.

Podstawowym elementem sprawiającym, że Nowa Fala występowała i była postrzegana jako jedna grupa, była postawa buntu wobec literatury zastanej – przede wszystkim wobec bezpośrednich poprzedników, czyli Orientacji Poetyckiej Hybrydy. Krytycznie oceniano jednak także poetów pokolenia "Współczesności". Wynikało to z faktu, że jednym z ważnych dla pokolenia haseł, co znalazło swoje odbicie w tytule programowej książki Kornhausera i Zagajewskiego, był postulat literackiego rozpoznania rzeczywistości. Podstawowym zarzutem wobec dotychczasowej literatury powojennej było to, że tego postulatu nie spełniła, że uznawała współczesną sobie rzeczywistość lat 60. i 70. za tworzywo siebie niegodne, nie umiała pokazać jej inaczej niż w groteskowej lub zdegradowanej formie. Stąd krytyka sztuki eskapistycznej, sztuki estetyzującej.

Głosząc postulat "nienaiwnego realizmu" (określenie Kornhausera), Nowa Fala nie zanotowała jednak wybitnych osiągnięć w powieści, choć niektórzy z twórców do niej należących podejmowali próby w tej dziedzinie. Pozostała przede wszystkim generacją poetycką.

Nowofalowcy nie wypracowali jednolitej poetyki, aczkolwiek daje się odnaleźć w ich wierszach pewien zestaw charakterystycznych, powtarzających się elementów. Do najważniejszych z nich należało wykorzystywanie jako tworzywa poetyckiego "słowa cudzego" – zwrotów charakterystycznych dla języka gazety, pism oficjalnych, ankiet urzędowych, języka ulicy. Zwroty te stają się przedmiotem zabiegów poetyckich charakterystycznych dla poezji lingwistycznej, której tradycję podjęła część poetów nowofalowych (zwłaszcza Barańczak i Krynicki). W przeciwieństwie jednak do takich twórców jak Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Witold Wirpsza czy Zbigniew Bieńkowski, poetów Nowej Fali nie tyle interesowały eksperymenty badające możliwości i ograniczenia języka jako takiego, co społeczne użycia mowy – analiza oficjalnego i mniej oficjalnego języka PRL-u. Wiązało się to z faktem, że ważnym elementem przeżycia pokoleniowego, jakim był dla tej generacji Marzec 68, było doświadczenie brutalnego manipulowania językiem. Zniewolenie języka odbierane było jako jeden z elementów ogólnego zniewolenia. Dlatego język stał się jednym z ważniejszych tematów twórczości nowofalowej, kluczowym elementem świata przedstawionego. Często tworzył ciąg skojarzeń z innymi słowami-kluczami: prawda, oddech.

Świat przedstawiony tej poezji to często, zgodnie z teoretycznymi postulatami, świat współczesnej poetom rzeczywistości – łącznie ze wszystkimi niepoetyckimi jej elementami. Związek z rzeczywistością podkreślany jest dodatkowo umieszczaniem w wierszach konkretnych dat, określaniem miejsc. Stąd dla podkreślenia elementów łączących poezję Nowej Fali i wyróżniających ją zarazem na tle twórczości innych poetów, bywa czasem używane określenie "nowofalowy wiersz publicystyczny" (Dariusz Pawelec). Jego elementy obecne są także w wierszach, które reprezentują charakterystyczną, choć nie powszechną dla nowofalowców poetykę "peiperowskiego układu rozkwitania". Stosowali ją przede wszystkim poeci sięgający do dorobku poezji lingwistycznej: Barańczak, Krynicki.

Około roku 1976 drogi poszczególnych twórców zaliczanych do Nowej Fali zaczęły się rozchodzić. Niektórzy z nich zaangażowali się w działalność opozycyjną i, objęci zapisem cenzorskim, publikowali wyłącznie lub prawie wyłącznie w drugim obiegu.

NOWOFALOWCY PO 1989r.

• Stanisław Barańczak

Stanisław Barańczak (ur. 13 listopada 1946 w Poznaniu) – polski poeta, krytyk literacki, tłumacz poezji, jeden z najważniejszych twórców Nowej Fali, działacz Komitetu Obrony Robotników. Absolwent I LO w Poznaniu. Ukończył filologię polską na UAM. Debiutował w 1965 na łamach miesięcznika "Odra" jako poeta. W latach 1967-1971 członek redakcji miesięcznika "Nurt". W latach 1967-1969 należał do PZPR. W 1973 uzyskał stopień doktora za rozprawę o twórczości Mirona Białoszewskiego. Pracownik naukowy UAM, w 1977 za działalność w KOR usunięty z uczelni.

Sygnatariusz Listu 59 (1975) oraz członek-założyciel Komitetu Obrony Robotników. Był jednym z członków zespołu redakcyjnego "Zapisu". W lutym 1977 roku w sfingowanym procesie został skazany za przekupstwo na rok więzienia w zawieszeniu. Uczestniczył w słynnej głodówce w kościele św. Marcina w Warszawie, która była apelem o uwolnienie wszystkich ofiar wypadków czerwcowych i tych, którzy stanęli w ich obronie. Wykładał na Uniwersytecie Latającym w Poznaniu i Krakowie oraz współorganizował Towarzystwo Kursów Naukowych (1978).

W 1980 r. aktywnie działał w wielkopolskiej "Solidarności" i wrócił na Uniwersytet Adama Mickiewicza. Otrzymał ofertę pracy w Stanach i opuścił kraj. Od 1981 r. był wykładowcą na Harvard University w USA. Od 1983 członek zespołu redakcyjnego czasopisma "Zeszyty Literackie" (Paryż). W latach 1986-90 był też redaktorem naczelnym "The Polish Review". Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W listopadzie 2006 roku odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego i Jagiellońskiego.

Tomy poetyckie wydane po ’89 roku:

• 1990 Tablica z Macondo, albo osiemnaście prób wytłumaczenia sobie i innym po co i dlaczego się pisze

• 1991 Biografioły

• 1991 159 wierszy. 1968-1988

• 1994 Podróż zimowa

• 1995 Pegaz zdębiał

• 1996 Poezja i duch Uogólnienia. Wybór esejów 1970-1995

• 1998 Chirurgiczna precyzja

• HI-FI – wiersz o dźwiękach, które zaczęły być rejestrowane przez doskonalsze niż kiedyś aparatury. Są 2 natury dźwięku: to, co obejmuje muzyka i to, co „zgarnięte z czyjegoś życia”, „zgrzyty życia” – brzęk szklanek, dźwięk przesuwania palców po strunie („metolowo-cielesny szmer”), gwar, dym, oklaski, nucenie muzyka, „przyświsty fletu”, „pomruki dyrygenta”, „pacnięcie struny o gryf” – „bez żadnej muzycznej zasługi, szemrane towarzystwo szmerów”.

• ŁZY W KINIE – ironicznie o życiu, jakie przedstawia film, pozornym oczyszczeniu poprzez kino (ekran – konfesjonał), płatnych emocjach, piękna kraina Sensu i Glansu – film, sposób życia odgrywany przez aktorów – żywy, człowieczy, pełny, prawdziwy, bezsprzeczny; „(od śmiechu widz się czuje lepiej,/ od płaczu – lepszym niż jest)”.

• CHIRURGICZNA PRECYZJA – wiersz składa się z 4 części: I – rozmyślania nad wyrażeniem „chirurgiczna precyzja” – o tym jak bomby precyzyjnie omijają katedry, wystawy Chagalla, misie koala, kelnerów i trafiają w swoje cele. Dla podmiotu lirycznego jedyną potrzebną wiedzą na ten temat jest to, że bomby są dla niego niebezpieczne. Zastanawia się: „Więc jakim to sensem/ zazębia się chirurgia z bombą: krwawym mięsem?” II – rozmyślania o chirurgach w przeszłości i o chirurgii – „leczy kalecząc, tnąc bezwzględnym ostrzem”, „zawsze się kwapiła do konfiskat na zawsze: noga albo płuco”, III – o tym jak chirurdzy zaszywają różne rzeczy w brzuchach pacjentów i amputują zdrowe kończyny i o uldze, jaką czuje pacjent, gdy usłyszy: „Obejdzie się tu bez chirurga!”, IV – scenka z życia pod. lir. – pobyt w szpitalu z powodu operacji na wyrostek, personel pod wpływem martini, wyobrażona sytuacja: lekarzom podczas operacji „ucieka” śledziona z ciała pacjenta, komentują to: „ Nie wyrzucać – to może mieć jakieś znaczenie!”.

• Adam Zagajewski

Adam Zagajewski (ur. 21 czerwca 1945 we Lwowie) - poeta, eseista, prozaik, tłumacz. Syn prof. Tadeusza Zagajewskiego. Studiował psychologię i filozofię. Związany z poetyckim ruchem Nowej Fali w Krakowie. Wywodzi się z programu krakowskiej grupy "Teraz". Po podpisaniu listu 59 w 1975 był objęty zakazem druku. Wykładowca amerykańskiego uniwersytetu w Houston. Od 1981 roku mieszkał w Paryżu, a od 2002 roku na stałe w Krakowie. Członek redakcji Zeszytów Literackich. Laureat nagrody Vilenica w 1996 roku i Nagrody Adenauera w 2002 r. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Zagajewski tworzy niemal wyłącznie wiersze białe i wolne. Przy tym definiuje poezję jako sztukę przetwarzania i układania wyrażeń myślowych. Wbrew wiodącemu prym postmodernizmowi uważa, że nie kształtowanie języka, ale sens jest najważniejszą cechą poezji. Dlatego nie ma w poezji Zagajewskiego niemal żadnych asyndetonów, neologizmów czy zniekształceń słownych. W jego poezji bardzo ważną rolę odgrywa tajemnica wpisana w przeżywanie współczesności. Oddalony od tradycji "tłumaczenia muzyki" na słowa, zajmuje się tylko jej sensem bardzo często starając się wyrazić nie sam utwór muzyczny, ale cechę takiego utworu. Jest miłośnikiem Chopina, Bacha, Szostakowicza i Mahlera. W jego poezji znajdują się także nawiązania do mityzacji rzeczywistości, epifanii- tu poeta kontynuuje Miłosza. Sam z wielkim dystansem odnosi się do swojej poezji. Zagajewski jest też eseistą.

Poezje po 1989r. :

• Płótno. Paryż, "Zeszyty Literackie", 1990.

• Ziemia ognista. Poznań, 1994.

• Trzej aniołowie. Kraków, 1998.

• Pragnienie. Kraków, 1999.

• Powrót. Kraków, 2003.

• Anteny. Kraków 2005.

Eseje:

• Dwa miasta. Paryż-Kraków, 1991.

• W cudzym pięknie. Poznań, 1998.

• Obrona żarliwości. Kraków, 2002.

• Poeta rozmawia z filozofem. Warszawa, 2007.

• Ryszard Krynicki

Ryszard Krynicki (ur. 28 czerwca 1943 w Sankt Valentin) - polski poeta, tłumacz oraz wydawca. Zaliczany jest do poetów Nowej Fali. W latach siedemdziesiątych oraz osiemdziesiątych związany z opozycją, za co w latach 1976-1980 został ocenzurowany. Zadebiutował w roku 1968 tomikiem Pęd pogoni, pęd ucieczki. Napisał również tekst pod tytułem "biała plama", który nawiązuje do interpretacji wiersza Brunona Jasieńskiego pt." Nic". W latach 1978 - 1981 był współpracownikiem "Zapisu". Tłumacz poezji niemieckiej.

Tomiki po ‘89r. :

• Magnetyczny punkt, 1996

• Kamień, szron, 2005

• Julian Kornhauser

Julian Kornhauser (ur. 20 września 1946 w Gliwicach), polski poeta, prozaik, krytyk literacki, znawca i tłumacz literatury serbskiej i chorwackiej, współtwórca grupy literackiej "Teraz", profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeden z najbardziej znanych przedstawicieli poetyckiej Nowej Fali z lat 70. XX wieku.

Julian Kornhauser jest absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego (1970) (serbistyka i kroatystyka). W 1975 r. uzyskał doktorat a tytuł naukowy profesora w roku 1996. Jest kierownikiem Katedry Filologii Chorwackiej, Serbskiej i Słoweńskiej Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ. Jest członkiem kilku Komisji PAN i PAU, a także wiceprzewodniczącym Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN i członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN.

Debiut Juliana Kornhausera miał miejsce na łamach miesięcznika Poezja i w Almanachu młodych "Iskier" w 1967 roku.

Poezja po ‘89r. :

• Wiersze z lat osiemdziesiątych, Kraków, WL, 1991

• Kamyk i cień, Poznań, a5, 1996

• Było minęło, Warszawa, Nowy świat, 2001

• Origami, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2006

Proza:

• Dom, sen i gry dziecięce. Opowieść sentymentalna., Kraków, Znak, 1995

Eseje, krytyka:

• Strategie liryczne serbskiej awangardy, Kraków, 1991

• Międzyepoka. Szkice o poezji i krytyce., Kraków, Baran i Suszczyński, 1995

• Postscriptum. Notatnik Krytyczny., Kraków, WL, 1999

• Uśmiech Sfinksa. O Poezji Zbigniewa Herberta., Kraków: WL, 2001

• Poezja i codzienność, Kraków, WL, 2003